Leidschendam zegt
eindelijk ja tegen
verbrandingsoven
'Onbegrijpelijk dat artsen zich laten
gebruiken om zorg te rantsoeneren'
Huisarts moet leren zelfdoder te herkennen
SuöLhcuto*
Hoogleraar Van Bekkum verlaat Leidse universiteit
Simons wil
pijnteam in
elk ziekenhuis
iaren fors
AZL is blij met extra
geld voor hartchirurgie
Mibeutoeslag op gas stijgt komende
DINSDAG 4 DECEMBER 1990
den aantrad, vertelde dat de laatste
jaren de neiging bestaat om bijzon
dere faciliteiten als neutronengene
ratoren, primatencentrum te priva
tiseren. Een verkeerde gedachte,
denkt hij, omdat zulke faciliteiten
duur zijn. "Dat betekent dat de ge
bruiker, als hij de kostprijs moet be
talen, terugschrikt en er in veel ge
vallen niet aan begint. Het idee is
prima, maar de praktijk is anders.
Wetenschappelijk onderzoek kan
door zijn aard niet kostendekkend
zijn. Alle pogingen die tegenwoor
dig moeten worden ondernomen
om geld te maken uit nieuwe ont
wikkelingen, werken op den duur
voor de wetenschap remmend. De
grote geldschieters hebben dat
goed door. Zij eisen geen rechten op
de vruchten van hun subsidies".
Beperkingen
Van Bekkum waarschuwde ervoor
dat commercialisering van weten
schappelijke resultaten beperkin
gen legt op de vrije uitwisseling van
die resultaten. De richting van het
onderzoek wordt te veel beïnvloed
door financiële factoren, een verlies
van onafhankelijkheid.
Onderzoek kost geld. Geld, waar
mee Van Bekkum als onderzoeker
bij TNO op jacht kon naar de leven
de stamcel die zo'n belangrijk rol
speelt bij beenmergtransplantie.
"We wilden die cel, hoe dan ook, le
vend in handen krijgen. We dachten
dat we pas dan zouden kunnen uit
vinden wat hij nodig heeft om in de
reageerbuis te doen wat hij in vivo
(kweek op levend materiaal) zo
goed kan, namelijk zich delen. Wat
willen we verder met een pot vol
stamcellen? Natuurlijk alle ziekten
genezen die berusten op zieke stam
cellen. Bij ziekten die worden ver
oorzaakt door een genetisch defect
in de stamcel, willen we dat defect
in de reageerbuis herstellen en de
gerepareérde stamcellen terugge
ven. Alle nakomelingen van die ge
repareerde stamcellen zullen dan
ook genezen cellen zijn. Het heeft
geleid tot de ontdekking van Inter-
leukine 3, dat de stamcel nodig
heeft om zich te delen. Die ontdek
king is van grote betekenis voor de
behandeling van stralingsslachtof
fers. Misschien wel zo belangrijk",
aldus prof. Van Bekkum, "dat ze
beenmergtransplantatie bij die pa
Van onze redacteur
Jan Westerlaken
LEIDEN "Gezondheid heeft
een hoge prioriteit bij alle bevol
kingen die een dak boven hun
hoofd hebben en een volle maag.
Het is onbegrijpelijk dat de zie
kenhuisdirecties en de dokters in
de rijkste landen van de wereld
zich laten gebruiken om de zorg
te rantsoeneren. Het lijkt wel oor
log. In ons land is zelfs een com
missie ingesteld die voor de over
heid moet nagaan of je bepaalde
zorg aan bepaalde patiënten mag
onthouden".
Kritiek uit de mond van prof.dr.
D.W. van Bekkum. De bijzonder
hoogleraar in de experimentele
transplantatie biologie aan de Leid
se universiteit merkte dit vanmid
dag op in zijn afscheidscollege. Hij
zei dat deze weerzinwekkende ont
wikkelingen een gevolg zijn van ons
opvoedingssysteem, dat voorname
lijk bestaat uit het voorlezen van on
nozele of onzinnige verhaaltjes en
het leren napraten.
