'Roemenen accepteren onze solidariteit!'
Secretaris-generaal Wereldraad van Kerken, Einilio Castro, snapt Nederlandse kritiek niet
ZATERDAG 24 NOVEMBER 1990 r«lilHA lo
Van onze redacteur Wim Schrijver
LEIDEN Dr. Emilio Castro, de kleine secretaris-generaal
van de Wereldraad van Kerken, schudt vol verbazing zijn
hoofd. Grappig vindt hij de fixatie van de Nederlandse
kerken op Roemenië. Het feit dat de Wereldraad nooit
Ceausescu heeft willen veroordelen is hem deze week in
ons land diverse malen voor de voeten gegooid. "Als de ker
ken in Roemenië zelf wel onze solidariteit accepteren, waar
om maken ze zich hier in Holland daar dan nog steeds zo
druk over?"
De Wereldraad-topman bracht de
afgelopen dagen een bezoek aan
ons land, waarbij hij zowel de gere
formeerde als de hervormde synode
bezocht, met diverse kerkelijke de
legaties sprak en kardinaal Simonis
en premier Lubbers opzocht. Zo be
reist de uit Uruguay afkomstige
Castro sinds zijn verkiezing als se
cretaris-generaal in 1985, als een
waar diplomaat de hele wereld,
waarbij hij soms kiest voor de 'stille
diplomatie', zoals toen in Roeme-
Sprekend over de koers van de
Wereldraad, benadrukt Castro dat
de raad allereerst een ontmoetings
plaats van kerken wil zijn. "Het doel
van de Wereldraad is altijd het zoe
ken naar de eenheid van de kerk
aan één avondmaalstafel. Maar ter
wijl wij in die richting lopen, nemen
we de kerken mee met hun cultuur
en hun problemen. Dus de agenda
van de Wereldraad krijgt weer ge
stalte door de vragen die vanuit de
kerken worden gesteld".
Is dat ook uw verklaring van het
feit dat velen zeggen dat de Werel-
raad onder uw voorganger, Philip
Potter, meer élan had, meer krachti
ge uitspraken durfde te doen?
"Er wordt weieens gezegd: Philip
komt uit het Caraïbisch gebied en is
een calypso-man. Ik kom van het
zuidelijk deel van Amerika de
tango. Misschien was hij meer ex
plosief en vrolijk, en ik meer drama
tisch in mijn expressie. Dat kan
zijn".
"Maar wezenlijk gaan de acties
van de Wereldraad in dezelfde rich
ting. Het is waar, de Koude Oorlog
is voorbij, maar nog niet vijf jaar ge
leden. Dus alle vragen die ons in het
verleden bezig hielden over de men
senrechten in de socialistische lan
den, zijn nu dramatisch veranderd.
Het is waar, in het verleden was de
strijd tegen de apartheid polemisch.
En vandaag is Mandela een held en
iedereen is tegen apartheid".
"Maar, wees niet bezorgd, we zul
len kritisch zijn, omdat we de as
semblee in Australië zullen begin
nen met de claim van de Aborigi
nals, of omdat de christenen in In
dia bij ons aankloppen om solidari
teit, of omdat de zigeuners uit Euro
pa naar West-Europa willen... Onge
lukkig genoeg zullen er in onze we
reld altijd problemen zijn die de
aandacht van de Wereldraad trek
ken en die van nature polemisch
zullen zijn".
Marxisme
Is het eigenlijk wel de taak van een
raad van kerken om zich op het poli
tieke vlak te begeven? Ligt spiritue
le bezinning niet meer voor de
hand?
Castro schetst dat dat laatste ze
ker niet wordt vergeten. Hij noemt
diverse theologische geschriften,
waarvan het in 1982 opgestelde Li-
ma-rapport over doop, avondmaal
en ambt, met een oplage van ruim
450.000 exemplaren, de grootste
bestseller is voor de Wereldraad.
"En in september kwamen de or
thodoxe kerken van Oost-Europa
en het Midden-Oosten op ons initia
tief bij elkaar, om na 1500 jaar van
verdeeldheid te zeggen dat er geen
reden is om gescheiden op te trek
ken. Dus dat werk gaat ook gewoon
door".
"Maar, zoals een Lutherse bis
schop uit Zuid-Afrika tegen mij zei:
'Ik wil geen avondmaal vieren met
mijn witte broeder, met wie ik niet
samen in één restaurant kan eten'.
