'Te veel dramatiek rond Janmaat'
'Polarisatie groeit'
ZU AAN ZU
Onderzoeker vindt reacties op extreem-rechts overdreven
Oliver Tambo: stille kracht van het ANC
f PAGINA 2
VRIJDAG 14 DECEMBER 1
David Oupa Tsonga werd drie
weken geleden in het centrum
Johannesburg tijdens een
demonstratie tegen de apartheid
doodgeschoten door de politie. Dat
is, ook in het Zuid-Afrika van
Nelson Mandela en president
Frederik de Klerk, nog steeds geen
uitzonderlijke gebeurtenis.
Tsonga was, voor zover bekend,
geen spectaculaire persoonlijkheid.
Geen held. geen schurk, een mens,
zou je kunnen zeggen, als talloze
anderen. Toch is hij de geschiedenis
in gegaan. David Oupa Tsonga is
namelijk de eerste zwarte die werd
begraven op een tot voor kort
exclusief blanke dodenakker, de
Wesparkbegraafplaats in
Johannesburg.
Davids laatste, postume daad van
protest was mogelijk dankzij het
verdwijnen uit het wetboek van een
van de meest infame
apartheidswetten, de Wet op de
gescheiden voorzieningen. Op
grond van deze wet kon een blanke
caféhouder zwarte gasten de deur
wijzen, mocht een zwarte geen duik
in een blank zwem bad nemen en kon
een zwarte zijn laatste rustplaats
niet op een blank kerkhof kiezen.
Deze wet, waarin de zogenaamde
kleine apartheid lag verankerd, is
op 15 oktober geofferd op het altaar
van het 'nieuwe Zuid-Afrika'.
Davids begrafenis vond plaats op 2
december. Ruim 400 mensen
begeleidden hem naar Wespark. Er
werden vlaggen van het ANC en de
communistische partij meegevoerd,
terwijl meer dan 200 politiemannen
langs de route een oogje in het zeil
hielden.
Een stoet zwarte prominenten,
onder wie ANC-leider Nelson
Mandela, kwam David de laatste
eer bewijzen. Mandela hield tijdens
de rouwdienst een geharnaste
toespraak, waarin hij de politie
aansprakelijk stelde voor het
'afslachten, martelen en
vermoorden' van zwarten. Davids
teraardebestelling was, geheel
overeenkomstig de traditie van het
zwarte verzet, een demonstratie
tegen de apartheid geworden.
Als een zwarte protesteert of, al is
het in een doodskist, een domein
betreedt dat als exclusief blank
wordt beschouwd, blijft de reactie
nooit lang uit. Al snel vielen
geluiden te beluisteren dat Wespark
door Davids aanwezigheid was
'ontheiligd'. Een zwarte dode zij
aan zij met blanke doden, dat kon
de Schepper nooit bedoeld hebben.
Naast het graf van David staat de
zerk van de familie Van der Merwe.
Een diep bedroefde mevrouw Van
der Merwe vertelde het Afrikaner
dagblad Beeld dat zij "zeer
ongelukkig was met feit dat mijn
man Gerhard nu naast een zwarte
moet liggen".
"Ze hebben toch hun eigen
begraafplaatsen? Waarom moeten
ze dan zo nodig bij ons begraven
worden? Ik wil niet op een zwart
kerkhof liggen. Dat moeten ze toch
kunnen aanvoelen? Gerhard zou
hier zeer ontevreden over zijn
geweest".
Zij had, zei ze, spijt als haren op
haar hoofd dat ze het graf had
gekocht. "Ik had hier naast Gerhard
willen liggen, mijn naam is al in de
steen gebeiteld, maar ik denk nu dat
het beter is dat ik hier niet begraven
word..."
Er waren optimisten die hadden
gehoopt dat de begrafenis van
David niet alleen een trieste
gebeurtenis zou zijn. Het was een
u itgelezen kans, vonden ze, om de
apartheid ten grave te dragen. Zij
weten nu, dat de apartheid ook tot
in de dood scheidt.
