'Polen voor Polen'
Mazowiecki: 'Het
lijkt wel of
hij wil verliezen'
Walesa tegen uitverkoop aan buitenland
'Onbekende'
Tyminski
gestegen
met stip..
Eindelijk een echte keuze
ZATERDAG 24 NOVEMBER 1990
PAGINA 21
BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
Iri Polen worden dit weekend voor het
eerst vrije presidentsverkiezingen ge
houden. Ze luiden het definitieve ein
de in van de communistische overheer
sing van het land en betekenen ook het
politieke einde van de huidige presi
dent, de communistische generaal
Jaruzelski. Hij was de man die in 1981
de staat van beleg in Polen afkondigde,
maar hij ging vorig jaar akkoord met
afspraken waarin de communisten het
grootste deel van hun macht afstonden.
Jaruzelski had eigenlijk nog een
aantal jaren president moeten blijven.
Maar de veranderingen in Oost-Euro
pa zijn in Polen niet ongemerkt voor
bijgegaan. De afspraken die vorig jaar
zomer aan de ronde tafel werden ge
maakt over een nieuwe machtsverde
ling in het land, zijn inmiddels volko
men achterhaald. Het was vooral vak
bondsleider Lech Walesa die al maan
den geleden op het aftreden van Jaru
zelski en op vervroegde presidentsver
kiezingen heeft aangedrongen.
Niet iedereen in Polen is daar geluk
kig mee. Niet dat iemand het aftreden
van Jaruzelski betreurt. Maar vooral
de aanhangers van premier Mazo-
wiecki vinden dat de presidentsver
kiezingen verkeerd zijn gepland. Eerst
zou er een nieuw parlement gekozen
moeten worden. In de huidige volks
vertegenwoordiging hebben de com
munisten nog een onevenredig grote
stem. Bovendien moet het parlement
zich eigenlijk nog buigen over een
nieuwe Grondwet, waarin de bevoegd
heden van de president opnieuw moe
ten worden vastgelegd.
De verkiezingsstrijd draaide in de
eerste plaats om de twee titanen van
Poolse politiek, vakbondsleider Lech
Walesa en premier Tadeusz Mazo-
wiecki, vroeger kameraden in de strijd
tegen het communisme en tegenwoor
dig politieke tegenstanders. Zelfs in
Polen werd bijna vergeten dat daar
naast nog vier andere kandidaten mee
dingen. Drie van de vier zijn blijkens
opiniepeilingen volkomen kansloos.
Lezsek Moczulski van de Confederatie
door Runa Hellinga
voor een Onafhankelijk Polen, Roman
Bartoszcze van de Poolse Volkspartij
en de vertegenwoordiger van de soci
aal-democraten (de oude communis
ten) en Wlodzimierz Cimoszewicz, ad
vocaat, parlementslid en tegenwoor
dig ook boer, hoeven zich geen enkele
illusie te maken. De enige die nog een
serieuze rol speelt, is de in Toronto wo
nende Canadees-Poolse zakenman
Stanislaw Tyminski. Hoewel hij een
volkomen onbekende in de Poolse po
litiek was, heeft hij in de afgelopen
weken zo'n grote aanhang weten te
vergaren dat hij Mazowiecki in de pei
lingen heeft verdrongen.
De strijd om het presidentschap
wordt waarschijnlijk nog niet dit
weekend beslecht. Om in de eerste
ronde te winnen, is een absolute stem-
menmeerderheid van stemmen nodig.
De enige kandidaat die daar misschien
toe in staat is, is Lech Walesa. Maar de
algemene verwachting is dat hij zijn
nieuwe functie pas in de tweede ronde
zal
Er zijn maar weinig mensen die zo droefgeestig kijken als de
Poolse presidentskandidaat Tadeusz Mazowiecki. Hij kijkt zo
triest dat een satirisch blad onlangs in een reeks cartoons van de
zes kandidaten voor het Poolse presidentschap van de premier
gewoon een foto afdrukte: aan zo'n droef gezicht had de tekenaar
niets toe te voegen.
