MS"
WiAi
m
De ellende van de macht
o
Een land van vele
dieven en oplichters
SCHOP
Onze taal
ENKWIJZER
Corruptie hèt onderwerp van gesprek in Argentinië
'jr
ZATERDAG 15 DECEMBER 1990
PAGINA 29
Voedselhulp. Grote
voorraden voedsel in de Sov
jetunie bederven in schuren
men treinwagons. De televisie
ploeg van de VARA slaagt er
maar niet in opnamen te ma
ken van uitgehongerde Sov
jetburgers. Een noodkreet om
rgeen voedselhulp te geven
aan de Sovjetunie lijkt op zijn
plaats.
Er moeten toch andere landen zijn t€
vinden die onze restjes beter kunner
gebruiken. De Verenigde Staten bij
voorbeeld, waar miljoenen mensen on
der de nullijn van het bestaan leven
langs straten schooieren en geen stal
hebben om deze dagen in door te bren
gen. Aan Amerika zijn onze aalmoezen
kortom veel beter besteed.
Het grote voordeel van steun aan de
Amerikanen is ook dat 'we' als Neder
landers eindelijk 'onze bevrijders' mei
iets tastbaars kunnen bedanken voor al
het goede dat ze 'ons' hebben gebracht.
Te gemakkelijk wordt vergeten dat zij
het toch waren die onder anderen de
Koreanen, de Vietnamezen en de
Grenadanen hun plaats hebben gewe
zen en daardoor hebben voorkomen
dat de communisten hun macht ver
grootten. Gaan wij ons uitsloven om die
communisten in leven te houden, ter
wijl er genoeg argumenten zijn te be
denken om een Amerikaan in plaats
van een Rus als gast aan tafel te vragen.
Het probleem is echter dat de Sovjet
russen zo openhartig zijn geworden dat
ze met hun moeilijkheden (waarbij de
dreigingen vanuit het leger extra voed
sel geven aan de sentimentaliteit) te
koop lopen. De Verenigde Staten ex
porteren echter alleen voorspoed en
praten niet over dakloze, vastvriezende
en hongerige mensen in eigen land.
'Dus' bestaan ze niet en 'dus' hoeft geen
actie voor hen te worden gevoerd. Ge
lukkig is Etiopië er nog.
JAN PREENEN
Apartheid. Apartheid is een
kwaad dat de wereld uit moet. Om dat
te bereiken zijn in de loop der jaren tal
loze demonstraties gehouden. En elke
wandaad van blank tegen zwart bedre
ven werd breed uitgemeten. Terecht.
Maar wat zien we nu gebeuren? Ter
wijl alle krachten behoren te worden
samengebundeld om de vaart te hou
den in het proces van ontmanteling van
de apartheid, breekt in Zuid-Afrika een
even primitieve als gewelddadige
stammenstrijd uit tussen de aanhan
gers van het ANC en diq^van de Zulu-
partij Inkatha. In een paar maanden
tijd zijn daarbij al ver over de 1000
slachtoffers gevallen.
Reageert de wereld geschokt bij zo
veel bloedvergieten, zijn er acties gaan
de om de mensonterende slachtpartij
en een halt toe te roepen? Niet of nau
welijks. De kranten in Nederland be
vatten niet meer dan keurige overzicht
jes van het aantal slachtoffers en geen
actievoerder krijg je er voor de straat
op. Het is een gevecht van zwart tegen
zwart en blijkbaar vinden we dat dat
onze zaak niet is. Maar zo behoort het
natuurlijk niet te zijn. Alles wat daar ge
beurt dienen we ons aan te trekken.
De meesten van ons zijn er altijd van
uitgegaan dat het democratiseringspro
ces in Zuid-Afrika een zaak was waar
de blanken, desnoods hardhandig, rijp
voor moesten worden gemaakt. Op
zichzelf een juist standpunt. Maar de
ontwikkeling in Zuid-Afrika is nu zo
ver op gang gekomen dat ook aan de
leiders van de zwarte gemeenschap ei
sen moeten worden gesteld.
