'Moord op
Lennon
politieke
opdracht'
npipar Strawbprrv Fiplri
Een speurtocht naar de achtergronden van de aanslac
ZATERDAG 15 DECEMBER 1990
PAGINA 35
I ICAdS ULi C4VV Wvl I y 1 IvlU
Als verslaggever voor de 'Daily Mail' volgde de Engelse jurist
Fenton Bresier van de eerste tot de laatste minuut het proces te
gen Mark Chapman, de moordenaar van John Lennon. De affai
re liet Bresier niet meer los. Hij wijdde zich aan een onderzoek.
Zijn conclusie: Chapman doodde Lennon vanuit psychische
dwang die een onbekende achter de schermen op hem uitoe
fende.
door John Oomkes
John Lennon was 21 jaar oud toen hij de eerste Beatles-single opnam.
Inde jaren die volgden, ontwikkelde zich een ongebreideld talent dat, al
of niet in samenhang met Paul McCartney, uiteindelijk een muzikale er
fenis naliet waarmee de wereld nog decennia vooruit kan. Een indruk
van de eerste studio-jaren, tot het moment waarop Lennon zich willens
en wetens losweekt van de groep.
door Willem Schrama
John Lennon, vlak voor zijn dood, met zijn vrouw Yoko Ono.
Op 22 november 1963 wordt John F. Ken
nedy neergeschoten door Lee Harvey
Oswald in Dallas. Miljoenen rouwen.
Op 8 december 1980 knalt Mark David
Chapman John Lennon neer voor het
Dakota-gebouw. Zelfs de hardste New-
yorkers maken de volgende dag géén
cynische grappen over de gespreksgroe
pen die worden gevormd voor diegenen
die geen raad weten met hun verdriet.
Slechts bij uitzondering staan sommi
ge feiten en data in ons collectieve ge
heugen gegrift. Serajewo 1914, D-day, de
Beurskrach van 1929, de dag dat de eer
ste atoombom valt op Hiroshima, het
eerste schot van de Russische Revolutie,
de landing op de maan, het vallen van
'De Muur'. Het is alsof in onze beleving
een historische gebeurtenis terug te
brengen is tot één ondeelbaar moment.
Toen en toen is de wereld veranderd, zeg
gen we eigenlijk tegen elkaar. Wel niet
hélemaal, maar toch voldoende om te
kunnen zeggen dat de wereld in ieder ge
val niet meer hetzelfde zou zijn na Het
Moment.
De popmuziek moest verder zonder
het geweten dat John Lennon was, zon
der een inspirator met een fabelachtige
verbeeldingskracht.
Handtekening
Acht december 1980. Vlakbij het Central
Park in New York vraagt een jongeman
John Lennon om een handtekening; het
gebeurt zo vaak dat het bijna absurd is
dat het moment is gefotografeerd. Zes
uur later keert Lennon in gezelschap van
Yoko Ono terug naar huis, de opname
dag in de geluidstudio zit er op. Het echt
paar klautert uit een limousine en loopt
naar de entree van hun appartementen
gebouw. Lennon, die de opnamebanden
draagt die ze die dag hebben gemaakt,
loopt wat achterop.
"Mr. Lennon", roept iemand. John
draait zich om en kijkt niet naar een ball
point maar naar de loop van een 'Under
cover 38 Special'. In de handen van de
jongeman die eerder op die dag Lennons
handtekening kreeg, blaft het wapen vijf
keer. Vier kogels slaan in de rug en de
linkerschouderpartij. De projectielen
zijn zó bewerkt dat ze het lichaam niet
verlaten en in het lijf van Lennon explo
deren.
Lennon zet nog een paar stappen en
wordt dan opgevangen door Yokó Ono,
die gaat gillen en de portier van het
Dakota-gebouw alarmeert. Mark Chap
man, de moordenaar, gooit zijn wapen
weg, trekt zijn jas uit, vouwt die op en
gaat tegenover het huis op de stoep zit
ten. Hij slaat een roman open, The Cat
cher in the Rye, en leest. De portier van
het Dakota-gebouw rent op hem af.
"Weetje watje hebt gedaan?", vraagt hij.
Chapman kijkt onaangedaan. "Ik heb zo
juist John Lennon neergeschoten", zegt
hij.