Van Bekkum, die in 1967 in Lei-
Geven provincie en SAVA de ga
rantie niet, dan heeft Leidschen-
dam een belangrijk wapen in han
den. Het bestemmingsplan moet
voor de bouw van de oven moet
worden aangepast. Leidschendam
heeft - op voorstel van D66 en PvdA
- nu al bepaald dat ze het bestem
mingsplan niet wijzigt alvorens ze
die garantie heeft. Het raadsbesluit
werd gisteren met overgrote meer
derheid genomen. Alleen WD, SP
en eén lid van het CDA stemden te
gen, onder meer omdat ze het niet
verantwoord vinden om een vuil
verbranding in een dichtbevolkt ge
bied te bouwen, of omdat ze menen
dat de mogelijkheden van alterna
tieve plaatsen onvoldoende zijn on
derzocht.
Vertragingen
Nu Leidschendam voorlopig haar
medewerking heeft toegezegd, lijkt
een belangrijke hinderpaal voor de
bouw van de nieuwe installatie te
zijn genomen. De gemeente legde
eerder dit jaar alle voorbereidingen
stil omdat het rijk bleef treuzelen
Schadeformulieren
in elite politieauto
ROTTERDAM/LEIDEN - Het Eu
ropese Schadeformulier maakt van
af gisteren officieel deel uit van de
standaarduitrusting van elke Rot
terdamse politiewagen. Bij de rijks
politie in de Leidse regio ligt, zo
bleek bij navraag, het formulier al
geruime tijd in de wagen.
Op het politiebureau Eendrachts-
plein werd door voorzitter B. Bra-
ber van de Nederlandse Bond van
Assurantiebemiddelaars (NBvA)
officieel het eerste formulier over
handigd aan hoofdagent H.C.
Schoone.
Van hem was het idee dat in elke
politieauto zulke formulieren moe
ten liggen om bij aanrijdingen be
hulpzaam te kunnen zijn. In de
praktijk hebben weinig automobi
listen schadeformulieren in de auto.
Na een aanrijding bellen de betrok
kenen vaak de politie met een ver
Van onze redacteur
Monica VVesseling
LEIDEN - Van alle mensen die
een al dan niet geslaagde zelf
moordpoging doen, is ten minste
de helft kort tevoren bij de huis
arts geweest. Mensen met psychi
sche problemen gaan voor hulp
het eerst naar familie of vrienden,
maar als dit niet lukt, wordt al
snel de huisarts ingeschakeld.
Dat betekent dat de huisarts, als
hij de potentiële zelfdoder her
kent, een belangrijke rol kan spe
len in het voorkomen van zelfdo
ding. Vanuit die gedachte begint
vandaag een nascholingspro
gramma suicidepreventie voor
huisartsen.
Het nascholingsprogramma,
dat landelijk gaat draaien, is ont
wikkeld door de arts J.L. Douwes
Dekker van het Instituut voor
Huisartsengeneeskunde van de
Leidse universiteit en door A.G.
Wortel.boer-van Spronsen, als
psychologe werkzaam bij de vak
groep klinische en gezondheids
psychologie van de universiteit.
Suïcide is volgens beiden een
onderschat probleem. Elke dag
sterven er in Nederland vijf men
sen door zelfdoding. Het aantal
pogingen is nog veel groter. Dou
wes Dekker: "Dat is meer dan het
aantal verkeersdoden dat dage
lijks valt. Duizenden mensen
houden zich bezig met de ver
keersveiligheid, met zelfmoord
bijna niemand".
Niet alle bevolkingsgroepen
zijn even suïcidaal. Eenderde van
de zelfmoord(pogingen) wordt
gedaan door mensen van 60 jaar
en ouder. Door de vergrijzing van
de bevolking kan hieruit worden
opgemaakt dat het aantal zelfdo
dingen zal toenemen. Mannen
plegen anderhalf tot twee keer zo
vaak zelfmoord en gebruiken har
dere middelen. Het aantal pogin
gen ligt bij vrouwen weer veel ho
ger.
Douwes Dekker en Wortelboer
zijn ervan overtuigd dat dp huis
arts een belangrijke rol kan spe
len, juist omdat de potentiële zelf
moordenaar vrijwel altijd kort te
voren (binnen twee maanden
voor de poging) zich bij de huis
arts meldt. Slapeloosheid, moe
heid, vage lichamelijke klachten
of een gevoel van onbehagen zijn
de meest geuite klachten.