Het mag dan ook opmerkelijk heten dat Mazowiecki in zijn
verkiezingscampagne gebruik maakt van een affiche waarop hij
glimlacht. Het is geen uitbundige glimlach, meer een droeve
grijns, maar toch.. De 63-jarige Mazowiecki staat bekend als een
somber mens, iemand die uitstraalt en vindt dat hij de lasten van
heel Polen op zijn schouders heeft genomen. Er is nauwelijks
een grotere tegenstelling mogelijk dan tussen Mazowiecki en
Walesa, wiens voornaamste leuze is dat de mensen het zelf moe
ten opknappen.
Dat karakterverschil werd tijdens de verkiezingscampagne
meer dan zichtbaar. Terwijl Walesa het land rondtrok en overal
menigten toesprak, hield Mazowiecki zich vooral op de achter
grond. Toen hij zes weken geleden aankondigde dat hij zich kan
didaat zou stellen voor het presidentschap, zei hij meteen dat hij
zijn campagne vooral in zijn vrije tijd zou voeren. Staatszaken
gingen voor en voor verkiezingstoespraken had hij alleen in het
weekend tijd.
Mazowiecki heeft zijn campagne dan ook laten voeren door an
dere mensen die nanïens hem in het hele land spraken. Waar hij
wel verscheen, was zijn optreden maar een beperkt succes. De
premier is geen briljante redenaar, hij heeft een eentonige stem
en houdt te lange, intellectuele verhalen. Zijn toespraken zijn
een eindeloze, weinig opwekkende opsomming van de proble
men van Polen.
Afwezig
In de laatste week voor de verkiezingen, terwijl de campagnes
van de andere kandidaten op volle kracht draaiden, was de pre
mier opvallend afwezig. Staatszaken zoals de ondertekening van
het Duits-Poolse grensverdrag en de Parijse Conferentie voor
Veiligheid en Samenwerking in Europa, weerhielden hem ervan
zijn kiezers nog eens toe te spreken. "Het lijkt wel alsof hij wil
verliezen", reageerden zijn aanhangers teneergeslagen.
Mazowiecki is de kandidaat van de linkervleugel van de Poolse
politiek, voor zover je in de Poolse verhoudingen over links en
rechts kunt spreken. Maar hij is vooral de kandidaat van de Pool
se intelligentsia.
De premier wordt gesteund door mensen als Adam Michnik en
Bronislaw Geremek, intellectuelen die in de jaren tachtig in de
oppositie en in Solidarnosc actief waren, maar zich ondertussen
hebben afgekeerd van Lech Walesa omdat ze zijn populisme vre
zen en bang zijn dat hij de nationalistische gevoelens in Polen zal
aanwakkeren. Uit de opiniepeilingen blijkt dat de meeste Polen
in Mazowiecki een betere president zien dan in Walesa. Alleen,
hij spreekt hen gewoonweg niet aan.
Hoewel Mazowiecki de linkervleugel vertegenwoordigt, is het
opmerkelijk hoe moeilijk het is politieke verschillen tussen de
beide belangrijkste kandidaten op te noemen. Op economisch
terrein steunt Mazowiecki net als Walesa de plannen van minis
ter van financien Balcerowitz om Polen zo snel mogelijk van een
staats- tot een markteconomie om te vormen. Maar in tegenstel
ling tot Walesa benadrukt hij steeds dat dat een langdurig en
pijnlijk proces zal worden en dat iedereen die iets anders be
weert, demogogie bedrijft.
Net als de vakbondsleider is de premier een toegewijd katho
liek. Hij is voorstander van een verbod op abortus. Hij stootte
deze zomer veel Polen voor het hoofd door in te stemmen met de
herinvoering van godsdienstonderwijs op school. Hij vertegen
woordigt, kortom, een aantal waarden die in het westen niet di
rect met links worden geassocieerd.
Mazowiecki en Walesa zijn jarenlang zeer goede vrienden ge
weest. De journalist Mazowiecki, weduwnaar en vader van drie
zoons, was een bekend katholiek activist, oprichter van de Ka
tholieke Intelligentsia Club (KIK) en parlementslid namens de
katholieke oppositie. In 1980 raakte hij betrokken bij de staking
op de werf in Gdansk en uit die tijd dateert zijn vriendschap met
Lech Walesa. Het was ook Walesa die er vorig jaar voor zorgde
dat Mazowiecki premier werd.
