De zwanezangvan een IJzeren Dame
Kostgeld heikel punt in gezinnen
STEMPEL
Thatcher en het Britse recht er zelf een zooitje van te maken
NOVEMBER 1990
Mijn huis in Paramaribo is ontdekt
als logeeradres! Vooral in de winter
raken mijn Nederlandse vrienden
plotseling geïnteresseerd in het
leven en werken van deSurinamers.
Ook willen ze weten hoe het mij
vergaat. Zeggen ze. Want de
werkelijke reden van hun komst is
natuurlijk de tropenzon. Mijn
vrienden ontvluchten het gure
winterweer en willen in Suriname
een mooie rode zomerneus oplopen,
waarmee ze dan de rest van de
winter kunnen showen in
Nederland.
Daags na aa nkomst willen ze dan
dat ik hen 'de stad laat zien'. Maar
daar heb ik iets op gevonden. Ik laat
mijn gasten hun eigen
verblijfsvergunning in orde maken.
Ik druk ze op het hart om vooral
links te blijven rijden en stuur ze op
de fiets naar de
vreemdelingenpolitie.
Daa r worden ze steevast
teruggestuurd naar de andere kant
van Paramaribo, om een tientje te
betalen bij de ontvanger van
belastingen in ruil vooreen roze
kwitantie. Terug bij de
vreemdelingenpolitie blijkt dan.
dat ze de verkeerde pasfoto's bij zich
hebben. Voor een andere foto
trekken ze het centrum van
Paramaribo in. En de andere dag
nog eens, want een goede pasfoto
STANDPLAATS
Paramaribo
Marie-Annet van Grunsve
duurt een dag.
Dankzij deze omslachtige 'operatie
verblijfsvergunning' kennen mijn
gasten Paramaribo dan op hun
duimpje en willen ze niets liever
meer dan rustig in de schaduw
zitten.
Suriname is een echt
ambtenarenland. De helft van de
beroepsbevolking is in dienst bij de
overheid. Voor al die
'landsdienaren' is natuurlijk
onvoldoende werk. Ook al maken de
ministers de procedures zo
ingewikkeld mogelijk, dan nog zijn
er veel ambtenaren die zich
vervelen.
De meest ondernemenden onder hen
hebben daar een oplossing voor
verzonnen. Ze nemen een ander
baantjemaar laten zich wel
doorbetalen door de overheid. Zij
vormen de grote groep van
'spookambtenaren'. Die
ambtenaren zijn er wel, maar je ziet
ze niet. Ze spelen voor
taxichauffeur, verkopen groenten
op de markt of ze leiden een
verzekeringskantoor.
Maar geen nood: er zijn nog
voldoende ambtenaren over om mij
en mijn gasten het leven zuur te
maken bij de vele loketten in
Paramaribo. Voor die loketten staat
altijd een rij.
Soms heb ik een geel formulier
nodig. Vraag me niet waarom, dat
is nu eenmaal zo. Dan sta ik zelf ook
weer eens in zo'n rij. Dat is heel
spannend. Want pas als je na ruim
een uur aan de beurt bent, zal
blijken of de juiste rij gekozen is. Zo
niet, dan moet aangeschoven
worden bij een andere rij.
Ook is het heel spannend of de
afdelingschef van de landsdienaren
op zijn stoel blijft zitten. Voor een
geel formulier is namelijk de
handtekening van de chef nodig.
Vraag me niet waarom, dat is nu
eenmaal zo. Van de chef is bekend
dat hij plotseling de benen kan
nemen. Als de man dus opeens rond
gaat drentelen, begint m'n hart
sneller te kloppen.
De laatste rij waarin ik
terechtkwam, was wel heel
bijzonder. Het ging om een ovaal
stempel. In een grote kamer stonden
tien mensen tegen archiefkasten
aan geleund. In het midden at de
chef een portie nassi. Op het ergste
voorbereid zocht ik zelf ook een
geriefelijk plekje tegen een
ladenkast.
Een kwartier lang gebeurde er niets,
behalve het eten van nassi dan.
