Schuld en boete in Urk
Hitler liet een tijdbom achter
Mysterieuze Aristide op Haïti
favoriete presidentskandidaat
I REPORTAGEi
ZATERDAG 15 DECEMBER 1990'
Vervuiling door oorlog groot probleem
KARLSRUHE (ANP) - Wat de
Tweede Wereldoorlog in Europa
aan munitie en allerlei schadelijke
chemische stoffen in de grond heeft
achtergelaten, blijkt nu een zware
last voor de volksgezondheid en het
milieu te zijn. Veel is nog niet
geïnventariseerd, maar de omvang
en ernst van deze door Hitier
achtergelaten
bodemverontreiniging is groot.
Op een internationale
bodemconferentie van TNO. die
deze week in Karlsruhe wordt
gehouden, spraken verschillende
overheidsvertegenwoordigers en
wetenschappelijke onderzoekers
over de bedreiging van deze erfenis
van de oorlog voor de mens en het
milieu.
Volgens deskundigen is tijdens de
afgelopen oorlog veel munitie,
kruit, ontstekers, rookbommen en
chemische strijdmiddelen in de
grond terechtgekomen. Bij de
produktie van allerlei explosieven
is destijds zeer onzorgvuldig met
gevaarlijke afvalstoffen
omgesprongen. Deze werden
eenvoudig in de natuur geloosd. Zo
wordt op vroegere militaire
vliegvelden veel vliegtuigbrandstof
in de grond aangetroffen.
Het onderzoek naar
bodemverontreinigingen als gevolg
van militaire activiteiten tijdens de
Tweede Wereldoorlog wordt extra
bemoeilijkt, omdat destijds
praktisch alles onder militaire
geheimhouding viel. Een ander
probleem is dat de Geallieerden na
het einde van de oorlog vele Duitse
militaire installaties, munitie- en
wapenfabrieken en -terreinen in het
door de nazi's bezette gebied met de
grond gelijk maakten.
Overheden en onderzoekers
proberen nu door het bestuderen
van archieven, gesprekken met
getuigen en het nemen van
luchtfoto's er achter te komen waar
zich verdachte terreinen bevinden.
Een aantal verontreinigde militaire
gebieden is al in kaart gebracht,
maar nog lang niet alles is
opgespoord.
Eén van de grootste Europese
fabrieken van explosieven bevond
zich destijds in Stadtallendorf. Naar
schatting werd daar destijds 250
miljoen kilo springstof
geproduceerd. Tijdens de
produktie en later de afbraak van de
fabriek door de Geallieerden werd
het gebied sterk verontreinigd met
chemische stoffen en schadelijke
afvalprodukten. Bodemmonsters
en analyses van het grondwater
geven ernstige verontreinigingen
Kerk spreekt zondige gemeenschap streng toe na visfraude
Van onze correspondent Bert Pol
Urk is danig aangeslagen door de visfraude. Ook al werden
deze week alle betrokkenen in deze strafzaak voor de recht
bank in Zwolle vrijgesproken, het vissersdorp heeft in de
afgelopen maanden door de grote publiciteit over de frau
dezaak een slecht imago gekregen. Heeft dit het dorp, waar
bijna iedereen van 'de vis leeft', al niet onberoerd gelaten,
nog harder komt de klap aar. die de kerk heeft uitgedeeld.
De Christelijke Gereformeerde
Maranathakerk van Urk, die 2400 le
den telt, heeft de vissers namelijk
op hun geweten aangesproken.
Drie predikanten hebben een be
roep gedaan op hun kerkleden om
te breken met de 'zondige praktij
ken' in de visserij.
Daarbij 'verbleekt' de justitiële
straf, want het kerkelijke 'vonnis'
heeft een gelovige gemeenschap als
Urk, waar bijna iedereen op zondag
twee keer ter kerke gaat, als een pijl
in het hart getroffen. Het zieleheil
werd op de proef gesteld, en dat is
niet niks.