Het heeft geen zin voortdurend met
priemende ogen naar blank Zuid-Afri
ka te kijken, alles wat daar gebeurt on
der het vergrootglas te leggen, en de
ogen te sluiten voor hetgeen er mis is in
de zware gemeenschap. Dat zou neer
komen op selectieve verontwaardiging.
RUUD PAAUW
Tolplein. Het is 13 januari 1996.
Minister Jorritsma (verkeer) staat be
dremmeld voor een boze Tweede Ka
mer. Ze kan niet anders dan toegeven
dat het aantal verkeersslachtoffers het
afgelopen jaar bijna is verdubbeld. Zo
zijn op de 16-baans snelweg tussen Am
sterdam en Rotterdam alleen al tussen
april 1995 en januari 1996 meer dan 2
miljoen auto's op elkaar gebotst.
Kamerlid Maij-Weggen (CDA) brengt
de minister 8 november 1995 in herin
nering. Er hing dichte mist. Voor tol
plein Amsterdam-Zuid ontstond zo'n
lange file, dat familieleden die net de
laatste twee vrijgelaten gijzelaars had
den opgehaald, er bij het verlaten van
Schiphol al bovenop reden. Verreweg
de meeste slachtoffers vielen echter
tussen Den Haag en Rotterdam. Het
verkeer botste daar na het betalen bij
tolplein Den Haag-Zuid vrijwel direct
op stilstaand verkeer voor tolplein Rot
terdam-Noord.
Jorritsma geeft toe dat die en andere
verkeerscatastrofes voorkomen had
den kunnen worden door op de tolplei-
nen alle kassa's open te stellen. Zij zal
dat bij de noodlijdende exploitant
Vroom Dreesmann onder de aan
dacht brengen. De minister verzet zich
echter fel tegen de suggestie van Ka
merlid Lankhorst (Groen Links) om de
kassa's bij dichte mist voortaan om het
uur te sluiten. Volgens Lankhorst zou
het wagenpark van 12,8 miljoen auto's
daarmee binnen twee jaar (gemiddeld
acht dagen met dichte mist) kunnen
worden gehalveerd.
Jorritsma wijst echter op het feit dat
de tol alleen al de laatste twee maanden
van 1995 meer dan 625 miljoen gulden
heeft opgeleverd. Een halvering van
die opbrengsten zou de explotatie van
de 14 nieuwe tunnels in de Randstad in
gevaar kunnen brengen. Een meerder
heid van CDA en WD stemt met die re
denering in.
JEROEN DIRKS
Bintjes. Onze Oosterburen heb
ben de Nase vol van onze aardappelen.
Jarenlang hebben ze ten oosten van
Nieuweschans, Glanerbrug, Venlo en
Vaals de buik volgevreten aan ontelba
re kilo's bintjes. Maar van de ene op de
andere dag schoven de Heimuts en
Hannelores ons bintje arrogant terzij
de. Te bloemig, weg met dat goedkope
bulkprodukt.
Andere Kartoffeln willen ze in Duits
land voortaan hebben in de Sauer
kraut. Vastkokers van hoge kwaliteit,
anders kan de Nederlandse aardappel-
handel de marken wel vergeten.
Het Nederlandse Aardappelbureau
alleen als Duitsers onze bintjes niet
meer willen hebben, word je het be
staan van een dergelijke instantie ge
waar heeft aangekondigd dat de
aardappeltelers maar een beter ras
uit de grond moeten laten komen.