Verdichting
Niet alleen rond de moord op John
F.Kennedy, maar ook rond die op zijn
broer Robert, alsmede rond de moord op
Martin Luther King, is in de kwart eeuw
die sindsdien verstreek een heel com
plex van waarheid en verdichting ont
staan. Talloos zijn de aanwijzingen dat
de Amerikaanse rechtspraak en het justi
tiële vooronderzoek in deze drie zaken
feiten ,over het hoofd hebben gezien. In
veel gevallen is aantoonbaar dat daar
mee op zijn zachtst gezegd slordig is om
gesprongen. De materie blijft ons bezig
houden omdat de moord op de Kenne
dy's en King alle trekken had van een 'as
sassination', het woord dat in de Engelse
taal wordt gebruikt om een politieke
moord te onderscheiden van een 'gewo
ne' moord.
In een uitstekend geschreven en deze
week in het Nederlands verschenen
boek, De Moord op John Lennon, ont
vouwt de Engelse jurist Fenton Bresier
de theorie dat ook Lennon niet zomaar
het slachtoffer werd van een geweldmis
drijf. Bresier, die het proces-Chapman
tot aan diens veroordeling op 22 juli 1981
zou verslaan voor de Engelse krant Daily
Mail, maakt in zijn werk in ieder geval
aannemelijk dat Chapman geen over-
christelijke, psychopatische killer was.
Honderden fans van John Lennon
hadden zich vorige week zaterdag
verzameld hij de plek waar hun
idool tien jaar geleden werd doodge
schoten. Eresaluut aan een bewogen
popmusicus. (foto afp).
Verslaggever Bresier vertelt in 'De
Moord op John Lennon' hoe verbaasd hij
was dat tijdens het proces geen enkele
getuige in de rechtbank verscheen. Geen
politie-agent, detective of psychiater
stond de aanklager terzijde, de verdedi
ging ondervroeg niemand. Chapman
werd veroordeeld op zijn eigen ver
wrongen schuldbekentenis en een ver
slag van gesprekken met een reclasse-
ringsambtenaar. Chapman kreeg 'le
venslang', en typische formulering in
de Amerikaanse strafwet 'minimaal 20
jaar'. Het betekent, dat hij 'bij goed ge
drag' over tien jaar vrij komt uit de be
ruchte Attica-strafinrichting op Riker's
Island.
De affaire zou Bresier niet meer losla
ten. De rechtsgang, de professionele wij
ze waarop Chapman de moord had uitge
voerd, de dwangmatige manier waarop
de dader zich vereenzelvigde met de
hoofdpersoon Holden Caulfield uit Sa-
lingers roman The Catcher in the Rye; er
moest meer achter zitten. Na jaren van
minutieus onderzoek maakt Bresier dui
delijk dat Chapman gestuurd zou kun
nen zijn.
Het verslag is niet compleet en toont
eigenlijk alle kenmerken die je bij een ar
cheologische opgraving aantreft. Spo
ren, flarden van bewijs, dossierstukken
uit de archieven van CIA en FBI, getui-
The Beatles speelden nog volop in Ham
burg toen hun manager Brian Epstein,
eigenaar van een platenzaak in Londen,
de ene platenmaatschappij na de andere
afliep om het viertal onder contract te
krijgen. Columbia, His Master's Voice,
Decca - de artist repertory-chefs had
den allemaal al nee gezegd tegen dat
zooitje ongeregeld met die keverkop-
pies.
Maar op dinsdag 8 mei 1962 was het
plotseling raak. Na lang praten wist
Epstein bij EMI een auditie los te peute
ren. Om precies te zijn op woensdag 6 ju
ni, van zes tot acht uur 's avonds. Loca
tie: Abbey Road nummer 3, een uit 1931
daterend studiogebouw waar al menig
muzikale loopbaan was begonnen dan
wel in de kiem gesmoord.
Het was nou niet meteen wat The Beat
les (toen nog met drummer Pete Best, die
in augustus van dat jaar zou worden, ver
vangen door Ringo Starr) zich ervan had
den voorgesteld. Balanstechnicus Nor-
man'Smith had zelden met zo'n armzali
ge geluidsinstallatie moeten werken;
vooral Pauls basversterker was hem een
gruwel.
