Vuilnis rond de aarde
bedreigt ruimtevaart
Bevruchting krijgt er nieuw kunststukje bij: micro-inseminatie
Aziaten verdragen slecht alcohol
'Vuurbol' verrast piloten
lonenkanalen tegen tumoren
PAGINA 21
EINDREDACTIE HANS SONDERS
Van onze correspondent
Henk Hellema
In de zeventiende en achttiende
eeuw woedde een heftige dis
cussie over de vraag of nieuw
menselijk leven geheel uit de ei
cel dan wel uit de zaadcel voort
kwam. Tegenwoordig weet
men wel beter. De samensmel
ting van eicel èn zaadcel is
noodzakelijk voor het ontstaan
van een nieuwe wereldburger.
Vanaf het eind van de jaren ze
ventig vindt versmelting van ei
cel en zaadcel ook in het labora
torium plaats: de reageerbuis
bevruchting.
Deze medische techniek lijkt er in
ons land een nieuw kunststukje bij
te krijgen. Onlangs is in het Rotter
damse Dijkzigtziekenhuis voor het
eerst in het laboratorium een be
vruchting tot stand gekomen na het
injecteren van enkele zaadcellen in
de ruimte rond de eicel: micro-inse
minatie.
Assistent-in-opleiding drs. J. van
de Leur is de eerste in ons land die
het gelukt is via, wat genoemd
wordt, micro-inseminatie een be
vruchting tot stand te brengen tus
sen een menselijke eicel en zaadcel.
"In een héél fijne glazen pipet zui
gen wij eerst twee tot vijf zaadcellen
op. Tegelijkertijd wordt een eicel
aan het uiteinde van een iets grotere
pipet vastgezogen, gefixeerd. Met
de scherpe punt van de glazen pipet
met de zaadcellen prikken wij dan
heel voorzichtig door het buitenste
vlies fond de eicel heen. De zaadcel
len wórden niet in de eicel zelf geïn
jecteerd, maar in de ruimte tussen
dit eivlies en de eigenlijke eicel die
nog door een membraan wordt om
geven. Op deze wijze hebben wij de
eerste de beste keer bij de mens al
een bevruchting tot stand kunnen
brengen. Het ontstane embryo is
weer teruggeplaatst in de baarmoe
der van de vrouw van wie de eicel
afkomstig was. Over een eventuele
zwangerschap kan ik nog niets zeg
gen. Daarvoor is het nog te vroeg".
Barrière doorbreken
Drs. Van de Leur is daarmee niet de
eerste ter wereld. De afgelopen ja
ren zijn op diverse plaatsen in de
wereld - zoals bij onze zuiderburen -
pogingen ondernomen een samen
smelting van eicel en zaadcel tot
stand te brengen door de barrière
van het buitenste eivlies (in vakter
men zona pellucida) te doorbreken.
Met een zeker succes. Enkele jaren
geleden werd de eerste baby die op
deze manier in het laboratorium
was verwekt, in Singapore geboren.
Van de Leur schat het aantal kin
deren dat via micro-inseminatie en
vervolgens na een normale zwan
gerschap het licht zag, op niet meer
dan vier of vijf. "Het aantal zwan
gerschappen is aanzienlek hoger -
ik denk dat het er nu zo'n zestig
zijn".
Het is nog niet veel langer dan
zo'n honderd jaar geleden dat werd
ingezien dat eicel én zaadcel samen
het allereerste begin vormen van
nieuw leven. Nog in 1651 schreef de
Engelsman Harvey (bekend om de
beschrijving van de bloedsomloop)
dat het hele individu in aanleg al
aanwezig was in de vrouwelijke ei
cel, een voorstelling die al in de vier-
-de eeuw vóór Christus (Aristoteles)
opgeld deed.
Einde discussie
De ontdekking (opnieuw) van de
zaadcel door Van Leeuwenhoek en
Hamm in 1678 deed de weegschaal
bij hen en anderen geheel naar de
andere kant doorslaan. Juist in de
zaadcel zou al een 'mensje' in aanleg
zitten. Een heftig wetenschappelijk
conflict ontspon zich tussen de aan
hangers van de eiceltheorie (de
ovulisten) en die van de zaadcel-
theorie (de animalculisten). Aan die
discussie kwam pas in de tweede
helft van de negentiende eeuw, dus
zo'n twee eeuwen later, een eind.