Hebben we net dat gezwets over dat
Van Gogh-jaar achter de rug en hoeven
we niet meer verplicht de Aardap
peleters mooi te vinden om serieus ge
nomen te worden, en dan begint godbe
tert het gezeur van klagende aardap
peleters. Wie wel eens in een horecage
legenheid komt, weet wat het is als gas
ten het liefst luidkeels gaan klagen over
een glazige aardappel. Tien tegen een
dat zo'n klagende aardappeleter be
hoort tot het bij toeval in een restaurant
verdwaalde type dat tot z'n laatste snik
zal beweren dat het nergens zo lekker
eten is als thuis, uit moeders pappot.
Weinig is erger dan klagende aardap
peleters, niets zó erg als klagende aard
appeleters van het Duitse merk. Dat het
Nederlandse aardappelbureau bereid
is andere aardappels dan bintjes op te
scheppen, is wel heel erg serviel ten op
zichte van die teutoonse kieskauwers.
Laat die eigenheimers lekker in hun ei
gen sop gaarkoken!
GERARD VAN PUTTEN
Sinds een vakbondsleider in een
vraaggesprek uit de doeken deed
hoe hij rijk is geworden zonder te wer
ken, is corruptie het onderwerp van
gesprek in Argentinië. Het regent ont
hullingen. En aangezien de beschul
digden meestal reageren met tegen-
onthullingen en nieuwe namenlijsten,
is er gespreksstof in overvloed.
door Ineke Holtwijk
Met werken word je niet rijk in Ar
gentinië en de rijken die niet werken
kunnen hun geld kwijt in de dure
restaurants van Buenos Aires.
Een taboe is overwonnen. Wat iedereen
al jaren dacht, wordt nu hardop gezegd.
De voorzitter van de vereniging van ban
ken in Buenos Aires, noemde zijn land
vorige maand een 'kleptocratie'. De
aartsbisschop stelde teleurgesteld vast
dat Argentinië een land van "verklikkers
en oplichters" is geworden.
Uit een enkele maanden geleden ge
houden enquête bleek dat een op de drie
Argentijnen gelooft dat corruptie de be
langrijkste oorzaak van de economische
crisis. Dat aantal neemt nog toe. Als er
niet een militaire opstand was geweest,
hadden de Argentijnen zelfs hun eerste
demonstratie tegen de corruptie gehad.
Die was aanvankelijk vorige week ge
pland, maar viel door de bloedige revolte
in het water.
Cadeautje
Weinigen blijven gespaard in de publici
teitsgolf over stelen en bestolen worden.
Tot en met de hoogste rechters, ambte
naren, advocaten, politici, vakbondlei
ders en ministers staan onder verden
king. Zelfs de president is in opspraak.
Sinds kort staat in de garage van zijn
ambtswoning een gloednieuwe Ferrari
348 TD. Volgens de president een ca
deautje van de Italiaanse Ducati fabriek.
Het niemendalletje kost in Argentinië
omgerekend 425.000 gulden.
Luis Barrionuevo, de eerder genoem
de vakbondsleider die daarnaast ook een
overheidsfunctie heeft, bezit een kast
van een huis van meer dan duizend vier
kante meter vlakbij Buenos Aires. Toen
een verslaggever hem vroeg hoe hij dat
had kunnen betalen, antwoordde hij:
"Niet met werken. In Argentinië wordt
niemand rijk met werken". Vervolgens
legde hij omstandig uit hoe hij zijn sala
ris aanvulde. Via "bemiddeling".
Barrionuevo, die inmiddels negen jaar
de horecabond leidt, zorgde ervoor dat er
onder zijn bewind geen staking heeft
plaatsgevonden. Dat vroeg om een klei
ne tegenprestatie van de kant van de
werkgevers. Alle arbeidsprocessen die
leden van de vakbond aanspanden,
schoof hij door naar bevriende advoca
ten. Voor zijn medewerking ontving Bar
rionuevo een percentage.
Als hij de boeken van hotels doorkeek
en 'rekenfoutjes' ontdekte, raadde de
vakbondsleider de eigenaar met klem
aan de door hem genoemde advocaat te
bezoeken. Toen de verslaggever ver
baasd reageerde, verzekerde de vak
bondsman dat dit een heel gewoon was
in de vakbonden. "Waar halen we anders
het geld vandaan om herkozen te wor
den?"