Nu hadden de predikanten al eer
der in de zondagse prediking, in het
pastoraat of tijdens het huisbezoek,
de vissers gekapitteld over het feit
dat ze door hun handelwijze de wet
aan hun laars lapten. Maar het ge
wenste effect bleef uit. Toen in de
afgelopen twee maanden hoge boe
tes werden opgelegd aan vissers
voor overschrijding van het schol
contingent en kopstukken uit de
Urker viswereld terechtstonden
voor het ontduiken van quoterings
regelingen. vond de kerk dat zij in
deze zaak haar stem moest laten ho
ren.
Avondmaal
De zaak wordt vooral ook zo hoog
opgenomen omdat bij de visfraude-
zaak drie notabelen in de Urker sa
menleving betrokken waren: de
voormalige wethouder van visserij
zaken en tevens locoburgemeester,
de directeur van de visafslag en de
voorzitter van de visserij belangen.
Tegen het drietal werd een paar we
ken geleden forse straffen geist
door de Zwolse officier van justitie.
Een van hen is lid van de Mara
nathakerk.
De kerk reageerde in eerste in
stantie al op zondag 9 december met
het afgelasten van het heilig avond
maal. Een veelzeggend signaal.
"Voor zover ik weet is het avond
maal in deze gemeente nog nooit
uitgesteld of afgelast. Ik heb in mijn
hele loopbaan ook nog nooit meege
maakt dat het avondmaal om dit
soort redenen niet doorging", aldus
ds. Paul den Butter, een van de drie
predikanten van de Christelijke Ge
reformeerde Kerk die nu in het ge
weer is gekomen.
"Toen wij vrijdagavond 30 no
vember kerkeraadsvergadering
hadden, stonden juist de kranten op
die dag bol van de rechtszitting in
Zwolle en de geweldige eisen in de
visfraudezaak. Wij stonden voor het
avondmaal. Toen werd de vraag ge
steld door onze voorzitter of wij dit
in deze situatie wel konden vieren.
Vrij unaniem is toen gezegd dat wij
als kerk met krassere maatregelen
zouden moeten komen, ook al om
dat deze zaak al lang speelde. Maar
nu was het buiten alle proporties ge
groeid, want er staan nu overheids-
Van fraude
door Urker vis
sers is al jaren
sprake, tot on
genoegen van
de kerk die niet
langer toekijkt.
"Als er dan re
gels en wetten
komen uit Den
Haag waar je
eigenlijk niet
mee leven
kunt, dan is de
oplossing niet,
zondigen
maar".
(foto GPD)
Onschuldigen
Ook in de andere kerken is heftig
over de fraude gesproken. Er gin
gen stemmen op die zeiden dat on
schuldigen de dupe zouden zijn van
maatregelen. Maar voor de Urker
kerk stond vast dat het nu niet meer
ging om een enkele visser die in de
fout was gegaan, maar dat "Urk
schuldig staat".
Den Butter: "Wij hebben de pre
tentie dat we een christelijke sa
menleving zijn. En zo willen we ook
bekend staan, maar dan mag de we
reld ook wel verwachten dat we niet
selectief bij de geboden tewerk
gaan. We zullen in alle opzichten
consequent moeten zijn. Dan zullen
we ook moeten staan voor het gezag
van de overheid en de eerbiediging
daarvan".
Met de zware beschuldigingen
aan het adres van de visserij en de
vishandel ("en dan ook nog eens tot
op het hoogste niveau") was er een
ernstige smet gekomen op het
christelijke blazoen van Urk. Den
Butter: "Het is niet alleen meer een
kwestie van dat onze naam er aan
gaat, maar ook die van de Heere, die
wij belijden. En dat kan niet samen
gaan met de viering van het avond
maal".