In ons streven naar kerkelijke een
heid kunnen we niet onverschillig
staan ten opzichte van de verzoe
ning van de menselijke familie".
Ter illustratie noemt Castro het
ernstige conflict tussen de ortho
doxen en de katholieken in de Oek-
raine. "Er is geen wezenlijk verschil
tussen deze twee kerken. Het draait
alleen om de relatie tot Rome, het
gezag in de kerk. Desondanks do
den ze elkaar. Daarom moeten we
wel praten over etnische conflicten
of over historische uitspraken".
Op de vergadering van het cen
traal comité in maart van dit jaar
in Genève werd een rapport bespro
ken, waarin staat dat het marxisme
ondanks de veranderingen in
Oost-Europa goede elementen be
vat. Is dat een bevestiging van de
veel gehoorde kritiek dat de Wereld
raad het marxisme hoog in het
vaandel heeft?
De Wereldraad van Kerken, in 1948 in Amsterdam opgericht,
telt ruim driehonderd lidkerken. De voornaamste
doelstellingen van de Wereldraad zijn de bevordering v£n de
eenheid en de vernieuwing van de kerken.
Eens in de zeven jaar wordt een grote assemblee gehouden,
terwijl om de anderhalf jaar het centraal comité (algemeen
bestuur) vergadert. Deze vergaderingen hebben geen gezag
over de lidkerken, want de Wereldraad wil geen 'superkerk'
zijn.
De Wereldraad vormt ook letterlijk een veelkleurig
geheel. De toetreding van de orthodoxe kerken in de jaren
zestig, vormde een hoogtepunt. De hiërarchische RK Kerk
heeft tot nu toe voor het lidmaatschap bedankt.
De diversiteit van de Wereldraad wordt door de een als een
verrijking, door een ander als een beperking gezien van de
slagvaardigheid. Zeker de invloed van de orthodoxen, met hun
eigen structuur en traditie, legt volgens velen een zware
hypotheek op de Wereldraad.
De Wereldraad wil bijdragen aan de bezinning op
uiteenlopende theologische thema's, maar schuwt in de strijd
voor recht en vrede de politieke stellingname niet. Daarbij
wordt ook daadwerkelijke steun verleend aan bijvoorbeeld het
ANC.
De Wereldraad, die kantoor houdt in Genève, heeft een
uitgebreide staf met drie afdelingen, die weer in totaal 17
vertakkingen hebben. De laatste jaren kampt de Wereldraad
met teruglopende inkomsten en wordt er gesproken over
reorganisatie.
Volgend jaar februari vindt in Canberra, Australië, de zevende
assemblee plaats rond het thema: 'Kom Heilige Geest,
vernieuw de hele schepping'.
Op zijn bekende minzame wijze,
wuift Castro de kritiek weg. "Een
raad van kerken kan zich nooit per
mitteren één theologie of één ideo
logie te hebben. Maar natuurlijk
kun je tijdens een discussie iemand
horen uit Cuba, of Praag, of Mozam
bique, die vanuit een marxistisch
perspectief een bijdrage levert. Dat
is prima, want je vindt ook mensen
uit Nederland, de Verenigde Staten
of Japan, die vanuit hun eigen
markgerichte ideologie spreken.
Maar de Wereldraad is niet pro-ka
pitalistisch of pro-Marx".
"Een ander punt is of er elemen
ten zijn in het marxisme, die als po
sitief onderkend kunnen worden.
Ik denk dat iedereen die een beetje
onderlegd is, zal erkennen dat we
een intellectuele schuld hebben aan
Freud, Karl Marx en Nietzche. Geen
van hen was christen, maar zij drie
ën hebben ons instrumenten gege
ven om de werkelijkheid te begrij
pen, en waar we dankbaar gebruik
van kunnen maken. Maar natuur
lijk geven wij daar een christelijke
interpretatie aan".
Swapo
De Wereldraad heeft gezwegen over
Roemenië en bleef blind voor de
wandaden van de Swapo in Nami
bië, die financieel werd onder
steund. Dat worden als duidelijke
bewijzen gezien van uw marxisti
sche voorkeur.
