Wim de Bie's revolutie
Bij elke misslag 'surrie'
Russische literatuurgeschiedenis
herzien dankzij Leids student
Geklapwiekt maar niet
van de grond gekomen
Aangrijpende roman over zigeunervervolging in Oostenrijk
Filosofie voor de geïnteresseerde leek
Hilversum in greep minderheden
XRX wm MM pm p
fees m m «n m m
WOENSDAG 5 DECEMBER 1990
Wim de Bie moet wat hebben afge-
gniffeld bij de discussie over het du
bieuze boek De ondergang van Ne
derland van Mohammed Rasoel
(ook wel Zoon van Tarzan). Immers,
ook in De Bie's nieuwe, satirische
roman Morgen zal ik mijn mannetje
staan krijgen de moslims het voor
het zeggen. Samen met de andere,
inmiddels tot meerderheid gewor
den, minderheden nemen ze op een
broeikasachtige, warme voorjaars
dag in 1997 de macht van de blanke
regering over.
Logisch, vindt De Bie. "Een blan
ke minderheid regeerde een ge
kleurde meerderheid. Terwijl Man
dela al vier jaar president van Zuid-
Afrika is".
De programma-maker boft, want
hij wordt uitgenodigd in een con
grescentrum in de duinen om te ko
men praten over de toekomst van
de Nederlandse televisie. En dat
niet alleen. Enthousiast ondergaat
De Bie een reeks screeningen door
een commissie van wijze mensen,
die precies wil weten wat ze voor
vlees in de kuip hebben.
De Bie: "De grote moeilijkheid:
ik weet volstrekt nog niet welke ei
sen het nieuwe bewind aan haar me
dewerkers stelt. Pleit het in mijn
voordeel dat ik zeven jaar padvin
der ben geweest? Of ben ik nu voor
hen in het diepste wezen een reac
tionair van zwaar kaliber? Eerlijk
heid lijkt me het beste".
Eerlijkheid en sympathie voor
het nieuwe bewind is echter niet
voldoende. De Bie wil zo graag een
wit voetje halen dat hij z'n collega's,
die er 's avonds na de screeningen
een zooitje van maken, verraadt.
Moeder De Bie, zijn vrouw Ciska en
boezemvriend Henk wordt vriende
lijk verzocht de bewijzen te vernie
tigen die getuigen van een blijde
jeugd in een blank land. En het
werkt. De Bie krijgt de opdracht
een nieuw volkslied te compone
ren. Op een gegeven moment meent
hij zelfs dat de screeningscommis-
sie hem tot directeur wil benoemen
van de televisie van Nieuw Neder
land. Een omroep waar, zoveel is
duidelijk, als het aan De Bie ligt
geen ruimte zal zijn voor zijn kamer
genoot, NCRV-presentator Frans
Haklever van Sorbo's Alleskits-
show.
Dilemma's
De Bie werpt in Morgen zal ik mijn
mannetje staan boeiende vragen
op. Want hoe ver ga je eigenlijk in je
solidariteit met mensen die in
aanvang - het grootste gelijk van
de wereld lijken te hebben? Wan
neer je als satirisch programmama
ker jarenlang tegen een bepaalde
maatschappijvorm hebt aangetrapt,
Wim de Bie als Thea Ternauw. 'Morgen zal ik mijn mannetje staan'.
moet je dan de revolutie toejui
chen?
Op boeiende en geestige wijze be
handelt De Bie het dilemma waar
voor waarschijnlijk elke satiricus
vroeg of laat komt te staan. Zo
neemt de AVRO na de revolutie Ne
derland 1 tot en met 4 over: "Dieren-
documentaires, een Puzzelhalfuur
van AVRO's Bert de Raaff en vier
Ontdek je Plekjes achter elkaar!
Was het de AVRO eindelijk gelukt,
na zeventig jaar, de Enige Nationale
Omroep te worden?". Hiversum
moet het dus op z'n zachtst gezegd
ontgelden bij De Bie, ook al had het
wat mij betreft nog wel wat harder
gekund.
Het enige waar ik niet aan kon
wennen in De Bie's roman is dat hij
zelf de hoofdrol speelt. Iedereen
kent De Bie. Iedereen weet dat hij
zich niet sneleen loer zal laten
draaien. Gebeurt dat toch, ook al is
dat in een satirsche roman, dan is
dat moeilijk te accepteren. Geluk
kig maar dat hij uiteindelijk besluit
tot wraak.
