'Muziek heeft tijd nodig om belegen te worden
Vervagende wereld van
de Sovjetunie in foto's
'Het verdriet van België'
nu ook in het Spaans uit
Cristina Deutekom: kerstplaat met ongebruikelijk repertoire
'Theatrale
expositie'
in de Waag
In particuliere cultuurzorg gaat 100 miljoen per jaar om
Veel premières op Jazz
Marathon Groningen
WOENSDAG 5 DECEMBER 1990
PAGINA 19
ROTTERDAM (GPD) - Wat een
prijs in Montreux is voor televisie
makers of een Oscar voor acteurs is
de W. Eugene Smith Award voor
documentaire fotografen. Wie hem
wint is een kanjer, zijn naam is voor
goed gevestigd. De Belgische foto
graaf Carl de Keyzer won de prijs in
oktober. Hoewel toeval in het ge
ding is, mag Canon Rotown Pho-
togallery in Rotterdam zich geluk
kig prijzen nu reeds zijn foto's uit de
Sovjetunie te kunnen presenteren.
Weinig fotografen zullen hun
kwaliteit zo snel beloond hebben
gezien als Carl de Keyzer. De Vla
ming, in 1958 in Kortrijk geboren,
was van 1984 tot 1989 als docent ver
bonden aan de Koninklijke Acade
mie voor Schone Kunsten in Gent,
waar hij eerder ook leerling was.
Drie jaar geleden 'debuteerde' hij
met zijn boek India. Hij oogstte er
veel lof en prijzen mee.
Het betekende de start van een tu
multueuze loopbaan. Hij koos er
voor uitsluitend nog te fotograferen
en niet langer te doceren. Het geld
dat hij met zijn Indiase project ver
diende stak hij in twaalf reizen door
de Sovjetunie. Het leverde een on
gewoon mooi vormgegeven boek
op (U.S.S.R./1989/C.C.C.P.), met
even ongewone foto's.
De Keyzer richtte zijn midden
formaat camera op alledaagse tafe
relen als feestjes, plechtigheden en
spelende kinderen, die hij in het
licht zette met een invulflits. Hij liep
rond, keek zijn ogen uit en pakte
met zijn camera de vervagende we
reld van de Sovjet-burgers met hun
uniformen en strikjes in het haar.
Hij bezocht het land op het juiste
ogenblik, toen de glasnost de Sov
jetunie ook voor de buitenstaander
doorzichtiger maakte, en kweet
zich vervolgens op voortreffelijke
wijze van de taak die hij zichzelf had
opgelegd.
Carl de Keyzer mag zich inmid
dels kandidaat-lid van het respecta
bele persagentschap Magnum noe
men. Voor deze elite-club van foto
grafen is hij alweer bezig met een
volgend project. Achtervolgd door
Amerikaanse tijdschriften als Time
en Life, die het liefst nu al zijn foto's
zouden willen kopen, reist hij met
gezin en kinderen een jaar lang met
een camper door de Verenigde Sta
ten. Hij bestudeert'er met zijn came
ra alle uitingen van religie, een on
derwerp dat volgend jaar tot een
derde boek moet leiden.
Bij Rotown's Picanteria aan de
Nieuwe Binnenweg in Rotterdam
zijn die foto's tot 23 december te
zien, vanaf vijf uur 's middags of na
afspraak ook overdag. Entree is gra
tis.
- De Keijzer richtte zijn c
op alledaagse taferelen die hij
MADRID (GPD) De Belgische
schrijver Hugo Claus heeft gisteren
in Madrid de vertaling van zijn ro
man uit 1983 'Het verdriet van Bel
gië' gepresenteerd. De vertaling die
de titel 'La Pena de Belgica' heeft
gekregen, is het werk van M.C.
Bartolome Corrochano en P.J. van
der Paverd.
'Het Verdriet van België' is een
roman over de jeugdige Louis
Seynaeve, die opgroeit in de perio
de tussen 1939 en 1947. Het behan
delt een aantal, zeker voor België,
omstreden onderwerpen zoals col
laboratie, de oorlog en armoede. De
roman wordt tot het beste uit het
omvangrijke oeuvre van de Vlaam
se schrijver gerekend.