LEIDEN De Centrum De
mocraten waren weer even
in het nieuws. In de raden
van Rotterdam en Amster
dam wekten ze deze week
woede met hun uitspraken
over etnische minderheden.
De reacties waren voorspel
baar: de democratie stond
weer op spel. Politicoloog
Joop van Holsteyn wordt er
zo langzamerhand een
beetje allergisch voor. Elke
keer als de Centrum Demo
craten in het nieuws komen,
en vooral als ze bij verkiezin
gen succes boeken, struike
len de politici bijkans over
elkaar om hun bezorgheid te
uiten.
"Een zwarte dag voor de democra
tie, werd er bij de verkiezingen zelfs
gezegd. Ik vind dat niet zulke geluk
kige uitspraken. Het gaat immers
om een kleine groep mensen. En
van die kleine groep kun je lang niet
altijd zeggen dat het racisten zijn.
Kortom, er wordt wat al te drama
tisch over gedaan", aldus Van Hol
steyn.
Van Holsteyn is bij toeval in het
onderzoek naar ultra-rechts terecht
gekomen. Verreweg de meeste tijd
besteedt de Leidse politicoloog aan
het Nationaal Kiezersonderzoek,
een groot onderzoek onder zo'n
1.500 kiezers dat rond de Kamerver
kiezingen wordt gehouden door een
aantal Nederlandse universiteiten.
Kortweg komt dat onderzoek erop
neer dat de kiezers vlak voor èn vlak
na de verkiezingen worden bezocht
door een enqueteur die zich zo pro
beert een beeld te vormen waarom
bepaalde partijen het goed of slecht
doen en welke onderwerpen daarbij
een rol hebben gespeeld.
Het onderzoek naar de verkiezin
gen van vorig jaar zit nog voor be
werking in de computer. Het enige
dat Van Holsteyn nu kan verklap
pen is dat de partijen zich allemaal,
stuk voor stuk, zo hebben over
schreeuwd met hun zorg voor een
beter milieu, dat het voor de kiezers
uiteindelijk niet meer uitmaakte
waarop ze stemden. "Iedereen vond
het milieu belangrijk. Voor het
stemgedrag is het item milieu dus
geen verklaring", aldus Van Hol
steyn. Ook klein links, van oudsher
wat meer betrokken bij de milieu
beweging dan de andere partijen,
heeft geen politieke munt uit de
'milieuverkiezingen' kunnen slaan.
Steekproef
Op grond van het Nationaal Kiezes-
onderzoek was de Leidse politico
loog ook geïnteresseerd in de aan
trekkingskracht van ultra-rechts,
maar het grote onderzoek bood hem
nauwelijks kans om met die belang
stelling iets te doen. Slechts een
kleine groep van 1 procent van de
Nederlanders stemt immers op de
Centrum Democraten of de Cen
trumpartij '86, dus het is bijna on
mogelijk om die bij een steekproef
van 1.500 mensen terug te vinden.
"Bovendien zullen mensen die Cen
trum Democraten stemmen dat bij
zo'n enquête niet snel toegeven. Of
ze weigeren mee te doen of ze dur
ven d'r niet voor uit te komen dat ze
CD stemmen", aldus Van Holsteyn.
De oplossing kwam van elders.
De Leidse politicoloog werd door
het Haarlems Dagblad ingescha
keld bij een onderzoekje rond de ge
meenteraadsverkiezingen, dit voor
jaar. De krant had in een serie ver
kiezingsportretten een vraagge
sprek geplaatst met de lijsttrekker
van de Centrum Democraten en
zich daarmee de woede van de (rest
van de) Haarlemse politiek op de
hals gehaald. Er ontstond een dis
cussie over extreem-rechts, waarbij
ondermeer het idee opkwam de CD-
stemmers zelf naar hun motieven te
vragen. Er werd een telefoonteam
samengesteld dat alle (anonieme)
telefoontjes van CD-stemmers op
wachtte.
