Het monsterverbond
van de vele baasjes
Slechts weinig ideeën van
werknemers terug te vinden
in Grote Plan van Heineken
Afgelopen week presenteerde bierbrouwer Heineken in Zoeter-
woude een reorganisatieplan, dat, in schrille tegenstelling tot het
vorige geruchtmakende stuk, met het personeel is doorgespro
ken. "De plannen worden door vrijwel de hele onderneming ge
dragen", zei directeur Strobos trots. Inderdaad mochten de werk
nemers de afgelopen maanden ideetjes aanreiken, kritiek spuien
en voorstellen doen. Maar van alle suggesties zijn er maar enkele
ook echt in het Grote Plan terechtgekomen, want onderweg heb
ben de onderkoninkjes de lastige zaken eruit gezeefd. Verslag
van een 'brede discussie', die verzandde in de kleine koninkrijkjes
van de bureaucratie. "Zelfs met onze boekenwijsheid, raakten we
snel uitgepraat. Wat de chef wilde gebeurde".
door Karei Berkhout
Bij de kwaliteitscontrole van bierbrou-
wer Heineken werken ongeveer dertig
mensen, van wie sommigen monsters
nemen van het pas gebrouwen bier en
anderen in het 'brouwhuis' toezicht hou
den op het biermaken. Op de afdeling
1 loopt ook iemand rond die eigenlijk ner
gens bijhoort en in z'n eentje van tijd tot
tijd een proef doet. Het is maar een klei
ne afdeling, die Bedrijfstechnologische
Dienst in de brouwerij van Zoeterwou-
de.
In de zomer kwam de afdelingschef de
fabriek in, met in zijn tas een Plan. In dat
Plan, dat de afdelingschef 'van boven'
had meegekregen, stond beschreven hoe
het voortaan anders zou moeten. En of de
werknemers maar eens even wilde ver
tellen wat zij ervan vonden en of zij daar
voor in een werkgroepje konden gaan
I zitten.
Daar voelden de meesten wel wat
voor: hadden zij immers een paar maan
den terug niet juist gestaakt omdat zij
graag wilden meedenken over wat er bij
de grootste bierbrouwerij van Nederland
moest veranderen. De werknemers spui
den hun ideeën en vertelden ook even
I wat er niet deugde aan het Plan 'van bo-
ven'. Het was flauwekul om de map van
de proefjes nu plotseling onder toezicht
te plaatsen van de sous-chef op de afde
ling. Die man hoort toch nergens bij,
vonden de controleurs, hij is eigenlijk
een afdeling in zijn eentje, dus plaats
hem maar onder de hoogste chef van de
afdeling.
De hoogste chef van de afdeling, de af
delingschef, vond dat zelf eigenlijk ook
wel een goed idee. Dus werd het Plan
veranderd en de werknemers van de af
deling waren tevreden: er werd tenmin
ste naar hen geluisterd. Een mooi voor
beeld van inspraak, van hoe de arbeiders
in een groot bedrijf kunnen meepraten
over een reorganisatie. Heel even ver
schenen negentiende-eeuwse utopieën
van arbeiders-zelfbestuur voor het gees
tesoog.
Luisterhouding
"Een ideale vorm van werkdverleg", zei
directeur Strobos dan ook afgelopen
woensdag op de persconferentie, "nog
nooit is er in de geschiedenis van Heine
ken met zoveel betrokkenheid van het
personeel deelgenomen aan het werk
overleg. Ik denk zelfs dat deze werkwijze
uniek is in het Nederlandse bedrijfsle
ven". Volgens hem steunde daardoor
vrijwel het gehele bedrijf het Plan en
zo had hij de vakbonden eerder toever
trouwd Heineken zal voortaan altijd zo
te werk gaan.
Directeur Strobos heeft de methode
niet uit een modern managershandboek
en evenmin ontleent hij zijn wijsheid aan
ethische praatjes over sociale bedrijfs
voering. Het is rechter Vrakking, presi
dent van de Haagse rechtbank geweest,
die de directie van Heineken in februari
van dit jaar duidelijk maakte dat hij niet
over zijn werknemers heen mocht wal
sen. Toen Strobos eind januari een reor
ganisatieplan bekend maakte, waarin
700 banen moesten verdwijnen, brak bij
Heineken een' staking uit. De directie
spande een kort geding aan tegen de vak
bonden FNV en CNV, maar kreeg het
deksel op de neus toen de rechter de sta
king niet onredelijk vond. Heineken
haalde schielijk het plan van tafel, gaf de
vakbonden een aantal harde werkgele-
genheidsgaranties en beloofde te zullen
luisteren naar de werknemers.
