De gevangene van gevangenen
Wmm
fÉl&I
Bewaarder moet koeriersdiensten bekopen met celstraf
ZATERDAG 3 NOVEMBER 1990
PAGINA 25
Bewaarder René (26) van het huis van bewaring aan
het Wolvenplein in Utrecht, moet waarschijnlijk
binnenkort zelf gaan zitten. Hij heeft in 1987 diverse
spullen voor gedetineerden naar binnen gebracht:
hasj, sterke drank en uiteindelijk zelfs een pistool,
waarmee later een 'zware jongen' is ontsnapt. In mei
legde de Utrechtse rechtbank hem daarvoor anderhalf
jaar gevangenisstraf op, waarvan een halfjaar
voorwaardelijk. Hoe een naïeve jongen zonder
opleiding en ervaring 'voor de leeuwen werd
geworpen' en uiteindelijk bezweek voor de druk die
gedetineerden op hem uitoefenden. "Ik dacht: Ik doe
het één keer, maar het is gewoon een feit datje niet
meer terugkunt als je iemand een keer tegemoet bent
gekomen".
door Ineke Peters
Onder het toeziend oog van zijn advo
caat mr. Emile Terheggen wil ex-be
waarder René ("Liever geen achter
naam. want dat is vervelend voor mijn
familie die in Nederland woont") zijn
verhaal wel kwijt. De tegenwoordig
diep in Duitsland wonende man komt
er speciaal voor over naar het Duitse
grensplaatsje Emmerich. Over enige
tijd zal voor het Amsterdams gerechts
hof het hoger beroep in zijn strafzaak
dienen. René zal daar bij zijn. Niet
zoals bij de behandeling voor de
Utrechtse rechtbank, in mei dit jaar,
verstek laten gaan.
Zijn straf zal hij ondergaan, René zal
geen vluchtgedrag vertonen. "Dat kan
ik niet maken. Ik heb die zaak bekend.
Ik ben het alleen absoluut niet eens
met de strafmaat. Een jaar zitten is
voor mij echt veel te lang. Angst is niet
het goede woord, maar ik moet eerlijk
zeggen dat ik er een beetje tegenop zie.
Als je ex-bewaarder in de gevangenis
komt, heb je het sowieso slecht. Voor
de gedetineerden ben je een corrupte
bewaarder die misschien namen heeft
genoemd, voor de bewaarders ben je
natuurlijk iemand die de hele beroeps
groep in opspraak heeft gebracht".
Corruptie
Hoe corrupt zijn gevangenisbewaar
ders? Het afgelopen jaar is die vraag
veelvuldig gesteld. Nadat de zaak-Re-
né had gediend, werd bij herhaling be
richt over mogelijke corruptie in de
Bijlmerbajes. Daarbij zouden ver
scheidene bewaarders betrokken den
zijn geweest. Ze zouden een lucratieve
handel hebben gedreven in drugs en
drank en mogelijk ook hebben gehol
pen bij een aantal ontsnappingen. In
middels heeft de rijksrecherche naar
aanleiding van geluiden over corruptie
een onderzoek ingesteld in zeven straf
inrichtingen, waaronder het Utrechtse
Wolvenplein en de Bijlmerbajes.
René was nog maar net 23 jaar, toen
hij in april '87 via het Arbeidsbureau
werd uitgenodigd voor een sollicitatie
gesprek in het huis van bewaring aan
het Wolvenplein. Hij kon daar bewaar
der worden, "Ik had geen enkele voor
stelling van het bewaardersvak. Maar
toen ik werd gebeld, ben ik gegaan.
Blijkbaar heb ik precies de goede ant
woorden gegeven, want twee dagen la
ter had ik een brief thuis dat ik voor
een half jaar was aangenomen als ar-
beidscontractant".
"Ik was op dat moment werkloos en
ik ben niet het type dat werkloos wil
zijn of kan zijn. Ik moest wat omhan
den hebben, dus... Maar ik wist van
toeten noch blazen. Na school ben ik
militair geworden, ben vijf jaar als
Kort Verband Vrijwilliger gelegerd ge
weest in Duitsland. Van het burgerle
ven wist ik echt niets. Daarom ben ik
ook uit militaire dienst gegaan. Ik wil
de wel eens wat anders zien. Nou, ik
heb het gezien"...
Zonder enige opleiding, zonder ook
een psychologische test te hebben on
dergaan. begon René op 1 mei '87. Het
was eigenlijk de bedoeling dat hij al
leen op zogeheten 'harde posten'
waar geen contact mogelijk is met ge
detineerden, bijvoorbeeld de portiers-
post zou worden gezet. Maar wegens
personeelstekort belandde René de
derde dag al op de ringen, waar de ge
detineerden verblijven.
"Ik kreeg een sleutelbos in handen
gedrukt en opeens moest ik mensen
gaan insluiten. Ik kende de gevangenis
alleen van de tv en toen liep ik daar in
eens zelf. Ik zag al die cellen... En al die
mensen... Een paar gedetineerden ken
de ik van school of uit de stad. Dat ik
bekenden zou kunnen tegenkomen
had ik helemaal niet verwacht".
Uitgeprobeerd
René keek het vak af van de collega's
met wie hij meeliep. Een vaste begelei
der of mentor had hij niet. Al snel
moest hij een aantal taken zelfstandig
verrichten. Gedetineerden insluiten
na het douchen of luchten bijvoor
beeld. Erg goed ging hem dat niet af.
Hij voelde zich aan alle kanten uitge
probeerd.
"De mensen werden vanaf bad of
vanaf de luchtplaats weer naar hun
ring gestuurd. Liepen allemaal door el
kaar. Ik moest maar zien hoe ik de ge
detineerden van mijn ring achter hun
celdeur kreeg. Degenen die ik moest
hebben, gingen expres op een andere
ring lopen of bij een kennis op bezoek.
