De ijzeren revolutie van
een kruideniersdochter
Synode ziet niets
in islam-rapport
I REPORTAGE i
Margaret Thatcher elf jaar lang gevreesd, gehaat en bewonderd
DONDERDAG 22 NOVEMBER 19901
GEESTELIJK LEVEN
Het doek is gevallen voor
de vrouw die vaker in een
ijzeren harnas is afgebeeld
dan enige Middelleeuwse
ridder. Een vrouw over wie
haar partijgenoot Willy
Whitelaw ooit zei: "Ze is
van het soort dat ik niet bij
mij thuis uitnodig". Marga
ret Thatcher werd ge
vreesd en gehaat. Ze had
ook miljoenen bewonde
raars. Het probleem is dat
die laatsten de afgelopen
maanden wat minder tal
rijk waren geworden.
LONDEN Niet veel politici
hebben kans gezien een 'isme' aan
hun naam toe te voegen. Stalin ver
rijkte de taal met het woord stalinis
me en lang nadat Mao was overle
den. bestonden er nog altijd maois-
ten. In het hedendaagse woorden
boek zoekt men echter vergeefs
naar 'schmidtisme' of 'kohlisme'.
En het gedachtengoed van Lub
bers, die al bijna een decennium de
Nederlandse politiek beheerst, zal
evenmin de geschiedenis ingaan als
'lubberisme'.
Maar Engeland kent het thatche-
risme. Ook als deze politica straks
de politieke arena voorgoed verlaat,
zal haar naam niet ten prooi vallen
aan de vergetelheid. Zoals Frank
rijk twintig jaar na de dood van
Charles de Gaulle nog altijd gaullis
ten telt, heeft Engeland zijn that-
cheristen gekregen. Zo groot is haar
invloed op het land en zelfs de we
reld geweest, dat haar geest tot in de
volgende eeuw zal blijven rondwa
ren in de instituten van 's wereld
oudste democratie.
Eerste vrouw
In mei 1979 was Thatcher de eerste
vrouw die in de Britse geschiedenis
in het ambt van premier werd geko
zen. Labour noemde haar de 'Pas-
sionaria van de welgestelden', maar
haar aantrekkingskracht op de mid
dengroepen was zo mogelijk nog
groter. Ze won de algemene verkie
zingen van 1983 en 1987, en werd
daarmee de langstdienende pre
mier van de eeuw. Haar aanhangers
noemden haar 'Maggie', voor de op
positie werd ze 'TBW' (That Blood.\
Woman), de Sovjets doopten haar
'IJzeren Dame'.
Het leek alsof er nooit een einde
zou komen aan haar bewind. "Mij
terugtrekken? Om de donder niet!
Ik ben pas begonnen"!, zei ze in juni
1981, nadat haar populariteit een
historisch dieptepunt had bereikt.
Ze weigerde in te binden, en zou
voorlopig niet meer weg te branden
zijn uit Dowingstreet 10. Toen in
1989 een van haar adepten in het La
gerhuis zijn hoop uitsprak dat de
premier tot 1999 zou aanblijven,
keek ze de geachte afgevaardigde
verstoord aan, alsof ze wilde zeg
gen: "In 1999 aftreden? Terwijl er
nog een hele eeuw op mij wacht"?
Verslaafd
Thatcher leek nooit meer weg te zul
len gaan. Op 24-jarige leeftijd was ze
de jongste Conservatief die zich ooit
kandidaat had gesteld voor een La
gerhuiszetel (ze verloor); 40 jaar la
ter had ze er nog altijd niet genoeg
van. Margaret Thatcher was ver
slaafd aan de politiek. Ze ging zel
den naar de opera en nooit naar het
theater.
Zelfs gunde ze zich geen tijd voor
de krant. In tegenstelling tot haar
politieke vriend Ronald Reagan, die
van het Amerikaanse president
schap een part-time baan had ge
maakt, zat Thatcher altoos over
haar dossiers gebogen. Ze sliep vijf
uur per nacht en gunde zichzelf
hooguit een paar dagen vakantie in
Devon of Zwitserland.
Zoals vaker met verslaafden,
bleek Thatcher niet bereid vrijwil
lig af te kicken. In 1988 zei ze: "Ik
blijf aan totdat ik denk dat er men
sen zijn die de fakkel kunnen over
nemen met dezelfde toewijding, vi
sie, kracht en vasthoudendheid".