JEROEN DIRKS.
Morgen zal ik mijn mannetje staan van
Wim de Bie. Uitgeverij De Harmonie,
Amsterdam.
'Terwijl'op banen vijf, zes en zeven
van de tennisclub een stel tannis-
sers bezig zijn die bij elke misslag
surrie! roepen, weerklinkt op de ba
nen ócht, negen en tien geregeld een
hartgrondig shit!'. 'Vroeger was
het eenvoudig. Een social climber
hoefde zich maar een gedegen para
te kennis van De Wetten Der Eti
quette eigen te maken en hij wist
zich verzekerd van een blunder-
proof optreden'.
Maar nu? Nu is dat natuurlijk een
stuk moeilijker en daar schrijf je
dan op jolige toon een boekje over
dat rond sinterklaastijd onder de ti
tel 'Lijfstijl' verschijnt, zodat alle
parvenu's het elkaar cadeau kun
nen doen. Jan Kuitenbrouwer - die
van 'Turbotaal', 'Percies' en andere
geinige najaarsproducties - dook in
het gat in de markt.
Het boekje begint erg aardig. De
mannetje-vrouwtje hoofdstukjes
staan vol rake observaties van iet
wat schutterige mevrouwen en me
neren die niet helemaal weten hoe
ze elkaar volgens de nieuwe etiquet
te geacht worden te bejegenen. Hoe
ziet de ideale man er tegenwoordig
uit?
'Kennis, en vooral de parafernalia
van de kennis, zoals het hoornen
brilletje en een flinke boekenkast,
staan hoog aangeschreven. In zijn
conversatie camoufleert hij zoveel
mogelijk dat hij al die boeken niet
zelf gelezen heeft, maar de recen
sies, of over die recensies heeft ho
ren praten'. En zo gaat dat nog even
verder. Ideale bedlectuur, even ont
spannen lachen 's avonds voor het
slapen gaan, tussen het doornemen
van een bundel recensies door.
Helaas wordt Kuitenbrouwer in
de loop van het boekje steeds verve
lender. Hij voert het ene na het an
dere vervelende archetypetje op, ty
peert dat door een dialoogje met een
soortgenootje en zo kabbelt het
boekje naar zijn einde. De auteur
lijkt er teveel van uit te gaan dat de
meeste lieden die zijn pad kruisen
voor iedereen boeiende beschrijvin
gen opleveren.
Wat is er boeiend aan het eindelo
ze gezwets over het gebruik van vi
sitekaartjes, de vraag of bretels 'in
bepaalde kringen' wel of niet mo
gen, danwel juist moéten. Wie zit te
wachten op het incrowd-geleuter
over de sponsors van dure culturele
avonden die met hun nouveau-ri-
che clientèle de sfeer verpesten on
der de 'echte liefhebbers', ook als
blijkt dat een beetje omhooggeval
len middenstander tegenwoordig
met mes en vork eet?
Als die Kuitenbrouwer voor zijn
volgende boekje nou eens met zijn
opschrijfboekje in een gewone
kroeg gaat zitten en eens met ande
re vrindjes op stap gaat dan wordt
dat geheid lachen.
ERIC JAN WETERINGS
Karei van het Reve gaf tientje voor elke fout
schrijver maakte een en ander on
der meer bekend in de Leidse socië
teit De Burcht.
