or elk paar spionnen'
Wetsovertre
werving inform?
iqen
■Waarom de glasnost maar
zo kort was bij de BVD
EE
Het moest even, al die publiciteit rond de Binnenlandse Veilig-
leidsdienst (BVD). Volgens sommigen, omdat de BVD het nodig
rand de Nederlandse burger nog eens te overtuigen van het be-
itaansrecht van de dienst. Een camera mocht in een deel de
dienst-keuken' kijken; veel gleufhoeden en lange regenjassen
Jus. 'Geholpen' door het bekend worden van enkele ontsporin-
jen van BVD'ers mocht de campagne geslaagd worden ge
roemd: Nederland wist weer dat de dienst bestond en over ons
jlijft waken. Maar daarna gingen de deuren van het gebouw aan
Je president Kennedylaan in Den Haag onherroepelijk dicht,
lammer, want mr. Arthur Docters van Leeuwen, hoofd van de
iienst, heeft nog een en ander uit te leggen. Maar een interview
:it er nu, na de aanvankelijk ten toon gespreide openheid, 'he-
aas' niet in. Jammer, omdat Docters van Leeuwen een goede
jrater blijkt te zijn. Uit een interview met 'Het Spionnetje', het
3VD-personeelsblad dat onder het 'dienstgeheim' valt, blijkt dat
de man zijn gedachten mooi kan verwoorden. "Ons produkt is niet
neer helemaal bij de tijd.
door Cees Keizer en Wilfred Scholten
Mr. Docters
van Leeuwen,
luisterend in de
Tweede Kamer.
"Kernachtig
gezegd: er zijn
een heleboel lei
dinggevende
personen en er
is nog te weinig
leiderschap".
(foto GPU)
5lij de BVD loopt een weddenschap tus-
en mr. Arthur Docters van Leeuwen en
Mijn secondant Kievits, twee jaar geleden
og zijn directe plaatsvervanger. Inzet:
:n fles whisky. Die is Kievits kwijt als
j er niet in slaagt twee spionnen per
aar te vangen.
De weddenschap werd kort na het aan-
0 reden van Docters van Leeuwen in
naart 1988 gesloten. Het strijdtoneel lag
r in die tijd nog overzichtelijk bij. De
pionnen kwamen bijna zonder uitzon
ering uit het communistische oosten en
un werkwijze was meer dan bekend,
üevits droomde van veel liters whisky.
Maar met het vallen van De Muur en
iet officieel ten grave dragen van de
W (oude Oorlog sloeg voor Kievits de mal-
leur onverbiddelijk toe. Het slagveld
iiedt sindsdien een andere aanblik, de
ipionnen richten zich op andere doelen
Jn hun handboeken zijn plotseling ver
ouderd. Het wordt er niet eenvoudiger
ip: Kievits vreest voor zijn whisky.
Docters van Leeuwen is het grimla-
g :hen al lang vergaan. De eerste maanden
ia zijn aanstelling (in mei 1988) wandel-
le de nieuwe directeur door het pand om
ijn dienst goed te leren kennen. Als
1 ilaatsvervangend directeur-generaal op
iet ministerie van binnenlandse zaken
as hij weliswaar belast geweest met
openbare orde en veiligheid', maar de
BVD bleef in die tijd voor hem redelijk
0 inbekend terrein.
Zelf meent hij dan ook door de toen
malige minister Van Dijk 'in het diepe' te
lijn gegooid. Niet dat Docters van Leeu-
ven daarover klaagde. Het was wel
noodzaak de medewerkers snel te leren
kennen en de informele circuits in kaart
te brengen. Hij hoefde weinig wandelin
gen te ondernemen om er achter te ko-
men dat het flink rommelde in de dienst.
De sfeer was verziekt.
1 Schone schijn
van Leeuwen zingt een heel ander lied in
het vraaggesprek met 'Het Spionnetje'
(een extra editie nog wel). Eerst verge
lijkt de nieuwbakken directeur de dienst
met een duikboot. Zitje in zo'n duikboot,
dan "moet je wel zorgen dat je ademha-
lingsapparatuur in orde is, anders ko
men allerlei schadelijke stoffen binnen.
Dat is bij ons niet helemaal in orde en
daarom hangen er kwalijke dampen in
het schip". De reorganisatie is daarom
noodzaak: "In frisse lucht kun je harder
en beter werken dan in de mist".