"Dat is een verkeerde weergave
van de feiten, omdat wij in Namibië
niet blind zijn geweest. Wij voelen
ons verplicht om iedere situatie te
onderzoeken. Maar stel, je consta
teert dat een huis in brand staat en
je weet dat de man gewend is zijn
vrouw te slaan. Dan probeer je"toch
eerst het vuur te doven en dan pas
ga je kijken naar de relatie tussen de
man en de vrouw. In het geval van
Swapo zijn we daar, iedere keer als
we van martèlingen of mishandelin
gen hoorden, naar toe gegaan. We
hebben daarover altijd gezwegen,
omdat onze eerste prioriteit was het
apartheidsregime uit Namibië te
verwijderen".
"Je kunt zeggen dat we een fout
hebben gemaakt dat we daarmee of
met Roemenië nooit naar de media
zijn gegaan. En ik zal dergelijke kri
tiek respecteren en accepteren".
tie. Ja, als ik zes maanden voor de
omwentelingen in Roemenië had
geweten dat Ceausescu zou vallen...
natuürlijk zou ik dan geprotesteerd
hebben enzo. Want dan was er geen
gevaar geweest voor de mensen en
de kerk in Roemenie".
De Wereldraad-topman was dins--
dag op de gereformeerde synode
een en al verontwaardiging. Terwijl
de gereformeerde Wereldraad-afge
vaardigde ds. M. J. van der Veen-
Schenkeveld, in het centraal comité
diverse malen tevergeefs had aan
gedrongen op een uitspraak over
Roemenië, was Castro tijdens zijn
toespraak met geen woord op deze
kwestie ingegaan. In zjjn dank
woord deed synodevoorzitter ds.
Evert Overeem dat wel; hij had ern
stige bedenkingen tegen deze op
stelling van de Wereldraad.
Castro nam daarop ongevraagd
weer het woord, omdat hij zo'n
"sterke beschuldiging" wilde weer
leggen. De Wereldraad, nooit bang
geweest om zaken als de blokkade
van Cuba of de apartheid in Zuid-
Afrika te veroordelen, heeft over
Roemenië gezwegen uit zorg om de
christenen daar.
Reputatie
Castro: "Ik moest mij altijd realise
ren wie de prijs zou betalen. Intus
sen was ik in staat om priesters uit
die hel te krijgen en te laten uitrus
ten in Zwitserland, en om jonge
mensen uit Roemenië op diverse
plaatsen in de wereld te laten stude
ren, en om er bijbels te brengen.
Dus ik was dankbaar voor wat er
mogelijk was. Wij wilden in contact
blijven met de kerken daar. Dat wil
niet zeggen dat wij de veroordeling
van Ceausescu door Amnesty Inter
national of de Verenigde Naties,
verkeerd vonden. Sommigen den
ken dat we Ceausescu verdedigden.
Ik daag de mensen uit om dat hard
op te zeggen".
Maar zelfs iemand als bisschop
Laszlo Tökes, de 'held van de Russi
sche Revolutie, zei als gastspreker
tijdens uw vergadering in maart
s dus niet verkeerd?
"Nou, niet verkeerd in de inten-
Castro helpt de Romeense hervormde bisschop Laszlo Tökes met de kopte
lefoon, tijdens diens bezoek aan het centraal comité van de Wereldraad in
Genève in maart dit jaar. Tökes toonde zich bij die gelegenheid teleurge
steld in de Wereldraad. Maar, zegt Castro, "Tökes kon zijn zaak tijdens zijn
toespraak alleen maar bewijzen met uitspraken van 25 jaar geleden".
(archieffoto AP)
"Maar Tökes is mijn vriend! Nee,
hij was niet teleurgesteld in de We
reldraad. Hij kon zijn zaak tijdens
zijn toespraak alleen maar bewijzen
met uitspraken van 25 jaar gele
den". Zo verwees Tökes naar de Ne
derlander W. A. Visser 't Hooft (se
cretaris-generaal van 1948 tot '67),
die ooit in Roemenië had verklaard:
"Ik zie hier gerealiseerd waar ik
heel mijn leven voor gestreden heb:
de broederlijke gemeenschap van
kerken is in de socialistische repu
bliek Roemenië een realiteit".
Castro: "Tökes kon niets zeggen
van de laatste assemblee, van Philip
Potter of van mij".
Met luidere stem vervolgt hij:
"Terwijl de mensen hier discussië
ren of de Wereldraad goed of fout
was, werken wij vandaag met de
kerken in Roemenië samen. Tökes
werkt samen met de Wereldraad!