LEIDEN - De Middelburger Daaf Dat kwam de toenmalige Leidse
Kasse heeft tijdens zijn Leidse stu- student Nederlands Kasse ter ore,
dententijd zo'n dikke elfhonderd die na een paar uur lezen in de lite- tuur geïnteresseerden, een jaar vrij-
gulden overgehouden aan het op- ratuurgeschiedenis al 55 onjuisthe- blijvend hoorcollege bij Van het Re-
sporen van fouten in de Russische den constateerde. Daarvan
de aanhef noemde de schrijver Kas
se 'Waarde Strijdmakker' en 'Waar
de collega'. Toch studeerde de
landicus Kasse nooit Russisch, al
liep hij in 1983, zoals veel in litera-
literatuurgeschiedenis
i het Reve. Mede door Kasse
Karei 41 r
r Van het Reve, die e
Kasse kon vooral veel fouten op-
i een kind leek het allemaal
spanningen kon uitgeverij Van Oor- uitschreef. Enthousiast spelde Kas-
schot daarom dit najaar de eerste se ten tweede male een deel van
herziene druk van Van het Reve's Van het Reve's boek en ontdekte
girokaart van 410 gulden aan Kasse sporen doordat hij het notenappa-
Een auteur die De Martelaere heet, Die angst blijft hem voortdurend
boek schrijft met de titel achtervolgen, ook al meent hij niet
raat en het register systematisch
doorploegde. Foute paginaverwij
zingen, namen in het boek die
Geschiedenis van de Russische lite- opnieuw 77 onjuistheden. Van het register niet terugkeerden, verkeer
de spellingen, jaartallen die niet
klopten, simpele drukfouten. Zon
der andere boeken te raadplegen,
ratuur op de markt brengen. Het Reve ontging inmiddels ook
boek, een laaggeprijsde vijfde druk, deren inzendingen, maar daarbij
is niet uitgebreid maar wel gecorri- waren er die maar één fout aan-
geerd. En dat is op de eerste plaats meldden. Dus was Kasse met de haalde Kasse
te danken aan een aantal trouwe le- meeste correcties de eerste en kon
zers van Van het Reve, van wie Daaf hij opnieuw incasseren: 480 gulden.
Kasse de grootste inbreng had. Herlezing van Van het Reve's boek
de leidse S^t nog t»«e omhuLe'n öok hêT
Tafereel
De brieven i
'Littekens' en die er bovendien uit
ziet alsof ze zich stelselmatig uit
hongert. Het is moeilijk voorstel-
i haar te houden. Eva zegt pre-
s hetzelfde maar de drie maal dat
bij hem weggaat om bij haar
De basis
Geschiedenis van de Russische lite- keer een brief naar de schrijver stu-
ratuur werd vijf jaar geleden door ren. Resultaat: 230 gulden.
Karei van het Reve zelf gelegd. Bij De om zijn spaarzaamheid be- dervend (eisenliik
Van hpt Rpvp kpprde aerveny- teigenqjK
Van het Reve
baar dat zo'n combinatie resulteert ders haar wonden te likken, doet z
i opbeurende
verwacht je neuroten,
grauwe regenflarden,
knieën, knokige handen, aange-
ding: wachten tot Vincent
haar opbelt. Zij moet van hem maar
stakerige doen wat ze zelf wil terwijl hij barst
jaloezie als zij iets doet op eigen
verschijning van het boek loofde de kend staande Van het Reve keerde
emeritus hoogleraar in de slavistiek aan zijn lezers in totaal meer dan
aan de Leidse universiteit een tien- 2000 gulden uit. Dat is altijd nog kema"op Oekraïner
de taalregels die de slavist
hanteert, 's Gravenhage en zedebe-
•Gravenhage
zedenbedervend) verbetert hij
niet. Ook schrijft hij: 'Ik zet geen
koekte vaat op de gootsteen, uitge- initiatief - wat zelden voorkomt,
herfst
blad dat tegen het venster opwaait welgevallig is. Ze zijn eikaars spie-
tie uit voor elke onjuistheid waarop goedkoper dan het inhuren weet jk -et meer- 'ambachtschool
h,j gewezen zou worden. De enige officie e corrector. Getuige de brie- 0f ambachtschool kan mij niet sche-
voorwaarde die Van het. Reve stel- ven, die Kasse samen met de giro s ,Q f hpbb«n vplen mii
Hp wac dat hij de fout voor de eerste mocht ontvangen, kon Van het Re-
keer onder ogen moest krijgen. De ve het allemaal wel waarderen. In
jonge sla in september, net ge
plant, slap nog, in vochtige bedjes.
Die verwachting wordt niet be
schaamd.
En toch, ook al heb je je voorbe
reid op en flinke dosis r
5 schamen zich voor wat 2
in elkaar herkennen. Schaamte,
met agressie als keerzijde. Kortom:
het paar bijt elkaar in de staart, ze
kennen hun eigen gevoelens en ver-
nog beneemt De Martelaere je de
adem met haar ontleding van een
liefdesgeschiedenis. Het had een
ontleding van de liefdesgeschiede
nis kunnen zijn, een analyse van
hoe en waarom mensen bij elkaar
blijve
dan langens niet.