Beleefd informeerde ik bij de
wachtende voor me naar mijn kans
op het ovale stempel. Toen pas bleek
dat de kamer niet gevuld was met
wachtende burgers, maar met
ambtenaren die reikhalzend
uitkeken naar het einde van hun
werkdag.
Verkeerde rij.
Cees van Zweeden
LONDEN - Elf jaar lang
was ze de onbetwiste lei
der van Engelands rege
ringspartij. "De Russen
noemen mij een 'ijzeren
dame', en dat ben ik ook",
zei ze lang geleden. Ze won
drie verkiezingen en een
oorlog om de Falklandjes.
Maar eindelijk is de man
opgestaan wellicht die een
einde maakt aan de histori
sche episode van het that-
cherisme. Zijn naam is Mi
chael Heseltine.
Zoals elk jaar kiest de Conserva
tieve Partij deze maand haar leider.
De afgelopen vijftien jaar was dat
een formaliteit - die leider was That
cher. Maar dezer dagen waart er een
spook rond in de Conservatieve
Partij - Michael Heseltine. Woens
dag liet hij definitief weten tegen
haar in het krijt te zullen treden.
Nooit eerder tijdens Thatchers
ijzeren bewind was de onvrede on
der haar eigen mensen zo groot. De
Conservatieve Partij ligt al een jaar
hopeloos achter in de opiniepeilin
gen. Bij tussentijdse verkiezingen
worden 'blauwe' kandidaten verne
derd. Zeker 75 Lagerhuis-leden
zouden hun zetel verliezen als er al
gemene verkiezingen werden ge
houden.
Dat wil zeggen: als bij die verkie
zingen de partij zou worden aange
voerd door Thatcher. Met Heseltine
als partijleider zouden de kansen
keren, zeggen de opiniepeilers.
Die koe
Vorige week werd een telefoonge
sprek afgeluisterd dat staatssecreta
ris Richard Needham vanuit zijn
auto met zijn vrouw voerde. Een ko
pie van het bandje kwam bij een
persbureau in Belfast terecht, die
de tekst van het gesprek onmiddel
lijk weergaf.
"Okay, schat. Verder niets", zei
Needham. Alleen dat vervloekte
werk".
Zijn vrouw: "Ja".
Needham: "Ik zou willen dat die
koe aftrad".
Vrouw: "Jaaah".
Richard Needham was een trou
we aanhanger van de premier. Hij
was al enige jaren staatssecretaris
voor Noord-Ierland. en had goede
hoop verder op te klimmen in de hi
ërarchie van de regering. Maar zijn
perspectief was somber: na een vol
gende verkiezingen zou er geen
Conservatieve regering meer zijn.
Vandaar: "Ik wöu dat die koe af
trad".
Thatcher dankt haar impopulari
teit vooral aan de vastgelopen eco
nomie. Het economische wonder is
uitgebleven en na elf jaar thatche-
risme worstelt de Brit met een hy
potheekrente van 14 procent. De in
flatie is hoger dan waar ook in
Noordwest-Europa, de produktie is
ingestort en de werkloosheidscij
fers lopen weer op.
Europa
Haar tegenstanders verklaren de
economische neergang uit That
chers weigering om het spel van de
Europese Gemeenschap mee te
spelen. In oktober werd het pond
sterling eindelijk aan het Europees
Monetair Stelsel gekoppeld, maar
dat was vijf jaar te laat. De inflatie
was inmiddels gestegen tot boven
de 10 procent en de economie was
in een recessie beland.
Maar wat erger was, Thatcher
weigerde enkele weken geleden de
volgende stap te zetten, de stap op
weg naar de volledige monetaire
eenwording van Europa. Als enige
Europese leider onthield zij haar
handtekening aan het' 'Communi
qué van Rome', en later maakte ze
de leden van de Europese Commis
sie uit voor bureaucraten die heime
lijk "de democratie in Europa om
zeep helpen". Nooit, zo zei ze in het
Lagerhuis, zou Engeland zijn soeve
reiniteit opgeven.
In de ogen van Thatcher is soeve
reiniteit hetzelfde als het pond ster
ling. Als het hoofd van de koningin
niet langer de munten en bankbil
jetten siert waarmee de Britten hun
melkboer betalen, is het land opge
houden een soevereine staat te zijn.