Het was of de wereld De Gaulle
hoorde spreken: "l'Etat, g'est moi".
Maar die andere grote nationalis
tische leider in het na-oorlogse Eu
ropa, gaf de scepter vrijwillig over
aan Pompidou toen hij besefte dat
zijn tijd was verstreken. Thatcher
moest uit het ambt gestoten wor
den.
Erfenis
Er waren meer verschillen met de
Franse staatsman. De Gaulle slaag
de er twintig jaar lang in de natie
vereend te houden, Thatcher wist
tijdens haar elf-jarige regentschap
het land te splijten. Hoewel ze sinds
1979 met een absolute meerderheid
in het Lagerhuis het land mocht be
stieren, kreeg ze nooit meer dan 44
procent van de stemmen. Er waren
vele Britten die haar adoreerden, er
waren er altijd meer die haar haat
ten.
Meer dan enige voorganger laat
Thatcher het Britse volk een erfenis
na. Haar bezem reikte tot de stof
nesten en spinnewebben in de ver
ste uithoeken van het land. en wei
nig geledingen van de maatschappij
bleven onberoerd. Maar over de
waarde van die erfenis wordt zeer
verschillend geoordeeld, in Enge
land en daarbuiten. Commentator
Longworth schreef in de Chicago
Tribune: "Thatcher is waarschijn
lijk de meest bewonderde, gehate,
fascinerende, radicale en behou
dende leider in de westelijke we
reld".
Toen zij kwam. was Engeland een
land van vergane glorie. De koloni
ën waren onafhankelijk geworden,
de Britse industrie was verouderd,
het ambtenarenapparaat was groter
dan waar ook in Europa, de belas
tingdienst hing als een molensteen
om de nek van 's lands onderne
mers. De Britten hadden hun trots
verloren.
Nu Thatcher gaat, zijn de koloniën
nog steeds onafhankelijk, maar de
Falklandjes en de rots van Gibraltar
bleven wel Brits. De verouderde in
dustrie is gesloten, en uit de as van
de zware industrie zijn kleine fenik
sen opgerezen. Het staatsapparaat
is gedicimeerd middels privatise
ringen en daarmee ook het tekort op
de rijksbegroting.
Thatcher zei: "Stap voor stap rol
len wij de grenzen van het socialis
me terug en leggen wij de macht
weer in handen van het volk. Ik wil
dat het klassenonderscheid ver
dwijnt en dat elke man en vrouw
een kapitalist wordt. Marks and
Spencer zullen triomferen over
Marx en Engels". Nu haar revolutie
is uitgewoed, bezit twintig procent
van de Britten aandelen, een hoger
percentage dan waar ook in Europa.
Miljoenen gemeentehuisjes werden
verkocht aan de bewoners, zodat
het eigen-woningbezit een grotere
vlucht heeft genomen dan in Ameri
ka.
Maar met de deugden van het ka
pitalisme kwamen ook de kwaden.
De belastingen werden zo drastich
verlaagd dat de sprongsgewijs toe
genomen koopkracht halverwege
de jaren '80 het land een economi
sche groei bezorgde die in de geïn-
dustrialiseerde wereld slechts werd
overtroffen door Japan. De thatche-
risten juichten en wonnen in 1987
een derde verkiezingsstrijd. Maar
inmiddels is hun gejuich verstomd.
De onstuimige groei leidde tot
een inflatie van 10 procent en een zo
hoge rentestand dat de economie in
een recessie belandde. De miljoe
nen bezitters van voormalige ge
meentehuisjes, de hete adem van de
hypotheekbank in de nek, begon
nen zich tegen Thatcher te keren.
Vakbonden
Sommige vruchten van Thatchers
revolutie zijn zuur, andere zo eet
baar dat ze zelfs voor de oppositie
verteerbaar waren. Hoewel nooit
met zoveel woorden gezegd door
Neil Kinnock. zal ook een regering
onder zijn leiding de vakbonden
niet hun oude macht teruggeven.
Evenmin zullen de socialisten de
geprivatiseerde bedrijven, zoals
British Telecom, weer onder de
hoede van de staat brengen.