Spanningsveld
Van wetsovertredingen door de Ur
ker visserij is al sprake sinds 1974,
het jaar waarin voor het eerst sprake
was van van beperkingen. Bedrij
ven op Urk kwamen door de quote
ring in de problemen. "Toen is men
eigenlijk gaan grijpen naar midde
len die men zelf uitgedacht had", zo
klinkt het zacht verwijtend. Den
Butter toont wel begrip voor de vis
sers: "Bij een door de overheid aan
gewezen quantum moesten zij kot
ters afstoten en personeel naar huis
sturen. Dan zit je met een span
ningsveld van een regelgeving van
de overheid die niet uitvoerbaar is.
Voor het komende jaar ziet het er
voor de kabeljauwvissers heel er
barmelijk uit".
Vorig jaar hebben de kerkverte-
genwoordigers al indringende ge
sprekken gevoerd met een aantal ei
genaars van schepen "die de eerste
verantwoordelijken zijn voor wat er
op de kotters gebeurt". Een enke
ling wijzigde toen zijn zondige ge
drag, in het besef dat op zulke zaken
geen zegen kon rusten. Anderen za
gen dat ook wel, maar hun bedrijf
ging voor alles. Voor de predikan
ten stond vast dat de bekering voor
heel Urk moest gelden. Het kwaad
mocht niet voortwoekeren.
Den Butter legt het nog eens uit:
"Je belijdt je geloof in Gods voorzie
nigheid, je wil je aan Hem toever
trouwen, maar dan zal dat ook in de
praktijk moeten blijken, in de ge
wone dingen van het dagelijks le
ven. Als er dan regels en wetten ko
men uit Den Haag waar je eigenlijk
niet mee leven kunt, dan is de oplos
sing niet, zondigen maar. Dan zijn
er andere wegen die ons open staan.
Met die problemen, waar je dan zelf
niets aan veranderen kunt, kun je
naar de Heere gaan. De bijbel zegt,
het weinige van de rechtvaardige is
beter dan de overvloed van de god
deloze. De buitenwereld verwacht
ook dat je daar naar leeft".
Gebeden
De Urker predikanten zijn van me
ning dat de vissers de weg van de
democratie moeten blijven bewan
delen en bij de volksvertegenwoor
digers in Den Haag moeten blijven
aankloppen. "Ze moeten zeggen,
luister niet alleen naar de biologen
maar ook naar de mensen die met
de rug tegen de muur staan", aldus
Den Butter, die zijn preek afgelo
pen zondag op het allerlaatste mo
ment moest wijzigen. "Ik stond zelf
anders dan normaal op de preek
stoel, want ik moest de mensen een
andere boodschap brengen. Het
was een dag van verootmoediging
in plaats van de viering van het
avondmaal".
In de Urker kerk werd ook gebe
den voor de mensen die deze week
voor de Zwolse rechtbank moesten
verschijnen. Den Butter: "Deze
mensen hebben het belang van Urk
gezocht, het veiligstellen van de be
drijfstak, maar ze zijn in de midde
len die ze daarbij gebruikt hebben
over de schreef gegaan. Nu zie je dat
men op een hellend vlak terecht is
gekomen en dat gaat van kwaad tot
erger. En dan krijg je praktijken die
zich in de duisternis afspelen. Ik
denk dat wij moeten leren, om de
consequenties van het evangelie
naar het terrein van het dagelijks le
ven, te zien. En om dan een concrete
zonde te noemen, wat hier in Urk is
gebeurd is, is heel concreet".
EN AL P/6 VOtoÉl&TIK WELPEN ÖNJ
M^Trr pe Winter
Een extra probleem vormt het
gebied van de voormalige DDR,
waar de aandacht voor
bodemverontreiniging als gevolg
van de politieke ontwikkelingen na
na 1945 nihil was. Na de hereniging
van de beide Duitslanden zijn tot nu
foe al 600 verdachte militaire
terreinen opgespoord. Daarnaast
telt het voormalige Oost-Duitsland
nog 100 militaire objecten van het
Russische leger, dat ten dele nog
steeds in dit gebied is gelegerd,
waar ernstige
bodemverontreiniging is
aangetroffen.