Schadeclaims
Het systeem helpt de snelle verdieners
een handje. Een advocaat die in Argenti
nië een zaak wint, heeft (net als in de VS)
recht op een percentage van de schade
vergoeding. Dat werkte een ware indus
trie van processen in de hand. Tegen ie
dereen en alles worden processen aange
spannen met duizelingwekkende scha
declaims.
Maar het pikante in Argentinië is dat
de verliezer vaak de staat is. De Argen
tijnse overheid heeft sinds de militaire
dictatuur bijna alle processen die tegen
haar werden aangespannen verloren,
bleek afgelopen maand. De advocaten
kantoren die een zaak tegen de staat win
nen, zijn steeds verliezer als zij namens
die overheid in een ander proces optre
den. Achter de schermen verdelen kla
ger, verdediger en rechter de toegekende
schadevergoeding.
Er zijn spraakmakende gevallen. Zo
ontdekte men dat de verlieslijdende Ar
gentijnse spoorwegen schadevergoedin
gen hebben uitbetaald aan passagiers
vanwege onverwacht remmen. Een pas
sagier die een claim indiende van 2,4 mil
joen dollar omdat hij bij zo'n gelegen
heid een 'angsttrauma' opliep, kreeg z'n
gelijk. Er zijn ook gevallen van proces
sen bekend die de staat won en waarbij
zij toch nog bij wijze van schikking scha
devergoeding betaalde.
Het dagblad 'Clarin' berekende dat on
geveer 150.000 ambtenaren in een proces
gewikkeld zijn tegen de staat. De schat
tingen over de tot nog toe geleden schade
zijn duizelingwekkend. De voorzichtige
rekenaars houden het op zes miljard dol
lar. De overdrijvers gaan uit van negen
miljard dollar. Alleen over de afgelopen
twee jaar.
Naast de procesindustrie bestaat er zo
iets als betaalde souplesse. Er leven ern
stige vermoedens dat bij grote transac
ties, zoals bijvoorbeeld de privatisering
van de telefoon- en luchtvaartmaat
schappij, miljoenen zijn uitbetaald voor
de medewerking van hoge ambtenaren
en politici.
In heel Latijns-Amerika komt corrup
tie voor. Hoe kan het dat Argentinië er
meer last van heeft dan de naaste buren?
En waarom willen mensen die veel geld
hebben nog meer? "Mensen worden
slecht betaald. Een directeur-generaal
van een ministerie verdient net zoveel als
mijn chauffeur", zegt een diplomaat. De
advocaat Emilio Cardenas gelooft dat
geldontwaarding de grote boosdoener is.
"Inflatie werkt normvervaging in de
hand. Mensen voelen zich bestolen als zij
iedere maand minder ontvangen". Car
denas is de ongekroonde woordvoerder
van een anti-corruptie lobby sinds hij in
het openbaar Argentinië een kleptocra
tie noemde en een geval van chantage
aangaf bij de politie.
Controle
Een hoge ambtenaar had hem te kennen
gegeven dat een buitenlandse scheep
vaartmaatschappij, waarvoor de advo
caat optrad, alleen een nieuwe vergun
ning kreeg als hij 200.000 dollar op zijn
rekening zou ontvangen. De Argentijn,
tevens voorzitter van de vereniging van
banken, hing het voorval aan de grote
klok.
Corruptie valt uit te roeien, meent de
advocaat. "Maar niet van de ene dag op
de andere". Zijn recept telt vier punten.
Einde aan de inflatie, minder regels (re
gels werken machtsmisbruik in de
hand), vergrijpen ook daadwerkelijk
straffen en controle yan de controle. Ook
de staat heeft een accountant nodig.
Maar dat moet wel een particulier bedrijf
zijn, als Cardenas het voor het zeggen
heeft.