Het was niet verwonderlijk dat
een vijftiental 'Captains of Indus
try' deze week in een brief aan The
Times Thatcher een hart onder de
riem stak. Hoewel de industrie nu
wordt geplaagd door een torenhoge
rentevoet, zijn het de ondernemers
die het gunstigst over elf jaar that-
cherisme oordelen. Blijkens een on
derzoek van het Istituut voor Belas
tingstudies is de helft van alle voor
delen als gevolg van de verlaagde
belastingdruk ten goede gekomen
aan de rijkste tien procent van de
bevolking.
Elf jaar na het aantreden van
Thatcher hebben de welgestelden
met een inkomen van 20.000 gulden
of meer per maand hun koopkracht
maandelijks met bijna 4.000 gulden
zien stijgen. Voor de armste dertig
procent is de fiscus wat minder ge
nereus geweest. Zij zijn er 15 gulden
op vooruit gegaan.
Gespleten
Het beleid van Thatcher heeft het
land bijna letterlijk gespleten. Het
noorden is arm gebleven arm en
zuchtte veelal onder een hoge werk
loosheid, het zuiden werd nog wel
varender. Voor de prijs van een cot
tage in Cornwall kon in men zich in
Noord-Engeland een kasteel aan
schaffen. Maar wie wilde er in Li
verpool wonen? Sociologen begon
nen, in navolging van Derde-We
relddeskundigen, te spreken over
een Noord-Zuidproblematiek.
Pas het laatste jaar werd er een
schaduw geworpen over het welva
rende zuiden. De combinatie van
hoge onroerend-goedprijzen en een
rentevoet van 15 procent bracht
huizenbezitters en middenstanders
aan de rand van de afgrond. Terwijl
het noorden nog ongevoelig bleef
voor de recessie, regende het ten
zuiden van Londen faillissementen.
Het verzet tegen Thatcher binnen
de Conservatieve Partij, die haar
machtsbasis in het zuiden heeft,
groeide.
Thatcher is nu geofferd op het al
taar van Europa. Haar welspreken
de verzet tegen de monetaire en po
litieke eenwording van Europa ver
dreef achtereenvolgens Michael He-
seltine (minister van defensie), Ni-
gel Lawson (financiën) en Geoffrey
Howe (vice-premier) van het rege
ringspluche naar de met leer bekle
de Lagerhuis-bankjes. Zoals zo
vaak at de revolutie haar eigen kin
deren op.
Maar in werkelijkheid speelde
'Europa' slechts de rol van banane-
schil. De werkelijke achtergrond
van het groeiende verzet tegen de
ooit zo bewierookte 'Maggie' was de
afkalvende steun voor de Conserva
tieve Partij, een gevolg van de vast
gelopen economie en de gehate poll
tax. Het was de angst om bij de vol
gende verkiezingen niet herkozen
te worden die 168 Lagerhuisleden
deze week deed besluiten tegen
Thatcher of blanco te stemmen.
Levensverhaal
Diverse boeken zijn over Thatcher
geschreven. Hugo Young, politiek
commentator van The Guardian,
schreef 'One of Us'. Peter Jenkins
van The Independent publiceerde
'Mrs Thatcher's Revolution'. Nu
Margaret Thatcher op het punt staat
de politiek te verlaten, zullen meer
boeken volgen. Op zijn wekelijkse
bijeenkomst voor de buitenlandse
pers werd Bernard Ingham, vanaf
het eerste uur Thatchers woord
voerder, weken geleden reeds ge
vraagd naar zijn contacten in de uit
geverswereld. En wellicht zal de ex-
premier nu zelf ook in de pen klim-
Het levensverhaal van Thatcher
begint op 13 oktober 1925, toen in
een huisje boven een kruideniers
winkel in Grantham ene Margaret
werd geboren. Het was kort voor de
crisis en Margaret en haar zus groei
den op zonder stromend water.
Hoewel Alfred Roberts niet veel
geld had, zag hij erop toe dat zijn
dochters goed onderwijs genoten.
Hij stuurde Margaret naar een gym
nasium en liet haar bijlessen volgen
in de klassieke talen opdat zij toege
laten zou worden tot de universiteit
van Oxford. Margaret kreeg ook
spraaklessen om haar accent weg te
werken.