De kerken daar sturen allemaal
sterke delegaties naar Canberra.
Met onze hulp hebben ze twee
maanden geleden het begin van een
nationale raad van kerken ge
vormd. Wat kunnen we nog meer
doen?!"
Berustend: "Wij wisten dat de
westerse media ons hierom zouden
bekritiseren. Maar wij waren bereid
het offer van onze reputatie te bren
gen, die prijs te betalen ten behoeve
van het lot van de lijdenden in Roe-
En even later, over het wereldwij
de werk ("want het gaat niet alleen
de socialistische landen"): "Ik reali
seer me ook dat we nooit zoveel
doen, als we zouden moeten doen".
Karikatuur
U bent een warm pleitbezorger van
een reorganisatie van de Wereld
raad. Waarom is dat nodig?
"U moet zich voorstellen dat de
Wereldraad zo'n 15 afdelingen
heeft, met ieder zo'n vier of vijf pro
gramma's. Dat zijn dus een stuk of
tachtig initiatieven. Welke kerk is er
toe in staat om dat te bevatten? We
moeten onze afdelingen reduceren
i ons beter te kunnen concente-
op de essentie: inspelen op de
de kerk".
De Wereldraad wil dichter bij de
lidkerken komen. "Wij willen bij
voorbeeld iemand naar de synodes
sturen, alleen maar om te luisteren.
Nu hebben we bijvoorbeeld voor
Europa maar één persoon die ver
antwoordelijk is voor de relatie met
alle kerken. Het is een fantatische
vrouw, maar kun je het je voorstel
len: maar één...".
Het feit dat de Wereldraad
'slechts' een raad is, en geen macht
kan uitoefenen, is volgens Castro
"de aard van het beestje". "Omdat
we zwak zijn, zijn we sterk. Omdat
we zwak zijn. bedreigen we nie
mand, maar daarmee is ons ook het
initiatief ontnomen".
Over het functioneren van de We
reldraad, bestaan volgens Castro
nogal wat misverstanden. "Neem
nou de synode van de Gereformeer
de Kerken, deze week. Er zijn daar
grote woorden gezegd tegen iets
wat de Wereldraad zou moeten zijn.
Er bestaat in de hoofden van de
mensen vaak een karikatuur, zo
van: de Wereldraad heeft Ceauses
cu niet veroordeeld, dus de Wereld
raad is slecht, enzovoort. Maar zij
zijn de Wereldraad. En het was het
centraal comité dat geen veroorde
ling wilde van Ceausescu". (Overi
gens hoorden de Nederlandse afge
vaardigden tot degenen die wèl
voor een veroordeling stemden.)
Het is de eerste maal dat het the
ma van een assemblee de vorm van
een gebed heeft: Kom Heilige Geest...
Is dit een nieuwe, meer geestelijke
koers van de Wereldraad?
Castro, lachend: "Sommige men
sen geloven dat wij met dit thema
het contact met de aarde hebben
verloren, dat we de werkelijkheid
vergeten. Maar. er is niets werkelij
ker dan de Geest".
"Wanneer een kind sterft van
honger, ziekte of door een oorlogssi
tuatie, wordt een stukje van de
Geest vernietigd. Of wanneer ik
denk aan al die mensen die in een
grote stad als Amsterdam in een
sleur leven, zich dagelijks verplaat
sen in overvolle treinen... Tegen zul
ke mensen kun je zeggen: maar jij,
jij bent een manifestatie van de
Geest van God. Wij kunnen het per
spectief van de mensen verande-
Stropdas
Welke punten zal de Wereldraad in
de toekomst extra aandacht geven?
"Ik denk dat het voor de kerken
noodzakelijk is om beter na te den
ken over hun opdracht, over wat
hun unieke bijdrage kan zijn aan de
wereld van vandaag. Kerken moe
ten duidelijker zijn over het terrein
waarop zij experts behoren te zijn.
namelijk de relatie tussen God en
de mensen".
"Het samenleven in een multi-re-
ligieuze wereld is ook van drama
tisch belang. In Sri Lanka. India.
Fiji en diverse Afrikaanse landen is
de religieuze dimensie olie op het
vuur. Als christenen moeten we
proberen een samenleving te vor
men waarin we ons geloof kunnen
belijden, maar ook in solidariteit
met anderen kunnen leven".