Koppig
Van die vriendschap is door de meningsverschillen, waarin Ma
zowiecki een grote koppigheid aan de dag legde, niet veel meer
Integendeel, het is opmerkelijk hoezeer de campagne van
Mazowiecki zich afzet tegen Walesa. Het lijkt haast belangrijker
dat de vakbondsleider geen president wordt, dan dat de premier
het wel wordt. Verwijzend naar Walesa's uitspraak over de 'presi-
dent-met-de-bijl' presenteert het Mazowiecki-team tv-spotjes
een geknakte bloem die iemand voorzichtig probeert over
eind te zetten, waarop er een hand met een bijl komt en de bloem
omkapt. De waarschuwing is duidelijk: Walesa is te snel, te hard
handig, maar waarschijnlijk zullen de meeste Polen 'm in de
wind slaan.
"Dank u wel, dit zal het eerste boek zijn dat ik in
mijn leven uitlees". De man die dit glunderend
aan een duizendkoppig publiek vertelt, is niet
zomaar iemand. Hij is de grote kanshebber voor
het presidentschap van Polen, de vroegere
scheepselectriën en huidige vakbondsleider
Lech Walesa.
Het publiek in de zaal lacht daverend en
Walesa straalt. Hij weet hoe hij met een menigte
om moet gaan. De verkiezingsbijeenkomst
vindt plaats in de aula van de Polytechnische
Universiteit in Warschau, zijn publiek bestaat
voor een groot deel uit intellectuelen, maar hij
weet hen te charmeren met zijn openlijke af
keer van boekenwijsheid.
Het is de tweede campagnebijeenkomst van
Walesa op één dag en voor hem beslist de minst
gemakkelijke, 's Ochtends heeft hij een thuis
wedstrijd gespeeld in de Warschause arbeiders
wijk Ursus, waar de traktorfabriek staat die in
1976 een van de. centra van een nationale sta
king vormde.
De fabriek is een bolwerk van Solidarnosc en
Walesa is dan ook op zijn gemak in Ursus. Lief
kozend spreken ze hem daar aan met zijn koós-
naam Lechu. En al moet een arbeider van de
traktorfabriek aan het eind van de bijeenkomst
constateren dat hij nu nog steeds niet weet wat
het programma van Walesa eigenlijk inhoudt,
toch hangen de toehoorders aan de lippen van
hun kandidaat. De zaal is veel te klein voor de
paar duizend belangstellenden.
Intellectuelen
Waarom ze Walesa stemt? De vrouw, een wat
oudere serveerster in een cafetaria, heeft een
duidelijk antwoord: "Hij zal zorgen dat er geen
werkloosheid meer is en hij is een echte Pool,
niet zoals Mazowiecki van een andere nationali
teit".
Waarmee ze bedoelt dat Walesa's tegenkandi
daatjoods is. Dat klopt niet, maar het argument
speelt in deze verkiezingscampagne onder de
oppervlakte een belangrijke rol. Dat Walesa's
tegenstander premier Mazowiecki zoveel jood
se adviseurs heeft, wordt hem door veel men
sen niet in dank afgenomen. Walesa zelf houdt
zich ver van anti-semitische uitspraken. Maar
hij maakt wel opmerkingen als 'Polen voor de
Polen' om te waarschuwen tegen uitverkoop
aan buitenlandse investeerders. En die worden
door zijn toehoorders duidelijk dubbel uitge
legd.
Walesa zelf verwijt zijn voormalige vriend en
adviseur Mazowiecki en diens medestanders
vooral hun intellectuele houding. Hij houdt zijn
gehoor voor dat Polen op dit moment geen in
tellectuelen nodig heeft, maar technici en in
dustriëlen die het land opbouwen. Zijn vroege
re intellectuele adviseurs heeft hij al eens ver
weten 'eierhoofden' te zijn.
Strak
Vergeleken met Ursus is de bijeenkomst 's mid
dags op de universiteit strak georganiseerd. De
vragen uit de zaal zijn ditmaal voorbereid en
het programma zit vol steunbetuigingen uit de
hele wereld. Walesa krijgt een geborduurd wa-
pen van Polen aangeboden, een schilderij en
andere geschenken. De zaal barst uit in een ver
erend 'Lechu, Lechu'.