Voor zijn eigen personeel spreekt Doc
ters van Leeuwen heel andere taal dan in
het reorganisatie-rapport valt te lezen. In
'Het Spionnetje' meldt hij onomwonden
dat "een aanzienlijke groep mensen ge
demotiveerd is". Het is maar "een aan
zienlijke minderheid die een heel goed
stuk werk levert". Tijdens zijn wandelin
gen is het Docters van Leeuwen verder
opgevallen dat het personeel niet weet
waar het aan toe is en dat medewerkers
verwoede pogingen doen elkaar het
werk in de schoenen te schuiven.
Hij formuleert het zo fraai, het is zo
jammer dat hij interviews moet weige
ren. Er zijn te veel 'muren' binnen de
dienst opgetrokken, analyseert Docters
van Leeuwen. "We gooien er allemaal
pakjes overheen of juist niet, omdat we
bang zijn dat ze niet opgevangen zullen
worden aan de andere kant. (Jt we doen
het juist wel op een moment dat we zeker
weten dat er niemand aan de andere kant
staat".
Leiderschap
De structuur van de organisatie heeft de
vorm van een omgekeerde pyramide:
breed van boven (de leiding) en smal van
onderen (het uitvoerend personeel). Te
veel opperhoofden en te weinig india
nen, dus. Eerlijk is eerlijk, ook in de rap
portage aan de Kamer wordt van die
krakkemikkige structuur melding ge
maakt.
Maar onder de bescherming van het
aan 'Het Spionnetje' opgelegde dienstge
heim wil Docters van Leeuwen wel ver
der gaan. "Normaal is het zo dat een
dienstleiding iets te maken heeft met
personeel. Dat is hier zwak ontwikkeld".
En: "Kernachtig gezegd: er zijn een hele
boel leidinggevende personen en er is
nog te weinig leiderschap". Op deze ma
nier kan nooit een slagvaardige organisa
tie worden opgebouwd, is de conclusie
die de Tweede Kamer werd onthouden.
De rest van het veertien getypte velle
tjes tellende interview ademt dezelfde
sfeer: gebrek aan flexibiliteit, geen plan
ning, ontslag voor (zwangere) vrouwen
Wie de lijnen
van deze teke
ning volgt ziet
dat ze allemaal
uitkomen bij de
BVD. Het zijn
de informatie
stromen die
over vrijwel al
les en iedereen
bij de dienst te
recht kunnen
komen. Vraagt
u een verhoging
van Uw hypo
theek? Gega
randeerd dat
de BVD het kayi
weten. Beoefent
u een beroep
dat interessant
is voor de
BVD?. Dan is
het vrijwel ze
ker dat de
dienst u in uw
loopbaan volgt.
Betaalt u op
eens meer belas
ting dan ge
woon? De BVD
wil dan wel
graag weten
hoe u zo opeens
aan zoveel ex
tra inkomsten
komt. Informa
tie die dan weer
wordt opgesla
gen in een van
de vijf archie
ven van de
BVD.
die tijdelijk liever in deeltijd wilden wer
ken. Het wordt er niet vrolijker op.
Maar zelfs dat is niet alles. In 'Het
Spionnetje' ontbreken ook elementen
die hebben bijgedragen tot de verziekte
sfeer bij de BVD. Zo heeft de top, waar
over Docters van Leeuwen schande
spreekt, nog meer op het collectieve ge
weten. Vijf hooggeplaatsten, onder wie
het plaatsvervangend hoofd, hebben el
kaar 'schaarste-toeslagen' toegekend.
Een extra verhoging van het salaris, om
te voorkomen dat het bedrijfsleven de
heren wegkoopt. Een heuse vertrou
wenscommissie moet de zaak uitzoeken,
de vijf 'bevoordeelden' zitten nog stevig
in het zadel.
Ook de baas zelf, Docters van Leeu
wen dus, blijkt allesbehalve brand
schoon. Tijdens zijn rondgang langs de
medewerkers nodigde hij hen uit uitge
breid te praten. Bij Docters van Leeuwen
konden ze alles kwijt. "Men is zeer open
hartig geweest en ik ben daar heel dank
baar voor", vertelt hij in 'Het Spionnetje'.