Het derde gewichtige aandachts
punt is voor Castro de groeiende
kloof tussen het rijke Noorden en
het arme Zuiden. "Dit is ten hemel
schreiend. Het staat al op de agenda
van de Wereldraad, maar het moet
meer aandacht krijgen. Conflicten
als in de Golf zullen zich vermenig
vuldigen".
Groot bezwaar heeft Castro tegen
het feit dat Europa nu een muur
dreigt op te trekken tegen alle
vluchtelingen. Deze week heeft hij
dan ook zijn zorg hierover aan pre
mier Lubbers meegedeeld. "Als je
hier per vliegtuig aankomt, en je
hebt een paspoort van buiten Euro
pa, dan wordt je als een verdachte
ondervraagd".
"Voor mij in de rij op Schiphol
was een man met een Filipijns pas
poort. Hij werd uitgebreid onder
vraagd en moest toen opzij wach
ten. Hij mocht niet naar binnen,
want hij had geen retourticket.
Toen kwam ik aan de beurt en ook
ik kreeg allerlei vragen: wat komt u
doen. hoe lang blijft u...? Misschien
kwam het door mijn stropdas, maar
ik hoefde niet mijn retourticket te
laten zien. Kyk, dit is een kleine in
dicatie van dit wereldprobleem
waar we mee geconfronteerd wor
den".
"De armen van de wereld zullen
niet op hun plaats blijven. Ze zullen
naar ons toekomen. Of we zien sa
men het probleem van een oneven
wichtige wereld onder ogen, öf we
worden geconfronteerd met nog
veel meer ellende en oorlogen".
Stemt het overigens niet tot na
denken dat de topman van de groot
ste kerkelijke organisatie in de we
reld, niet direct herkend wordt op
Schiphol?
"Dat i
r commentaar".
S'-vr v
Castro: "Op de synode van de Gereformeerde Kerken zijn grote woorden gezegd tegen iets wat de Wereldraad
:ou moeten zijn. Er bestaat in de hoofden van de mensen vaak een karikatuur, zo van: de Wereldraad heeft Ceau
sescu niet veroordeeld, dus de Wereldraad is slecht, enzovoort. Maar zij zijn de Wereldraad". (foto gpd>
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 11.45 oecu
menische studentendienst; Marekerk 10 ds
Smaling. 5 ds Goyerl Eemnes; Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds Dekker-Keiler; Oecumenische
geloofsgemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 9.30 ds Alblas en pastoor V Well, 1115 ds
Alblas; Bethlehemkerk (Driftstr.) zie Petrakerk;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds Rietveld,
5 ds Schouten; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds
Nauta ha; Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pas
teur Tonneau Brussel; 'Stevenshof' (rk kerk
Haagse Schouw) 11 kand Vd Broeke. Acad.
Ziekenhuis 10 pater V Haasteren en ds V Bei-
num. Diakonessenhuis elke za 10.30 rk.
dienst, en 10.30 10.30 hr V Straalen Oegst-
geest. Endegeest zie Oegstgeest. Geref Kerk
Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina-
mestr.) 10 dr Vlijm Voorschoten; Oude Vest 10
ds Rooze; Maranathak. zie herv. gem.; Bevrij
dingsk. zie herv. gem.; verzorgingstehuis
Groenhoven 10 dr Vd Zwaan; Merenwi|k zie
herv. gemeente. Geref K. Vrijg (Herengr.) 10
en 5 ds Feenstra. Chr. Geref K. (Steenschuur)
10 en 5 ds Den Hertog. Geref. Gem. (zie onder
Leiderdorp). Geref. Gem. in Ned. (Bethlehem
kerk Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth.
Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Mosterl.
Doopsgez -Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pie-
terskerkstr.) 10 ds Brüsewitz. Baptistenge
meente (aula 'Nieuweroord', Rijnsburgerweg
124) 10 ds Agtereek. Evang. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 9 en 10.30 ev V Groningen.
Evangeliecentrum-Pinksterbew. (Bethlehems-
kerk Lammermarkt) 10 ev Zijlstra. Pinkster-
gem. (O. Vest 13) 10 hr Scherpenisse. Leger
des Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en
4.30. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en
4, wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ont
moeting', Noordhofland V.schoten)elke za 10
tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie. Christe
lijke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk
van J. Chr vd. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 12. Christengemeenschap (Veste-
straat 49) 10.15. Soefi (Plantage 16) 11 hr Belt.