Walesa houdt ervan bemind te worden. Zijn
campagne draait erom. Walesa bij de Paus,
Walesa bij de Amerikaanse president, Walesa
toegejuicht door het Amerikaanse congres en
door het Poolse volk: dat zijn de beelden die
zijn spotjes op tv vullen.
Zijn tegenstanders beschuldigen hem van
grootheidswaan, van autoritair gedrag en van
populisme. De grappen over hem zijn legio. Ka
rikaturen stellen hem voor op een troon en met
een kroontje en hij heeft de bijnaam Koning
Electricien de Grote. In vele variaties doet de
grap te ronde over Walesa die overweegt zich
bij het Heilige Graf in Jeruzalem te laten begra
ven, maar daar uiteindelijk van afziet, omdat hij
de kosten te hoog vindt. Hij ligt er immers maar
drie dagen voordat hij ten hemel opstijgt.
Walesa is een fenomeen, daar zijn voor- en te
genstanders het over eens. Hij heeft in de afge
lopen jaren getoond een groot politiek instinct
te hebben en was de drijvende kracht achter
een aantal belangrijke historische gebeurtenis
sen, zoals de ronde-tafelgesprekken met de
communisten vorig jaar, de benoeming van
premier Mazowiecki en deze presidentsverkie
zingen.
Hij is oprecht geliefd bij grote groepen Polen,
maar verwacht ook complete toewijding van
hen. Kritiek op zijn persoon kan hij moeilijk ve
len en een paar maal heeft hij laten doorsche
meren dat hij zich terug zal trekken uit de cam
pagne als hij bij de eerste verkiezingsronde niet
de absolute meerderheid haalt. Niemand ver
wacht dat hij dat ook serieus zal doen, maar het
kenmerkt hem: wie niet voor hem is, is tegen
hem.
Zijn populariteit maakt hem ook tot een poten
tieel gevaarlijke faktor in de Poolse politiek.
Een regering die Walesa tegen zich heeft, loopt
risico's. "Als hij vakbondsleider blijft, kan dat
tot grote problemen leiden", zegt zelfs Andrzej
Kosiarczyk, secretaris Internationale Zaken
van Walesa's eigen partij, de Centrum Alliantie.
"Want als vakbondsleider zal hij vroeg of laat
betrokken raken bij eisen om loonsverhoging
die het land helemaal niet kan gebruiken. Als
president kan hij zijn invloed bij de mensen be
nutten om de economische hervormingen te
versnellen".
Versnelling is Walesa's belangrijkste pro
grammapunt. Versnelling van de privatisering,
van de aanpak van de oude communistische
vriendjespolitiek, van de politieke hervormin
gen.
Hij verwijt de regering dat ze het allemaal te
langzaam doet. Aan de andere kant is onduide
lijk wat hij zelf eigenlijk wil. Hij steunt de eco
nomische schoktherapie van de minister van fi
nanciën Balcerowitz (velen nemen zelfs aan dat
Walesa hem tot premier zou benoemen als hij
president wordt).
Maar hij waarschuwt tegelijkertijd voor een
uitverkoop van Polen aan buitenlandse inves
teerders en hij wil meer staatssteun aan onren
dabele bedrijven om massa-ontslagen te voor
komen. Hij gokt vooral op het eigen initiatief
van de Polen: wie wil moet met een lening van
100 miljoen zloty (zo'n 17.000 gulden) een eigen
bedrijfje kunnen beginnen. De Polen moeten
het zelf doen. beklemtoont hij steeds. "Ik kan
niets zonder jullie, mijn macht is jullie macht",
houdt hij zijn gehoor voor.
Dat is het soort populisme dat zijn kritici
bang maakt. Ze vrezen dat Walesa in de Poolse
verhoudingen kan uitgroeien tot een nieuwe
Peron. Recente uitspraken uit zijn verkiezings
campagne versterken dat beeld. Democratie,
aldus Walesa in Ursus. is geen doel. maar een
middel om iets anders te bereiken. Indien no
dig, moet de Poolse president volgens hem ook
bereid zijn met een bijl rond te lopen.
"Ik voel niets voor de klassieke concepten
van het presidentschap, niet het Franse, niet
Italiaanse en ook'niet het Amerikaanse model.