Douwes Dekker en Wortelboer
haasten zich op te merken dat nu
tiënten geheel overbodig zullen ma
ken".
Elitair
SCID (Severe Combined Immune
Deficiency) is een zeldzame ziekte
die per jaar bij één of twee patiënten
in Nederland voorkomt. Van Bek
kum noemde het begrijpelijk dat
niet zelden kritische geluiden wer
den gehoord over de elitaire genees
kunde die werd ontwikkeld. De
scheidende hoogleraar: "Het ant
woord daarop is dat het begin van
alle vernieuwing altijd elitair is. De
eerste patiënten die een nieuwe
vorm van behandeling ondergaan,
zijn steeds gering in aantal. Inmid
dels zijn er wereldwijd meer dan
10.000 beenmergtransplantaties uit
gevoerd. Jaarlijks komen er duizen
den bij en neemt het aantal centra
waar de behandeling kan worden
uitgevoerd toe. Evenals het aantal
indicaties.
Naast de leukemieën, die tot nu
toe de belangrijkste indicaties vor
men, komen bijna alle aandoenin
gen van het bloedvormend systeem
in aanmerking, een steeds grotere
verscheidenheid van erfelijk be
al, hoewel niet cijfermatig vastge
steld, heel veel zelfmoordgedach
ten en -pogingen worden voorko
men door ingrijpen van de huis
arts. Het kan echter nog beter,
denkt het tweetal.
Huisartsen hebben niet geleerd
erg gespitst te zijn op neigingen
tot zelfdoding en hebben boven
dien nooit geleerd een dergelijk
beladen onderwerp ter sprake te
brengen. De patiënt, heel een
zaam in zijn worstelen met zijn
problemen, blijft eenzaam omdat
de huisarts hem niet voldoende
ondersteunt. De nascholing gaat
paalde stofwisselingsstoornissen
en als de tekenen niet bedriegen,
zullen daar in de toekomst ook ern
stige vormen van auto-immuun-
ziekten bij komen".
Prof. Van Bekkum haalde aan dat
hij bij zijn aanvaarding van het bij
zonder hoogleraarschap in Leiden
voor openheid pleitte. Het publiek
mocht best weten welke ontwikke
lingen in de geneeskunde gaande
waren. "Er is nu sprake van een
overdosis. Het lijkt erop dat weten
daar verandering in brengen.
Douwes Dekker plaatst hierbij
meteen een kantekening: "Feit is
dat een huisarts binnen zijn prak
tijk slechts een keer in de drieën-
halfjaar met zelfdoding wordt ge
confronteerd met jaarlijks 10 tot
20 pogingen. De huisarts wordt
dus maar weinig met het pro
bleem geconfronteerd".
Het nascholingsprogramma
omvat drie avonden en heeft als
lesmateriaal een cursusboek en
een videoband.
Het eerste deel van de cursus
behelst het leren signaleren en
schappers en mediamakers wat te
rughoudender moeten worden.
Niet zozeer in wat ze aan het pu
bliek voorleggen, maar meer hoe
het wordt gebracht. We hebben on
langs meegemaakt hoe schadelijk
het kan zijn als wetenschappers
hun vermeende resultaten vroegtij
dig en ongenuanceerd aan de man
proberen te brengen. In dit geval
bleken de televisiemakers niet in
staat tot een juiste afweging van het
gebodene".
herkennen van seintjes die poten
tiële zelfmoordenaars afgeven.
Niet alleen lichamelijke klachten,
ook gedragsverandering (agressie
of slecht leren) en subtiele opmer
kingen als "binnenkort heeft nie
mand meer last van me" zijn be
langrijke signalen.
Zodra de huisarts een vermoe
den heeft, moet hij of zij zien te
ontdekken hoe ver de patiënt nog
van zijn zelfmoord(-poging) af
staat. Iemand die nog maar een
heel klein zetje nodig heeft, moet
immers anders worden behan
deld dan iemand die er ooit wel
eens over heeft gedacht.