In de afgelopen drie jaar heeft de
Rotterdamse AIO veel eicellen van
muizen met zaadcellen geïnjec
teerd. "Volgens ons is de beste me
thode om twee tot vijf zaadcellen
door het buitenste eivlies heen in de
ruimte rond de eicel te brengen.
Niet direct in de eicelzélf. Dat
laatste is een te grove methode - ne
gen van de tien eicellen gaan aan
een dergelijke injectie te gronde.
Een andere methode is om een kap
je var> het eivlies af te snijden, waar
door zaadcellen meer kans hebben
de eicel te bevruchten". Van de
Leur laat liever zo veel mogelijk van
het vlies intact. "Deze biedt de eicel
ook de nodige bescherming".
Bij muizen heeft hij kunnen aan
tonen dat zijn methode werkt. Ze
ventig percent van de eicellen werd
bevrucht. Bij de 'gewone' reageer
buisbevruchting, waarbij in een
druppel kweekvloeistof zich zo'n
50.000 tot 100.000 zaadcellen rond
de eicel verdringen, ligt dat percen
tage wat lager: 50 tot 60 percent.
"Alle nakomelingen van de via mi
cro-inseminatie bevruchte muize-
eicellen bleken gezond en ook die
muizen kregen weer het normale
aantal van acht tot tien gezonde
muisjes. Volgens ons een aanwij
zing dat de methode veilig is".
25 paren
Toch heeft het zeker nog een jaar
geduurd voordat toestemming
werd verkregen ook menselijke ei
cellen met zaadcellen in te spuiten,.
"Je kunt niet zomaar eicellen van de
mens met zaadcellen bevruchten en
die embryo's gebruiken voor onder
zoek. Dat is ten enenmale verboden.
Wij hebben daarom voorgesteld
deze experimentele methode toe te
passen bij paren bij wie vorige rea
geerbuisbevruchtingen geen suc
ces werden, doordat zaadcellen niet
in staat bleken het buitenste eivlies
te passeren".
De medisch-ethische commissie
van het Dijkzigtziekenhuis wilde
daar niet alleen een beslissing over
nemen en vroeg op haar beurt ad
vies aan de landelijke medisch-ethi
sche commissie van de Gezond
heidsraad in Den Haag. "Deze oor
deelde positief. De commissie van
het Dijkzigtziekenhuis nam het ad
vies over". Het ligt in de bedoeling
om de komende drie, vier maanden
bij in totaal 25 paren de micro-inse
minatie én de meer gebruikelijke
methode voor reageerbuisbevruch
ting toe te passen.
"Bij de eerste twee vrouwen bij
wie wij de helft van de verkregen ei
cellen via micro-inseminatie en de
andere helft op de 'gewone' manier
met zaadcellen in contact hebben
gebracht, bleek alleen via de micro
inseminatie één eicel te zijn be
vrucht".
Niet levensvatbaar
In principe kan het dus. De 'injec
tie-methode' zou, aldus Van de
Leur, ook geschikt kunnen zijn
voor die paren van wie de man
slechts weinig levende zaadcellen
in zijn zaad heeft. Maar voorlopig
heeft het Dijkzigtziekenhuis slechts
toestemming voor de behandeling
van de bovengenoemde 25 paren.
Brengt deze methode niet het
risico mee dat meer dan één zaadcel
met de eicel versmelt en er een af
wijkend embryo met te veel erfelijk
materiaal ontstaat?
"Ik verwacht dat dat niet meer zal
gebeuren dan na een 'gewone' rea
geerbuisbevruchting. Je kunt ook
direct zien of meer dan éen zaadcel
met de eicel is versmolten. De be
vruchte eicel deelt zich dan niet nor
maal. Het zo ontstane embryo is ook
niet levensvatbaar".