President Carlos Menem heeft min of
meer hetzelfde bedacht. Althans op pa
pier. Hij heeft opnieuw toegezegd dat
corruptie als "verraad aan het vader
land" zal worden behandeld. Daarop
staan hoge straffen. Vakbondsleider Bar
rionuevo moet zijn eerlijkheid bekopen
met een proces. Maar de president zag in
zijn geritsel geen reden om hem te ont
heffen uit zijn overheidsfunctie. "Hij is
gewoon een opschepper", aldus het com
mentaar van de president die zelf niet
van plan is zijn Ferrari de deur uit te
doen.
eu.
ij-
ui.
oe
DOOR JOOP VAN DER HORST
Er wordt in het buitenland veel meer Ne
derlands geleerd dan de meeste mensen
wel denken. Zo weet ik bijvoorbeeld dat
er in Warschau ongeveer zestig studen
ten Nederlands leren. En Warschau is
niet de enige stad in Polen waar je Ne
derlands kunt studeren, ook in Wroclav
kan het en in verschillende andere Pool
se plaatsen, net als in Melbourne. Keu
ken, Ann Arbor (USA) en Helsinki.
Omdat het voor inwoners van de voor
malige Oostbloklanden erg duur is om
naar Nederland te komen, nodigen ze af
en toe iemand uit om daar te komen
spreken, zodat de studenten ook eens ie
mand kunnen horen met Nederlands als
moedertaal, Ik ben er twee keer geweest
en het is een verrassende ervaring zo ver
van huis gewoon Nederlands te kunnen
praten. Voor de beginners moet het een
beetje langzaam en soms moet je iets
twee keer met andere woorden zeggen.
Maar omdat ik geen woord Pools be
heers, gaan de gesprekken en de lessen
toch allemaal in het Nederlands. Ook al
hoor je aan hun uitspraak altijd wel dat ze
niet van huis uit Nederlands spreken, ze
zijn verrassend goed op de hoogte met
onze taal.
Een van de moeilijkste dingen voor
Poolse studenten is de uitspraak van on
ze g en onze h. Steeds weer hebben ze
de neiging om de h als een g uit te spre
ken (gele goge torens) en van de weer
omstuit wordt de g vaak als een h uitge
sproken. Een combinatie als hele goede
klinkt daar dan ook geregeld als gele
hoeden.
Moeilijke vragen krijg ik voorgelegd,
zoals deze- wat is in uw taal het verschil
tussen efficiënt en effectief? Ze hebben
het in de woordenboeken opgezocht
maar komen er niet helemaal uit. Toch
wordt vermoed, door het lezen van Ne
derlandse boeken, dat deze twee woor
den niet precies hetzelfde betekenen.
Daar sta je dan, want er wordt van je
verwacht, omdat je zelf Nederlands
spreekt, dat je het verschil wel eventjes
uit kunt leggen. Ik het het nadien in Am
sterdam aan verschillende Nederlandse
studenten gevraagd en die hadden er
ook moeite mee.
Het is waar dat efficiënt en effectief
niet precies hetzelfde betekenen. Dat
blijkt wel in zinnen waarin we de een niet
voor de ander in de plaats kunnen zetten.
Een efficiënte huisvrouw is iemand die
doelmatig werkt, zonder nodeloos heen
en weer geloop, zonder nutteloos gedoe.
We spreken niet van een effectieve huis
vrouw. Omgekeerd is bijvoorbeeld een
effectieve maatregel een maatregel die
zijn doel bereikt, die het gewenste effect
heeft. Effectief is dus doeltreffend en effi
ciënt doelmatig. In effectief en doeltref
fend ligt de gedachte opgesloten dat het
gewenste doel ook metterdaad bereikt
wordt. Dat is niet zo met efficiënt oftewel
doelmatig. Efficiënt is wel gericht op een
bepaald doel, zelfs maximaal daarop ge
richt, geen nutteloze zijpaden of nodelo
ze bewegingen, maar daarbij blijft onze
ker of dat doel ook echt bereikt wordt. Er
kunnen omstandigheden zijn waardoor
efficiënt uitgevoerde werkzaamheden
toch het gewenste resultaat niet berei
ken. Men kan efficiënt werken en niette
min falen. Maar of iets effectief was, kan
pas achteraf vastgesteld worden, wan
neer het doel echt bereikt is.