Onderzoek
De ernst van de zelfmoordge
dachte kan worden onderzocht
met nogal morbide aandoende
vragen als "hoe denkt u het te
gaan doen", "zijn de middelen er
voor al in huis", "hoe is de opvang
van de kinderen geregeld" en "is
uw testament al klaar?-".
Afhankelijk van de ernst van de
situatie stelt de huisarts samen
met de patiënt een hulpprogram
ma op. De beste manier van hulp
is sterk afhankelijk van zowel de
patiënt als de psychische proble
matiek waarmee hij worstelt.
Wortelboer: "Soms is directe
opname in een psychiatrisch zie
kenhuis nodig, andere keren is
het voldoende iemand een verwij
zing te geven voor geestelijke
hulp of bij voorbeeld de familie
nadrukkelijk in te schakelen".
Douwes Dekker en Wortelboer
vinden dat er voor een bepaalde
groep mensen extra aandacht
moet komen. Van alle mensen die
ooit een poging hebben gedaan
(15.000 per jaar) doet bijna de
helft opnieuw een poging. Van
hen doet eenvijfde die tweede po
ging binnen drie maanden en een-
tiende van de recidivisten komt
uiteindelijk door zelfmoord om
het leven.
PAGINA 11
LEIDEN Staatssecretaris Si
mons heeft de Tweede Kamer een
notitie gestuurd waarin hij zegt dat
elk ziekenhuis een pijnteam moet
krijgen. Voor de grote problemen
moeten er regionale pijnteams ko
men, die moeten adviseren over het
bestrijden van pijn. In bijzondere
gevallen moeten deze teams de be
handeling van patiënten overne-
Het academisch ziekenhuis en
het Diaconessenhuis in Leiden en
het Elisabeth Ziekenhuis in Leider
dorp zeggen een pijnteam in huis te
hebben. Het AZL was het eerste zie
kenhuis in Nederland dat zo'n team
met diverse specialsmen in het le
ven riep. Bovendien is het in het
AZL mogelijk om een cursus te vol
gen hoe met pijn om te gaan.
Directeur Boesten van het EZ
vertelde vanmorgen dat zijn zieken
huis van plan is om een pijnpolikli-
niek op te richten. Een poli, waar
met name patiënten met chronische
pijnklachten voor behandeling te
recht kunnen.
Simons vindt de pijnteams van
belang, omdat pijn nog altijd niet
optimaal wordt bestreden. Op een
aantal terreinen is een versterking
van het beleid nodig: patiëntenzorg,
onderzoek, onderwijs en voorlich
ting. Daarom, zegt Simons, zijn
pijnteams van essentiële betekenis
voor de verbetering van de kwaliteit
van de pijnbehandeling. Prioriteit
wil dee staatssecretaris geven aan
onbehanelbare pijn. Hij heeft voor
lopig voor 1991 anderhalf miljoen
gulden vrijgemaakt.
Hulpverlening aan
Roemenië gaat door
DEN HAAG (ANPI - Zes vrachtwa-
gens met hulpgoederen van de
Stichting Mensen in Nood vertrek
ken begin volgende week naar Roe
menië. De lading, die bestaat uit
eten, kleding, dekens en speelgoed,
is bestemd voor kinderen en oude-
De levensomstandigheden van de
armsten in Roemenië zijn nu slech
ter dan voor de revolutie van vorig
jaar, zo verklaarde F. Matos onlangs
tijdens een bezoek aan Nederland.
Matos is directeur van Caritas Ora-
dea, een partnerorganisatie van
Mensen in Nood in het gebied
rondom Oradea in het noord-wes
ten van Roemenië.
Ook andere instanties zijn nog be
zig met hulpverlening aan Roeme-
een 'dramatische' hoogte - meende
een aantal aandeelhouders dat de
toeslag een jaartje moest wachten.
Volgens Haijkens kon dat niet,
omdat de energiebedrijven in Ne
derland zich hebben vastgelegd op
de invoering de milieutoeslag. Hij
stelde trouwens dat de EWR al heel
voorzichtig omspringt met de toe
slag. De meeste energiebedrijven
heffen één tot anderhalve procent
van hun omzet extra voor het
milieu. De EWR houdt het beperkt
tot driekwart procent.