De normaal na een bevruchting
waargenomen ondoordringbaar
heid van het eivlies voor andere
zaadcellen voorkomt een versmel
ting met meer dan één zaadcel. Deze
eigenschap van het eivlies wil de
Nijmeegse bijzonder hoogleraar
prof. dr. H. M. Vemer gebruiken als
uitgangspunt voor een mogelijk
nieuwe methode voor anticoncep
tie. In een in april van dit jaar uitge
sproken intree-rede stelde hij: "Als
men een stof kan vinden die de ei
cellen al ondoordringbaar maakt
voordat er een zaadcel in is doorge
drongen, dan heeft men een uiterst
selectieve manier van vrouwelijke
contraceptie, die geen invloed heeft
op de menstruele cyclus en andere
hormonale factoren".
Stellingen
gingen met behulp van moderne ra
dartechnieken en zelfs met de
meest geavanceerde supercompu
ter te volgen. Dat gebeurt onder an
dere door het Amerikaanse Ruimte
commando (USSC) dat vanuit 29
plaatsen, verspreid over de gehele
wereld, met radarapparatuur en ge
weldig gevoelige detectoren de be
wegingen volgt van ruim 7.000 ob
jecten. Daarvan zijn slechts 342 sa
tellieten die nog in bedrijf zijn; de
rest is dus 'gewoon puin'. Het USSC
kan overigens geen kleinere objec
ten waarnemen dan forse knikkers
en juist die kleinere fragmentjes,
waarvan er misschien wel miljoe
nen zijn, zijn het gevaarlijkst omdat
ze niet gelokaliseerd kunnen wor
den.
Het grootste deel zit onder de
1000 kilometer hoogte en levert
daar dus extra grote gevaren op om
dat in die 'gevarenschil' ook de
Space Shuttles vliegen, omdat zich
daar ook al jaren het Russische
ruimtestation MIR bevindt en om
dat daar ook, rond de eeuwwisse
ling, het internationale ruimtesta
tion Freedom zijn rondjes om de
aarde moet gaan draaien (op een ge
middelde hoogte van 460 kilometer
boven het aardoppervlak).
Ook de (onbemande) Hubble
Deze 'put' ontstond in het raam van een Space Shuttle toen daar e
sloeg. Het speciale glas werd net niet doorboord.
Ruimtetelescoojp (HST) zit in de ge
varenzone; onderzoekers schatten
de kans dat de HST door een stuk
ruimtepuin van tien centimeter
groot wordt getroffen nu op één
procent en over tien jaar op vijf pro
cent. Zo'n ontmoeting zou de HST
overigens grotendeels vernietigen.
Een deel van het ruimte-afval,
met name datgene dat zich onder de
250 kilometer hoogte bevindt, komt
na verloop van maanden of enkele
jaren wel weer in de dampkring te
recht waar het verbrandt. Objecten
op 400 kilometer hoogte doen er
echter vele jaren over alvorens vol
doende te zijn vertraagd voor een
vurige duik in de dampkring; stuk
ken op nóg grotere hoogten kunnen
vele tientallen tot miljoenen jaren
hun rondjes blijven draaien en al
die tijd een gevaar opleveren voor
alles dat zijn of haar neus buiten de
dampkring steekt.
Door de geweldig hoge snelheden
van de deeltjes rond de aarde is het
moeilijk, zo niet onmogelijk, om
voldoende bescherming aan te
brengen. Reeds een pantserschild
dat bescherming biedt tegen deel
tjes van één centimeter groot zou sa
tellieten en ruimtecabines veel te
zwaar maken.
Een aanzienlijk aantal Japan
ners. Chinezen en Tioreanen
kan slecht tegen alcohol door
dat zij een bepaald enzym niet
hebben. Het ontbreken van dat
enzym ligt erfelijk vast- Tot
die conclusies komen onder
zoekers van de Universiteit
van Hamburg. Het is al langere
tijd bekend dat een groot aan
tal inwoners van Japan. China
en Korea (in het algemeen:
mensen van het mongoioïde
ras) alcohol slecht verdragen.
