"Hier krijgen we geen echte basisbeweging'
Atheïstisch Albanië bekeert zich
Leiderdorper ing. Frans Mooren krijgt hoogste Brazikaanse onderscheiding
Commiiiiist isclie regime wil dichter tegen Europa aanleunen
ZATERDAG 17 NOVEMBER 1990
P GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 17
Mooren behartigde lange tijd de zaken van Dom Helder Camara. "Ik zorgde voor goede relaties met de interna
tionale pers, dat was zijn protectie". <foto Wim Dijkman)
Van t
redacteur Wim Schrijv
De Braziliaanse president Fernando Collor de Melo heeft ing.
F. H. J. Mooren uit Leiderdorp benoemd tot commandeur in de
orde van de Cruziero do Sul. Mooren (65) heeft deze hoogste
onderscheiding voor burgers gekregen om zijn inspanningen
voor de kerk en ontwikkelingsprojecten in Brazilië. Jarenlang
was de Leiderdorper de internationale zaakbehartiger van de
progressieve aartsbisschop Dom Helder Camara. Momenteel
staat hij enige tientallen Braziliaanse bisschoppen met raad en
daad ter zijde, onder wie de aartsbisschop van Sao Paulo (het
grootste bisdom ter wereld), kardinaal Paulo Evarito Arns.
LEIDERDORP - Hij is
eens met kardinaal Simonis
door Brazilië getrokken, en
ook met bisschop Bomers
van Haarlem. Want het is de
overtuiging van Frans
Mooren datje niet afwijzend
over de bevrijdingstheologie
en de basisbeweging daar
kunt blijven denken, als je
de realiteit "dus ook de
stank en de hitte" hebt
meegemaakt. "Bomers zei:
had men zulke basisbewe
gingen in Abessinië (Ethio
pië) gehad, dan was daar
nooit communisme geko
men".
De Nederlander had geen enkel
bezwaar tegen deze rol. "Noem dat
maar dat bewogene. Ik dacht: wat
hier gebeurt is goed. Ik praat nu
over '67, Brazilië was een dictatuur.
En die man wierp zich volledig op
als voorvechter van de geweldloos
heid, van de rechten van de mens,
en Camara is ook degene die als eer
ste sprak over zeibewustwording".
"Hij zei tegen de armen, en dat
ging lijnrecht tegen de kerk in: je
hebt toch handen gekregen? Hij
maakte daarmee veel vijanden in en
buiten de kerk. Ja en wat doe je dan,
als je ziet dat een vriend constant in
levensgevaar is? Hij is in Brazilië tot
1984 doodgezwegen. Ik zorgde dus
voor goede relaties met de interna
tionale pers, dat was zijn protectie".
Ieder jaar organiseerde Mooren
voor Camara een tournee van een
paar weken door Europa, terwijl
een internationale steungroep "on
geveer twaalf van zijn dertig eredoc
toraten" regelde. De oproep van de
bevrijdingstheologie kreeg in de
loop der jaren veel weerklank, con
stateert Mooren. Camara, inmiddels
81 en bisschop-af, leidt nu een te
ruggetrokken leven.
De verschillen binnen de top van
de RK Kerk in Brazilië zijn groot.
"Er zijn daar driehonderd bisschop
pen, met al hun verschillen. Moetje
nagaan hoe moeilijk het al is om de
Nederlandse bisschoppen onder
te krijgen... Hoe goed
zijn we op de hoogte van wat er in
Moskou gebeurt? Over zulke af
standen praten we in Brazilië".
Van Mooren valt geen hard oordeel
op te tekenen over de conservatieve
bisschoppen. "We hebben het vaak
over mensen die al jong, zonder veel
opleiding, tot bisschop werden ge
bombardeerd. Van zulke mensen
kon je toch niet verlangen dat ze te
gen de rijken in hun omgeving zei
den: sodemieter maar op, ik kies
voor de armen hier?"
Inmiddels is de RK Kerk in Brazi
lië volgens hem echt een kerk van
de armen geworden. Zeker negen
tig procent van de 148 miljoen inwo
ners noemt zich rooms-katholiek.