Het verschil wordt mijns inziens nauw
keurig verwoord door doelmatig en doel
treffend. Ook in de twee ontleende woor
den zat het trouwens al in de herkomst
Ze zijn weliswaar allebei van dezelfde
Latijnse stam ex facio, letterlijk 'uit'
'werken', maar effectief is afgeleid van
het Latijnse voltooid deelwoord (het doel
is bereikt) en efficiënt van het tegenwoor
dig deelwoord (naar het doel strevende).
Een ezelsbruggetje voor de ezels: ef
fectief bevat, niet toevallig, het woord ef
fect. Effectief is datgene wat effect heeft.
In efficiënt doet men wel z'n best maar
het effect heb je nog niet.
Ik hoop maar dat ik het daar in War
schau goed gezegd heb, anders krijgen
ze daar een haal verkeerd beeld van on
ze taal.
Iedere keer als hij op het televisiescherm
verschijnt, bestudeer ik hem met grote
aandacht. Wat "me steeds weer opvalt, is
de vrijwel kaarsrechte, stramme hou
ding, de onbewegelijke gezichtsuitdruk
king en de intelligente, sluw-achter
dochtige en tegelijkertijd dreigende oog
opslag. Een niet onknappe man, van wie
je je goed voor kunt stellen dat hij heel
charmant kan zijn zonder dat daarmee
de sfeer van kilheid die om hem heen
hangt, verdwijnt.
Ik heb me verschillende keren afge
vraagd hoe het zou zijn om hem in behan
deling te hebben. Of hij er bijvoorbeeld
ooit toe te brengen zou zijn om de emotio
nele problemen die hij ongetwijfeld heeft,
uit te spreken. Ik vermoed dat angst voor
verlies van status, bewondering, macht
en invloed een uiterst belangrijke rol bij
hem speelt. Waarschijnlijk doet hij wei
nig anders dan zich daar voortdurend
zorgen over te maken zonder dat anderen
er iets van mogen merken. Hij is waar
schijnlijk een groot deel van zijn tijd be
zig te controleren, veilig te stellen, dat hij
in dat opzicht niets te vrezen heeft. Ik ver
moed ook, dat hij regelmatig 's nachts
wakker wordt omdat angst voor de dood,
voor vernietiging, zijn slaap verstoort.
Misschien is slapen zelf wel een probleem
voor hem, want slapen betekent jezelf la
ten gaan, tijdelijk de controle over je om
geving opgeven, je kwetsbaar maken.
Als ik over hem als patiënt nadenk, ben
ik er vrijwel zeker van dat er in de thera
piekamer tussen hem en mij al spoedig
een machtsstrijd zou uitbreken. Alles dat
ook maar enigszins zou rieken naar ge
brek aan bewondering en ontzag van
mijn kant zou hij moeilijk kunnen verte
ren. Het openlijk toegeven van bepaalde
(angst)gevoelens zou voor hem vermoede
lijk gelijkstaan met onvergeeflijke zwak
heid en daarmee met verlies aan glans
die hij op zijn persoon wil hebben. Als hij
al bepaalde persoonlijke eigenaardighe
den of tekortkomingen zou toegeven, dan
zou dat vermoedelijk eerder een soort
van demonstratie zijn, een manier om
mij te laten zien dat hij heus wel een goed
inzicht in zichzelf heeft. Dat ik hem niets
hoef te vertellen. Het zou niets anders zijn
dan een strategie om (opnieuw) bewon
dering af te dwingen en de situatie naar
zijn hand te zetten.