Seksueel ligt het ook al niet lek
ker. "Met de gedachte aan een kind
leek het allemaal nog veel afschu-.
weiijker wat ze deden. Het leek op
eten of naar het toilet gaan, alleen
was het nog viezer want je deed het
zitten aan haar met z'n tweëen en het kon binnen ii
hoofdpersonen zoveel steekjes los
buik monsterachtige dingen
dat ze niet exemplarisch mogen he- doen gebeuren. Eva houdt wél
ten, hoe menselijk ze ook zijn.
dode lichamen: "in de dood v
gewezen. Het is, begrijp ik
poëtische contractie van tafereel,
maar ik heb mijn hele leven per ver
gissing tafreel geschreven en voor
de aardigheid laat ik het maar zo'.
Maar meestal geeft Van het Reve
Kasse gelijk: "Interessant is pelo
ton. Ik was hoogst verbaasd
Uw aanmerking, ik wist niet beter
of het was peleton. Ik zou hebben
gezworen dat er bij Elsschot staat
'Men riep het peleton en 't peleton
trad aan', maar nee, er stond pelo
ton. Het U volgens mijn berekenin
gen toekomende bedrag heb ik ge
gireerd. Beleefd aanbevelend, gaar
ne Uw Karei van het Reve".
Karei van het Reve, Geschiedenis van
de Russische literatuur. Uitgeverij Van
Oorschot.
Verstikkend echter blijft het. Eva tenminste vooruitgang, terwijl
Het regent
in de galnoten nacht.
Banden vormen verdwijnende rails
in het nat van het wegdek.
Misschien kom je terug,
zegje,
maar je weet het niet zeker;
een heimwee kwelt je zo zeer.
En de ruitenwissers zoemden
zo snijdend zacht
toen jij een laatste lichtceldeur
in tweeën brak.
Al op de terugweg
begon een verleden.
Langs de kanten treurden de lantaarns,
de hoofden gebogen.
Uit: 'Achter gewone woorden. De beste poëzie uit tien jaar De Tweede
Ronde'. Samengesteld door Marko Fondse en Peter Verstegen. Uitg.
Bert Bakker. ISBN9035109260. 10,- (tekening Ed Petit)
heeft een litteken op haar buik. Vin
cent op zijn voorhoofd. Beide ver
minkingen zijn het resultaat van
een vroeger ongeval waar ze wel
licht zelf de hand in hebben gehad.
het leven altijd alles maar bleef
ronddraaien". Het boek eindigt
waar het begon, de cirkel sluit, er is
geklapwiekt maar men is niet van
de grond gekomen. Mensen als
Eva studeert medicijnen, Vincent Hannes Meinkema zouden
rechten. Hij ontmoette haar twee huilerige draak van hebben ge-
jaar geleden. "Ze was hem opgeval- maakt. De Martelaere heeft er een
len door haar volslagen hulpeloos- fraai gecomponeerde roman over
heid en de volstrekt afwijzende ma- geschreven, met karakters die over-
nier waarop ze hem om hulp
zocht. Het was niet moeilijk ge- kaar (laten) manipuleren,
weest haar mee te loodsen en haar Een mooie prestatie,
de stad te tonen, al bleef het aldoor
adembemend onzeker of ze niet bij
de volgende straathoek zou zijn
weggewandeld".
PEER VAN 'T ZELFDE
Erich Hackl i£
durf. Hij koos
man 'Afscheid von Sidonie' de zi
geunervervolging in Oostenrijk tus
sen 1933 en 1944 als onderwerp.
Voor die keuze heeft een Oosten
rijkse auteur lef nodig. Daar be
schikte Hackl over.
Hackl is een jong auteur; hij werd
in 1954 geboren in de stad Steyr in
het noorden van Oostenrijk. Hij stu-
De geïnteresseerde leek die iets terwijl de'Prisma'zich expliciet op boek ontdekte ik echter dat Gilson
wil weten over filosofie heeft de westerse filosofie richt.
op dit moment de beschikking
De 'Geschiedenis van de filosofie'
1 schrijver met deerde in Spanje en verzamelde in
zijn tweede ro- 'Wien, Wien allein' fragmenten over
het 'andere' Wenen. Ook zijn eigen
eerste roman was tegendraads: zijn
debuut maakte Hackl in 1987 met
'Auroras Anlass' (in Nederlandse
vertaling verschenen als 'Aurora's
falen').