Van Holsteyn haast zich te zeggen
dat geen sprake was van een repre
sentatief onderzoek. Maar bij het
gebrek aan onderzoek naar ex-
treem-rechts in Nederland kan het
Haarlemse onderzoek wel iets meer
duidelijkheid verschaffen over het
gevaar van de Centrum Democra
ten of - wat hoogdravender - het ge
vaar van racisme en fascisme in Ne
derland. Zwarte dagen voor de de-
op extreem-rechts slechts in de
hand wordt gewerkt door het feit
dat 'Den Haag' en de media kenne
lijk hebben besloten geen aandacht
te besteden aan de Centrum Demo
craten.
Vijf procent
mocratie? Het blijkt allemaal reuze
mee te vallen.
Van Holsteyn ontkent niet dat de
top van de Centrum Democraten er
nogal botte ideeën op nahoudt, met
name over etnische minderheden
ligt dat anders.
Ontevredenheid
"Bij extreem-rechts wordt snel
gedacht aan fascisten, neo-nazi's,
skinheads, racisten en zo; ik denk
dat het niet zo is. Natuurlijk, men
sen met die opvattingen lopen er
ook rond, maar wat ik belangrijker
vind is de groep die uit ontevreden
heid met de situatie op de CD stemt.
Je doet die mensen onrecht door ze
als fascist of racist te bestempelen.
Ik denk dat zij op de CD hebben ge
stemd omdat ze menen door hun
partij in de steek te worden gelaten.
Daarbij komt vooral de PvdA in
beeld. Van oudsher had die partij de
reputatie op te komen voor de
zwakkeren in de samenleving, maar
nu is de indruk ontstaan dat de
PvdA dat niet meer doet voor alle
zwakkeren. Gedacht wordt dat de
PvdA vooral opkomt voor etnische
minderheden; hen door middel van
programma's als positieve actie een
duwtje in de rug geeft. En dat ter
wijl de Nederlanders zeggen: wij
hebben ook zo'n duwtje nodig".
Veel CD-stemmers zijn dus vol
gens Van Holsteyn proteststem
mers. Ze steunen een daarbij een
partij die wordt verketterd, net
zoals zij zelf het gevoel hebben ver
ketterd te worden. De Leidse politi
coloog komt daarbij tot de opmer
kelijke conclusie dat het stemmen
Van Holsteyn: "Ik vind dat dood
zwijgen minder gelukkig. Die men
sen zijn er. Janmaat zit in de Twee
de Kamer. Misschien zou het geen
kwaad kunnen daar aandacht aan te
besteden, want dan weten de men
sen tenminste waar ze op stemmen
en wat voor denkbeelden de Cen
trum Democraten er op nahouden.
Het negeren van Janmaat staat wel
heel dapper, maar het lost niets op.
Wat er moet gebeuren is dat we ons
op die kiezers moeten richten. Wat
drijft hen? Als je dat doet, zakt de
top vanzelf in".
Wat dat betreft, hoeft het ook
geen verbazing te wekken dat Van
Holsteyn er niet voor voelt om te ei
sen dat een partij bijvoorbeeld vijf
procent van de kiezers trekt voordat
ze in de Kamer wordt toegelaten.
Janmaat zou er niet aan te pas ko
men als dat 'Duitse systeem' wordt
ingevoerd, maar, zo stelt de politico
loog, "er verandert verder niets. Het
topje van de ijsberg zie je dan niet
meer, maar de ijsberg ligt er nog.
Het is een schijnoplossing".
Van Holsteyn is al helemaal geen
voorstander van grote wijzigingen
in het kiesstelsel; niet om extreem
rechts te onderdrukken en ook niet
om de politiek "aantrekkelijker" te
maken.
"Het Nederlandse politieke sys
teem werkt toch heel redelijk. Het
gebeurt betrekkelijk weinig dat de
regering valt. Partijen zijn geneigd
samen te werken en het gaat er niet
zo hard aan toe als in andere lan
den", aldus Van Holsteyn, die
vraagtekend zet bij de plannen van
de fractieleiders, verenigd in de
commissie Deetman, om eens te
gaan praten over - bijvoorbeeld -
een gekozen minister-president.