"U denkt toch niet dat een rijke zo'n
stinkerd, die hij misschien wel heeft
ontslagen, in de kerk omhelst en
zegt: de liefde van Christus? Hij
blijft weg en geeft ook geen geld
Mooren, van 1949 tot '61 in Brazilië
i werkzaam in de industriële sector,
beschouwt zichzelf "voor 95 pro
cent Braziliaan, als het geen 99 is".
Zijn tongval verraadt intussen nog
steeds zijn Limburgse afkomst. "Ik
kom uit Roermond dus ik ben vrij
orthodox katholiek opgevoed".
In het 'basispakket' dat hij in zijn
jonge jaren meekreeg, zaten twee
belangrijke ingrediënten: dicht bij
het vuur van de bisschopszetel ge
zeten leerde het belangstellende
misdienaartje vele toplieden uit het
rijke roomse leven kennen. "Het
barstte er van de hoge geestelij
ken". Het tweede element, zo con
stateert hij terugkijkend, was de so
ciale bewogenheid.
Nog maar net in Brazilië het
grootste rooms-katholieke land ter
wereld zat Mooren "in een wip in
het sociale gebeuren. Je hoefde
maar een hand uit te steken". In
1954 woonde hij daar het internatio
nale eucharistisch congres bij, dat
werd georganiseerd door een hulp
bisschop uit Rio de Janeiro, ge
naamd Dom Helder Camara. "In die
tijd heb ik hem leren kennen".
Dat congres betekende een keer
punt voor Camara. "De Franse kar
dinaal Gerlier is toen met hem de
krottenwijken in geweest en die zei:
je doet het verkeerd, je moetje hele
maal aan de armen gaan wijden".
Camara, die op dat moment hoofd
inspecteur van het onderwijs was
en al diverse malen gevraagd was
voor een ministerspost, gaf gehoor
aan de oproep.
Mooren herinnert zich dat deze
omslag weinig waardering kreeg
van de kardinaal van Rio. "In die
tijd deed Camara zijn beroemde uit
spraak op een bijeenkomst van de
I Vincentiusvereniging, dat de heili-
I ge (een voorvechter van de armen,
red.) zich in zijn graf zou omdraaien
als hij de rol van de kerk zou zien.
De kardinaal zag dat als een beledi
ging van zijn rijke fanclub".
Levensgevaar
Camara werd daarop spoedig bis
schop van Recife, de hoofdstad van
het noordoostelijk deel van Brazi-
I lië. "Een grote miskleun van Ro-
I me", zegt Mooren. Zijn pleidooi
voor de armen, maakte de kleine
bisschop al snel wereldberoemd.
"Opeens werd dat rnannetje ontzet
tend veel gevraagd en voor ik het
wist zat ik zijn secretaris uit te han
gen".
LEIDEN: Hen/. Gem. Hoogl. kerk 11.45 oec
studentendienst; Marekerk 10 ds Smaling, 5 ds
De Vreugd Amersfoort; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 ds Rooze; Oecumenische geloofsge
meenschap De Regenboog (Merenwijk) 9.30
en 1115 pastoor V Well; Bethlehemkerk (Drift-
str.) geen dienst; Bevrijdingsk. (Montgomery-
str.) 10 ds V Hunnik, 5 ds Rooze; Vredesk.
(Burggravenl.) 10 ds Schouten; Waalse kerk
(Breestr.) 10.30 pasteur Ribs; 'Stevenshof' (rk
kerk Haagse Schouw) 11 kand Bos. Acad. Zie
kenhuis 10 pastoor De Groot. Diakonessen-
huis elke za 10.30 rk. dienst, en 10.30 ds V 't
Hof. Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk
Vredeskerk zie herv, gem.; Petrak. (Surina-
mestr.) 10 ds Bouhuys; Oude Vest 10 ds Al-
blas; Maranathak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk.
zie herv. gem.; verzorgingstehuis Groenhoven
10 da Jacobi; Merenwijk zie herv. gemeente.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) ds 10 Houtman, 5.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds Slof-
stra ha dovendienst. Geref. Gem. (zie onder
Leiderdorp). Geref. Gem. in Ned. (Bethlehem
kerk Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth.