Oud-Kath. K. (Zoeterw singel) 10. behalve 2e
weekeinde van de maand: za 7. Rooms-Kath.
K. Haagweg za 7. zo 10.30; Herensingel za 7.
zo 9.30 en 11Rijndijk (Stevenshof) za 7. zo
9.30; Steenschuur za 7. zo 8.30, 10,
en 7 (lof), Boshuizerkade za 7. zo
schansweg za 7, 10;, Haarl.strs
10.30 en 12.15; Merenwijk zie I
Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES Herv. Gem. 9.30.
AARLANDERVEEN- Herv. Gem. 10 ds v Dok.
7 ds Zoetewey. Geref. Kerk 10 dr. Fernhout Al
phen, 6.30 drs Santing Alphen. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4 ds Bilkes Ede. Rk Kerk za 7, zo
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds Jonkman, 6.30 ds Fernhou>
Gem. 9.30 en 6 ds V Aalst, do 7.30 ds V Aalst
herdenking 150 jaar Gereformeerde Gemeen
te.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en
6.30; Salv.kerk 10 en 6.30; Bethl.kerk (Nieu-
werbrug) 10 en 6.30. Geref. Kerk 10 ds Zout-
6.30
1 30. 6
ds Mulder open deurdienst; De Bron 9 vic Rij-
ken-vd Berg. 10.30 ds Moll. 6.30 zie GH Kerk;
Ashram (Marsdiep) 10 ds Mulder; Oudshoorn-
se kerk 10 ds Ter Bals en pastor Zwart oecu
menische viering; Sionskerk (Meteoorlaan)
9.30 kand Krijgsman, 6 30 ds Ouwendijk. Ge
ref Kerk Mar.kerk 10 en 6.30 ds Wilschut ha;
Salv.kerk 10 ds Santing ha. 6.30 zie Opstand-
.kerk. Geref K. Vrijg. (school Bospark.
Beatrixl. 4) 10 en 5 ds Grutter. Ned Geref.
Kerk (school Willemstr.) 9.30 ds Janssens,
4.30. Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30,
2.30 ds Boiten, Oud-Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4. Bapt.gem (Molenwerlstr. 1) 10
en 6.30 ds Koekkoek. Bapt.gem. Noord
(school Kalkovenw 62) 10 hr Vd Steen. Volle-
evang gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10.
Bapt.gem. Ichthus (aula mavo H. Dunantweg
1) 10 hr Smit, 6.30 hr Bol. Pinkstergem. 'Het
Licht' (A. v. Burenlaan 15) 10. Christenge
meente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek
Emmalaan) 10. Leger des H. (Zonneweg 3) 10
en 7 (laatste zondag van de maand 5 u.). Re
monstr. Gem. (Van Mandersloostr. 36) geen
opgave. Rk Kerk: Bonifaciusk. za 7. zo 9.45 en
11.30; Piusk. za 7. zo 9 en 10.30, De Bron za 7,
zo 9.30 en 11.
BENTHUIZEN Herv Gem. 9.30 en 6 ds Boer.
Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen'. Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10 drs V Arkel. Geref.
Moordrecht. Geref. K.
Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 4.30 ds Simpelaar.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30.
Evang.-Luth. Gem. geen opgave.
BOSKOOP Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds
Ouwendijk Alphen. 6.30 ds Jansen; De Stek
9.30 ds Jansen. Geref Kerk 9 30 V 't Hof, 6.30
hr Bazijn Hoofddorp. Chr. Geref. Kerk 9 30 drs
Velema, 5 ds Oosting. Geref. Gem, 9.30 ds
Hofman, 6. Volle Evang.gemeente 'Bethel'
(Burg. Colijnstr. 83) geen opgave.
HAZERSWOUDE. Herv. Gem. 9 en 6.30 ds Al
blas. Geref. Kerk 10.30 ds E
Rk Kerk dorp za 7. zo 10 en 11.30; Anker za 7.
zo 11Rijndijk zo 9.30.