Opkomst
Maar zou de lage opkomst bij de
verkiezingen met wat flinke wijzi
gingen dan niet tot staan kunnen
worden gebracht? Van Holsteyn:
"Met de lage opkomst valt het wel
mee. Bij Kamerverkiezingen
schommelt die toch steeds boven
de tachtig procent. Alleen bij ver
kiezingen voor het Europees Parle
ment is de opkomst traditiegetrouw
laag. Maar zelfs als de opkomst laag
is, kun je je afvragen of dat per se
moet leiden tot bezorgheid over de
aantrekkelijkheid van de politiek".
"Je hoort ook wel zeggen: mis
schien zijn die mensen wel tevreden
met de manier waarop het gaat en
gaan ze daarom niet naar de stem
bus. Het lijkt me onwaarschijnlijk.
Feit is dat ook in dit geval gewoon te
weinig onderzoek is gedaan. Maar
net als bij extreem-rechts geldt dat
er niet meteen dramatisch over
moet worden gedaan als de op
komst een keertje laag is".
Peter van Nuijsenburg
JOHANNESBURG - Oliver
Tambo, na een ballingschap van
ruim 30 jaar teruggekeerd in Zuid-
Afrika, behoort met Nelson Mande-
la en Walter Sisulu tot het supertrio
van het ANC. Vanochtend hield hij
de openingstoespraak tot de eerste
conferentie van het ANC in Zuid-
Afrika.
Tambo spreekt waarschijnlijk
minder tot de verbeelding dan Man
dela en Sisulu, die in de gevangenis
levende legenden werden, maar zijn
verdiensten voor de grootste zwarte
oppositiebeweging zullen nooit vol
doende gewaardeerd kunnen wor
den. Het was Oliver Reginald Tam
bo (72) die het door verdeeldheid ge
teisterde ANC in de moeilijke jaren
in ballingschap menigmaal voor
e^n scheuring heeft weten te behoe
den.
Tambo kan met enig recht de
schaduw van Mandela worden ge
noemd. Net als Mandela studeerde
hij aan de universiteit van Fort Ha
re, in het huidige 'onafhankelijke'
thuisland Ciskei. Met Mandela en
Sisulu was hij een van dé oprichters
van de zogenaamde Jeugdbrigade,
die er in slaagde van het in die jaren
gezapige ANC een militante, natio
nalistische organisatie te maken.
En evenals Mandela verwerpt hij
het communisme, maar erkent hij
de prominente rol die sommige
communisten in de strijd tegen de
apartheid hebben gespeeld.
Oliver Tambo,
De door hun politieke opvattingen koos de stille kracht op de achter-
gevoede vriendschap werd nog grond te blijven,
hechter toen Mandela en Tambo in In 1960 werd het ANC, na het
1951 de eerste zwarte advokaten- bloedbad in Sharpville, waarbij de
praktijk in Johannesburg begon- politie 69 demonstranten tegen de
nen. Maar de praktijk werd al gauw beruchte pasjeswetten doodschoot,
ondergeschikt aan de politiek, waar verboden. Tambo was drie dagen
Mandela meer op de voorgrond trad voor het verbod voor een missie
dan Tambo, die net als Sisulu ver- naar het buitenland vertrokken.
Het zou dertig jaar duren voor hij te
rug mocht keren naar zijn vader
land.
Tambo werd de spil van het ANC-
in-ballingschap. Hij was de staats
man, de diplomaat die voorkwam
dat de beweging door factiestrijd
versplinterde. 'Gematigd, maar ef
fectief, zo beschreef een waarne
mer in die jaren zijn manier van
opereren. 'Hij hield niet van grote
woorden, was bereid tot compro
missen, maar aan zijn principes viel
nooit te tornen'.
Wilskracht
In deze periode verklaarde Tambo
regelmatig dat Mandela en niet hij
de 'echte' leider van het ANC was.