Gem. .(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Mostert.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pie
terskerker.) 10 ds Vos-Wiegand. Baptistenge
meente (aula 'Nieuweroord', Rijnsburgerweg
124) 10 ds Agtereek. Evang.. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 9 ev Meulenberg, 10.30 ev Fa-
ber, Evangeliecentrum-Pinkstejbew. (Bethle-
hemskerk Lammermarkt) 10 ev Zijlstra. Pink-
stergem. (O. Vest 13) 10 hr Eikerbout. Leger
des Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en
4.30. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en
4, wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ont
moeting', Noordhofland V.schoten)elke za 10
tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie. Christe
lijke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 10, 11 en 12. Oud-Kath K. (Zoe-
terw.singel) 10, behalve 2e weekeinde van de
maand: za 7. Rooms-Kath. K. Haagweg za 7,
zo 10.30; Herensingel za 7, zo 9.30 en 11Rijn
dijk (Stevenshof) za 7, zo 9.30; Steenschuur za
7. zo 8.30,10,11.30,6 en 7 (lof); Boshuizerka-
de za 7, zo 10; Lammenschansweg za 7, 10;
Haarl.straat za 7, zo 10.30 en 12.15; Merenwijk
zie herv. gem., H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds Verseput
Oegstgeest,
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 dr De
Kruyff, 7 zangdienst. Geref. Kerk 10 ds V Wijn
gaarden, 6.30 ds V 't Hoff. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 4 prof Velema. Rk Kerk za 7, zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds 't Hooft, 6.30 ds V Wijngaar
den SoW-dienst; Kruiskerk 10 ds Jonkman;
Opstandingskerk 10 ds Ommering, 6.30 zie
Salv.kerk; G. Herderkerk 10 ds Huizebosch;
De Bron 9 ds Moll, 10.30 ds Tielkemeyer, 6.30
ds Moll; Ashram (Marsdiep) 10 ds Wigmans;
Oudshoornse kerk 10 ds Ter Bals; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 en 6,30 ds Ouwendijk ha.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 dr Vlijm Voorschoten;
Salv.kerk 10 ds V 't Hoff Boskoop, 6.30 ds So
gers. Geref. K. Vrijg. (school Bospark, Beatrixl.
4) 9.30, 5 ds Blijdorp. Ned. Geref. Kerk (school
Willemstr.) 9.30 ds Waagmeester, 4.30 ds
Janssens. Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.)
9.30 en 4.30 ds Vd Meij. Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr, 240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molen-
werfstr. 1) 10 ds V Reijn, 6.30 ds Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10
ds V Gemeren. Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr.
Hendrikstr. 54) 10 hr Knoester. Bapt.gem. Ich-
thus (aula mavo H. Dunantweg 1) 10 hr V En
gelenhoven, 6.30 hr Bakker. Pinkstergem. 'Het
Licht' (A. v. Burenlaan 15) 10. Christenge
meente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek
Emmalaan) 10 ev Veldhuis Bodegraven. Leger
des H. (Zonneweg 3) 10 en 7 (laatste zondag
van de maand 5 u.). Remonstr. Gem. (Van
Mandersloostr. 36) 10 ds Knoppers. Rk Kerk:
Bonifaciusk. za 7, zo 9.45 en 11.30; Piusk. za
7, zo 9 en 10.30; De Bron za 7, zo 9.30 en 11
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6'ds Boer.
Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds Den Boer. Ge
ref. Gem. 9.30 en 6 ds V Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds
Frederikse Woerden, 6.30 ds Vd Scheur; Salv
.kerk 10 en 6.30 ds Vd Hoef Ede ha; Bethl.kerk
De theologie van de bevrijding is
in landen als Brazilië volgens
Mooren niet iets wat ergens in de
lucht hangt en waarover vaag ge
theologiseerd kan worden, maar die
is toegesneden op de dagelijkse
praktijk. In wezen is het heel sim
pel, betoogt hij: "Als de mensen
daar in hun hutje in de bijbel lezen
over bijvoorbeeld de uittocht uit
Egypte, dan zeggen ze: dat zijn wij!"