Sanering van een groot aantal
verdachte, voormalige militaire
terreinen is volgens deskundigen
des te meer dringend, omdat daarop
woningen zijn gebouwd of
recreatieterreinen zijn aangelegd.
MEXICO-STAD/PORT-AU-
PRINCE Haïti hoopt op een won
der bij de presidentsverkiezingen,
morgen. De ogenschijnlijke apathie
onder de Haïtianen voor bijna alles
wat ook maar naar politiek ruikt, is
de afgelopen weken omgeslagen in
een wervelwind van enthousiasme.
Met duizenden tegelijk zijn vooral
de allerarmsten hossend en opge
wonden schreeuwend naar politie
ke bijeenkomsten gekomen. Het
'wonder' heet Jean-Bertrand Aristi
de. Volgens de meeste peilingen
krijgt hij meer dan vijftig procent
van de stemmen.
Aristide is een 37-jarige pater die
vanwege zijn 'revolutionaire' denk
beelden eind 1988 uit de Orde der
Salesianen werd gezet. Hij stelde
zich pas op het allerlaatste moment
kandidaat. Daarvoor had hij zich fel
tegen de gang naar de stembus ver
zet: een paar maanden geleden nog
voorspelde hij dat dat alleen maar
nog meer dood en verderf zouden
brengen.
Aristide was altijd gehuld in een
waas van mystiek. Beginjaren tach
tig was hij de eerste pastoor die op
voodoo-trommels liet slaan tijdens
de mis. Als eerste ook mobiliseerde
hij vanaf de preekstoel zijn gelovi
gen tegen de Duvalier-tirannie. En
nadat 'Baby Doc' in februari 1986
eenmaal was vertrokken, waar
schuwde Aristide dat nog lang niet
de invloed van de beruchte politie
ke politie, de 'Tontons Macoutes',
was uitgeroeid.
De verkiezingen staan onder
voogdij van de Verenigde Naties en
de Organisatie van Amerikaanse
Staten. Meer dan 400 waarnemers
moeten er morgen voor zorgen dat
alles eerlijk verloopt. De VN stuur
den ook 65 militaire experts om een
bloedbad als in 1987 te voorkomen,
toen de stembusslag in de verkie
zingen die het volk generaal Henri
Namphy afdwong, 43 doden tot ge
volg had. Maar genoeg kiezers die
toch met knikkende knieën naar de
stembus gaan.
Eind vorige week was er opnieuw
een aanslag tegen Aristide, de twee
de sinds het begin van zijn campag
ne en de zevende sinds zijn nog met
zo lange leven. Vanuit een auto
werd een handgranaat geworpen 1
naar een karavaan van zijn volgelin
gen. Er werden zeven doden geteld
en tientallen gewonden.
Sinds dat moment zit in de hoofd
stad Port-au-Prince de schrik er
weer goed in. De afgelopen dagen is
die spanning nog verder opgevoerd
door de gespierde en vooral ook be
dreigende taal van Roger Lafon-
tant, de leider van de Duvaliergezin-
den. "Aristide is een gevaar", waar
schuwde Lafontant, die tot zijn gro-
te ergernis zelf niet aan de verkie
zingen mag meedoen. "We zullen al
les doen om dit gevaar te voorko
men. Nooit zal mijn land door een
communist worden geregeerd".
Met knikkende knieën dus, maar
gestemd wordt er. Want het volk
heeft nu eindelijk de eigen kandi
daat waarop men zolang heeft ge-
wacht. Maar ook beseft bijna ieder
een dat Lafontant en zijn 'Tontons
Macoutes' voor Aristide een grotere
bedreiging vormen dan Mare Bazin,
oud-functionaris van de Wereld
bank en oogappeltje van Washing
ton.