Hij was slechts diens 'plaatsvervan
ger'. Niettemin werd zijn naam tij
dens de laatste grote opstand in de
zwarte woonoorden (1984-'86) min
stens even vaak gescandeerd als die
van zijn charismatische vriend.
Vorig jaar werd Tambo getroffen
door een beroerte. Hij leek voor
goed uitgeschakeld, maar dankzij
zijn enorme wilskracht heeft hij
deze crisis weten te overwinnen.
Een recente bezoeker beschreef zijn
lichamelijke toestand als zwak, hij
loopt en spreekt moeizaam, maar
hij zou nog even 'helder en scherp'
zijn als vroeger. Tambo zou ook een
van de drijvende krachten zijn ach
ter de campagne van 'massale actie',
stakingen, consumentenboycotts
en demonstraties, waarmee het
ANC de regering onder druk wil
houden.
GEESTELIJK LEVEN
VATICAANSTAD Ook het Vaticaan maakt zich op voor Kerstmis;
op het grote plein voor de St. Pieter is deze week weer de traditonele, e
vele meters hoge kerstboom geplaatst en opgetuigd. (foto ai
Bestuur Gereformeerde Zendingsbond:
DRIEBERGEN (ANP) - De
openlijke kritiek van 37 predi
kanten op het beleid van de
Gereformeerde Zendings
bond (GZB) is volgens het
GZB-bestuur een exponent
van "de toenemende polarisa
tie binnen de gereformeerde
gezindte, zowel in als buiten
de Nederlandse Hervormde
Kerk".
Naar aanleiding van de open brief
schrijft het bestuur dit in een me
dedeling, die deze week met een
uitvoerige toelichting op het be
leid is opgenomen in De Waar
heidsvriend, het orgaan van de
behoudende Gereformeerde
Bond binnen de Hervormde
Kerk. De GZB is een onderdeel
van de Bond. De open brief is op
gesteld door de predikanten D.J.
Budding te Elspeet, J.H.C. Olie te
IJsselmuiden, W. Pieters te Gene-
muiden, L. Schaafsma te Doorn
spijk en P. de Vries te Opheus-
den.
De bezwaren richten zich tegen
een verkeerde visie op de
reikwijdte van de verzoening, de
al te grote ruimte die de vrouw in
de kerk toegedacht wordt, en de
samenwerking met andere ker
ken. Ook waren er bezwaren te
gen de keuze van sprekers op de
zendingsdag, het programma van
de jongerenzendingsdag, de sa
menwerking met de Inwendige
Zendingsbond (voor de woord
verkondiging binnen de kerk) en
sommige pUblikaties van de
GZB:
Afgelopen zomer hield de Her
vormde Gemeente Harskamp een
eigen zendingsdag omdat de
sprekers op de officiële GZB-bij-
eenkomst het 'ware leven' niet
kennen en het verkeerde geeste
lijke voedsel voorschotelen.
"Harskamp heeft de maskers af
geworpen", schreef ir. J. van der
Graaf, algemeen secretaris van de
Gereformeerde Bond, in een reac
tie. Daarin toonde hij zich be
zorgd over de manier waarop "wij
kerkelijk met elkaar omgaan".
"Naar zijn diepste verstaan
vindt het GZB-bestuur hetgeen
door de bezwaarden wordt voor
gestaan, een versmalling van on
ze bijbelse roeping tot zending".
Het bestuur heeft met "grote
droefheid en teleurstelling" vast
gesteld dat de 'bezwaarden' alle
kerkeraden, predikanten en
evangelisaties van gereformeer-
de-bondssignatuur hebben aan
geschreven, hoewel ze "vanuit de
Schriften en de belijdenissen
onze kerk niet hebben kunnen
aantonen dat de GZB de weg v
het gereformeerd belijden heeft
verlaten".
De toenemende polarisatie
"kan alleen maar schadelijk zijn
voor ons allen. We behoren ons al
len daarover te verootmoedigen",
schrijft het GZB-bestuur.