Op 17-jarige leeftijd stapte Marga
ret het Somerville College binnen,
het beste meisjes-college in Oxford.
Hoewel niemand zich later Marga
ret Roberts als een briljante studen
te kon herinneren, slaagde ze erin
om graden te halen in chemie en
rechten.
Denis
In Oxford legde ze ook de basis voor
haar latere politieke loopbaan. Ze
sloot zich aan bij Conservatieve
Vereniging van de universiteit en
werd in 1946 de eerste vrouwelijke
voorzitter. Vanuit die positie was de
stap naar de echte wereld van de po
litiek niet groot meer.
Anders dan bij vele van haar leef
tijdgenoten betekende de liefde
geenszins de doodsteek voor Mar
garets politieke loopbaan. In 1949
ontmoette ze de tien jaar oudere De-
nis Thatcher, een gescheiden miljo
nair met wie ze vervolgens in 1951
trouwde. Later zou ze zeggen: "Wat
heeft de vrouwenbeweging ooit
voor mij gedaan"? Maar Margaret
had de vrouwenbeweging niet no
dig. Ze had Denis, en daarmee zo
veel geld dat ze de opvoeding van
haar tweeling Mark en Carol aan du
re nanny's kon uitbesteden. Voor de
politiek had ze alle tijd.
Na enkele vergeefse pogingen
werd ze in 1959 in het Lagerhuis ge
kozen, als afgevaardigde van het
kiesdistrict Finchley. De welgestel
de Noordlondense wijk zou haar
nimmer in de steek laten, en tot de
dag van vadaag is Thatcher de ver
tegenwoordigster van Finchley.
Haar ster rees snel. In 1961 gaf
premier Harold Macmillan haar een
beleidsfunctie op het ministerie van
pensioenen en nationale verzeke
ring. Toen de socialist Harold
Wilson van 1964 tot '70 aan de macht
was, diende Thatcher als staatsse
cretaris in Heath' schaduwkabinet.
En na zijn verkiezingsoverwinning
in 1970 benoemde Heath, inmiddels
premier, de jeugdige Thatcher tot
minister van onderwijs.
Proefkonijn
Heath zou een adder aan zijn borst
koesteren. Vijf jaar later liep That
cher bij hem binnen en deelde hem
lakoniek mee dat ze zich kandidaat
zou stellen voor de verkiezing om
het partijleiderschap. Alle deskun
digen beschouwden Thatcher als
een 'stalking horse', een proefko
nijn waarmee de impopulariteit van
Heath gemeten kon worden. Maar
toen de teerling geworpen was,
bleek Thatcher 130 stemmen te heb
ben, 11 meer dan haar tegenstander.
Edward Heath besloot zich terug te
trekken en Margaret Thatcher werd
leider van de oppositie.
Tijdens de algemene verkiezin
gen vier jaar later maakte ze van
haar hart geen moordkuil. Abraham
Lincoln parafraserend sprak ze: "Je
kunt de zwakken niet helpen door
de sterken te verzwakken... Je kunt
de armen niet helpen door de rijken
te verarmen".
Ze triomfeerde met 43,9 procent
van de stemmen over haar socialis
tische opponent en betrok haar
nieuwe woning in Downingstreet,
waar ze tot op de dag van vandaag
heeft gewoond. Een maand later
diende ze haar eerste begroting in.
De hoogste belastingschijf werd
verlaagd van 83 procent naar 60 pro
cent.
De revolutie was begonnen. Van
daag, elf jaar later, is hij voorbij.
'Synodeleden kennen praktijk niet'
LUNTEREN (GPD-ANP) Islamkenner ds. Jan Slomp liep
gisteravond na de discussie in de gereformeerde synode over
de relatie tussen christenen en moslims enigszins verdwaasd
rond. De vele "fundamentalistisch getinte betogen" van syno
deleden hadden hem murw geslagen. "De toonzetting van de
discussie was dogmatisch. Dat bewijst dat deze synodeleden
niet competent zijn om over het onderwerp te praten. Zij ken
nen de praktijk niet".