Claus was op uitnodiging van de
Belgische ambassade in Madrid
naar Spanje gekomen. Op een pers
conferentie in het Vlaams-Neder
landse centrum in de Spaanse
hoofdstad, de Iglesia de San Andres
de los Flamencos, zei Claus blij te
zijn met de vertaling, hoewel hij er
zich niet mee bemoeid heeft: "Ik
heb daar weinig tijd voor en mijn
kennis van het Spaans is niet zoda
nig dat ik me ermee bezig heb ge
houden. Maar ik heb begrepen dat
de vertaling aardig geslaagd is".
Claus betreurde het dat de uitge
ver van de vertaling, Editorial Alfa-
guara, om commerciële redenen
geen toestemming had gegeven om
de vertaling van verklarende noten
te voorzien: "Ze wilden een zo lees
baar boek als maar enigszins moge
lijk. Soms wil de schrijver echter
niet alleen leesbaar zijn en eist hij
wat meer inspanning van zijn le
zers, maar dat was hier uit den boze.
Er staan ook nogal wat verwijzin
gen in de roman, die moeilijk te be
grijpen zijn voor iemand die het
Vlaams-Nederlandse cultuurge
bied niet kent. De uitgever weiger
de ook een voor- of nawoord op te
nemen, en dat vind ik jammer. Maar
ik heb van deskundigen gehoord
dat de taalstructuur, -klank en -
kleur zoveel mogelijk zijn nage
volgd".
'Het verdriet van België' is de eer
ste roman van Claus die in het
Spaans vertaald is. In 1977 werd zijn
toneelstuk 'Vrijdag' in Spanje opge
voerd en op de nationale televisie
vertoond. Ook een aantal gedichten
van de Vlaamse schrijver zijn in het
Spaans vertaald. Van 'Het verdriet
in België' zijn in Nederland meer
dan 180.000 exemplaren verkocht.
De roman is ook in het Frans en
Duits vertaald, terwijl het boek bin
nenkort in Amerika op de markt
komt. Vertalingen in het Pools en
Zweeds zijn eveneens in voorberei
ding.
BUSSUM - De Newyorkse
Mètropolitan Opera kreeg ze
aan haar voeten, triomferen
deed ze in de beroemde are
na van Verona, en in het ge
zelschap van alle grote stem
men van deze tijd maakte ze
een carrière-lange zegetocht
langs de grote operahuizen
van de wereld. Tot daar in ja
nuari 1987 plotseling een
einde aan kwam. Artsen ad
viseerden haar te stoppen.
Langer doorgaan zou het
hart van Cristina Deutekom
niet meer kunnen opbren
gen.
Een schok voor haar grote, trouwe
aanhhng. Stof tot discussie voor
haar critici. Van dat stoppen heeft
ze geen spijt. De rust deed haar zo
goed dat ze weer zingt. Niet dat ze
werkt aan een terugkeer op de po
dia. Wel heeft ze opnieuw een plaat
gemaakt.
Met een op kerst geïnspireerde
produktie presenteert ze zich met
een voor haar wat ongebruikelijk
repertoire. Geen opera en zeker
geen operette, maar een pakket van
min of meer religieus getinte liede
ren uit de nalatenschap van onder
anderen Bach, Gounod, Mozart,
Handel, Mendelssohn en Franck.
Veelal bekende stukken die door
Harry van Hoof in een fluwelen om
hulsel van strijkers werden gevat.
Een nieuwe Deutekom?
"Ik heb twee jaar niet gezongen.
Maar toen ik tijdens het begeleiden
van wat jonge mensen eens iets
voordeed, kreeg ik er weer plezier
in. Ik begon te oefenen en mijn
zangvreugde keerde terug. Die eer
ste dag in de studio, dat was gewel
dig, ik merkte dat 'het' er nog was,
de magie van het zingen. Natuurlijk
is dat een kwestie van vele jaren
trainen. Mijn stem is niet achteruit
gegaan, maar het is het lichaam dat
op den duur verzwakt".
"Het is soms alsof mensen den
ken dat ik nog altijd optreed. Nóg
steeds komen er aanvragen voor
concerten. Eigenlijk is dat heerlijk.
