Het hele jaar hoogspanning
De kraamzorg en het
streven naar
echte zorg op maat
ZATERDAG 24 NOVEMBER 1990
PAGINA 29
Nederland is in verwachting van de 15
miljoenste staatsburger, als het goed is
wordt er vandaag of morgen getracteerd
op beschuit met muisjes. Zonder twijfel
zullen moeder en kind worden verzorgd
door een kraamverzorgster. Tijdelijk
heeft de geboortebeperking de bevol
kingsaanwas geremd, maar sinds enige
tijd zit er weer wat groei in het aantal ge
boorten. Schijnbaar een gunstig toe
komstperspectief voor de kraamzorg,
maar de realiteit is dat zeker in de Rand
stad het werk de kraamverzorgsters bo
ven het hoofd dreigt te groeien.
Neem kraamcentrum 'Rijn en Vliet' in
Zoeterwoude-dorp. Het verzorgingsge
bied wordt letterlijk begrensd door de
Rijn en door de Vliet; de rond 150 krach
ten knappen meest in deeltijd het werk
op van 93 full-timers in Voorburg, Leids-
chendam, Stompwijk, Voorschoten,
Wassenaar, Leiden, Leiderdorp, Oegst-
geest en Zoeterwoude. Zoals directeur
Tonnie Verschoor het uitdrukt zit er
groei in het door haar gerunde kraambe-
drijf. "In de afgelopen tien jaar zijn we
van 1600 naar 2900 verzorgingen per jaar
gegaan".
De negatieve kant van de balans ver
meldt een structureel tekort van tien a
vijftien medewerkenden. En dat bete
kent dan weer dat er op de zorg moeten
worden gekort. "Dat we bijvoorbeeld in
plaats van de gewaagde interne zorg
moeten volstaan met het bieden van
wijkzorg".
Onder interne kraamzorg wordt ver
staan een complete dagverzorging van
gemiddeld 8 uur gedurende 8 a 9 dagen.
De kraamverzorgster wordt dan niet al
leen geacht moeder en kind te verzorgen,
ze houdt tevens het huishouden draaien
de. Wijkkraamzorg richt zich uitsluitend
op moeder en kind, twee keer per dag be
zoekt de verzorgster het kraamgezin.
In beweging
Van éen vraagstuk zou Verschoor voor
eens en voor altijd verlost willen worden:
hoe hou je kraamverzorgsters voor lan
gere tijd in dienst? Het personeelsver
loop is dan wel niet opzienbarend groot,
benadrukt ze, maar niet te ontkennen
valt dat het medewerkersbestand voort
durend in beweging is. "Op verlofdagen
moet hier steeds worden beknibbeld. Wij
kunnen minder vrij geven dan waarop de
medewerkenden in wezen recht hebben.
Ik besef dat dit voor menigeen een reden
zou kunnen zijn om te zeggen: mooi
hoor. die kraamzorg, maar ik stap er wel
uit, ik wil ook wel eens een dag voor me
zelf hebben. Wat ik nu schets is een
grootstedelijke situatie, daar hebben ze
ook in Utrecht en in Rotterdam last van".
Legio verpleegkundigen en verzorgen
den hebben zich gelieerd aan uitzendbu
reaus. Wat Verschoor betreft mag er zo
snel mogelijk een onderzoek ingesteld
worden naar het waarom. De vaste ba
nen liggen in de gezondheidssector voor
het oprapen, maar toch weigeren velen
zich te binden aan instellingen. Zelf ver
moedt ze de reden ervan overigens wel.
"Wie voor een uitzendbureau werkt is
veel minder gebonden, de uitzendkracht
kan zelf bepalen wanneer die wil wer-
Flexibel
Nu vijf jaar geleden besloot het alge
meen bestuur van de nationale Kruisver
eniging, die inmiddels is opgegaan in de
Landelijke Vereniging voor Thuiszorg,
tot invoering van de flexibele kraam
zorg. Deze methode van zorgverlening
geeft gezinnen in beginsel het recht een
keuze te maken tussen diverse vormen
van kraamhulp. Een en ander vloeide on
der meer voort uit een marketingrap-
port, in 1982 uitgebracht door het Heer-
lense marketingbureau Research en
Marketing. In dat rapport werd een flexi
beler vorm van kraamzorg aanbevolen.