Bij de persconferentie maakte Strobos
de indruk een training in presentatie te
hebben gehad. In januari wilde hij aan
vankelijk de pers niet woord staan, rea
geerde hij geprikkeld en leek hij de kille
saneerder die hij al heette te zijn. Nu was
Strobos allerbeminnelijkst. Hij beant
woordde geduldig allerlei vragen, er kon
een soort lachje af en over het halve lees
brilletje heenkijkend leek hij een huis
arts in luisterhouding. "Heineken heeft
geluisterd, we zijn tevreden over de pro
cedure", zei FNV-bestuurder Lakerveld.
Snipperdag
'Luisteren' was het devies de afgelopen
maanden bij de leidinggevenden van
Heineken in Zoeterwoude en Den
Bosch. Het Grote Plan van de allerhoog
ste bazen de raad van bestuur kwam
Een ideale vorm van werkover
leg", zo noemde directeur Strobos
(foto onder) de procedure die leidde
tot Het Plan. Op de werkvloer werd
(laar anders over gedacht. 'Breed be
sproken is nog niet breed gedragen'.
(foto's Ellen Martens)
heel veel tijd wordt bespaard. Maar die
machine werkt nog helemaal niet, er is
steeds wat mee. En zelfs als die het wel
goed doet, dan nog kan alleen een heel
ervaren chauffeur het werk helemaal in
zijn eentje doen", moppert de vakbonds
man die op de verpakkingsafdeling een
oogje in het zeil hield.
Met het hanteren van de kaasschaaf
methode overal een plakje vanaf halen
gaat Heineken er volgens de werkne
mers ten onrechte steeds vanuit dat ma
chines werk kunnen overnemen. "Er
staat hier een colonne (een band die dui
zenden flesjes per minuut over de lopen
de band spuwt), waarmee al een jaar pro
blemen zijn. De leiding roept al een jaar
dat er maar één man bij hoeft te staan,
maar het hele jaar moet er al iemand bij
springen omdat de machine nog niet
goed draait. Toch staat er ook nu weer in
het Plan, dat hiervoor maar één werkne
mer nodig is".
Verlossend woord
Het is duidelijk: als het aan de werkne
mers en de vakbonden ligt, dan wordt er
niet gesnoeid in banen bij de produktie,
maar in het naar hun mening rijkelijk be
zette echelon daarboven. De hoop is ge
vestigd op het onderzoek dat een extern
adviesbureau nog gaat verrichten naar
de reorganisatieplannen. Als het de pro-
duktiemedewerkers meezit, dan komen
ook de deskundigen van buiten tot de
conclusie dat Heineken een uiterst bu
reaucratische organisatie is. Het onder
zoek richt zich op de afdelingen, waar
van de door werknemers aangedragen
problemen niet in het Plan zijn opgeno
men. "Dat zijn er dus een heleboel, vin
den wij, als je er van uit gaat ongeveer 65
procent van de suggesties niet is meege
nomen". Het verlossende woord van de
deskundigen moet binnen enkele maan
den worden gesproken.
Intussen werkt het Heineken-perso-
neel.nog gestaag aan de reorganisatie
plannen voor de transport en opslagafde
ling, die halverwege volgend jaar klaar
moeten zijn. Oorspronkelijk zou de hele
poot worden afgestoten, maar de bonden
spraken daarover een veto uit. Er zijn
veel onzekerheden en problemen: "De
vrachtauto's bijvoorbeeld moeten waar
schijnlijk kleiner worden van de over
heid. En als de accijns niet langer hoeft te
worden betaald 'in de ketel' (dus als het
bier wordt gemaakt), maar 'aan de poort'
(dus pas bij het transport) is het goedko
per om het bier hier op te slaan", legt een
coördinator uit.
De hele operatie moet eigenlijk nog be
ginnen en dus ook het overleg met het
personeel. Ondanks de ervaringen met
de plannen die al op tafel liggen, zijn de
Heineken-werknemers niet pessimis
tisch over het verloop van het verdere
overleg. "De directie heeft al snel een
verzoek van de bonden om een onder
zoek ingewilligd. Dat zegt iets over dit
bedrijf: bij Heineken worden de werkne
mers wel degelijk serieus genomen".
in delen bij allerlei stuurgroepen, die
weer kleine stukjes meegaven aan ver
schillende afdelingschefs. Die kregen als
opdracht: ga praten met jouw mensen,
kijk watje kunt verbeteren en waar men
sen weg kunnen en kom terug met een
plannetje voor jouw afdeling.
Naar de ongeveer dertig mensen 'van
energie', die in een dag- en een avond
ploeg werken, werd ook echt geluisterd.
Het plannetje om met een minimumbe
zetting te gaan draaien en mensen uit de
dagploeg te laten invallen in een avond
ploeg, werd van tafel geveegd. "Veel
mensen doen in werktijd een opleiding,
want ze zijn bij Heineken erg gesteld op
scholing. Er zijn wel eens zieken en je
hebt je snipperdagen", zegt een werkne
mer. "Als je tegen je baas zegt: 'vrijdag
wil ik een snipperdag', en hij zegt: 'kan
niet er is een zieke', dan accepteer je dat.