Van onze redacteur Wim Wegman
LEIDSCHENDAM - De gemeente Leidschendam is bereid mee te werken aan de bouw
van een nieuwe vuilverbrandingsinstallatie nabij het Prins Clausplein. De gemeenteraad
van die gemeente heeft dit gisteren besloten. De raad heeft wel de voorwaarde gesteld dat
de provincie en de SAVA - het samenwerkingsverband dat de installatie gaat bouwen - uit
drukkelijk garanderen dat de vuiloven voldoet aan de Richtlijn Verbranden '89. In deze
richtlijn zijn zeer strenge normen opgenomen voor de uitstoot van vervuilende stoffen.
LEIDEN/DEN HAAG Het
Academisch Ziekenhhuis Lei
den is blij met de toezegging
van staatssecretaris Simons -
volksgezondheid - dat hij ruim
17 miljoen gulden beschikbaar
stelt voor uitbreiding hartchi-
rurgie en 'dotteren' in Neder
land.
De bewindsman schrijft in
een notitie aan de Tweede Ka
mer dat er dit jaar en in 1991 in
totaal 46 miljoen gulden extra
mag worden besteed aan topkli
nische zorg. Ruim eenderde van
dit bedrag gaat naar het 'hart'.
Van het restant gaat 13.5 mil
joen naar radiotherapie.
Prof. Bruschke van het AZL
zei half oktober van dit jaar dat
het ziekenhuis zo'
terbehandelingen
gevoerd dan
raars van ziektekosten toestem
ming hadden gegeven. Kosten:
tachtig dot-
leer had uit-
verzeke-
ongeveer een half miljoen gul
den. Aanvankelijk zag het er
naar uit dat het AZL zelf voor
die kosten zou opdraaien.
Een woordvoerder van het
ziekenhuis is blij dat de nood
kreet in Den Haag is opgevan
gen en omgezet in daadwerke
lijke financiële steun. Het AZL
knabbelde al aan het budget van
het volgend jaar. "We waren be
zig om de problemen vor ons uit
te schuiven. De verruiming van
de middelen is dus welkom".
Behalve het extra geld voor
hartchirurgie en radiotherapie
gaan er extra middelen naar:
dialyse (3 miljoen), neurochi
rurgie (0,5 miljoen), intensieve
zorg aan zieke babies (6,5 mil
joen), harttransplantatie (2 mil
joen), academisch ziekenhuis
Maastricht (2,5 miljoen) en eva
luatie neonatale intensive care
(0,5 miljoen).
EWR wil van verbruiker geld om milieuplannen uit te voeren
Volgens provincie-woordvoerder I.
Nijhuis kan de garantie zonder
meer worden gegeven. "De nieuwe
installatie is helemaal ontworpen
op de Richtlijn Verbranden '89. We
kunnen er Voor instaan dat ze aan
de normen voldoet", aldus Nijhuis.
De Leidschendamse raad vroeg
de garantie omdat de zogeheten
milieu-effectenrapportage (MER)
voor de nieuwe vuilverbranding
vrijwel was voltooid op het moment
dat de richtlijn werd afgekondigd.
De raad vond het daarom onvol
doende duidelijk of de installatie
ook inderdaad aan de jongste eisen
voldeed.
met de plannen voor de Verlengde
Landscheidingsweg; een weg waar
aan de gemeente veel waarde hecht.
Toen het ministerie van verkeer en
waterstaat na de zomer alsnog de
verlangde toezeggingen deed, pikte
Leidschendam de draad weer op.
De bouw van de installatie werd
al eerder vertraagd omdat de ge
meenten die bij de SAVA zijn aan
gesloten, het onderling niet eens
konden worden over de precieze
plaats. Enkele gemeenten zagen lie
ver dat de vuilverbranding op de
Maasvlakte of bij de Moerdijk werd
neergezet.
De SAVA-installatie is ook be
langrijk voor de gemeenten uit de
Leidse en Alphense regio en de
Duin- en Bollenstreek. Het is de be
doeling dat zij er hun vuil laten ver
werken. De installatie - die 800 mil
joen gulden zal kosten en 700.000
ton vuil per jaar moet verwerken - is
naar verwachting halverwege de ja
ren '90 klaar.