Op zichzelf is dat waar. Nu kan de
minister van financiën besluiten tot
het drukken, devalueren en reva
lueren van het pond. Hij kan de ren
testand verlagen of verhogen om de
koers ervan te beïnvloeden. En met
die koers kan hij de handelsstro
men wijzigen: een duur pond leidt
tot een tekort op de handelsbalans,
een goedkoop pond tot een over
schot.
Als het pond opgaat in de Ecu,
valt het doek voor de minister van
financiën. Zoals Norman Tebbit,
ex-voorzitter van de Conservatieve
Partij, deze week zei: "Je kunt niet
éen munt hebben en twee ministers
van financiën, de een in Brussel, de
ander in Londen".
Soevereiniteit
Met het opgeven van het pond, zou
den de Britten de bodem wegslaan
onder hun eigen ministerie van fi
nanciën en hun Bank of England.
En daarmee zou het land niet langer
een soevereine staat zijn. Want, zei
Tebbit: "Soevereiniteit is de macht
om je eigen beslissingen te nemen.
De macht om belasting te heffen of
geen belasting te heffen, geld uit te
geven of geen geld uit te geven, te
lenen of niet te lenen - de macht die
het parlement in een eeuwenlamge
strijd op de koningen heeft ver
overd".
En daarmee bracht Tebbit het
tweede argument in stelling, het pa
radepaard van Thatcher: met het
verdwijnen van. het pond zou Enge
land niet alleen een deel van zijn
soevereiniteit opgeven, maar ook
een deel van zijn democratie. Be
slissingen over 's lands monetaire
beleid worden thans genomen door
een regering die verantwoording
verschuldigdigd is aan een demo
cratisch gekozen parlement.
Straks worden die beslissingen
genomen in de pluche kantoren van
een Centrale Europese Bank of van
de Europese Commissie, bureau
cratische lichamen die door de rege
ringen van de EG zijn benoemd. Is
het Lagerhuis het oneens met de
laatste renteverhoging waartoe
'Brussel' besloten heeft? Jammer
voor het Lagerhuis.
Twintig minuten
Wat goed of slecht is.voor de econo
mie, speelt in deze discussie geen
rol. "Ik weet best dat we er een rot
zooi van gemaakt hebben", zegt een
regeringswoordvoerder onbe
schaamd. "Maar wij claimen het
recht er een rotzootje van te ma
ken".
De moeilijkheid met deze argu
menten is dat zij alleen plausibel
zijn in een ideale wereld, een wereld
die bestuurd wordt vanuit Londen.
Is de Britse staat nog altijd volledig
soeverein, het Lagerhuis opper
machtig? In een wat kromme zin
omschreef een exponent van de Eu
ro-vleugel van Thatchers partij de
soevereiniteit aldus:
"De Britse soevereiniteit is nu
nog twintig minuten - de tijd tussen
het ogenblik waarop de Duitsers
hun rentevoet verhogen en het mo
ment waarop wij moeten volgen".
Londen, zo zeggen zij, is niet langer
het bestuurscentrum van de halve
wereld. Lang geleden besloot Enge
land tot samenwerking met andere
naties en gaf daarmee een deel van
zijn soevereiniteit op.
Het lidmaatschap van de NAVO
bijvoorbeeld impliceert dat Enge
land verplicht is om Duitsland te
hulp te schieten als de Russische
generaals alsnog zouden besluiten
hun laarzen te poetsen. Het NAVO-
verdag schrijft dat voor, en geen mi
nister van defensie of geen Lager
huis zou aan een dergelijke ver
plichting kunnen tornen.
Eerste Kamer
Ook Heseltine is niet zo maar bereid
nog meer soevereiniteit af te staan
aan de Eurocratie. Maar hij wenst
de deur naar 'Brussel' open te hou
den. Het afstaan van soevereiniteit
aan een democratischer Gemeen
schap is voor hem al veel acceptabe
ler. In een rede te Hamburg stofte
hij daaróm deze week weer een
oude gedachte af. Als de nationale
parlementen een deel van hun
macht moeten afstaan aan de EG, zo
zei hij, waarom dan niet de verte
genwoordigers van die parlemen
ten een Eerste Kamer laten vormen
van het Europees Parlement?