Zo ontstaan ook de basisbewe-
gingen. "In Europa krijgen we geen
echte basisbewegingen, want we
hebben geen doelen meer, niets om
voor te vechten". "Als je een paar
gezinnen hebt, met een aantal kin
deren, dan heb je zo honderd man.
Komt er in zo'n situatie, waar de
mensen niets hebben, iemand met
een bijbel, dan is het loos".
Enfant terrible
"Coach je dat als kerk goed, dan is
er niets aan de hand, maar doe je dat
niet, dan loopt het fout". Mooren
doelt op de sekten. Uit een interne
notitie van de Braziliaanse bis-
(Nieuwerbrug) 10 ds Vd Scheur, 6.30 ds Janse
Woerden ha. Geref. Kerk 10 en 6.30. Geref. K.
Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 4.30. Geref. Gem.
(Stationsweg 17) 10 en 6.30, Evang.-Luth.
Gem. geen opgave.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 dr
Haitsma, 6.30 ds Pronk Doorwerth; De Stek
9.30. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds De Jong.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds Oosting. Geref.
Gem. 9.30, 3.30 ds Rietdijk. Volle Evang.ge-
meente 'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83) geen op-
HAZERSWOUDE. Herv. Gem. 9 kand Tram
per Zeist, 6.30 ds Stam Katwijk. Geref. Kerk
10.30 ds Vd Bos Katwijk, 5 ds Huisman. Rk
Kerk: dorp za 7, zo 10 en 11.30; Anker za 7, zo
11Rijndijk zo 9.30.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds Verbeek. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds Hofland, 5 ds Ro-
thfusz. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds V Langevel-
de, Christen Gemeente (P. Breughellaan 36)
10 hr Verbaan ha, 7 zangdienst. Rk Kerk: Mart.
za 7, zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo 10.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10. Rk Kerk za 7, zo
9.15.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds Vollebregt Sas-
senheim. Rk Kerk za 7, zo 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 prof V Beek, 6 ds Sloof; Ontm.kerk
10 ds Sloof, 6.30 ds Kattenberg. Herv. Gem.
'De Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan
Zee. Geref. Kerk 9.30 ds Oranje Utrecht, 5 ds
Mink. Rk Kerk za 7, zo 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10ds
schoppensynode bleek deze zomer
dat de kerk jaarlijks 600.000 leden
verliest aan sekten, variërend van
fundamentalistisch-evangelische
groepen tot Afrikaanse cultusbewe-
gingen.
De Albanese koerszwenking heeft
alles te maken met de wens en de
noodzaak van het communistische
regime in Tirana dichter tegen Eu
ropa aan te leunen, hetgeen voor de
Albanezen van levensbelang is.
Want economisch staat de volksre
publiek er beroerd voor.
Dat de autoriteiten met de han
den in het haar zitten, bleek afgelo
pen zondag uit een televisiebood
schap van premier Adil Carcani. De
regeringsleider maakte melding
van tekorten aan levensmiddelen,
energie, grondstoffen en banen.
Een ongekende droogteperiode die
nu al zo'n negen maanden duurt,
verergert de situatie nog.
De Verenigde Naties, Amnesty
International, het Vaticaan en paus
Johannes Paulus II in hoogst eigen
persoon hebben er in het verleden
herhaaldelijk bij de machthebbers
in Tirana op aangedrongen de gods
dienstvrijheid te herstellen. Op
Hodzja maakten zulke appèls nooit
Christ, 6 ds Volk; O. Kerk 10 ds Hovius, 6 ds
Ten Voorde; Ichthusk. 10 ds Hovius, 6 ds Sjol-
lema; Pniëlk. 9.30 ds Bogaard, 6 ds Vd Berg;
Maranathakerk (Rijnsoever) 10 10 ds Vroegin-
deweij, 6 ds V Roon jeugddienst. Overduin
2.15 ds De Graaf Katwijk ha. Herv. Gem. 'De
Rank' (Helmbergweg 10) 10 ds Westera. Ge
ref. Kerk Vr.kerk 10 ds Mink, 5 hr De Ridder
Sassenheim; Triumfatork- 10 ds Elgersma
Noordwijk, 5 ds Boeyinga Abbekerk jeugd
dienst. Geref. K. Vrijg. 9.30, 5.30 ds Heida.
Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 10 ds
Zwart. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds Veenendaal,
2.30 ds Vd Meij gehandicaptendienst. Vrije
Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds Vd Beid.
Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5. Geref. Gem.
in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 hr Brussel Putten. Soefi
(Zuidduinweg) elke 1e en 3e zondag, 4.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 10
ds Keuning, 7 ds Vd Lugt. Geref. Kerk 10 ds Vd
Lugt ha, 3 ds Tielkemeyer (Rhijndael) 3, 7 zie
herv kerk.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds Luttikhuis ha, 6.30 ds Hemste
de; Scheppingsk. 10 drs Liewtaert Peerbolte.
Leythenrode 10.30 ds De Leeuw. Elis.-zieken-
huis 9.30 ds Brommet. Geref. Gemeente Lei
den, eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30 ds
Boogaard. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr
De Vries en hr Vd Zeeuw Scheveningen. Rk
Kerk za 7, zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 kand V Eek, 7
zie geref kerk. Geref. Kerk 9.30 ds Vd Kooi, 7
ds Vd Kooi-Dijkstra jeugddienst. Rk Kerk za 7,
zo 9.30 en 11.15.
LISSE; Herv. Gem. Dorpskerk 10; Pauluskerk
10 en 7. Geref. Kerk 10 en 5 drs V Midden. Ge
ref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 10.45 en 4.30 ds
Geersing. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10, 7 ds
Zwarts Katwijk. Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30
kand Hofland. Geref. Gem. 10 en 4. Evangelie
gemeente (Heereweg 52a) 9.30 hr V Duin. Rk
Kerk: Agathakerk za 7, zo 10 en 11.30; Poel
polder za 7, zo 10.30; Mariakerk za 7, zo 9 en
10.15; Engelbew. za 7. zo 10.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30, 6.30 ds V
Volgens van Mooren is de vorming
van mensen "ontzettend belang
rijk" voor de EK Kerk in Brazilië.
"Van hoog tot laag. Het geldt ook
voor de brave bisschop, die zo con
servatief is als de pest". Mooren
enige indruk. Eerste tekenen van
een kentering werden vorig jaar pas
merkbaar. Hodzja's opvolger Ramiz
Alia verklaarde toen dat "gods
dienstige beleving een zaak van ie
ders persoonlijke geweten" is.
Beeldenstormers
De vervolging begon onmiddellijk
na de communistische machtsover
name in 1944. Kerk en staat werden
van elkaar gescheiden en Hodzja
onttrok in die dagen ook de scholen
aan de invloedsfeer van de geeste
lijkheid. Religieuze instellingen en
instituten, maar ook individuele
geestelijken, verloren al hun bezit
tingen. Godsdienstige lectuur werd
verboden, opleidingen gesloten.
Wat evenwel niet zo gemakkelijk
kon worden bestreden, was de
godsdienst als wereldbeschouwing.
Zoiets, zo dacht de partij, kon
slechts worden gerealiseerd door
middel van een ideologische over
tuiging van de volksmassa. Hodzja
Mourik. Geref. Kerk 9.30 ds Delhaas (Hooge
Burch) Zwammerdam, 5 avondgebed hr Stui-
venberg. Chr. Geref. Kerk 9.30, 2.15 ds Vliet-
stra Zeist. Remonstr. Gem. 10 drs Paardekoo-
per Amsterdam. Evang. gem. (ver.gebouw 'De
Rank', Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk za 7,
zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Graaff,
6.30 hr Goedhart. Geref. Kerk 9.30 ds Baane, 7
ds Vd Kooi Leimuiden. Rk Kerk za 7, zo 9 en
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 dr Snijders
Apeldoorn, 7 ds Zoeteweij Berkel. Geref. Kerk
9.30 en 4.30 ds Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 ds V Roekei. Rk Kerk za 7, zo 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 en 7 ds Schouten
Kockenge ha. Rk kerk za 7, zo 9 en 10.30.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Vd Lee ha, 7 ds Kuiper;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds Ruitenburg jeugddienst;
De Rank (Golfbaan) 10 ds Volk Katwijk. Geref.