Dat was een vrij rechtlijnige, kor
te roman met een fascinerend on
derwerp: een moeder die uit ver
dwaasde liefde haar dochter ver
moordt. Het beroemde Spaanse
wonderkind Hildegard Rodriguez
werd in juni 1933 op achttienjarige
leeftijd door haar moeder Aurora
gedood. De dochter was bewust
zelfstandig op de wereld gezet en
opgevoed door haar moeder, een ei
gentijdse BOM-vrouw.
minstens twee handzame inleidin- dateert uit 1959, maar is in de loop ter sprake. Nadat ik in beide boeken
gen. Het ene werk
schenen 'Geschiedenis van de filo
sofie' van H.J. Störig (Aula), het an
dere is de 'Prisma van de filosofie.
Filosofen en filosofische begrippen
verklaard'.
De belangrijkste overeenkomst
tussen beide boeken is, behalve de
prijs, dat zij zich op een algemeen
publiek richten. De 'Prisma' preci
seert nog: belangstellende leken,
middelbare scholieren en studen
ten. Beide boeken willen eenvoudig
zijn. Maar er zijn ook verschillen. De
'Geschiedenis van de filosofie'
biedt een doorlopend betoog en is
ingedeeld in hoofdstukken, de
'Prisma' geeft daarentegen een alfa
betisch overzicht en houdt het mid
den tussen een woordenboek en
een zakencyclopedie. Daarbij moet
nog worden opgemerkt dat de 'Ge
schiedenis van de filosofie' tweede
lig is en daardoor alleen al meer kan
bevatten.
Ook inhoudelijk zijn er verschil
len. Zo biedt Störig informatie over
de filosofieën van India en China,
der jaren steeds bijgewerkt. Daar
entegen is de Prisma-pocket geheel
nieuw. Actuele denkers als Fou-
cault, Hofstadter, Derrida en Lacan,
die blijkbaar aan de bewerkers
Störigs boek zijn ontsnapt, komen omgekeerd was^
1 de 'Prisma' wel aan de orde.
de paragrafen over het neothomrs-
me had gelezen, was ik bij Störig
meer te weten gekomen over de filo
sofische stroming dan over Gilson,
terwijl het bij de 'Prisma' precies
banken steekt. Josefa past goed bij De fascistische gevoelens
hem: als ze het zigeunermeisje bevolking worden op harde
Sidonie gaat ophalen in het zieken- fectieve 1
huis, kan ze ook een blond kind met beien
Uiteindelijk heb ik
voorkeur voor de 'Geschiedenis van
Een voordeel van de 'Geschiede- de filosofie', omdat in mijn ogen een
de besproken filo- historische opzet meer samenhang
Moeders doel was te bewijzen dat
vrouwen een eigen plaats verdienen
op de wereld.
Hildergard Rodriguez werd een
opvallende vrouw: als 17-jarige was
ze meester in de rechten, ze schreef
als politiek activiste diverse artike-
(lichte) len over de gelijkberechtiging en
seksualiteit van de vrouw en was
(gespreks)partner van de socialist op een aangrijpende
vrijdenker H.G. Wells. Haar
Erich Hackl: schrijver met durf.
sofen steeds een biografische geeft dan een alfabetische. De lezer der Aurora kon niet verkroppen dat
schets wordt gegeven
nologisch overzicht
langrijkste werken,
geeft geen biografie
1 chro-
hun be-
'Prisma'
krijgt de gelegenheid om 'rond te le- Hildegard haar eigen weg ging, ook
In een
die doet denken aan het werk
van Hella Haasse
Boon levert hij een leesbare en te
gendraadse roman.
Het zigeunermeisje Sidonie
rode wangetjes uitkiezen. Ze be
denkt zich echter geen moment, on
danks tegenwerpingen van de por
tier.
In 1934 komt Hans na een ar-
beidsopstand één jaar in de gevan
genis terecht; de predikant wil wel
hulp en geldelijke ondersteuning
geven maar eist dat Hans en Josefa
alsnog trouwen, wat uiteindelijk in
de gevangenis gebeurt.
Hackl schetst niet alleen de we
derwaardigheden van het gezin; hij
laat in het dorp de opkomst en de
macht van leger en politie zien.
Communisten en sociaal-democra
ten wordt het leven zuur gemaakt;
de zigeuners worden opgejaagd.
Hackl illustreert die jacht op de zi
geuners door een brief van de poli
tiecommissaris van Steyr aan het
politieblad in Wenen in de roman op
te nemen. De commissaris be
schrijft daarin de vermoedelijke ou
ders van Sidonie en vraagt om hun
aanhouding. De nationaal-socialis-
ten vervolgen niet alleen zigeuners:
Louis Paul dod®n uit het kamp Mauthausen
hoofdwerken zó beknopt, dat de le
zer er eigenlijk niets wijzer van
wordt.