De discussie in Lunteren liep heel
anders dan van tevoren werd ver
wacht. Op de rol stond het rap
port 'Oproep en bemoediging in
zake ontmoeting van christenen
en moslims'. Volgens de makers
van het rapport een handreiking
aan mensen die in de praktijk met
moslims te maken krijgen. Op
summiere wijze wordt in het rap
port aandacht besteed aan voor
oordelen jegens moslims. Ook
worden praktische suggesties ge
daan om de ontmoeting tussen
moslims en christenen te stimule
ren. Bedoeling was het rapport de
gemeenten in te sturen.
Het pakte echter anders uit.
Veel sprekers beschouwden de
notitie als een theologisch docu
ment en trokken daar hun conclu
sies uit. Ds. O. Doorn (Zwart
sluis): "Waar blijft de christelijke
getuigenis in dit rapport? Het is
een geraamte zonder bloed". Sy
node-adviseur Bert Monsma: "De
christelijke getuigenis wordt ge
bagatelliseerd". Ouderling Piel
tjes (Nijverdal).
Inquisitie
"Er wordt in dit rapport gesugge
reerd dat God dezelfde is als Al
lah". Ds. D. Westerneng (Middel
burg/Sint Laurens): "Jezus Chris
tus is de enige weg. Ik heb veel
moslim-vrienden, maar zij gaan
een andere weg". Ds. Ad Borman
(Assen): In dit rapport wordt te
weinig geboden. Er blijven teveel
vragen over".
Diaken mr. H.A. Marquardt
Scholtz (Haren) las in de verkla
ring ook een veroordeling van de
zending. Bovendien vond hij het
onjuist dat van de gereformeer
den wordt geëist dat zij zich ver
ontschuldigen voor de kruistoch
ten en de inquisitie, een instru
ment van het allesbehalve gere
formeerde Vaticaan.
De makers van het rapport rea
geerden gekwetst en trokken het
terug. "Het is jammer dat wij door
deze discussie geen kans krijgen
de mensen in het land die dage
lijks met moslims te maken heb
ben, een steuntje in de rug te ge
ven", zei voorzitter ds. P. Reedijk
van de commissie Ontmoeting
met moslims. "De strijd tegen al
lerlei vooroordelen is erg taai".
Ook de synode achtte het ge
zien de discussie wijzer om het
rapport nu niet de gemeente in te
sturen. Besloten werd om een
speciale besloten zitting aan
het onderwerp te wijden. Synode-
voorzitter ds. E. Overeem consta
teerde aan het eind van de zitting,
dat de discussie niet heeft bijge
dragen aan een beter begrip tus
sen moslims en christenen. "Ie
der heeft recht op zijn of haar
principiële overtuiging, maar het
is de toon die de muziek maakt.
De toon was in mineur", vond
Overeem.
Onwaardig
Talim Demirhan, beleidsmede
werker van het CNV voor minder
heden en één van de aanwezige
moslims, reageerde geschokt en
teleurgesteld. "De mensen die
vanavond gesproken hebben, er
kennen mij niet als mens. Zij wil
len niet met mij spreken om te
proberen mij te overtuigen. Zij
willen mij alleen maar bekeren.
Zij zijn goed en ik ben slecht. Dat
vind ik een synode onwaardig".
Demirhan is echter niet ont
moedigd. "Er is nog veel werk
voor mij te doen. Toen ik in 1966
in Nederland kwam, dacht ik ook
dat wij moslims de waarheid in
pacht hadden. Dacht je dat ik
toen met christenen wilde spre
ken? Kom nou. Ik heb mijn eigen
religie echter pas goed leren ken
nen toen ik mijn vooroordelen
overboord zette. Ik hoop dat deze
synodeleden dat ook zullen doen
en mij op open wijze tegemoet
zullen willen treden. Daarom zal
ik hier een volgende synodezit
ting weer aanwezig zijn".
Leger des Heils
heeft weer korps
in de Sovjetunie
MOSKOU/BERLIJN (EPD) -
Het Leger des Heils is voor het
eerst actief in de Sovjetunie. In de
Letse hoofdstad Riga is de eerste
plaatselijke afdeling (korps) in
het leven geroepen, zo heeft pers
bureau TASS bekend gemaakt.
Tussen 1923 en 1940 was het Le
ger des Heils ook al actief in Riga.
Toen Letland in 1940 een Sovjet
republiek werd, werden zijn acti
viteiten echter verboden. Letland
is het 95ste land waar het Leger
des Heils actief is, aldus TASS.