In de eind 1987 door de nationale kruis
vereniging ingediende nota Flexibele
kraamzorg: een ontwikkeling binnen het
Kruiswerk werden de contouren van de
kraamzorg-nieuwe stijl zichtbaar ge
maakt.
Min of meer werd daarin afgerekend
met de ietwat ambtelijke aanpak van
weleer die de verzorging geheel volgens
schema liet verlopen, ook in die gevallen
waarin volledige dagverzorging eigenlijk
niet nodig was. Het streven is om de
kraamzorg binnen afzienbare tijd zoveel
mogelijk af te stemmen op de wensen
van de klant. De cliëntgerichte zorg is de
kinderschoenen nog niet helemaal ont
groeid, op 1 september is daarmee bij
'Rijn en Vliet' een voorzichtig begin ge
maakt. "De zorgpakketten zijn uitge
breid en meer afgestemd op de werkelij
ke behoeften van de klanten".
En op zich is dat mooi, vindt Ver
schoor, heel mooi. Geen betere vorm van
kraamzorg dan klantgerichte kraamzorg.
Maar dan dient die wettelijk wel handen
en voeten te krijgen. Niet dat de kraam
zorg nu in een netelige positie verkeert,
dat wil ze niet beweren. Maar de ontwik
kelingen die in het veld gaande zijn ba
ren haar wel zorgen. "De vraag die mij
voortdurend bezighoudt is: hoe plan je
de mensen zo in, dat iedereen wat vrije
tijd betreft aan haar trekken komt. Kijk,
een kraamcentrum moet zorg verlenen.
We kunnen niet zeggen: op dit moment
hebben we door ziekte, vakantie en atv
niet voldoende mensen om zorg te verle
nen, dus gaat u voorlopig even op de
wachtlijst".
Beroepseer
Wat bij 'Rijn en Vliet' geldt, gaat ook op
voor kraamcentra elders in het westen.
Het is constant leven in een spannings
veld. verzucht Verschoor met gevoel
voor pathos, 365 dagen van het jaar. Maar
het is haar beroepseer ("en dat geldt voor
alle mensen hier") te na om bij de pakken
te gaan neerzitten. "Natuurlijk zou er te
gen nieuwe klanten kunnen worden ge
zegd: sorry, we zijn volgeboekt, probeert
u het een deur verder maar eens. Wij blij
ven proberen een zorgmodel te ontwik
kelen dat voor alle clienten in hun eigen
specifieke situatie goed is. Dat neemt
Met blijdschap werd een jaar
of drie geleden kennis gege
ven van de geboorte van de
zogeheten flexibele, op de
klant gerichte kraamzorg. De
komst ervan was gewenst.
Niet alleen uit economische
overwegingen, maar ook om
vraag en aanbod beter op el
kaar te kunnen afstemmen.
Tot zover niets aan de hand.
Maar wat heet gewenst als
door een structureel perso
neelstekort, ziekteverzuim en
atv de kraamzorg de grootste
moeite heeft kraamgezinnen
te bemannen? Dreigt het kind
dan niet alsnog met het bad
water te worden wegge
gooid? Er zijn in dit land
kraamcentra, die voorlopig
Volgeboekt' zijn. In Zoeter
woude, bij het kraamcentrum
'Rijnen Vliet'wordt nog
steeds alles in het werk ge
steld om de zorg zo veel mo
gelijk af te stemmen op de
wensen van de clientèle. "Om
daaraan te kunnen voldoen
leven we wel 365 dagen van
het jaar in een spannings
veld".
door Gerard van Putten
Het werk van een kraamverzorg
ster vergt motivatie, geduld en
stressbestendigheid. Floor van der
Waal doet de baby in badmaar
slaagt er ook nog in het oudere broer
tje aandacht te geven.