Interim-rnanager F. Kuijers van
de SAVA was vanochtend niet be
reikbaar voor commentaar.
LEIDEN - De extra milieutoeslag
die het regionale nutsbedrijf EWR
heft op gas en elektriciteit, zal de
komende jaren waarschijnlijk nog
flink stijgen. Algemeen directeur J.
Haijkens verklaarde dit gisteren tij
dens de algemene aandeelhouders
vergadering van het bedrijf. De
milieutoeslag - 0,5 cent per kubieke
meter gas en 0,1 cent per kilowatt
uur - wordt volgend jaar voor het
eerst geïnd en moet in totaal 4,5 mil
joen gulden opbrengen. Het geld is
bedoeld voor energiebesparing. Bo-
Haijkens voorziet nu al dat de 4,5
miljoen gulden nooit genoeg is om
haar ideën te verwezenlijken. Uit de
toeslag moet ze ook twee subsidi
eregelingen voor energiebesparing
betalen en daarmee is naar ver
wachting al zo'n drie miljoen gul
den gemoeid. Wil de EWR werkelijk
een begin maken met haar milieu
plannen, dan zal de toeslag flink
omhoog moeten. Haijkens kon gis
teren nog niet vertellen met hoe
veel. Dat wordt nog uitgezocht.
Overigens drongen verschillende
aandeelhouders - vertegenwoordi
gers van de gemeenten die bij de
EWR zijn aangesloten - er op aan om
de milieutoeslag later in te voeren.
Door de verhogingen van de gas- en
elektriciteitsprijzen is een gemid
deld gezin in 1991 135 gulden meer
kwijt voor energie. Omdat ook an
dere tarieven volgend jaar fors stij
gen - de reinigingsrechten bijvoor
beeld bereiken in de Leidse regio
Leidse universiteit zet nascholingsproject suïcidepreventie op
Douwes Dekker (links) en Wortelboer: "Er komen door zelfmoord meer mensen om het leven, dan in het i
keer. Duizenden mensen houden zich bezig met de verkeersveiligheidmet zelfmoord bijna niemand" (foto
Honderd jaar geleden stond er
in de krant:
- Er loopen hier ter stede allerlei
geruchten als zou de spoorweg
brug „De Vink" over het Galge
water voor het treinenvervoer
gevaaropleveren. kMen spreekt
zelfs van verzakking. Met het
oog op den begrafenisdag van
morgen, waarop het verkeer
over die brug met passagiers
zoowel van hier als van Amster
dam en Haarlem en tusschenge-
legen plaatsen, ontzaglijk groot
zal zijn, ontvingen we boven
dien omtrent deze zaak een inge
zonden stuk, waarvan we het
noodig achtten de directie der
Hollandsche IJzeren Spoorweg
maatschappij in kennis te stel
len. In antwoord daarop ontvin
gen we van officiële zijde de stel
lige verzekering, dat de brug
volstrekt geen gevaar oplevert,
omdat zij in volkomen gaven
toestand verkeert.
- Het bataljon van het 4de regi
ment infanterie, te Leiden in
garnizoen, heeft met den staf
den standaard en de muziek van
het regiment een eerewacht ge
vormd bij het voorbijrijden van
den rouwtrein met het stoffelijk
omhulsel van Zijne Majesteit de
Koning langs het Leidse Station.
Vijfentwintig jaar geleden:
- De politie van Hengelo heeft
gisteren een intensief onder
zoek" ingesteld naar een auto,
waarvan de eigenaresse had
aangegeven dat deze uit een box
zou zijn gestolen. De „diefstal"
was in een handomdraai opge
lost, want toen een van de poli
tiemannen een kijkje nam in de
aangrenzende autobox van de
uitstedig zijn de buurman, bleek
daarin de wagen van de auto
mobiliste gestald te zijn. Die mo
derne garages lijken nu ook
zooveel op elkaar
- Sleuteltjes.
Man, man.' wat wordt ons bed
slecht; ja vrouw dat moet je la
ten repareren bij een vakman,
dus bij Jan Vonk, Haarlemmer
straat 182, tel. 22580. Overtrek
ken, bijvullen in éen dag klaar.