Ja, aan zo'n Europa zou Heseltine
volgaarne zijn pond afstaan.
Jongeren niet erg enthousiast over regelgeving van Kosto
DEN HAAG - 'Ik eet helemaal niet
zoveel. Driehonderd gulden is meer
dan genoeg, want ik moet ook al
mijn eigen kleren kopen'. Discus
sies over de hoogte van het kostgeld
dat kinderen hun ouders betalen,
kunnen hoog oplopen. Jongeren
hebben vaak geen idee wat er om
gaat in een huishouden. Ze kennen
het inkomen van hun ouders niet en
weten evenmin wat hun levenson
derhoud kost.
Het is heel gebruikelijk dat wer
kendejongeren bijdragen in de kos
ten van levensonderhoud. Toch
heeft staatssecretaris Kosto van jus
titie de knuppel in het hoenderhok
gegooid: hij wil alle werkende jon
geren van vijftien tot zeventien jaar
verplichten kostgeld af te dragen.
Daardoor lijkt het alsof de bewinds
man - gesteund door de Tweede Ka
mer-jongeren iets oplegt, terwijl hij
hen in feite wil beschermen.
Kosto wil namelijk af van een re
geling die ouders in staat stelt op
grond van het in de wet vastgelegde
'ouderlijk vruchtgebruik' het gehe
le inkomen van hun werkend kind
op te eisen. Dat is volkomen uit de
tijd: jongeren moeten de kans krij
gen naar zelfstandigheid toe te
groeien en daar hoort bij dat ze le
ren met geld om te gaan. Zeker als
ze het ook nog eens zelf hebben ver
diend.
De jongeren 'zijn niet erg enthou
siast over de oplossing die Kosto
aandraagt. "Een verbeterde rege
ling uit het jaar nul is nog steeds een
waardeloze regeling", vat de voor
zitter van de FNV-jongeren, Her-
mien Dekker, samen. De jongeren
organisatie van de CNV noemt het
voorstel "oneerlijk" omdat kinde
ren van ouders die allebei werken,
waarschijnlijk beter af zijn dan kin
deren uit gezinnen die van de bij
stand leven.
Draagkracht
Kosto wil een regeling naar draag
kracht. De scholier die in zijn vrije
tijd de vakken vult bij de super
markt heeft dus niets te vrezen,
evenmin als de krantenjongen. Het
gaat voornamelijk om gedeeltelijk
leerplichtigen die drie of vier dagen
in de week werken en netto tussen
de vijf- en achthonderd gulden in de
maand verdienen. Het voorstel is
bedoeld de rechtspositie van min
derjarigen te verbeteren. Wie acht
tien is, is volwassen en moet dus de
eigen boontjes doppen. Omgekeerd
is het niet de bedoeling zich te be
moeien met ouders die geen kost
geld willen.
H. Hesselink, budgetconsulente
van het Nibud, reageert positief om
dat ouders zo minder macht krijgen
over de beurs van hun kind "en dat
is een verbetering". Overigens gaat
het haar minder om de letter dan
om de geest van de wet, want ze ge
looft evenmin als de staatssecreta
ris zelf, dat er ooit een rechter aan te
pas komt om het kind te bescher
men. "Het is allemaal zo theore
tisch". verzucht ze.
Theorie of niet, in veel gezinnen is
kostgeld een heikel onderwerp. Ou
ders vinden het niet prettig hun kin
deren om geld te vragen en kinde
ren vinden snel dat ze teveel moeten
bijdragen. Dat dat soms uitmondt
in zeer onplezierige discussies - 'Ik
heb er toch niet om gevraagd om
verwekt te worden' - laat zich raden.
Het neemt allemaal niet weg dat
de schoorsteen moet blijven roken.
De budgetconsulente - "een vrese
lijk woord" - vindt het niet onrede
lijk dat kinderen een bijdrage leve
ren. Ook de jongerenorganisatie
van de FNV, die zich vooral richt op
jongeren vanaf 17 jaar, vindt het af
dragen van kostgeld alleszins rede
lijk. Maar van een wettelijke ver
plichting moet voorzitter Hermien
Dekker niets hebben.