Ik zal het op mijn manier doen. Ik wil iedereen
verbazen. Mijn model is niet wijndrinken en di
neren, het is een 'Vliegende Hollander' die door
het hele land reist en ingrijpt waar noüig. Er zal
teveel Walesa zijn, en dat is waarom velen bang
zijn".
De 42-jarige Pools-Canadese zakenman.
Stanislaw Tyminski was tot twee maan
den geleden een buitenstaander van wie
niemand had gehoord. Hij verliet zijn va
derland direct na zijn schoolopleiding 21
jaar geleden en heeft zich in Toronto we
ten op te werken van berooide emigrant
tot eigenaar van bedrijf voor industriële
automatisering.
De verbazing was al groot dat het hem
lukte de honderdduizend handteke
ningen te vergaren die hij nodig had om
kandidaat te staan. Maar zijn ster rees
snel. Woensdag was Tyminksi zijn tegen
stander Mazowiecki in de opiniepeilin
gen al voorbij: Walesa had 27 procent.
Mazowiecki 17 procent en Tyminsk 20
procent. De Polen waarderen de man die
het van krantenjongen tot miljonair
heeft geschopt.
Tyminksi maakt daarmee een kans om
in de tweede verkiezingsronde terecht te
komen. Hij heeft de afgelopen dagen ge
toond dat hij weinig schuwt om dat doel
ook echt te bereiken. Afgelopen week
end startte hij met een actie om Mazo
wiecki zoveel mogelijk te beschadigen.
Hij beschuldigde de premier van land
verraad en verweet hem willens en we
tens te hebben meegewerkt aan de ver
koop van Poolse staatsbedrijven voor
een veel te lage prijs. Tyminski toonde
daarbij 'geheime documenten' om zijn
beschuldigingen te staven. Inmiddels
hebben Poolse journalisten de bewuste
documenten weten te achterhalen en bij
nadere bestudering bleef er weinig heel
van de beschuldigingen.
Tijdens een persconferentie, de eerste
die Tyminski gaf, was hij desondanks
niet bereid zijn uitspraken in te trekken.
De zakenman, die volgens eigen zeggen
van de Voorzienigheid de opdracht heeft
zich kandidaat te stellen, was alleen be
reid zijn woorden wat af zwakken. En
zelfs dat deed hij alleen maar, omdat hij
"anders dreigde gearfesteerd te wor
den".
Dat is overdreven, maar inderdaad
heeft de Poolse minister van binnen
landse zaken met een smaadproces te
gen Tyminski gedreigd. Bovendien heeft
hij aangekondigd daarbij enkele onthul
lingen over de zakenman te zullen doen.
De vraag wie Tyminski eigenlijk is,
houdt steeds meer mensen bezig. De eni
ge informatie die over hem bekend is,
komt van hemzelf en blijkt nauwelijks te
controleren. Over zijn zakelijke achter
gronden is heel weinig bekend. Zijn fir
ma Transaction Limited is in Canada
niet geregistreerd en de plaatselijke
krant en vakbond in Toronto weten ook
niets af van het bedrijf.
Zeker is dat Tyminksi getrouwd is met
een vrouw uit Peru, die bij al zijn optre
dens aan zijn zijde staat. Hij zegt dat hij
belangrijke contacten in Peru heeft en
beroept zich ondermeer op de wat
vreemde verdienste in de jungle van het
•Amazonegebied kabel-tv te hebben aan
gelegd. De zakenman claimt verder in
Canada in de politiek te zitten en voorzit
ter te zijn van de Libertaire Partij in
Toronto, een organisatie die volgens Ty
minski 6.500 leden telt.
Waarom Tyminksi de Poolse politiek
in wil, is niet echt duidelijk, net zo min
als wat hij eigenlijk beoogt. Zijn pro
gramma, dat verscheen onder de naam
Heilige Hondenpleit ondermeer voor
een eigen Poolse atoommacht en bevat
verder breedsprakige frases als "het ver
dedigen van de nationale waardigheid en
Hoe groot zijn aanhang echt is, moet de
stemming morgen bewijzen. Tyminksi's
onverwachte populariteit toont inmid
dels wel aan dat veel Polen genoeg be
ginnen te krijgen van de twee kampen
die de politiek beheersen. En dat kan nog
tot verrassingen leiden bij de parle
mentsverkiezingen, die over drie of vier
maanden worden gehouden.
v