Bij het drinken van reeds
kleine hoeveelheden alcohol
stijgt hen het bloed naar het
hoofd, versnelt hun polsslag en
krijgen zij buikklachten. Deze
syptomen worden veroorzaakt
omdat hun lever alcohol on
voldoende afbreekt. Uit het
Duitse onderzoek blijkt dat
deze onvoldoende afbraak het
gevolg is van het ontbreken
van het enzym ALDH-I (alde
hyde dehydrogenase-I). Nader
onderzoek heeft uitgewezen
dat dit enzym bij 40 tot 50 per
cent van de onderzochte Ja
panners niet blijkt voor te ko-
Aaugezicn onderzoek naar
het ontbreken van het ALDH-
I vrij eenvoudig via haarwor
tels is uit te voeren, hebben de
onderzoekers bij een groot
aantal verschillende volkeren
gekeken of het enzym al of niet
aanwezig was. Algemeen
blijkt het wel voor te komen
bij (blanke) inwoners van
West-Europa en de Verenigde
Staten en bij verschillende on
derzochte Afrikaanse volke
ren. Het enzym ontbreekt ech
ter bij meer dan 40 percent van
de Indianen in Zuid-Amerika,
maar - opmerkelijk genoeg -
niet bij de meeste Noordame-
rikaanse Indianen. Volgens de
onderzoekers beschermt het
ontbreken van het enzym te
gen alcoholmisbruik
Stellingen horen in magazijnen
(C. Heeremans. RUL)
Een kinderprogramma op de televi
sie is pas kindvriendelijk wanneer de
daaromheen geprogrammeerde uit
zendingen dat ook zijn.
(J.G. de Ridder, RUL)
Als Marx zich honderd jaar geleden
had laten cremeren hoefde hij zich
nu niet om te draaien in zijn graf.
De frequentie waarmee uitke
ringsgerechtigden en ambtenaren in
één adem worden genoemd in poli
tick Den Haag is een indicatie van de
waardering die men aldaar heeft
voor de werknemers van de over
heid.
(A. ADANG, RUL)
In België is een monarchie-interrup-
tus het voorspel van een bevredigen
de abortuswet.
Olie op de Golf gooien is niet de
meest geschikte oplossing voor het
conflict in het Midden-Oosten.
(P. Coene, Untv, v. A'dam)
Aangezien mensen maar niet kun
nen leren zich te schamen voor het
wegwerpen van verpakkingsmateri
alen op straat of in de vrije natuur,
verdient het aanbeveling om eet- en
drinkwaren in het vervolg van een
smakelijke en goed verteerbare ver
pakking te voorzien.
(A.H. Van Ottertoo, Univ. v. A dam)
Positieve discriminatie is niet posi
tief. Het is slechts discriminatie
(J. Cemohorsky, Univ. v. A dam)
Van onze correspondent
Ben Apeldoorn
Tijdens een vlucht met de
Space Shuttle Columbia in
1982 riep een astronaut die
toevallig net uit een raam
keek ineens uit: "Moet je
zien wat daar gaat; we krij
gen bezoek". Op een paar ki
lometer afstand vloog een
langwerpig, fel door de zon
verlicht object met duize
lingwekkende snelheid
voorbij en verdween binnen
enkele tientallen seconden
uit het gezichtsveld.
Het bleek een oude Russische ra-
kettrap te zijn die al een aantal jaren
om de aarde draaide en nu 'toeval
lig' een bijna-ontmoeting had met
een ander ruimtevaartuig.
In juni 1983 merkte de beman
ning van de Shuttle-missie STS-7
plotseling een halve centimeter
groot putje op in een der vensters.
Na de landing en na het raam zorg
vuldig te hebben bestudeerd bleek
dat het kuiltje was veroorzaakt door
een 0,2 millimeter groot verfschil-
fertje dat het raam met een snelheid
van ongeveer vijf kilometer per se
conde had geraakt. Tijdens de
vlucht had niemand echter iets ge
hoord van de botsing.
Russische astronauten konden,
weer enkele weken later, duidelijk
'pop' horen en vonden na een uitge
breide zoektocht ook een kratertje
in een van de vensters van hun So-
joez-ruimtevaartuig waarvan het
speciale glas bijna doorboord was.
Laat-maar-waaien
Er hebben zich nog meer van derge
lijke 'bijna-rampzalige' ontmoetin
gen voorgedaan en het staat vast dat
het zal blijven gebeuren, sterker
nog, dat het vaker zal voorkomen en
dus, dat het in de nabije toekomst
niet bij minuscule verfschilfertjes
zal blijven.