Generaal Eva Burrows maakte
in Berlijn bekend dat het Leger
des Heils ook van plan is het
"geestelijk vacuüm" in de voor
malige DDR op te vullen. Voordat
het Leger in 1946 door de Sovjet
autoriteiten verboden werd, telde
het in het Oostduitse gebied on
geveer twintig korpsen.
Gereformeerden:
niks extra's voor
bedrijfspastoraat
LUNTEREN (GPD) - "Het be
drijfspastoraat is net een boom
die doorgezaagd wordt. Hij leeft
nog wel even, maar gaat uiteinde
lijk toch dood". Ondanks een
hartstochtelijk pleidooi van ds.
Pieter Meijer, predikant voor
Kerk en Bedrijfsleven, besloot de
gereformeerde synode gisteren te
Lunteren dat er eerst maar eens
flink gestudeerd moet worden op
het belang van het bedrijfspasto
raat in de jaren negentig alvorens
dit werk haar zegen te geven. De
commissie Kerk en Bedrijfsleven
had het graag anders gezien. Zij
pleitte in een rapport voor in
standhouding van tenminste drie
full-time plaatsen voor het be
drijfspastoraat. Op dit moment
bestaat de gereformeerde bijdra
ge aan het oecumenisch werken
de bedrijfspastoraat uit slechts
een part-time kracht: dr. H. T.
Wolters te Arnhem. Er zijn vaca
tures in de IJmond en Groningen,
maar die worden wegens gebrek
aan financiën niet opgevuld.
Voorzitter C. Timmer van Kerk
en Bedrijfsleven erkende de fi
nanciële problemen, maar zo zei
hij: "Het gaat om belangrijk werk,
dus is het eerst zaak dat de syno
de achter ons gaat staan. Later
kunnen we dan wel zien hoe we
uit de problemen komen".
Bond teleurgesteld. De Gere
formeerde Bond vindt het "uiter
mate teleurstellend" dat het her
vormde synodebestuur een nota
over de knelpunten in het Samen
op Weg-proces niet heeft geagen
deerd voor de synodezitting van
deze week. Het bestuur ontwijkt
op deze manier zijn verantwoor
delijkheid, schrijft secretaris ir. J.
van der Graaf in De Waarheids
vriend.
De Bond is ingenomen met het
rapport, waarin een hervormde
commissie veertien knelpunten
opsomt. Het synodebestuur heeft
het document opgenomen in zijn
Informatienota, waardoor het
geen aparte bespreking krijgt.
Sinds wanneer worden officiële
rapporten van officiële commis
sies op zo'n manier afgedaan,
vraagt Van der Graaf.
Van der Graaf haalt uit naar dr.
K.- Blei, secretaris-generaal van
de Hervormde Kerk, die schreef
dat de nota geen verandering zal
brengen in het Samen op Weg-be-
leid. Hij noemt het "bepaaldelijk
te mager" dat Blei het rapport
heeft gedegradeerd tot gebruik in
het 'kerkelijk gesprek' tussen
hervormden en gereformeerden.
"Dat betekent 'kalt stellen' van
een rapport met wezenlijke in
houd".
In het rapport worden onder
meer als knelpunten genoemd:
de teloorgang van de Vaderland
se Kerk, de negatieve invloed op
het functioneren van de belijde
nis, het verschil in mentaliteit en
kerkvisie. Deze bezwaren tegen
het Samen op Weg-proces leven
vooral in de rechterflank van de
Hervormde Kerk.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: beroepen te Al
melo (toez.) J.A. Woudenberg Noot
dorp: aangenomen naar Daarle (toez.)
E. Mijnheer kand. Hasselt.
Gereformeerde Kerken: aangeno
men naar Zandvoort (part-time) dr. C.
van de Vate Nijmegen (part-time).
Geref. Kerken (vrijgemaakt): beroe
pen te Leerdam J. Zwart Winschoten.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Rijssen G.J. van Aalst Benthui
zen. te Zoetermeer P. van Ruitenburg
Meliskerke.
Baptistengemeenten: aangenomen
naar Delfzijl D.M. Stichter Westerhaar.
That Bloody WomanThatcher, uitvinder van het volkskapitalisme, nu uitgegleden over de 'bananeschiV Europa.