Tonnie Verschoor, directeur van kraamcentrum Rijn en Vliet'"Concur
rentie prima, maar dan moet het spel door iedereen wel volgens dezelfde spel
regels worden gespeeld
niet weg dat ik best 15 a 20 full-time
krachten, of een veelvoud daarvan aan
deeltijdwerksters, zou kunnen gebrui
ken. Het plannen gaat ons nu al moeilijk
af, en het zal er niet eenvoudiger op wor
den als de cliëntgerichte zorg hier volle
dig ingang heeft gevonden. Nu al krijg ik
de kriebels als ik in de krant lees dat er
een griepepidemie in aantocht is".
Invoering van de vierdaagse werk
week, daar hoeven de vakbonden bij
haar niet mee aan te komen. Dat zou de
doodsteek zijn voor de kraamzorg, daar
van is zij overtuigd. "En dan heb je bo
vendien nog te maken met kraamver
zorgsters die zelf in verwachting raken.
Leuk natuurlijk voor die meiden, maar
het zwangerschapsverlof is wel verlengd
van twaalf naar zestien weken. De werk
druk is daardoor vanzelfsprekend niet
verminderd, integendeel. Daar heb je al
lemaal mee te maken, tijdens de ontwik
keling naar cliëntgerichte kraamzorg. Er
zijn van die regelingen die heel snel afko
men. Was met de atv ook zo, ineens was
die er. Het probleem is dat je niet even
snel dertig mensen hebt opgeleid. En ge
diplomeerde invalkrachten zijn er niet".
Ideaalbeeld
Verschoor stelt dat het ideaalbeeld van
de cliëntgerichte zorg veel biedt. Ze ver
wijst in dat verband naar-een experiment
in Rotterdam, waar couveusekinderen
van drie maanden na ontslag uit zieken
huis of kraamkliniek thuis nazorg krij
gen van kraamverzorgsters. Daar zou het
met de kraamzorg naartoe moeten,
meent ze. Indien nodig, zou het mogelijk
moeten zijn kraamgezinnen twaalf da
gen zorg te bieden in plaats van de acht
dagen die nu in doorsnee als maximum
door ziekenfondsen en ziektekostenver
zekeringen wordt geaccepteerd.
"Persoonlijk had ik gehoopt dat de
Ziekenfondsraad de normen en voor
waarden om flexibele zorg te bieden op 1
januari 1991 rond zou hebben. Het zou
kunnen dat de zorgverzekeraars gewoon
blijven bij het uitbetalen van een vergoe
ding van maximaal acht dagen zorgver
lening. Maar dan kan mijns inziens moei
lijk gesproken worden van echte zorg op
maat".
Dat begrip in de voor Tonnie Ver
schoor enig ware betekenis zou in de
kraamzorg als volgt moeten worden ge
hanteerd: de klant datgene geven waar je
om vraagt binnen de begrenzing van het
redelijke. Kraamzorg zonder toeters, bel
len en rammelaars. "Mensen kunnen na
tuurlijk wel alles vragen. In mijn ogen
zou in de toekomst de volgende procedu
re moeten worden bewandeld: de cliënt
meldt zich aan en spreekt zich daarbij,
gespitst op haar situatie, uit voor de
vorm van zorg die zij wenst. In de zeven
de of achtste maand van haar zwanger
schap zou zij prenataal-bezoek van een
van onze stafmedewerkers moeten krij
gen om te bezien of de gekozen vorm
geen bijstelling behoeft. De definitieve
zorg zou naar mijn mening dan moeten
worden vastgesteld op de eerste of twee
de verzorgingsdag, een en ander in over
leg met de verloskundige".