Het geeft mij het gevoel dat ik nog
in de running ben. Toch denk ik er
niet over om weer op te treden. Ein
delijk kan ik nu naar recepties gaan
waarvoor ik word uitgenodigd, ik
kan nu grote tennis- en schaatstoer
nooien op de televisie volgen en... ik
kan nu écht gaan reizen. Niet als
vroeger, maar gewoon met mijn
man in de auto stappen en dan maar
zien waar we terecht komen."
"Je kunt zeggen dat ik een tweede
leven ben begonnen en daar geniet
ik van. Er is meer dan muziek. Wat
is het fijn om op een terrasje te zit
ten zonder het gevoel datje nog er
gens heen moet. Zo'n zevenentwin
tig jaar heb ik een dwingend leven
gehad, in hotels gewoond waar je al
leen interessant was om je porte
monnee. Wonen in een hotel is ze
ker geen glamour, het is pure ar
moede".
"Neem de kerstdagen. Voor mij
betekenen die warmte, stemming,
saamhorigheid. Maar tijdens mijn
carrière heb ik daar weinig van ge
merkt. Meestal zat je in hotels waar
allerlei diensten op een laag pitje
stonden of waar zelfs de keuken
was gesloten. Je hing wat rond op je
hotelkamer en als je moest .optre
den, was dat een aangename tijd
passering, kon je even vergeten dat
anderen gezellig thuis zaten bij hun
familie".
"Eén keer heb ik met mijn man en
nog wat mensen in Parma iets aan
kerst willen doen, maar de kerst
boom vloog in brand en van schrik
lagen we toen al voor twaalf uur in
bed. Met religiositeit heeft het bij
mij niets te maken, dat is iets waar
je het hele jaar mee bezig kunt zijn.
Daarom heeft mijn kerst-cd meer te
bieden dan alleen liederen die bij
die tijd van het jaar passen".
Had zij niet graag op een wat glori
euzere wijze afscheid willen ne
men? Haar antwoord klinkt kor
daat:
"Zoiets zou ik nooit hebben ge
daan. Geen afscheid, maar rustig af
bouwen, dat is eigenlijk het beste.
Tevreden zijn met wat je hebt be
reikt. Mij is het stoppen niet al te
zwaar gevallen doordat ik toen een
radioprogramma voor de TROS
mocht presenteren. Zo kon ik toch
met muziek en collega's bezig blij
ven. Die twee jaar radio vormden
een sterke brug naar mijn huidige
leven. Het afscheid moest toch een
keer komen, ook zonder die waar
schuwing had ik het niet langer dan
tien jaar volgehouden. Dat moet je
accepteren, je kunt niet tot in het
oneindige blijven doorgaan".
Toen Cristina Deutekom haar af
scheid bekend maakte, waren er cri
tici die dat verstandig noemden,
omdat haar stem de eerste ver
schijnselen van achteruitgang zou
vertonen.
"Mensen die dingen over me zeg
gen die niet waar zijn, noem ik
dom", reageert ze beslist. "Mijn
stem was nog goed. Ach, ze kijken
niet verder dan hun neus lang is. Er
zijn maar weinig mensen die iets
van mij afweten. Daar hoef ik mij
verder niet druk over te maken. Ik
zal nooit zeggen dat ik ben miskend.
De moeilijkheid is dat Nederland
niet in staat is om talent te herken-
"We hebben bij voorbeeld een
Harrie Peters, die hier zelden op
treedt, omdat hij in het buitenland
een salaris krijgt dat ze hier niet
kunnen betalen. Maar waarom heb
ben ze zo'n man in Amsterdam niet
alle premières laten zingen, in de
tijd dat hij nog betaalbaar was?
Toen ik eens in Venetië had opge
treden, bood de directeur van de
opera mij een contract aan voor drie
jaar. Ik kon dan bij hem een groot
repertoire opbouwen. Na die drie
jaar zou ik vrij zijn, want dan was ik
inmiddels te duur voor hem gewor
den".
"Misschien zijn ze in Nederland wat
- Cristina Deutekom: 'Ik zal altijd vasthouden aan mijn eigen stijl'.
voorzichtig, kneuterig. Ze halen lie
ver iemand uit het buitenland,
waarmee ze niet op hun neus kun
nen vallen. Ik noem het gebrek aan
liefde voor de zang. Zo hebben we
bij de Nederlandse Opera een Jan
van Vlijmen gehad. Die houdt niet
eens van zangers en heeft een hekel
aan Puccini. Op die manier gaan
zangers liever naar het buitenland.