Symbolisch
Niemand weet hoeveel kinderen
kostgeld betalen. Evenmin is be
kend om wat voor bedragen het
gaat. De jongerenorganisaties ko
men niet verder dan de constatering
dat kostgeld in brede kring geac
cepteerd is. "We hebben de indruk
dat het vaak te weinig is. Meestal
gaat het om mooie ronde bedragen
als 150 of 200 gulden", meent het Ni
bud. Hesselink is niet voor symboli
sche bijdragen, omdat die jonge
mensen geen reële kijk geven op
geldzaken".
Een redelijk bedrag vaststellen is
niet zo'n probleem, meent ze, maar
veel hangt af van de omstandighe
den. Uitgaand van vijf gulden per
dag voor eten, kom je aan een be
drag van 150 gulden. "Voor het ge
bruik van energie en dingen als
zeep en tandpasta, kun je zo'n vijftig
gulden rekenen. Bij elkaar is dat
dan 200 gulden in de maand", re
kent ze voor.
In een groter gezin zijn de extra
kosten per kind lager. "Want waar
zes mensen aan tafel zitten, kunnen
er ook zeven eten. Maar als je met
z'n tweeën bent, is het anders". Er
zijn tal van varianten mogelijk.
Soms wordt afgesproken dat kinde
ren hun kleding of de type-les zelf
bekostigen en dan komt het kost
geld te vervallen.
Hoewel de jongerenorganisaties
negatiever oordelen over de be
moeienis van de staatssecretaris,
noemt Dekker een veel hoger be
drag - "zo'n vier- tot vijfhonderd
gulden" - redelijk. En dat is een aan
zienlijk deel van het inkomen van
jongeren, die vrij weinig verdienen
en bovendien één of twee dagen in
de week naar school gaan.
In natura
Het Nibud vindt niet dat het betalen
van kostgeld, werkende jongeren
benadeelt ten opzichte van hun stu
derende leeftijdgenoten. Studenten
die thuis wonen krijgen naast de ba
sisbeurs ongeveer vierhonderd gul
den voor hun levensonderhoud:
eten, drinken en kleding. Van dat
geld kan een deel als kostgeld wor
den afgedragen, aldus Hesselink.
Maar als ouders veel verdienen,
krijgt de student die aanvulling niet
en dan liggen de zaken wezenlijk
anders. Daar worden ouders geacht
Het verschijnsel kostgeld wordt wel geaccepteerd.
de regelgeving is omstreden.
- in natura: eten, drinken en kleding
- bij te dragen in de kosten van le
vensonderhoud van hun kinderen.
Dat kinderen uit gezinnen die van
de bijstand leven, kostgeld afdra
gen ligt voor de hand, vindt het Ni
bud. Anders ontstaan scheve ver
houdingen waarbij kinderen in de
disco met geld smijten en hun ou
ders iedere dag met moeite de eind
jes aan elkaar knopen. De voorzitter
van de FNV-jongeren is het daar he
lemaal niet mee eens: "Het kostgeld
wordt van de uitkering afgehouden
en daar schieten de ouders ook niets
mee op". De organisatie vermoedt
dat kinderen uit gezinnen met een
hoger inkomen minder afdragen
dan anderen en vindt dat "oneer
lijk".
Hesselink vindt het uit opvoed
kundig oogpunt nuttig dat overal
kostgeld wordt betaald. "Wie al zijn
geld aan pleziertjes besteedt, went
daaraan en krijgt het extra moeilijk
als hij op eigen benen moet staan".
"Paternalistisch", smaalt Dekker
"je kunt op school of het leerling
stelsel ook leren met geld om te
gaan". Dat daadwerkelijk uitgeven
van geld iets anders is dan droog
zwemmen in de rekenles, spreekt
haar niet aan. "Het gaat erom dat er
wettelijke verplichtingen worden
opgelegd aan vijftienjarigen en daar
zijn wij tegen".
Heseltine: deur naar Brussel open houden.
oorlogje.
Thatcher: drie verkiezingen