Dat de ruimte geweldig leeg is
gaat namelijk niet meer op voor dat
deel van de ruimte in de onmiddel
lijke nabijheid van de planeet aarde.
Daar is de mens sedert oktober
1957, met de lancering van de eerste
kunstmaan van menselijke makelij,
de Russische Spoetnik-I, onafge
broken bezig met het in de ruimte
brengen van allerlei voorwerpen.
Dat verdient goed, want het zich on
der gewichtsloze omstandigheden
bevinden in een baan om de aarde
biedt onschatbare voordelen.
En overal waar grof geld wordt
verdiend, wordt meestal niet direct
stilgestaan bij vragen die het begrip
zorgvuldigheid betreffen; niet op
aarde en dus ook niet in de ruimte
en er is niet veel fantasie voor nodig
om te bedenken dat de mens zich
met een dergelijke mentaliteit
vroeg of laat wel tegen zal komen.
Tonnen rommel
Dat gezegde gaat ook in de ruimte
op, alleen komt de mens zichzelf
daar letterlijk niet tegen maar wel
vroeg of laat de rotzooi die hij gedu
rende de laatste tientallen jaren in
een baan om de aarde heeft ge
bracht. Bij elke lancering, hoe
'schoon' ook, komen kilogrammen
overtollig materiaal mee omhoog en
niet zelden zelfs tonnen rommel.
Rommel in de vorm van bescherm-
kappen van kostbare ruimtesondes,
verpakkingsmaterialen, rakettrap-
pen gereedschap en ga zo maar
door.
Meestal komt die rommel 'ex
pres' in de ruimte terecht, bijvoor
beeld omdat het tijdens de lance
ring nodig is, maar niet meer als een
kunstmaan eenmaal ter bestemder
plekke is aangeland. Maar er komt
ook veel 'ruimtepuin' per ongeluk
vrij wanneer een rakettrap in de
ruimte ontploft. Daarbij komen ton
nen grote en kleine fragmenten vrij
die zich aanvankelijk in ongeveer
dezelfde baan rond de aarde bewe
gen maar na verloop van enkele ja
ren om de gehele aarde hebben ver
spreid.
Deze 'laat-maar-waaien'-fïlosofie
begint nu gevaarlijke gevolgen te
krijgen want de snelheden van al
die grote en kleine brokken en
brokjes ligt, op een hoogte van 200
tot 250 kilometer boven het aardop
pervlak, in de orde van grootte van
35.000 kilometer per uur, bijna tien
kilometer per seconde dus. En het
gaat niet om kinderachtige hoeveel
heden.
De aan de Amerikaanse ruimte
vaartorganisatie NASA verbonden
Donald Kessler schat dat onze pla
neet op dit moment omgeven is
door een 'schild' van ruimte-afval
met een totaalgewicht van 3.000 ton.
In het jaar 2010, over twintig jaar
dus, moet dat tweemaal zoveel zijn
geworden maar dat is een heel opti
mistische waarde want er zijn ook
schattingen gemaakt van 12.000 tot
20.000 ton. De waarheid zal wel er
gens in het midden liggen.
'Gevarenschil'
De aantallen fragmenten zijn in
middels zo groot geworden dat het
bijna ondoenlijk is om al die bewe-
LEIDEN (GPD) In de Benelux is
maandagavond rond zeven uur een
buitengewoon helder lichtver
schijnsel waargenomen. Enkele
Belgische luchtmachtpiloten waren
op dat tijdstip bezig met een routi-
nevlucht boven het zuiden van Bel
gië toen ze aan de hemel een bijzon
der heldere 'vuurbol' zagen die zich
in noordoostelijke richting over
België bewoog richting Limburg en
de Duits-Nederlandse grens. Het
verschijnsel was naar schatting tien
seconden zichtbaar.
Op hetzelfde moment was het ob
ject ook te zien op een scherm van
het Nato-radarstation nabij het Bel
gische plaatsje Gavre ten Zuiden
van Gent. Een paar minuten later
kwamen bij diverse sterrenwachten
in de Benelux de eerste telefoontjes
binnen van mensen uit Luik, Mal-
médy en Maastricht die een heldere
vuurbol langs de gedeeltelijk be
wolkte hemel hadden zien vliegen.