Bezorgd
Met ontstemming en bezorgdheid heeft
ze kennis genomen van een initiatief van
Ohra. Het verzekeringsbedrijf staat met
ingang van 1 januari garant voor kraam
zorg. Desgevraagd laat woordvoerster
Hogendorp van de Ohra-hulpdienst we
ten dat deze nieuwe serviceverlening fei
telijk een reactie is op het onvermogen
van sommige kraamcentra in den lande
om zorg te verlenen.
"Wij worden geregeld geconfronteerd
met het feit dat kraamcentra volgeboekt
zijn en daarom niet de zorg kunnen bie
den waarom klanten vragen. Bovendien
is het vaak zo dat wie gebruik maakt van
een kraamcentrum 250 gulden per dag
kwijt is, meer dan bijvoorbeeld door ons
wordt vergoed. Eigenlijk is het prema
tuur om over dit onderwerp te praten, de
exacte procedure denk ik volgende week
pas rond te hebben. Globaal komt het er
op neer dat we naast ons normale vergoe
dingenpakket desgewenst gaan bemid
delen tussen cliënten en kraamverzor-
genden, die voor particuliere bureaus
werken.. We garanderen maximaal zeven
dagen gratis kraamzorg".
Het wordt allemaal heel aantrekkelijk
gepresenteerd, vindt Verschoor. Ze kan
het zich indenken dat in menig kraamge
zin de folders en advertenties met meer
dan normale interesse zullen worden ge
lezen. "Waar ik moeite mee heb is het
tweeslachtigheid van dit alles. Ik sluit
niet uit dat de verzekeraars straks
kraamklinieken gaan openen. Concur
rentie prima, maar dan moet het spel
door de betrokken partijen wel gespeeld
worden met dezelfde spelregels".
"Zo langzamerhand krijg ik sterk de
indruk dat verzekeraars gaan uitmaken
hoe de zorg eruit moet zien. Of dat de be
doeling van de commissie-Dekker is ge
weest, vraag ik me af. Mocht dat zo zijn,
dan is de hele operatie rond de flexibele
zorg inderdaad niets anders dan een be
zuinigingsmaatregel. Wij worden gebud
getteerd en gecontroleerd door de ge
neeskundige hoofdinspectie. Wij moeten
werken met gediplomeerde krachten en
zijn ook nog gebonden aan de cao. Maar
hoever gaan de verzekeraars met het be
palen en verlenen van de zorg? Wordt bij
de verzekeraar gewerkt met gediplo
meerde verzorgsters? En zo ja, gaan ze
bij kraamcentra de know-how van 44 jaar
kraamzorg weghalen door aan kraamver
zorgsters te gaan trekken, die hun oplei
ding bij kraamcentra hebben genoten?
Het zijn van die vragen die ik me gere
geld stel".
Op haar beurt geeft Hogendorp van de
Ohra Hulpdienst de verzekering dat
geen kraamverzorgster in vaste dienst
wordt genomen. Volgens haar is er geen
sprake van oneerlijke concurrentie.
"Nogmaals, wat wij gaan doen is niet an
ders dan bemiddelen, fungeren als weg
wijzer. Natuurlijk gaan we werken met
gediplomeerde krachten, u denkt toch
niet dat we onze goede naam op het spel
gaan zetten".
Mooi gesproken, vindt Verschoor. Al
leen moet iedereen zich wel realiseren
dat er door de verzekeraar ten minste een
dag van de nu door kraamcentra gebo
den maximale kraamzorg van acht da
gen wordt afgehaald. Ohra-employe Ho
gendorp: "Wie prijs stelt op meer dagen
kraamzorg dan wat wij als maximum
aanhouden, zal dat meerdere zelf moeten
betalen".
Geboortebeperking
De geboortebeperking die in de jaren
zestig en zeventig mode was, doet zich
thans in de kraamzorg gevoelen. Eigen
lijk pas in 1980 raakte het in zekere mate
weer 'in' om kinderen te krijgen. "Op de
arbeidsmarkt heb je nu nog met die ge
boortebeperking van destijds te maken.