De gebruikswaarde laat zich ech-
vermeldtde kan hij zijn inzicht verdiepen. Bij de tie en doodde haar dochter. Erich wordt in 1933 bij het ziekenhuis i
worden in het crematorium
Steyr verbrand. De onverdraag
zaamheid neemt toe; er komt steeds
meer vervolging van andersden
kenden. In een navrante scène
Prisma' komt daarentegen na Plato Hackl gaf in zijn debuut Aurora's le- Steyr te vondeling gelegd. Ze wordt worcjt een vriendin
(427-347 v. Chr.) niet Aristoteles,
maar Plessner (1892-1985). Ook ko-
de 'Geschiedenis'
ter het best bepalen door de proef onderwerpen aan bod. Daardoor
op de som te nemen. Als 'geinteres- de kans op teleurstellingen aanmer-
seerde leek' besloot ik een filosoof kelijk kleiner,
op te zoeken van wie ik niets wist,
maar wiens naam ik had horen val-
VPRO-programma Prisma
Voor zijn nieuwe boek heeft
Hackl weer gekozen voor de perio
de tussen twee wereldoorlogen. Dit-
interessan- liefdevol opgenomen in een
munistisch gezin, dat het zelf ook
beiders kaalgeschoren
1 historische een zoon, 1
moeilijk krijgt in de nazi-tijd.
Haar pleegouders, Hans Breirather
1 Josefa Degenfellner, hebben al
WILFRED SIMONS hoofdfiguur maar bleef dichter bij
huis: om precies te zijn in zijn ge
boortedorp Steyr in Oostenrijk. De
1 niet op tegen geunerin gebrandmerkt; als
de filosofie. Filosofen
'Nauwgezet en Wanhopig': Étienne 'hosofisrhc begrippen verklaard, hoofdpersoon werd dus geen be-
r—:iJir, niim li,- v. Ilirecw 199V. I. rnpmd fïtmiir maar ppn tr»t nu tnp
melding. In het laaTstgenoemde 29,90.
roemd figuur
onbekend gebleven zigeunermeis
je. Hackl vertelt haar trieste verhaal
nog een kleine in huis. Meteen
het begin van de roman maakt
Hackl al duidelijk hoe Hans en Jo
sefa verschillen van hun omgeving.
Hans is een eigenwijze, hardwer
kende arbeider die zijn politieke teerd
overtuiging niet onder stoelen of
zorg laten haar pleegouders Sidonie
in Linz dopen. Het helpt niet: in
1943 wordt ze door de autoriteiten
onder valse voorwendsels uit het
pleeggezin weggehaald en gedepor-
ar Auschwitz, waar ze bin-
maand sterft.
laffe houding aan. In de trein
naar het 'opvangkamp' wordt Sido
nie begeleid door een vrouw die op
niet al te vriendelijke manier van
haar medeburgers te horen krijgt:
"Maar het meisje heeft zwart haar".
Woede
Hackl vertelt het verhaal met
sympathie voor de onderdrukten.
Ook in deze roman neemt hij weer
bronnenmateriaal op. In zijn de
buut waren dat onder andere delen
uit tijdschriftartikelen; in deze ro
man zijn het gesprekken met be
trokkenen van destijds of hun kin
deren. 'Oral history' in een roman
dus; het stoort geenszins.
Eén van de interessantere aspec
ten van de roman is de vertelwijze.
Enkele keren stapt Hackl uit zijn rol
van koele verteller. Als Sidonie op
de trein gezet wordt en afscheid
moet nemen van haar pleegouders,
schrijft hij dat dit de plaats en het
tijdstip is waarop de chroniqeur zijn
woede en onmacht moet uit
schreeuwen.
Hackl past een soortgelijke
kunstgreep enkele malen toe. Op
deze momenten geeft hij het ver
haal een extra dimensie: juist door
de bewuste ingreep van de verteller
in het verhaal -op zich een verouder
de, romantische, kunstgreep- krijgt
het verhaal hier een emotionele la
ding. Het laat zien dat Hackl niet al
leen qua onderwerpskeuze maar
ook wat betreft vormgeving van dat
onderwerp durf toont. Hackl is een
schrijver die weet "wat hij wil.
JOS DAMEN
Afscheid van Sidonie. Uitg. Amber. J