The Beatles speelden achtereenvol
gens 'Besame mucho', 'Love me do',
'P.S. I love you' en 'Ask me why'. Met
trillende vingers weliswaar, maar toch
ook met de vereiste brutaliteit die lefgo-
zertjes op die leeftijd eigen is. Producer
George Martin was er in het geheel niet
van onder de indruk, maar murmelde ten
slotte zoiets als 'We hebben niets te ver
liezen'. Waarmee het eerste single-con
tract een feit was.
Grote dag'
Negentig dagen later, op 4 september,
volgde de 'Grote Dag'. Thé Beatles vlo
gen voor hun eerste plaatopname van Li
verpool naar Londen, namen daar hun
intrek in een hotel en spoedden zich ver
volgens naar Abbey Road 3. Nu of nooit.
Pas na vijftien takes werd het ritme
van 'Love me do' door George Martin
goed genoeg voor een single bevonden.
Hetzelfde stuk werd overigens een week
later wéér opgenomen, met achter het
slagwerk drummer Andy White, een in
gehuurde studiomuzikant die in de ogen
van Martin beter functioneerde dan Rin
go Starr. De laatste mocht slechts de
tamboerijn beroeren. Dit werd uiteinde-
genverklaringen. Het is allemaal onvol
doende óm als waterdicht bewijs te die-
nen> maar genoeg om Bresiers theorie in
ieder geval verdedigbaar te vinden. En
die luidt: Chapman doodde Lennon in
opdracht, psychisch daartoe gedwongen
door een onbekende figuur achter de
schermen.
Sinatra
Frank Sinatra, destijds nog democraat,
had in 1962 een verzoekje gedaan aan
John F. Kennedy, de man die hij had ge
steund tijdens de verkiezingscampagne
van twee jaar eerder. Sinatra was uitver
koren voor een hoofdrol in de verfilming
van The Manchurian Candidate (De
kandidaat uit Mantsjoerije), een thriller
die Richard Condon in 1959 had geschre
ven. In het boek wordt uit de doeken ge
daan hoe een Amerikaanse oorlogsge
vangene in Korea door dé communisten
wordt gehersenspoeld en zó geprogram
meerd, dat hij een door de communisten
bestuurde moordenaar wordt die de
Amerikaanse president moet ombren
gen. Kennedy belt de filmmaatschappij
op en legt uit dat hij niets tegen de ver
filming heeft.
Een jaar later neemt Sinatra de film uit
de roulatie omdat de dood van Kennedy
hem zeer zwaar schokt. Pas in 1988 komt
de film opnieuw uit. In De Moord op
lijk - Beatle-experts weten het - de EP-
versie.
Daarna is het allemaal snel gegaan.
Vier maanden later, januari 1963, scoor
den The Beatles met 'Please please me'
hun eerste nummer 1-hit, en een maand
later werd in minder dan tien uur tijd
hun eerste gelijknamige lp opgenomen.
Door de zeer koude winter van 1963 was
John Lennon die dag flink grieperig, in
elk geval snipverkouden, en hield zich
op de been met gorgeldrank, hoestdra-
gees en een slof Peter Stuyvesant.
Het viertal wilde dolgraag het insek-
tenhuis van het London Zoo als achter
grond voor de hoesfoto, maar dat vond
de EMI-leiding in die dagen nog te grijs.
John Lennon maakt Bresier aanneme
lijk dat romanschrijver Condon zijn in
formatie betrok uit CIA-kringen. In op
merkelijk dëtailHjke hoofdstukjes over
Mind Control wordt uit de doeken ge
daan hoe vaak de Amerikaanse geheime
diensten proeven hebben gedaan met
verregaande vormen van hypnose, al of
niet in samenhang met het toedienen van
drugs.
Stap voor stap volgt Bresier het leven
van Chapman en schetst hij het labiele
karakter van een orthodoxe christen die
jarenlang lid is van de YMCA (Young
Men's Christian Association), na onthul
lingen van CIA-agent Philip Agee in de
jaren zeventig bekend als front-organisa
tie van de CIA. Vooral de beschrijving
van Chapmans dagen in New York hij
zwerft al vanaf 27 oktober 1980 rond het
Dakota-gebouw en het ontbreken van
een verklaring voor een verblijf in Chi
cago tussen 2 en 5 december, vormen
sleutelfragmenten uit het speurwerk van
Bresier.