Een op een muur gekalkte leus ondersteunt de kandidatuur van Jean-Bertrand Aristide, de eerste eigen kandi
daat van het Haïtiaanse volk. (f0to afp)
Apartheid
David Oupa Tsonga werd drie
weken geleden in het centrum van
Johannesburg tijdens een
demonstratie tegen de apartheid
doodgeschoten door de politie. Dat
is, ook in het Zuid-Afrika van
Nelson Mandela en president
Frederik de Klerk, nog steeds geen
uitzonderlijke gebeurtenis. Tsonga
was, voor zover bekend, geen
spectaculaire persoonlijkheid. Geen
held, geen schurk, een mens, zou je
kunnen zeggen, als talloze anderen.
Toch is hij de geschiedenis in
gegaan. David Oupa Tsonga is
namelijk de eerste zwarte die werd
begraven op een tot voor kort
exclusief blanke dodenakker, de
Wesparkbeg raaf plaats in
Johannesburg.
Davids laatste, postume daad van
protest was mogelijk dankzij het
verdwijnen uit het wetboek van een
van de meest infame
apartheidswetten, de Wet op de
gescheiden voorzieningen. Op
grond van deze wet kon een blanke
caféhouder zwarte gasten de deur
wijzen, mocht een zwarte geen duik
in een blank zwembad nemen en kon
een zwarte zijn laatste rustplaats
niet op een blank kerkhof kiezen.
Deze wet, waarin de zogenaamde
kleine apartheid lag verankerd, is
op 15 oktober geofferd op het altaar
van het 'nieuwe Zuid-Afrika'.
Davids begrafenis had plaats op 2
december. Ruim 400 mensen
begeleidden hem naar Wespark. Er
werden vlaggen van het ANC en de
communistische partij meegevoerd,
terwijl meer dan 200 politiemannen
langs de route een oogje in het zeil
hielden. Een stoet zwarte
prominenten, onder wie ANC-leider
Nelson Mandela, kwam David de
laatste eer bewijzen. Mandela hield
tijdens de rouwdienst een
geharnaste toespraak, waarin hij
de politie aansprakelijk stelde voor
het 'afslachten, martelen en
vermoorden' van zwarten. Davids
teraardebestelling was, geheel
overeenkomstig de traditie van het
zwarte verzet, een demonstratie
tegen de apartheid geworden.
Als een zwarte protesteert of, al is
het in een doodskist, een domein
betreedt dat als exclusief blank
wordt beschouwd, blijft de reactie
nooit lang uit. Al snel vielen
geluiden te beluisteren dat Wespark
door Davids aanwezigheid was
ontheiligdEen zwarte dode zij
aan zij met blanke doden, dat kon
de Schepper nooit bedoeld hebben.
Naast het graf van David staat de
zerk van de familie Van derMerwe.
Een diep bedroefde mevrouw Van
der Merwe vertelde het Afrikaner
dagblad Beeld dat zij "zeer
ongelukkig was met feitdat mijn
man Gerhard nu naast een zwarte
moet liggen". "Ze hebben toch hun
eigen begraafplaatsen? Waarom
moeten ze dan zo nodig bij ons
begraven worden? Ik wil niet op een
zwart kerkhof liggen. Dat moeten ze
toch kunnen aanvoelen? Gerhard
zou hier zeer ontevreden over zijn
geweest". Zij had, zei ze, spijt als
haren op haar hoofd dat ze het graf
had gekocht. "Ik had hier naast
Gerhard willen liggen, mijn naam
is al in de steen gebeiteld, maar ik
denk nu dat het beter is dat ik hier
niet begraven word..."
Er waren optimisten die hadden
gehoopt dat de begrafenis van
David niet alleen een trieste
gebeurtenis zou zijn. Het was een
uitgelezen kans, vonden ze, om de
apartheid ten grave te dragen, Zij
weten nu, dat de apartheid ook tot
in de dood scheidt.