Kerk Buujlkerk (Hoofdstr.) 10 ds Kuiper, 5 ds
Ruitenburg; Vinkenl. (Binnen) 10 ds Roosjen.
Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11 hr Rus. 'Sole
Mio' 9 ds V d Lee. Evang. centrum 'De Ark'
(picképl. 1) 10 hr Vd Laak, 7 hr V Duin. Ned.
Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 mw Duhoux
Wassenaar. Rk Kerk Zee za 7, zo 10.30; Bin
nen za 7, zo 9.30 en 11.
NOORDWUKERHOUT: Dorpsk. 10 jeugd
dienst; De Zilk geen dienst. Rk Kerk Victork. za
7, zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo 9 en 10.30; De
Zilk za 7, zo 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk lOdsKooman; Pauluskerk 10ds Da Cos
ta; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 prof Roest
Leiden. Geref. Kerk 10 hr Schot. Geref. Kerk
Vrijg. (aula Dr. Schilderschool) 9.30 en 4,30 ds
Scholte. Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45
ds Koedijk Hoorn, 4 ds De Lange Rotterdam
ha. Van Wijckerslooth 4 ds Hemmes. Ende
geest 10 pastoor Lansbergen. Volle-evange-
liegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk za
7, zo 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk za 7, zo 9.
constateert tevreden dat de bis
schoppenconferentie de laatste ja
ren zo goed georganiseerd is, dat
men in staat is om zwakkere broe
ders cursussen aan te bieden.
De Braziliaanse kerk mag dan wel
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds Heijting, 5 jeugddienst. Geref, K. 9.30
ds Zijl, 5 ds Oosthoek Leiderdorp. Remonstr.
Gem. 10 dr Meijering Oegstgeest ha. Rk Kerk
za 7, zo 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
za 7, zo 10.30; Petrus-B. za 7, zo 10.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 10.30 ds
SZtam, 7 ds Vd Kamp. Chr. Geref. K. 8.45,
2.15 ds Westerink Bunschoten.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds Wagter, 5 ds Bogaard Katwijk; Bethelkerk
9.30 ds V Niel. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds
Verschoor, 5 ds Snel; Immanuelkerk 9 en
10.30 ds Snel, 5 ds Ribberink; Maranathakerk
9.30 ds Ribberink, 5 ds Verschoor. Geref. Kerk
Vrijg. 10 ds Grutter, 5.15 ds Schreuder af-
scheidsdienst. Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds Vd
Weerd. Evang. Christengem. (aula mavo) 10
hr Mosterd Zoetermeer. Rk Kerk za 7, zo 9.30
en (chr. tuinbouwschool) 11
RIJPWETERING: Rk Kerk zo 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 7 ds Bras oec
jeugddienst. Geref. Kerk ds Bras, 7 zie herv
kerk. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds V Mulligen
Utrecht. Ned. Prot. Bond (Jul,laan 17) geen
dienst. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds Geuze, 6.30 ds
De Graaff. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds De
Reus ha. Rk Kerk Aardam za 7, zo 9 en 12;
kerk Langeraar za 7, zo 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr Vermeulen,
6.30 ds Bouman Scheveningen. Geref. Kerk
10 ds Padmos, 6.30 ds Terpstra Rijnsburg. Ge
ref. K. Vrijg. 9.30 en 4 ds Heida.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeenschap
10 ds De jong. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en 11
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds Vd Schoot, 7 zie geref kerk; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds De Zwart, 7 zie geref
kerk; 'Rehoboth' (Van Leeuwenhoekkade)
9.30 ds Buitelaar Rotterdam. 4.30 ds Vd Mey-
den Bleiswijk. Hulp en Heil-kerk ('Schaken-
bos', Leidschendam) 10. Geref. Kerk 10 ds Le-
voor grote problemen staan, "Rome
kan zoveel springen als ze wil, maar
de bevrijdingstheologie kan ze
nooit meer terugdraaien. Dat be
staat niet". Bij de "legio opgaven"
van de kerk hoort onder meer de
landbouwproblematiek. Talloze
geestelijken staan vooraan om te
pleiten voor een eerlijke verdeling
van de grond.