De vuurbol blijkt zelfs vanuit Lon
den te zijn gezien.
Paul Roggemans te Mechelen, lei
der van de International Meteor Or
ganization (IMO) zocht onmiddel
lijk contact met de Nederlandse
Werkgroep Meteoren WGM, een on
derdeel yan de Nederlandse Vereni
ging voor Weer- en Sterrenkunde,
omdat de vuurbol over het zuidoos
telijke deel van Nederland kan zijn
getrokken en het van belang is dat
Nederlandse waarnemingen van
het fenomeen meer kunnen vertel
len over de precieze baan.
Volgens Roggemans is het licht
verschijnsel ook door een aantal pi
loten van burgervliegtuigen opge
merkt. "Enkele piloten van de
luchtmacht zijn goed bekend met
dit soort verschijnselen", zegt Rog
gemans, "maar ze brachten duide
lijk tot uitdrukking zoiets nog nooit
te hebben gezien; het moet dus om
een zeer helder exemplaar gaan."
Onbekend is nog of het om een
echte meteoor (populair: 'vallende
ster' genoemd) of om een stukje
ruimteschroot gaat dat in de damp
kring terecht kwam en daar door de
snelheid verbrandde. De maand no
vember staat bij sterrenkundigen
bekend als 'maand-van-de-vuurbol-
len'. Heel heldere 'vallende sterren'
(meteoren dus) worden per definitie
'vuurbollen' genoemd vanwege hun
weergaloos mooie verschijning
waarbij niet zelden de gehele omge
ving secondenlang in een helle
gloed wordt gezet. Zoiets gebeurde
ook in de vroege ochtend van de
achtste november 1981 toen een
vuurbol verscheen die zo helder
was als de volle maan. Het ging hier
om brokjes van een zogeheten 'me
teoorzwerm' waar de aarde gedu
rende de maand november door
heen trekt. Die zwerm beschrijft
zelf ook een baan om de zon en
snijdt de aardbaan in een gebied
waar de aarde gedurende de maand
november doorheen beweegt.
zij alleen ionen doorlaten (meestal
natrium-, kalium,- en calciumio-
nen). Een deel van het eiwitmole
cuul kan als klep dienst doen en
zich bij aanwezigheid van een elek
trische lading openen of sluiten.
Onlangs is volgens prof. dr. Ypey
duidelijk geworden dat ionenkana
len in de doding van tumorcellen
een belangrijke functie hebben. Kil-
lercellen, bepaalde witte bloedcel
len in het natuurlijk afweersysteem,
hechten zich vast aan de tumorcel
en dirigeren er ionenkanalen naar
toe. Deze worden vervolgens in de
tumorcel ingebouwd, die daardoor
zwelt en openbarst. Dit mechanis
me zal mogelijk in de toekomst kun
nen worden benvloed.
Het zal misschien in de toekomst
mogelijk zijn ionenkanalen in de
celwand van bepaalde witte bloed
cellen (killercellen) van het mense
lijk afweersysteem zo te manipule
ren, dat deze cellen gericht kunnen
worden ingezet tegen tumoren. Het
gaat dan om het versterken van acti
viteiten, die deze killercellen nu al
verrichten. Dat voorspelt prof. dr.
D.L. Ypey van het Coördinatiecen
trum voor Biomedische Technolo
gie van de Twentse universiteit.
Het sterrenstelsel Abell 2029, eigenlijk een cluster van sterrenstelsels, meer dan zestig keer groter dan onze Melk
weg en het grootste tot nu toe bekende, opeen door een computer verbeterde foto. Het centrale sterrenstelsel in het
centrum, op ongeveer een biljoen (1.000.000.000) lichtjaren van ons verwijderd, telt meer dan 100 trilioen
(100.000.000.000.000) sterren. <foto ap>
Ionenkanalen zijn kleine koker
tjes in het membraan van iedere li
chaamscel. Chemisch gezien zijn
het eiwitmoleculen. De kokertjes
fungeren als een soort filter, omdat