Gebeurt het nog een keer, dan vraag je
geen vrije dag; dan meld je je .ziek". De
bezwaren van de 'energie-mensen' wer
den in het plannetje verwerkt.
Een uitzondering, vinden enkele ka
derleden van de vakbond FNV en CNV,
die het overleg op de voet hebben gevolg.
Het is de 'bondsmannen' die liever
niet bij naam worden genoemd opge
vallen dat er inderdaad wel is geluisterd
naar allerlei ideeën, maar dat er verder
weinig mee is gedaan. Van het meeste
dat te berde is gebracht, is vrijwel niets
terug te vinden in het Plan dat deze week
op tafel kwam. En dat vinden de werkne
mers zeer frustrerend: "Breed bespro
ken, betekent niet ook breed gedragen".
Boekenwijsheid
Het Centraal Magazijn de naam zegt
het al bevoorraadt de gehele brouwerij
in Zoeterwoude. Natuurlijk, de Bedrijfs-
technische Dienst, met onder meer aller
lei monteurs van de storingsdienst onder
de hoede, betrekt de meeste spullen (60
procent) uit het magazijn. Maar volgens
de medewerkers van het magazijn is dat
geen reden om het magazijn maar vast te
knopen aan de technische dienst, zoals
het Plan wilde. "Iemand van ons, die or
ganisatiekunde studeert aan de Open
Universiteit, had helemaal uitgewerkt
waarom het beter was om het magazijn
zelfstandig te houden", zegt een werkne
mer. "Hij had het allemaal uitgebreid op
geschreven, en met redenen omkleed
waarom al die organisatorische romp
slomp er niet moest komen".
Het mocht niet baten. "De afdeling
chef zei gewoon: we doen het zoals ik het
wil. En dan ben je uitgepraat, ook al kwa
men wij aanzetten met onze boekenwijs
heid van de Open Universiteit. Zoals de
chef het wilde, is het ook in het plan ge
komen".
Uit de verhalen van de werknemers
van Heineken over de manier van wer
ken in de brouwerij doemt een beeld op
van kleine en grotere baasjes, die nu eens
'groepsleider' en 'wachtchef heten en
dan weer worden aangeduid als 'sous
chef of 'afdelingschef. Deze baasjes uit
het middenkader zijn kleine onderko
ninkjes van een splinterrijkje, waarover
zij alles te zeggen hebben. "Ik heb.meer-
malen meegemaakt, dat ik vroeg waar
om wij iets deden en dat hij dan alleen
maar zei: 'omdat ik het jou zeg'. Ik ben er
van overtuigd, dat Strobos oprecht een
andere mentaliteit in dit bedrijf wil, maar
ik weet wel dat die andere mentaliteit
nog niet is doorgedrongen tot het mid
denkader", zegt een werknemer.
Eigenwijs
Op de afdeling die het meest eigenwijs
wordt genoemd, de Bedrijfstechnische
Dienst (reparatie en onderhoud), wilden
de monteurs die 'baasjescultuur' aan
pakken. De reparateurs werken dag en
nacht in een zogeheten 'volcontinu' of
vijfploegendienst; in elke ploeg werken
behalve de monteurs ook een 'groepslei
der' en een 'wachtchef. "De groepsleider
leidt een aantal monteurs, terwijl de
wachtchef contacten houdt met de leve
ranciers en aan de afdelingschef rappor
teert. Wij wilden af van de wachtchef,
want zijn werk kan volgens ons makke
lijk door de groepsleider worden gedaan.
Dat gebeurde ook op de verpakkings
afdeling, met ruim 400 werknemers één
van de grootste afdelingen van het be
drijf. "Ze hadden bedacht dat in plaats
van twee heftruckchauffeurs, één hef
truckchauffeur de pallets wel heen en
weer kan rijden. Daarbij gingen ze ervan
uit dat de machines die de etiketten op
de partijen plakt nu zo goed werkt, dat er
Dat scheelt vijf mensen, 's Nachts valt er
trouwens niet veel te overleggen met le
veranciers", zegt een monteur.
Het idee werd niet overgenomen; niet
zo vreemd overigens want de werkgroep
van de afdeling werd grotendeels ge
vormd door wachtchefs. Ook op andere
afdelingen zaten in de werkgroep voor
namelijk chefs: zij moesten het Plan van
de directie in de praktijk uitwerken. "Bij
de grotere afdelingen was dat zeker het
geval, alleen op de kleine afdelingen za
ten er ook gewone werknemers in", ver
klaart een werknemer.
Het gevolg was dat het middenkader
bleef zoals het was en alleen maar een
muur vormde waar de meeste ideeën op
stuk sloegen. "Je kunt niet verwachten
dat ze hun eigen posities gaan ondergra
ven", verzucht iemand, "dus als ze de op
dracht kregen om te kijken waar een aan
tal mensen weg kon, dan zeiden ze dat er
gens in de produktie wel met een manne
tje minder kon worden gewerkt".