Ik ben er ook tamelijk zeker van, dat
hij mij steeds weer opnieuw zou trachten
duidelijk te maken, dat er eigenlijk met
hem niets aan de hand is, dat hij volledig
normaal is. De enige motivatie, zo zou hij
mij duidelijk maken, om misschien iets
aan zichzelf te veranderen is dat het voor
anderen wat gemakkelijker zou zijn om
met hem te leven. Waarmee hij in feite
met zoveel woorden zou zeggen dat niet
hij het probleem is, maar dat zij het pro
bleem zijn.
En ik ben er hélemaal zéker van dat hij
mij regelmatig verhalen zou vertellen
over zijn grote verrichtingen in de we
reld, over wie er allemaal bij hem over de
vloer komen om zijn gunst en zelfs om
zijn genade. Als ik zou laten merken, dat
dat soort verhalen op mij geen enkele in
druk maakt, zou hij kwaad worden. Door
kwaadheid en geweld probeert hij de in
nerlijke onzekerheid die de houding van
anderen bij hem kan oproepen te over
schreeuwen, het zwijgen op te leggen. Ik
realiseer mee, dat het onwaarschijnlijk is
dat de behandeling een groot succes zou
worden. Zoals de behandeling van de
machtigen en rijken der aarde, die door
hun positie psychologisch verminkt zijn
geworden, zelden succesvol is. De Duitse
psychiater Cremerius heeft de redenen
daarvoor in 1979 in een boeiend artikel
met als titel De Psychologische Behande
ling van de Rijken en de Machtigen be
schreven.
Over welke denkbeeldige patiënt heb ik
het eigenlijk? Ik heb het over een 53-fari-
ge man, zoon uit een straatarme boeren
familie, opgevoed als je dat zo noemen
mag) door een stiefvader, die hem voort
durend uitschold voor hoerejong en hem
uit stelen stuurde om vervolgens de gesto
len goederen te verpatsen.
Ik heb het over een man, wiens grote
voorbeeld de mafiabaas Don Corleone is,
zoals die in de film The Godfather (de
Peetvader) wordt gespeeld. Don Corleone
is een man met een passie voor macht,
met een ijzeren wil, een geweldadige in
slag en een diep wantrouwen voor alles
en iedereen. 'Mijn' man heeft de film al
talloze malen gezien, maar lijkt er geen
genoeg van te kunnen krijgen.
Ik heb het over een man die zijn oog liet
vallen op de vrouw van een onderge
schikte, die vervolgens weinig anders
durfde te doen dan haar af te staan en in
ruil daarvoor tot directeur van een van
de werkmaatschappijen van de man
werd benoemd.
Ik heb het over een man, die zijn oom
een pamflet liet schrijven met als titel
'Drie die God niet had moeten scheppen:
Perzen, Joden en vliegen' en het vervol
gens officieel liet uitgeven en versprei
den.
Ik heb over een man, die doodsbang is
dat de aandacht van anderen voor hem,
ook al is het maar even, verslapt en daar
om letterlijk overal zijn stempel, zijn por
tret, op wil hebben. Of het nu horloges,
servies, postzegels, omslagdoeken oj
slaapkamerwanden zijn.
Ik heb het over een man, van wie zoge
naamde deskundigen zeggen dat hij niet
met de gebruikelijke Westerse maatsta
ven beoordeeld mag worden. Dat hij een
typisch produkt is van zijn eigen cultuur.
Maar psychologisch gezien is dat volsla
gen onzin. Hij is een typisch voorbeeld
van de slachting die macht kan aanrich
ten in de persoonlijkheid van bepaalde
mensen, of ze nu in het midden westen oj
het middenoosten wonen. In zijn boekje
over massapsychologie schreef Sigmund
Freud over dit type leider: "Hij houdt
van niemand behalve van zichzelf en van
anderen alleen voorzover ze zijn behoef
ten dienen. Zijn Ik geeft niets gratis af'.