HILLEGOM Herv. Gem. 10 ds Rothfusz Ge
ref Kerk ('Hoeksteen') 10 ds Holand. 7 ds
Boeinga. Chr. Geref. Kerk 10 ds Slofstra
Noordwijk, 7 ds De Gelder Lisse. Christen Ge
meente (P. Breughellaan 36) 10 hr Verbaan
ha. Rk Kerk: Mart, za 7, zo 9 en 11Jozefk. za
7, zo 10.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10. Rk Kerk za 7, zo
9.15.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds Lapré Koude-
kerk. Rk Kerk za 7. zo 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds De Graaf. 6 ds Kattenberg Lei
den, Ontm.kerk 10 ds Sloof. 6.30 ds Germans
Sassenheim jeugddienst Herv. Gem.'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee.
Geref. Kerk 9.30 ds Vd Horst, 5 ds Volker Am
stelveen. Rk Kerk za 7. zo 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Vroegindeweij, 6 ds Rodenburg Heukelum; O.
Kerk 10dsE
ds Ten Voorde. 6 ds Visser; Pnièlk. 9.30 ds
Bogaard; Maranathakerk (Rijnsoe
ver) 1010 ds Stam. 6 ds Volk. Overduin 2.15 hr
Bor. Herv. Gem. 'De Rank (Helmbergweg 10)
i. Geref. Kerk Vr.kerk 10 h
i 5.30 ds Heida. Ned. Geref. K. (a
vaer-mavo) 10 ds Roukema, 7. Chr. Geref. K.
10 en 5 ds Veenendaal. Vrije Chr. Geref. Gem.
(Unizaal) 10 en 5 ds vd Belt. Geref. Gem. (Re-
misestr.) 10 ds Mondria ha, 5 ds Mondria. Ge
ref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-
evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptis-
tengem. (Ambachtsweg 2) 10 ds Visser. Soefi
(Zuidduinweg) elke 1e en 3e zondag. 4.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 10
ds Tielkemeijer, 7 zie geref kerk. Geref. Kerk
10 ds Attema-Roosjen Leiderdorp, 7 ds V Arkel
Benthuizen open deurdienst.
LEIDERDORP: Herv Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 ds Doésburg. Schep-
pingsk. 10 ds Stegeman. Leythenrode 10.30
pater Poelma. Elis.-ziekenhuis 10.45. Geref.
Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73)
10 en 4.30 ds Boogaard Bapt gem. (wijkgeb.
Zijlkw.) 10 hr De Vries. Rk Kerk i
7 ds Bade Alphen. Rk Kerk za 7,
11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 e
dijk; Pauluskerk 10 ds De Gelder
Kerk 10 Sipke van der Land W«
ref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 10.45 ds Geer-
sing. 4.30. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10.45
ds Brink Haarlemmermeer, 5.30 ds Struik
Schiedam. Chr Geref. Kerk 10 kand Hofland, 7
ds V Dijken. Geref. Gem. 10 en 4 ds Tanis
Woerden-Surink. Evang. gem. (ver.gebouw
'De Rank', Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk za
7, zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds De
Graaff. Geref Kerk 9.30 ds De Bruin Oegst
geest. Rk Kerk za 7, zo 9 en 11.
(Bachlaan) 9 en 4.30 ds Geersing Rk Kerk
Laur kerk za 7, zo 11.30. M Godskerk za 7. zo
10. Kerk van Engeland (British school in The
Netherlands. J. v Hooflaan 3) 10.15 angli-
RIJNSATERWOUDE Herv Gem. 10.30 en 7
ds Vd Hoeven. Chr. Geref. K. 8 45, 2.15 ds De
Romph Noordeloos.
9.30
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk 9 30 en 5
ds Kunz ha, Hoeksteen 9.30 en 6 30 ds Schi-
paanboord ha; Bethelk. 9.30 en 5 ds Goossen
NOORDWIJK Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Mackaay Leiden. 5 ds
Vd Bergh, 7 ds Ruitenburg; Hoofdstr. (Zee) 10
ds Ruitenburg, De Rank (Golfbaan) 10 ds V
Eyk Gouda. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.)
10 ds Elgersma. 5 ds Kuiper, Vinkenl. (Binnen)
10 ds Kuiper. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11
drs Steenbergen Rijswijk. 'Sole Mio' 9 ds Rui-
tenbur'g. Evang. centrum 'De Ark' (picképl 1)
10 hr V Duin. 7 zang- en getuigenisavond. Ned
Prot, Bond (aula O.Zeew.) geen dienst. Rk
Kerk Zee za 7. zo 10.30; Binnen za 7. zo 9.30
en 11.