Op dit gebied springt Mooren bij.
"Er zijn wel veel ideeën, maar als je
zegt: geef nou 'ns een prognose, of
wat voor hulp stel je je voor, dan
krijg je vage antwoorden als: tja, we
willen eigen landbouwwerktuig-
jes... Zo gaat dat natuurlijk niet".
Grote waardering heeft hij voor
Cebemo, de katholieke organisatie
voor medefinanciering van ontwik
kelingsprogramma's in Oegstgeest.
"Zij steunen bij voorkeur kleine
projecten en hebben uitstekende
contacten. Ze zijn er meesters in om
aanvragen van linke of domme pas
toors te onderkennen". Maar hij
raadt ook wel samenwerking met
andere organisties af. "Ik geld hier
en daar wel als een enfant terrible".
Regelmatig logeren in Leider
dorp bisschoppen op doorreis. "Ik
heb inderdaad een berg contacten,
en dan wordt er gezegd: ga eens met
Mooren praten". Hij moet echter
ook regelmatig nee verkopen. "Dan
blijft het bij een uitje aan Ma-
durodam". Want Brazilianen heb
ben zo hun eigen mentaliteit. 'Tede
re bisschop wil bijvoorbeeld zijn ei
gen seminarie. Er zijn er daar al
honderd...".
Zijn contacten lopen sterk uiteen.
Wat voor hem zelf een aangename
verrassing was, dat Leo Derksen
(oprichter van Sporthuis Centrum)
een geboortekliniek van kardinaal
Arns in Sao Paulo wilde sponsoren.
"Derksen met zijn 'Getuigenis van
Gods Liefde' (een behoudende rk
evangelisatie-organisatie, red.), die
Arns (een voorman van de bevrij
dingstheologie, red.) voor zo'n doel
een ton geeft. Dat is toch fantas
tisch?"
degang, 7 ds Kret Sassenheim. Geref. K. Vrijg.
(Bachlaan) 10 en 4.30 ds Noordman. Rk Kerk
Laur.kerk za 7, zo 11.30; M. Godskerk. za 7, zo
10. Kerk van Engeland (British school in The
Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli
caanse dienst. Aula-basisgemeenschap (in
'Onderdak') geen opgave.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds
Kunz, 5 ds Vermaat Maassluis; Hoeksteen
9.30 ds Schipaanboord, 6.30 ds Kunz; Bethelk.
9.30 ds Goossen, 5 ds Schipaanboord; Reho-
both-school 9.30- ds Kaars Papendrecht; Imm-
.kerk 10 en 5 ds V Houwelingen. Geref. Kerk
Kruisk. 10.15 ds Bongers, 5 ds De Moor; Ontm-
.kerk 9.30 ds Bongers. Geref. K. Vrijg. (Kruis
kerk) 8.30 ds Tiekstra Berkel, 2.45 ds Zomer
Spakenburg. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds
Vd Want. Oud-Geref. Gem. (Mercuriusweg 29)
10 en 6.30. Remonstr. Gem. 10 dr Cossee.
WARMOND: Herv. Gem. 10 dr Muis. Rk Kerk
za 7, zo 9 en 10.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds
Steenstra, 4.30 ds V Dis; Kievietk. ('Samen op
weg') 10 ds Visser; Messiask. zie'Zijllaankerk;
Dorpscentrum 9.30 ds De Graaf Katwijk. Ge
ref. Kerk Zijllaan 10 ds Vd Woude en ds Hellen-
doom. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 prof
Sperna Weiland Rotterdam. RK Kerk Jozef za
7, zo 9.30 en 11Will, za 7, zo 9.30 en 11GH
za 6, zo 10.30.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds V 't Hof,
6.30 ds De Graaf Katwijk. Geref. Kerk 9.30 da
Vd Kooi-Dijkstra Leimuiden jeugddienst. Ned.
Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr. 20) 10.30 drs
Roos. Rk Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Haan.
Geref. Kerk 9.30 en 7 dr Fernhout Alphen ha.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 drs De Boer.
Rk-Kerk St. Jan zo 9.30; Chr. Dienaark. za 7,
zo 10. Meerburgkerk H. Rijndijk za 7, zo 10 en
11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 kand Simons
Haatten, 6.30 ds Heyting Oude Wetering. Ge
ref. Kerk 10 drs Wilschut Alphen, 6.30 hr V
Wallinga Leiderdorp. Remonslr. Gem. geen
dienst.
Van onze correspondent Frits Schils
TIRANA (GPD) Albanië, de 'eerste atheïstische staat ter we
reld', herstelt de godsdienstvrijheid. Bijna 24 jaar nadat de bikkel
harde stalinist en nationalist Enver Hodzja de religie in zijn land
uitbande, kondigde zijn opvolger, Ramiz Alia, vorige week aan dat
Hodzja zich aan schending van de gewetensvrijheid bezondigde,
toen hij in februari 1967 de campagne 'tot verdelging van de gods
dienst' inluidde en van de ingekapselde Balkanrepubliek een
'goddeloze staat' maakte.
zelf gaf in februari 1967 het sein tot
de definitieve ontbinding van de re
ligie. Het land werd overspoeld
door een breed opgezette 'atheïs-
tisch-wetenschappelijke' propa-
gandagolf. De inheemse media wer
den nog meer dan voorheen werk
tuigen in de handen van de uitroei-
Alles wat deed denken aan de reli
gie (gebouwen, riten, feestdagen)
werd op 'verzoek van het volk' uit
Albanië verbannen. Binnen drie
maanden hadden de beeldenstor
mers hun sinister karwei geklaard.
2169 kerken, kloosters en moskeeën
gingen tegen de grond of werden
getransformeerd in cultuurpalei
zen, bioscopen, musea en ateliers.
Geestelijken werden in groten ge
tale het platteland opgejaagd en in
de landbouw tewerkgesteld, ande
ren belandden in de gevangenis of
in een werkkamp. Aan hoeveel reli
gieuzen de godsdienstvervolging
het leven heeft gekost, is niet be
kend.
Hypocriet
Eerbiediging en naleving van de
Akkoorden van Helsinki en dus ook
van de mensenrechten is een van de
verplichtingen die het huidige Al
banese regime op zich heeft geno
men, toen het een jaar geleden voor
het eerst te kennen gaf volwaardig
te willen participeren binnen de
Conferentie voor Veiligheid en Sa
menwerking in Europa (CVSE).
Het (gedeeltelijke?) herstel van de
godsdienstvrijheid is een logisch
gevolg van deze gewijzigde opstel
ling. Belangrijke vraag echter is
hoeveel manoeuvreerruimte er
straks voor de geestelijkheid in Al
banië is weggelegd en of de destijds
geconfisqueerde gebouwen weldra
weer voor religieuze doeleinden
worden opengesteld. Gegeven de
totale afwezigheid van priesters in
de volksrepubliek, is hernieuwde
zielzorg in Albanië vooral de opgave
van een jonge generatie geestelij
ken, waarvan aldus vernamen wij
onlangs in Tirana een speciaal op
geleide lichting in het Vaticaan op
de mogelijkheid tot vertrek naar Al
banië wacht.
Tirana's zwenking in de richting
van Europa vooralsnog met de
nodige beperkingen is onom
keerbaar, heeft president Ramiz
Alia onlangs verzekerd.
Het zijn de woorden van een man,
die ten tijde van Hodzja actief was
als chef-ideoloog en vanuit deze
hoedanigheid het officiële beleid in
de stalnistische republiek wezenlijk
mee bepaalde. Dat diezelfde Alia nu
zijn voorganger verwijt zich aan
schending van de gewetensvrijheid
schuldig heeft gemaakt, is even op
zienbarend als hypocriet.