Het boek lees je in een adem uit. Het is
geschreven met Brits gevoel voor under
statement en zo nu en dan retoriek. De
moord op Lennon is zinloos en wreed,
maar ze wordt veel minder onzinnig als
je de assassination ziet tegen het politie
ke krachtenveld van die dagen. Vanaf
zijn komst naar New York in 1970 wordt
In plaats daarvan werden ze op de trap
pen van het plechtstatige Manchester
Square Building vereeuwigd. Het zou de
laatste keer zijn dat The Beatles hun zin
niet kregen, want van dat moment af was
er geen houden meer aan.
Onschuld
In hun puberale onschuld en nog niet
onderkende genialiteit creëerden John
Lennon en Paul McCartney de ene klas
sieker na de andere. Ogenschijnlijk
moeiteloos. 'From me to you' kwam tot
stand in het orkestbusje op weg naar
Manchester (The Beatles als supporting
act van Helen Shapiro!), 'She loves you'
zag het licht in een hotelkamer op 26 juni
1963, enzovoort.
Lennon dagelijks geschaduwd door de
FBI en de CIA, bevreësd als de toenmali
ge FBI-directeur Hoover is voor Len
nons invloed op jong en radicaal Ameri
ka. Nixon en zijn, na het Watergate-
schandaal, gewipte staf lezen dagelijks
over Lennon. John wordt na 1975 minder
gevolgd door de geheim agenten, ge
woon omdat hij kiest voor het huiselijke
leven en bijna al zijn tijd besteedt aan de
opvoeding van zijn zoon Sean.
Cowboy
Eind 1980 wint de republikein Ronald
Reagan de presidentsverkiezingen van
democraat Jimmy Carter. Jong Amerika
loopt te hoop tegen de conservatieve
cowboy in het Witte Huis en zoekt steun
bij voormannen. Lennon, in oktober
1980 teruggekeerd in de muziekwereld
en bruisend van vitaliteit, zegt toe zich in
te zetten bij demonstraties. Reagan is er
als de dood voor en ziet parallellen met
de studentenonlusten die hij als gouver
neur in zijn eigen staat Californië heeft
gekend. Fenton Bresier suggereert een
verband. De labiele Mark Chapman
wordt geprogrammeerd en schiet Len
non neer. Chapman is in zijn ogen moge
lijk een 'Kandidaat uit Mantsoerije'.
Ons collectieve geheugen is selectief.
Op 30 maart 1981 schiet een andere, 'ver
warde jongeman' (de formulering is van
In augustus 1964, toen voor de lp Beat
les For Sale (de vierde in 21 maanden!)
het Everly Brothers-achtige 'Baby's In
Black' werd opgenomen, waren de rollen
in de studio omgedraaid. George Martin
vanachter de mengtafel tot George Har
rison: Je wilt het begin echt zo?" Het
was in die dagen dat John Lennon, voor
namelijk geïnspireerd door Bob Dylan,
niet langer genoegen nam met louter in
spiratieloze teksten van het kaliber 'I
wanna hold your hand'.
Tm a loser' was het eerste voorbeeld
van een meer autobiografische aanpak.
Later aarzelend gevolgd door 'You've
got to hide your love away' en natuurlijk
Help!, een evidente noodkreet in wat hij
nadien misprijzend zijn 'fat period' zou
noemen. Zijn compositie kwam overi
gens als een geschenk uit de hemel, want
de gelijknamige film zou aanvankelijk
'Eight arms to hold you' gaan heten, een
titel die geen van de vier bij voorbaat had
doen steigeren.
Op het uit december 1965 daterende al
bum Rubber Soul - een duurzaam en
achteraf gezien noodzakelijk station tus
sen de onberispelijke popmuziek van
'Help!' en het inhoudelijk veel sterkere
'Revolver' - ontwaakt de ware Lennon.
Naast het aanstekelijke 'Norwegian
wood' (over een slippertje met een Scan
dinavische) creëert hij onder grote tijds
druk zijn magnum opus 'In my life' (voor
de liefhebbers: de barokke pianosolo is
door George Martin op halve snelheid
gespeeld en daarna op dubbele snelheid
opgenomen; The Beatles barstten van
dat soort ideeën).