En hoeveel dirigenten zijn we
kwijt? Waarom zit Edo de Waart
niet in Amsterdam? Waarom heb
ben we Chailly? En waarom gaat
Hans Vonk weg? En dan de manier
waarop Haitink is vertrokken".
Met haar kerst-cd bevindt de so
praan zich in goed gezelschap. Jes-
sey Norman, Barbara Hendricks en
vele andere collega's uit het vak gin
gen haar voor in religieus repertoi-
"Inderdaad, waarom zou ik het
niet doen. In Nederland zijn de
mensen al gauw geneigd te zeggen
dat zoiets niet bij je genre past. Maar
ik heb zelf kunnen kiezen uit de
stukken die de platenmaatschappij
mij heeft voorgelegd. Ik heb ze ge
zongen naar mijn eigen opvattin
gen. Ook de liederen van Bach. Het
is trouwens voor het eerst sinds
meer dan dertig jaar dat ik iets van
hem zing. Zijn Matthaus Passion
was tot dusver het enige".
"Ik hou er niet zo van om met
starre gezichten dat verschrikkelij
ke verhaal te moeten zingen. Dat
past niet bij mij. De inhoud is nog
steeds actueel. Zelf was ik helemaal
niet tevreden over die uitvoering,
maar vreemd genoeg hoorde ik
laatst dat de dirigent van toen die
Passion met mij de mooiste vond
die hij had mogen leiden".
"Ik vind dat je altijd moet zingen
in je eigen stijl. Daarom kan ik dat
concert met drie tenoren, Carreras,
Domingo en Pavarotti de afgelopen
zomer in Rome niet waarderen. Niet
meer dan een stunt. Ik begrijp niet
Cristina Deutekom stopte met op
treden toen de cd, die zo veel meer
perfectie biedt dan de krasgevoeli-
ge grammofoonplaat, begon door te
breken. "Op zich is het niet erg dat
ik die doorbraak nu misloop. Wel is
het jammer dat er zo weinig van
mijn opera's op video staan. 'Mac
beth', 'Nabucco', 'I Lombardi', 'Tu-
randot', 'La Clemenza di Tito', 'Me-
dea', wat had ik die graag op video
gehad".
Lijkt haar stem niet iets donker
der te zijn geworden? Ze lacht bij
die vraag, bijna verlegen.
"Dat heb ik meer horen zeggen.
Maar zou het niet kunnen zijn dat
het aan mijn repertoire ligt? Het is
belangrijk dat ik de boventoon
voer, dat ik niet sta te prutsen met
mijn hoge noten. Het makkelijkste
is natuurlijk je oerdriften los te la
ten. Ik weet dat ik Bach niet als Elly
Ameling zing. Ik ben Deutekom,
een operazangeres, die een lied
zingt".
„En een lied als 'Bist du bei mir'
van Bach interesseerde me omdat
het eigenlijk meer een liefdeslied is.
Dat kan gewoon niet religieus zijn.
Maar daarmee heb ik nog niet de
ambitie om me in de toekomst op de
liederen van bij voorbeeld Schubert
te storten".
Lijken de nieuwste musicals als
entertainment van niveau juist niet
de plaats van de moderne opera
over te nemen? 'Les Misérables' is
meer dan een luchtig zangspel,
waar operazangers voor zijn aange
trokken.
"Ik geloof dat het operapubliek
nog niet is uitgekeken op het ijzeren
repertoire. Er heeft nog zo veel op
de plank gelegen dat nu pas volle
zalen trekt. Muziek heeft tijd nodig
om belegen te worden. Je kunt het
publiek niet dwingen iets mooi te
vinden. Ik ben bang dat met moder
ne extreme produkties opera elitair
zal worden".