De spoeling is dun", zegt Verschoor. De
directeur van kraamcentrum 'Rijn en
Vliet' denkt te weten waarom van het
verhoudingsgewijs toch al schaarse aan
bod van aankomende zorgkrachten een
beperkt aantal zich 'geroepen' voelt tot
het beroep van kraamverzorgster. Jaar
lijks biedt het kraamcentrum verzorg
den in opleiding 40 tot 50 stageplaatsen,
maar de praktijk heeft uitgewezen dat er
hooguit 10 naderhand echt aan de slag
gaan. De rest kiest een andere richting.
Binnen de gezondheidszorg doen de
velden elkaar concurrentie aan. De intra
murale zorg, zegt Verschoor, betaalt
minder slecht dan de extramurale. Daar
naast betekent werken in de kraamzorg
werken onder druk, al zegt de directeur
van kraamcentrum 'Rijn en Vliet' zich
geregeld te troosten met de gedachte dat
het met een beperkt aantal medewerken
den in verzorgings- en verpleeghuizen
nog harder aanpoten is. En ja. het budget
voorziet ook niet in extraatjes als bij
voorbeeld een kerstpakket. "Eigenlijk
zou er een model moeten komen, die het
aantrekkelijk maakt om op zaterdag en
zondag te werken. Maar ja, er is nu een
maal geen geld".
Los van al die sombere bespiegelingen
is de samenwerking met het Gewestelijk
Arbeidsbureau niet vruchteloos geble
ken, Tonnie Verschoor zegt het met ze
kere voldoening. Het project 'herintre
dende vrouwen' waarmee in 1987 een be
gin is gemaakt, heeft nogal wat gediplo
meerde krachten opgeleverd. De tweede,
naar Verschoor beweert sterk gemoti
veerde lichting doet in april examen.
"Mannen zouden wat mij betreft welkom
zijn, maar kennelijk is de maatschappij
daar niet aan toe. De mannen zelf zijn
ook kopschuw".
De informatiemiddag voor etnische
minderheden, afgelopen zondag, leverde
daarentegen wel respons op. Eerdere po
gingen om bij allochtonen interesse op te
wekken voor het beroep, waren op niets
uitgedraaid. Nu meldden zeven vrouwen
zich spontaan aan.
Afspiegeling
"Mijn standpunt is dat ons personeelsbe
stand een afspiegeling zou moeten zijn
van de maatschappij. Maar natuurlijk
kan het straks gebeuren dat bepaalde
klanten gaan roepen: hier in huis geen
Marokkaanse of Turkse kraamverzorg
ster. Dat zit al ergens in ons achterhoofd.
Mocht dat inderdaad gaan gebeuren, dan
zullen we bij de persoon die dat roept op
z'n minst informeren wat z'n argumen
ten daarvoor zijn. Er zou trouwens spra
ke zijn van een omgekeerd misverstand,
mocht er worden gedacht dat allochtone
kraamverzorgsters uitsluitend en alleen
bij allochtone gezinnen te werk zullen
worden gesteld. Iedereen hier moet
overal ingezet kunnen worden. De doel
stelling van dit kraamcentrum is nu een
maal het verlenen van zorg aan iedereen,
ongeacht milieu en geloof'.
Ze zegt zich veel zorgen te maken over
het wel en wee van de gezondheidszorg.
Het wordt, wat haar betreft, onderhand
hoog tijd dat op politiek niveau een be
gin wordt gemaakt met het voeren van
een ethische discussie over de vraag wel
ke projecten in de gezondheidszorg prio
riteit verdienen, als het gaat om de finan
ciering ervan.
"Nu gaat er veel geld naar medisch
technische ontwikkelingen. En het moet
gezegd, er worden prachtige prestaties
geleverd op het medisch-technische
vlak. Fantastisch, van mijn kant geen
verkeerd woord daarover. Maar je kunt
moeder en kind na een perfect uitgevoer
de keizersnee toch niet onverzorgd in het
kraambed achterlaten?"