Wat de briefschrijvers over de
beleidsnota zeggen, is volgens het
bestuur "in strijd met de w
heid, alsook met de werkelijkheid
van belijden en beleid van het be
stuur. Wie zorgvuldig de beleids
nota leest en niet van eigen veron
derstellingen uitgaat, kan dit we
ten. De Schrift is bron en
Hongarije geeft
kerken deel van
goederen terug
BUDAPEST (KNA/AP) - De re
gering van Hongarije heeft beslo
ten kerkelijke goederen die onder
het communistische regime in
beslag zijn genomen, terug te ge
ven aan de kerken. Dit melden
Hongaarse kranten gisteren.
De wet die ook de teruggave
van scholen, ziekenhuizen en cul
turele vestigingen aan hun oor
spronkelijke qigenaars regelt, zal
binnenkort ter goedkeuring aan
het parlement worden voorge
legd.
De kerken krijgen niet al hun
eigendommen terug. Alleen ker
kelijke bezittingen die werden ge
bruikt voor pedagogische, cultu
rele en sociale doeleinden wor
den teruggegeven. Op teruggave
van de grote landgoederen, die
vroeger in hun bezit waren, hoe
ven de kerken niet te rekenen.
De schade die de overheid de
kerken in de afgelopen veertig
jaar heeft toegebracht, zal nooit
helemaal kunnen worden ver
goed, aldus de regering. Wel wil
zij de kerken tegemoetkomen
door bepaalde overheidsgebou
wen kosteloos ter beschikking te
stellen.
'Zendtijd. De Nederlandse ker
ken hebben gisteren bij de Raad
van State gepleit voor uitbreiding
van de zendtijd op radio en televi
sie. De kerken die samenwerken
in RKK, IKON en ZVK (Zendtijd
van Kerken) willen een uitbrei
ding met 33 procent. De 14 ker
ken constateren dat zij door
voortdurende uitbreiding van
totale zendtijd in een marginale
positie terecht zijn gekomen. Het
aandeel van de kerken in de totale
zendtijd is van 5 procent in 1960
teruggelopen tot 1,6 procent in
1990. Bij de radio werd het aan-
deel tussen 1972 en 1990 bijna ge
halveerd.
Zang I. In de oecumenische ge
loofsgemeenschap de Regenboog
in de Leidse Merenwijk begint
zondag om zeven uur een zang
avond m.m.v. de Regenboogjes,
de Rainbow Singers, het jonge
renkoor Merenweer en het Re
genboogkoor. De collecte is
stemd voor de Ruslandactie.
Zang II. In de hervormde kerk
van Noordwijkerhout vindt zon
dag om zeven uur een adventssa-
menzang plaats, m.m.v. de canto-
rij van de Hooglandse kerk uit
Leiden. Aanvang zeven uur.
Zang III. De jaarlijkse grote
kerstgospelavond in het evange
liecentrum De Bethlehemskerk
(Lammermarkt 57) in Leiden, be
gint zondag om half acht. Evange
list Jan Zijlstra heeft de leiding,
terwijl medewerking wordt ver
leend door Efie en Arjan Knefel,
de groep Exaltation en het Kerst-
trio.
Zang IV. Het Oegstgeester koor
'Cappella pro Cantibus' verzorgt
voor zondagavond n de Groene
Kerk in Oegstgeest een tweede
Songs of praise-avond. Aanvang
Gastdienst. Tijdens de gast-
dienst, zondag in de Buurtkerk in
Noordwijk, wordt het avondmaal
gevierd. Ds. J. J. Kuiper gaat
voor. De dienst, georganiseerd
door de plaatselijk Raad van Ker
ken, begint om tien uur.
Viering. 'Een herder als koning
in de stad van de vrede' is het the
ma van een oecumenische viering
van Schrift en Tafel in de Hooge
Burch in Zwammerdam, zondag
om elf uur. Voorganger is ds. Jan
Delhaas.