LEIDEN - Van donderdag 13 tot en
met zondag 23 december zal de
Leidse Waag zijn ingericht als 'the
atrale expositieruimte'. Als exposi
tiethema is gekozen 'hoe dubbel de
(westerse) mens tegenover de na
tuur staat' en in dit kader wordt op
vrijdag 14 en zaterdag 15 december
een voorstelling gehouden. Jan van
't Hof schreef hiervoor de openings
ceremonie, waarin een kunstenaar
en een galeriehoudster de 'perfecte
sketch over het defecte instinct' zul
len opvoeren. De ceremonie toont
rituelen, waarin de kunst en de na
tuur als schepping, als prijzens
waardig en als verkoopbaar worden
Voorgesteld.
Daaimee komt tot uitdrukking
wat de exposanten, kunstenaars
van het collectief Unieke Produk-
ten, met hun werk willen uitdruk
ken: de schaamte over de tot econo
mische factor geworden natuur.
Hun pogingen orn de natuur als
bron van leven, als inspiratiebron te
zien, resulteert in een reeks humo
ristische èn pijnlijke kunstuitingen.
De kunstenaars Saskia de Zee,
Irene van de Wetering en Carla Feij-
en lijken hun schepsels in de natuur
te hebben gevonden, maar het is
wel een natuur van nu, zonder valse
romantiek en met exceem op de
bast van de boom.
'Schepsels' is woensdags tot en
met vrijdags van 12.00 tot 17.00 uur
in de Waag te zien op zaterdagen
en zondagen van 11.00 tot 16.00
uur.
AMSTERDAM (ANP) - In de particuliere cul
tuurzorg gaat volgens een ruwe schatting onge
veer 100 miljoen gulden per jaar om. Afgezet te
gen een rijksbegroting waarop jaarlijks twee
miljard gulden voor cultuur prijkt, lijkt dat wei
nig. Er gebeurt echter ook veel dat niet in geld is
uit te drukken.
Dr. N. Wilterdink, voorzitter van de begelei
dingscommissie, zei dit gisteren in Amsterdam
bij de presentatie van de verzamelbundel „De
hulpbehoevende mecenas, particulier initiatief,
overheid en cultuur, 1940-1990". Het Prins
Bernhard Fonds, met 19 miljoen gulden per jaar
de grootste particuliere geldgever in ons land,
gaf twee jaar geleden aan de Boekmanstichting
opdracht tot het verrichten van deze studie. De
resultaten zijn in boekvorm verschenen bij de
Walburg Pers.
Wilterdink wees erop dat het terrein van de
particuliere cultuurzorg een grote verscheiden
heid vertoont. Zo blijkt uit het hoofdstuk beel
dende kunst (geschreven door Bram Kempers)
dat veel vermogende Nederlanders geld in ver
zamelingen steken. De podiumkunsten (dit on
derdeel werd verzorgd door Ton Bevers en Erik
Hitters) kennen daarentegen een bloeiend vere
nigingswezen. Naar schatting een miljoen Ne
derlanders houdt zich in georganiseerd ama-
teurverband bezig met zingen, dansen, toneel,
zang en muziek en tienduizenden zijn ook be
stuurlijk actief.
Op het terrein van de monumentenzorg (stu
die door Susanne Hietbrink) blijken
veel particuliere verenigingen actief. De letter
kunde (K. Bruin) kent weldoeners als Ludo Pie-
ters voor Gerard Reve, maar ook een veelkleu
rig netwerk aan particuliere prijzen. De verwe
venheid met de cultuurzorg door de rijksover
heid is echter groot. Cas Smithuysen spreekt in
zijn conclusies over de studie zelfs over een
symbiotische relatie: beide partners kunnen
niet zonder elkaar.
De moderne mecenas is in tegenstelling tot
vroeger geen vermogende maar een hulpbehoe
vende burger, aldus Wilterdink. Voorzitter Th.
Quené van het Prins Bernhard Fonds voegde
daar gisteren aan toe dat ook het fonds een der
gelijke kwalificatie verdient: het aantal aanvra
gen gaat de beschikbare middelen als regel ver
te boven.
'Schepsels' van stichting Unieke Produkten van 13 toten met 23 december
in de Waag in Leiden. (foto Anja de Jong)
Groot Herenleed' neemt afscheid
AMSTERDAM (ANP) - Armando, Cherry Duyns en Johnny van Doorn
presenteren van 12 tot en met 15 december in de Amsterdamse Stads
schouwburg een serie voorstellingen van .Groot Herenleed'. Het is hun on
herroepelijke afscheid van het toneel, aldus een woordvoerster van de
schouwburg. Ter gelegenheid daarvan maakt de VPRO van de laatste twee
voorstellingen televisie-opnames.