Dat blijkt. Wie in vertrouwen (te) veel
had gezegd, werd daarna als een uitge
perste citroen beschouwd, en de dienst
uitgewerkt. Met achterlating van een
handtekening onder een tekst die de ver
trekkers geheimhouding oplegt.
Noodklok
De directeur van de BVD luidt in het 'ge
heime' interview de noodklok. "Ons pro
dukt is niet helemaal meer bij de tijd"
zegt hij. De BVD slaagt er niet meer in
"onze clienten, en dat zijn de mensen die
de democratie in Nederland daadwerke
lijk realiseren (politici, mensen uit de we
tenschap, mensen die een dreigingsana
lyse nodig hebben), te bieden wat ze no
dig hebben".
Zelfs de politiek morrelt aan de deur.
"De minister heeft mij ook gevraagd of
de Dienst wel bij de tijd is. Die vraag
moet niet te lang open blijven staan, dat
is niet goed". Te meer niet, omdat Doc
ters van Leeuwen zich er erg over ver
baast dat de BVD bij de politiek nog zo
goed ligt. Dat ze zo makkelijk doen over
zijn 'aanwijzingsbevoegdheid' en de 'ver
schoningsplicht'. "Er is maar één organi
satie in Nederland die dat heeft en dat
zijn wij. Artsen hebben dat nog niet eens,
die hebben een verschoningsrecht dat
door de rechter getoetst wordt".
Het hoofd van de dienst kijkt er van op
dat er zoveel krediet is voor zijn bedrijf.
Maar over het afgeleverde produkt moet
geen twijfel komen. Vandaar ook dat
korte, maar krachtige publiciteitsoffen
sief. "Alle andere problemen zijn minder
belangrijk. Het is een probleem dat de
andere problemen negatief beïnvloedt".
En dan zijn er nog de gretig gepubli
ceerde verhalen over blunderende BV
D'ers en ontmaskerde gleufhoeden. Doc
ters van Leeuwen kreeg zelfs de rijksre
cherche op bezoek. In opdracht van de
Tweede Kamer stuurde minister Hirsch
Ballin (Justitie) zijn 'eigen speurneuzen'
van de rijksrecherche op onderzoek uit,
omdat vraagtekens bestaan over het op
treden van een BVD-informant die infil
treerde in een vredesclub.
In maart van dit jaar zou de BVD'er de
handen hebben laten wapperen tijdens
een actie bij het kamp Lunetten. De BV
D'er bleek er flink op losgeramd te heb
ben. Maar werd daar niet voor vervolgd,
terwijl anderen, die zich een dag eerder
aan precies hetzelfde hadden schuldig
gemaakt, de justitie wel op de stoep von
den.
Vragen genoeg voor een openhartig in
terview. Ook het feit dat de BVD over vijf
verschillende archieven beschikt lijkt
om nadere explicatie te schreeuwen.
De Binnenlandse Veiligheidsdienst
(BVD) overtreedt met grote regel
maat de wet bij het inzetten van in
formanten. Gedetineerden die voor
de BVD werken, worden uit de ge
vangenis gehaald om hun werkzaam
heden voor de veiligheidsdienst te
kunnen voortzetten. Ook worden
misdrijven van informanten, zoals
handel in drugs, met de mantel der
liefde bedekt om de informant aan
het werk te houden.
Dat schrijft voormalig medewer
ker Bos van de BVD in het weekblad
Nieuwe Revu. Bos is chef geweest
van een politie-inlichtingendienst
(PID). Elk gemeentelijk politiekorps
kent een PID, die belast is met het
werven van informanten cn het ver
zamelen van gegevens ten behoeve
van de BVD. Volgens de vroegere
BVD-baas De Haan maakt de dienst
daarbij geen gebruik van middelen
als intimidatie, grof geld en wets
overtredingen. Bos ontkent dat.
De auteur verhaalt van een BVD-
informant, die op de hoogte was van
een geplande wapentransactie. De
informant was echter net opgepakt
wegens handel in verdovende midde
len en kon dus niet meer inlichtingen
verzamelen. Na tussenkomst van de
BVD werd de man vrijgelaten, zodat
hij aan de wapentransactie kon deel
nemen. Voor de handel in drugs is hij
nooit meer vervolgd.
Het komt ook voor dat gedetineer
den uit gevangenissen worden ge
haald om hun werk voor de BVD te
doen. Een jongen die wegens inbra
ken was veroordeeld, mocht de ge
vangenis regelmatig verlaten om ver
gaderingen van de actiegroep On-
kruit bij te wonen. Na afloop mocht
de jongen op kosten van de dienst
naar de kroeg en naar de hoeren.