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
Het woord dat Freud voor dit 'syndroom'
gebruikte was narcisme.
Het woora narcisme is ontleend aan
een Griekse mythe, waarin de hoofdrol
speler, Narcissus geheten, zodanig ver
liefd werd op zijn eigen spiegelbeeld dat
hij ten slotte niets anders meer deed dan
boven het water van een vijver hangend
naar zijn eigen spiegelbeeld kijken. Voor
hem was er niets in de wereld dat nog tel
de als zijn eigen schoonheid of grootheid.
Op zich genomen is narcisme niet per
se abnormaal en evenmin ongezond.
Voor een gezonde persoonlijkheid is een
zekere mate van zelfliefde of zelfwaarde
ring noodzakelijk. Maar bij sommige
mensen leidt de combinatie van zelfliefde
en macht tot ongecontroleerde zelfvere
ring. Daarmee ontstaat een ontsporing
van de persoonlijkheid, die tegenwoor
dig narcistische persoonlijkheidsstoornis
wordt genoemd.
Dat is ook de diagnose zijn die ik voor
onze man in petto heb. De kenmerken van
die stoornis, zoals ze in de psychologische
praktijk wordt gezien en in de handboe
ken wordt beschreven zijn de volgende.
Narcistische persoonlijkheden vallen
op door een ongewoon sterke gerichtheid
op zichzelf in de omgang met andere
mensen, door hun sterke behoefte door
anderen bemind en bewonderd (gevreesd
mag ook) te worden en door de eigenaar
dige tegenstrijdigheid tussen hun opge
blazen zelfbeeld en hun mateloze behoefte
aan bevestiging door anderen.
Die tegenstrijdigheid is overigens
slechts schijn, want anderen vormen het
noodzakelijke decor, behang, tegen de
achtergrond waarvan ze hun heldenrol
spelen. Hun gevoelsleven is oppervlak
kig: ze kunnen zich moeilijk in de gevoe
lens van anderen verplaatsen en hebben
met uitzondering van de momenten
van zelfbevestiging door anderen of door
eigen grootheidsfantasieën in wezen
heel weinig plezier in hun leven. Ze zijn
rusteloos en raken verveeld zo gauw hun
uiterlijke verschijning zijn glans verliest
en er niet meteen nieuwe bronnen voor
zelfbevestiging ter beschikking staan.
Op zulke momenten zijn ze in staat tot
het uiterste te gaan om glans en bewonde
ring terug te krijgen. Hun relaties met
anderen hebben meestal een uitbuiterig
en soms zelfs parasitair karakter; narcis
tische persoonlijkheden meten zich het
recht aan om zonder schuldgevoel ande
ren te exploiteren, te overheersen en te
manipxderen: achter hun vaak charman
te en innmende facade bespeur je iets
kouds, iets onverbiddelijks.
Deze beschrijving maakt duidelijk,
waarom macht op mensen met een sterk
narcistische inslag zo'n ongunstige in
vloed kan hebben. Macht betekent im
mers de mogelijkheid om mensen te kun
nen aanwijzen die een bepaald bevel ge
hoorzaam moeten uitvoeren. Wie een
maal een machtspositie heeft bereikt,
heeft helemaal geen invoelingsvermogen
meer nodig, want gehoorzaamheid bete
kent datje bevel wordt uitgevoerd zonder
dat de mening van degene die het bevel
uitvoert er ook maar iets toe doet.
Omdat 'mijn' man waarschijnlijk niet
in therapie zal gaan, is het enige wat
overblijft de hoop dat het hem zal ver
gaan zoals het Narcissus verging. Die
boog zich op een gegeven moment zover
over naar zijn spiegelbeeld, dat hij in het
water viel en verdronk. Laten we wel al
leen hopen, dat het voor 15 januari ge
beurt wanneer het VN-ultimatum tegen
Irak afloopt.