Zestien jaar geleden suggereerde Herenleed-regisseur Berend Boude-
wijn dat de schrijvers van de televisie-afleveringen Herenleed zelf de rol
len voor hun rekening zouden nemen. Cherry en Armando speelden achter
namelijk alle scènes voor aan de vertolkers.
GRONINGEN (GPD) - Vrijdag en
zaterdag wordt in de Oosterpoort in
Groningen weer een Jazz Marathon
gehouden. Zoals gebruikelijk heeft
het festival een aantal Europese
premières weten te claimen. Na
John Zorn en James 'Blood' Ulmer,
die hun Europese debuut in Gro
ningen maakten, zijn het dit jaar gi
tarist Paul Bourelly en trompettist
Graham Haynes, die bij het Europe
se publiek worden geïntroduceerd.
Ook deze marathon staat in het te
ken van een aantal thema's.
Aan 'Monk in trio-vorm' wordt
muzikaal vormgegeven door de
trio's van de pianisten Michiel
Braam en Geri Allen.
Onder de titel 'Trombonisten als
bandleiders' zijn er optredens van
Willem van Manens Contraband,
Klaus Königs Pinguin Liquid en
Graig Harris Tailgators Tales.
Een ander thema is: 'Gitaristen
over Captain Beefheart'. Daaraan
wordt meegewerkt door: Gary Lu
cas, Guy Sapin, Mark Howell, Henri
Kaiser en John McCain.
Het 'Nieuws uit New York' wordt
onder meer verzorgd door Graham
Haynes' No Image en Strata Institu
te (met o.a.: de saxofonisten Steve
Coleman, Greg Osby en Von Free
man, gitarist David Gilmore en de
drummers Kenny Washington en
Marvin 'Smitty' Smith).
Verder zijn er optredens van
Misha Mengelbergs ICP-Orkest,
pianist Cecil Taylor, het Gerard
Ammerlaan Kwartet, het Guus
Janssen Oktet, gitarist Derek Bai
ley en drummer Paul Motian.
Kunstadviesbureaus nemen toe
AMSTERDAM (ANP) - Het her
stel van de economie vanaf het
begin van de jaren tachtig veroor
zaakte een stijgende interesse van
het bedrijfsleven voor beeldende
kunst. Daarmee gepaard ging een
groei van het aantal kunstadvies
bureaus van enkele particuliere
instellingen vóór 1981 naar onge
veer honderd in 1990.
Project-coordinator D. Mooij
van de Stichting Onderneming en
Kunst schrijft dit in zijn bijdrage
„De kunstadviesbranche, een
verkenning" in de gids „Wegwij
zer in kunstadvies". De gids bevat
een toelichting op het werk van
71 van de 100 kunstadviesbu
reaus in ons land en verscheen
deze week dankzij onder meer
een financiële bijdrage van het
ministerie van cultuur.
Deze bureaus helpen bedrijven
bij het opstellen van een kunstbe
leidsplan, adviseren bij kunstaan
koop en collectievorming, organi
seren tentoonstellingen of bemid
delen bij het verlenen van een
monumentale kunstopdracht. In
tegenstelling tot wat nogal eens
wordt aangenomen, is sponsorad-
visering geen essentieel onder
deel van hun takenpakket.
In de eerste helft van de jaren
tachtig had Amsterdam relatief
het grootste aandeel in de groei,
terwijl vanaf 1986 vooral de noor
delijke provincies en Noord-Bra
bant hun graantje gingen meepik
ken. Zeeland, de Flevopolders en
Limburg vormen nog braaklig
gend terrein voor de branche.
Topjaar voor de vestiging van
bureaus was 1988 vlak na de af
schaffing van de Beeldende Kun
stenaars Regeling (BKR). Toen
werden vijftien van de in de gids
gepresenteerde bureaus opge
richt. „Gezien het dalende aantal
bureaus dat na 1988 jaarlijks is
opgericht, ligt het in de verwach
ting dat de groei niet verder zal
doorzetten", aldus Mooij.