Daarna werd hij weer bij de gevange
nis afgeleverd.
Volgens ex-BVD-baas De Haan
krijgen informanten niet meer dan
'een paaT tientjes' en is geld niet de
drijfveer om voor de BVD te werken.
Maar Bos'zegt dat BVD'ers-in-oplei-
ding worden getraind om te achter
halen of een beoogde informant in
geldproblemen zit door informatie in
te winnen bij kennissen en familiele
den en banken en hypotheekinstel
lingen.
Geld speelt een grote rol. Voor be
langrijke informatie worden niet zel
den bedragen van duizenden guldens
betaald. Na de gijzelingsacties kreeg
een informant in de Molukse ge
meenschap een auto tot zijn beschik
king en een volledig betaalde vakan
tie. Bovendien werd zijn huurschuld
betaald en investeerde de BVD nog
eens 40.000 gulden om de informant
de dekmantel van een zakenman te
geven.
Ook intimidatie is een veel ge
bruikt middel om informanten te
werven. Asielzoekers zijn een geliefd
doelwit van de BVD, weet Bos. Bui
tenlanders worden benaderd met de
mededeling dat ze geen schijn van
kans hebben op een verblijfsvergun
ning, maar dat daar wel iets aan kan
worden gedaan als ze bereid zijn voor
de BVD inlichtingen te verzamelen.
Hapt de asielzoeker toe, dan wordt
hem een verblijfsvergunning gega
randeerd.
Want wat is het belang van de medede
ling, door Docters van Leeuwen bij de
KRO gedaan, dat 100.000 van de 300.000
persoonlijke dossiers wordeij vernie
tigd? Ontkomt een aantal archieven dan
aan die opschoning?
Een infiltratie als bij Het Ziedende
Bintje in Wageningen is klein spul, ver
geleken bij de belangrijker activiteiten
van de BVD. De dienst kan*uit een groot
aantal bronnen zonder beperkingen in
formatie putten. Vrijwel elke Nederlan
der of hier verblijvende vreemdeling
kan, via de computer of anderszins, in de
smiezen worden gehouden. Via de plaat
selijke politie, de bank, de .rijksdienst
voor het wegverkeer, de belastingdienst,
het kadaster of de werkgever.
Hoe zit het met de contacten die som
mige BVD'ers er op na houden met de
Politie Informatie Dienst (PID)? BV
D'ers mogen alleen informatie vergaren,
PID'ers zijn politiefunctionarissen die
tot aanhouding van verdachten kunnen
overgaan. Bovendien heeft een PID'er
geen dagtaak aan zijn werk, zodat hij nog
iets anders ernaast doet. Vaak is hij dan
ook werkzaam voor de Vreemdelingen
Dienst (VD). Zo kan het voorkomen dat
een PID'er in contact komt met buiten
landers die volgens BVD-maatstaven
'verdacht' zijn. Het is dan een koud
kunstje om de druk op bepaalde minder
heidsgroepen iets op te voeren door met
het intrekken van verblijfsvergunningen
te dreigen.
Ook de relatie tussen BVD en Centrale
Recherche Informatiedienst (CRI) laat te
wensen over, weet een informant van
deze krant. Er woedt een hevige compe
tentiestrijd tussen beide diensten, meldt
hij. Maar minister Dales (Binnenlandse
Zaken) reageert als altijd: er is niets aan
de hand, het is allemaal "kwaadspreke
rij".
Verrassend
Kortom, meer dan voldoende stof voor
een prettig, openhartig gesprek met mr.
Docters van Leeuwen. Maar hij mag niet
van zijn minister; na al die publiciteit
moet hij het voorlopig kalmpjes aan
doen. Het orakelen over 'glasnost bij de
BVD' is verstomd. Dales en Docters van
Leeuwen zwijgen.
Jammer, we hadden zo graag willen
weten hoe het is afgelopen met de wed
denschap. Dan hadden we meteen ook
kunnen vragen hoeveel spionnen er ei
genlijk worden gevangen op basis van
BVD-informatie en hoeveel door tips
van plichtsgetrouwe burgers. Volgens
onze informant zou het antwoord wel
eens heel verrassend kunnen zijn.