Tijdsdruk
Diezelfde tijdsdruk was er indirect ook
de oorzaak van dat de componist Lennon
met het jaar 1966 in zicht voorgoed brak
met z'n naïeve periode. Vanwege de
haast - tot voordien was het traditie dat
The Beatles naast hun drukke toersche-
ma's en filmopnamen maar liefst vier
singles en twee lp's per jaar uitbrachten -
werd hij gedwongen te stelen. 'Run for
your life', het sluitstuk van Rubber Soul,
bevat tekstregels uit een onbekend El-
vis-nummer (Baby, Let's Play House), en
alleen al om die reden gruwde hij er later
van.
De opvolger van Rubber Soul, Revol
ver (augustus 1966), was op zijn instigatie
een duidelijke en geslaagde poging de
koers van de popmuziek te verleggen.
Muziek moest voor hem over-bestaande
grenzen heen, wat overigens zeker niet
los moet worden gezien van het almaar
toenemende LSD-gebruik van het vier
tal. Bij de start van de opnamen van Re
volver was het al meteen raak: Lennon
lanceerde 'Tomorrow never knows' (naar
een veel gebezigde kreet van Ringo). Een
apocalyptische compositie die voor die
dagen elke beschrijving tartte en die ver
geleken met het evolutie-proces van
Rubber Soul geen dag, maar een week
verder lag. Tekstregels ervan waren ont
leend aan Dr. Timothy Leary's versie van
het Tibetaanse 'Book of the dead'. Ver
vormde gitaren imiteerden zeemeeuwen
en roterende Lesley-speakers zorgden
voor een bizar totaal-effect. John zelf, die
wilde klinken als de Dalai Lama 'vanaf
de hoogste bergtop', opperde zelfs het
idee aan een touw midden in de studio te
gaan hangen en al rondbungelend met
een megafoon zijn tekst in te zingen. Dat
touw ging niet door, de megafoon wel.
Voor 'I'm only sleeping' werd even
eens de studio overhoop gehaald. Minu
tieus 'achterwaarts' uitgeschreven gi
taarpartijen, na opname weer achterste
voren gespoeld, completeerden geheel in
stijl een compositie die tot dan toe haar
gelijke in type niet kende. Om nog maar
te zwijgen over de curieuze maatvoering
in 'She said, she said' (geschreven na een
LSD-trip met acteur Peter Fonda).
Als in november 1966 zijn meester
werk 'Strawberry fields forever' wordt
opgenomen, een uiterst moeizaam tot
stand gekomen compositie, gebaseerd
op een Leger des Heils-gebouw in de
buurt waar hij als kind opgroeide, is 'A
day in the life', de apotheose van Sgt.
Pepper's Lonely Hearts Club Band, al
weer in de maak.
Het ontbindingsproces in de Beatles
gelederen is dan al in volle gang.
Bron: 'The official story of the Abbey
Road years'; Mark Lewisohn.
het slachtoffer) Ronald Reagan neer. Da
der John Hinkley, zo vertelde de inmid
dels al lang en breed gepensioneerde
voormalige Amerikaanse president deze
week aan BBC-interviewer Clive James,
werd beïnvloed door de film Taxi Driver
waarbij actrice Jody Foster wordt ach
tervolgd door een killer. Is de moordaan
slag op Reagan ook een poging tot assas
sination geweest? Waarom ontploft de
speciaal voor hem geprepareerde kogel
niet?
Hoe is het te verklaren dat Hinkley
eerst jacht maakte op Reagans voorgan
ger Carter? Hoe gek moet een land zijn
dat er na Hinkley nog een tweede ge
stoorde figuur met pistool op zak in de
nabijheid van Reagan wordt gearres
teerd? Is het een gunstig klimaat voor
psychopaten? Hoe is het mogelijk dat
Reagan na zelf het doelwit geweest te
zijn nog niets heeft willen weten van wet
geving die het wapenbezit in de Verenig
de Staten moeilijker zou hebben ge
maakt?
"Je manier van leven is een politieke
stellingname", zei Lennon vaak. Of
Bresier nu gelijk heeft of niet met zijn
veronderstelling: Lennons dood is stellig
een politieke aanklacht geweest.
Bron: 'De moord op John Lennon; Fen
ton Bresier.