NOORDWIJKERHOUT Dorpsk. 10 ds Vd
Meij, De Zilk 10 ds V 't Hof. Rk Kerk Victork. za
7, zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo 9 en 10.30, De
Zilk za 7, zo 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Nicolai; Pauluskerk 10 ds Da Cos
ta, Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds Spel
berg Utrecht. Geref. Kerk 10 ds Plomp Gerei
i Struik Schiedam. Van Wijckerslooth t
Plomp. Endegeest 10 ds Friederich. Volle-
evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will-
.kerk za 7. zo 9 en 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds V Mour.k, OUD-ADE Rk Kerk z
6.30 ds Schilt. Geref. Kerk 9.30 ds Vd Weg
Chr Geref Kerk 9.30 en 6.30 ds V Hetere
Werkendam. Remonstr. Gem. 10 ds
helkerk 9.30 ds Terpstra Geref. Kerk Petre
kerk 9.30 ds Snel, 5 ds Czriria; Immanuelkerk 9
en 10.30 ds Cziria, 5 ds Terpstra. Maranatha
kerk 9.30 ds Wagter, 5 ds Snel. Geref Kerk
Vrijg. 10 en 5.15 ds Bremmer. Chr Geref. K.
"i Meij Alphen. Evang. Christen-
9.30 en
RIJPWETERING Rk Kerk zo 9 en 10.30.
SASSENHEIM Herv. Gem 7 ds Bras oecu
menische jeugddienst Geref Kerk 10 ds Bie-
winga, 7 zie herv kerk Chr. Geref. K. 10 en 5 ds
Hogenbirk. Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) 10.30
mw Vos-Wiegand. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en 11
TER AAR Herv Gem. 9.30 hr Henzen. 6.30 ds
Quist. Geref. Kerk 9 30 ds Buikema Zwammer-
dam, 6.30 ds De Reus avondgebed. Rk Kerk
Aardam za 7, zo 9 en 12; kerk Langeraar za 7,
zo 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds Boogert
Voorburg, 6 30 dr Vermeulen jeugddienst. Ge
ref. Kerk 10 ds Koning-Polet Gouda jeugd
dienst, 6.30 drs Padmos. Geref. K. Vrijg. 9.30,
4 ds Heida.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeenschap
10 ds Ribberink Rijnsburg. Rk Kerk za 7, zo
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv Gem. Dorpskerk 10
ds Schaap. 7 zie geref kerk; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 mw de Mik-vd Waal Nieu-
werkerk; 'Rehoboth' (Van Leeuwenhoekkade)
9.30 kand Molenaar Voorschoten, 4 30 drs
Buitelaar Rotterdam Hulp en Heil-kerk ('Scha-
kenbos', Leidschendam) 10. Geref Kerk 10ds
Ledegang, 7 ds Vd Schoot Geref K. Vriig.
ref. K Vrijg (Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds Hoog-
endoorn Chr Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds Vd
Want Oud-Geref. Gem (Mercuriusweg 29) 10
en 6.30. Remonstr Gem. geen dienst
WASSENAAR Herv Gem. Dorpsk. 10 ds
Steenstra. 4.30 ds Ten Voorde Katwijk, Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds Visser, Mes-
siask. 10 ds Hellendoorn; Dorpscentrum 9.30
ds V Dis. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds Zijlstra Am
sterdam, 5 ds Versluys Alphen. Ned Prot.
Bond (Kerkdam) 10.30 ds Fockema Andreae
WOUBRUGGE Herv. Gem. 9.30 ds Zoetewl|,
6.30 ds V 't Hof Geref. Kerk 9.30 ds Zijl Oude
Wetering, 6 30 ds Vd Waal Nie
ZOETERWOUDE Herv. Gem 10 ds Wolthaus
ha. Rk Kerk St Jan za 7 30, zo 9.30; Chr
Dienaark zo 10 Meerburgkerk H Rijndijk za 7,
ZWAMMERDAM Herv Gem 10 en 6 30 ds
Dubbeldam. Geref. Kerk 10 ds De Reus Ter
Aar. 6 30 ds Buikema. Remonstr. Gem. 10 dr
Meijering Oegstgeest.