Ik moest ze dus gaan zoeken. Als ik
naar ze toe ging, liepen zij natuurlijk de
andere kant op. Dan voelde ik me echt
voor schut staan".
"Dus daar liep een man, daar liep
een man, daar liep een man en daar
stond ik dan. Op zo'n moment had ik
overwicht moeten hebben, maar dat
had ik niet. En dan werd er soms ook
nog vanaf een andere ring door een an
dere bewaarder naar me geschreeuwd:
'Hé, hij hoort bij jou op B2. Je moet 'm
in-slui-ten!' en dan ging ik weer lopen,
rennen... Werd ik door mijn collega
ook weer voor lui gezet".
-Op een gegeven moment stond je met
de gedetineerde voor zijn celdeur.
"En dan duurde het bij mij altijd
twee, drie minuten voortlat ik de deur
achter hem dicht had. Hij vroeg iets.
Wilde dat nog zeggen, maakte een bab
beltje, posteerde zich met zijn schou
der tegen de deurpost".
-Zo ging het bij jou altijd?
"Pfff, negen van de tien keer wel. Ik
kon hem wel een push geven, maar dat
zag ik ook niet zitten, want de volgen
de dag moest ik weer op die ring lopen
en dan zag ik die persoon ook weer. En
ik was bang dat ik hem dan de volgen
de keer nog moeilijker achter die deur
zou krijgen. Je moet gewoon een ster
ke persoonlijkheid zijn om dat werk
aan te kunnen, je niet laten overbluf
fen".
•Uitje woorden proef ik datje in feite
al heel snel had gezien dat het bewaar-
derswerk niets voor jou'was. Of wilde
je dat niet toegeven
Bewaarder René en zijn advocaat, mr. Emile Terheggen (rechts): "Als
je als ex-bewaarder in de gevangenis komt, heb je het sowieso slecht.
Voor de gedetineerden ben je een corrupte bewaarder die misschien na
men heeft genoemd, voor de bewaarders ben je iemand die de hele be
roepsgroep in opspraak heeft gebracht". (foto gpd>
"Eigenlijk niet nee. In het begin
dacht ik, ik ben nieuw, ik moet nog
wennen, het komt wel. De eerste da
gen liep ik in burger op de ringen en ik
dacht dat ik daardoor misschien geen
autoriteit uitstraalde. Maar echt, het
blauwgrijze bewaarderspak hielp later
ook niet. Ik stond gewoon niet sterk in
mijn schoenen. Toch dacht ik dat ik
me er wel doorheen zou slaan. Ik wilde
niet meteen mijn kop laten hangen.
Bovendien was ik blij dat ik werk
had".
Hasj
Het begon uit de hand te lopen, toen
een van de gedetineerden René vroeg
of hij niet een keer wat hasj wilde mee
brengen. Degene die daarom vroeg
kende René 'van buiten'. In eerste in
stantie weigerde de bewaarder reso
luut. Maar de man bleef dagenlang aan
zijn hoofd zeuren. Uiteindelijk ging de
bewaarder overstag, in de hoop dat hij
dan niet langer zou worderi lastigge
vallen.
"Ik dacht, ik doe het één keer, maar
het is gewoon een feit dat je niet meer
terugkunt als je iemand een keer tege
moet bent gekomen. Dat ik hasj had
meegenomen ging blijkbaar als een lo
pend vuurtje rond, want binnen de
kortste keren kwam de ene na de ande
re gedetineerde vragen of ik wat voor
hem wilde meebrengen. Als ik zei dat
ik dat niet wilde, herinnerden ze mij er
altijd aan dat ik wat voor die ene jon
gen had gedaan. Sommigen dreigden
met dat verhaal naar de directie te
gaan, als ik hun geen drank of hasj le
verde".
Bij de rijksrecherche heeft de ex-be
waarder bekend dat hij zo'n twintig
keer hasj en tien keer whisky op be
stelling heeft geleverd aan gedetineer
den. Het ging hem niet om geld, hij
zegt dat hij nooit geld heeft gevraagd
voor zijn diensten. René vond het veel
belangrijker dat hij zijn werk kon
doen. En dat lukte alleen als de gedeti
neerden hem in de dagelijkse praktijk
niet tegenwerkten en deden wat hij zei.
In feite 'betaalden' de gedetineerden
hem met rustig gedrag.
Dat hij niet geschikt was voor het
vak, was hem inmiddels wel duidelijk
geworden. Collega's hadden hem "te
amicaal" en "te speels" genoemd,
maar hadden tegelijkertijd gezegd dat
hij het werk verder wel goed deed. Re
né had toen al besloten de duur van
zijn contract 'uit te zingen' en per 1 ja
nuari '88 ander werk te zoeken.
Chantabel
Hoe chantabel hij inmiddels was ge
worden, bleek toen een 'zware jongen'
nadrukkelijk contact met hem begon
te zoeken. Aanvankelijk had de be
waarder helemaal niet in de gaten
waarom deze man, een Algerijnse
drugshandelaar, hem het verhaal ver
telde over een bewaarder van een an
dere inrichting die hem in het verleden
tegen forse betaling had zullen helpen
ontsnappen. De bewaarder zou eerst
het geld hebben opgestreken en ver
volgens niets hebben gedaan. Dat had
hij geweten; de Algerijn had inmiddels
zijn 'vrienden langsgestuurd'.
Een paar dagen later benaderde deze
gedetineerde ook bewaarder René
voor hulp bij een vluchtpoging. Die
weigerde, maar de Algerijn liet zich
fijntjes ontvallen dat hij volledig op de
hoogte was van René's praktijken in
de inrichting en dat hij met die infor
matie wel raad wist.
"Hij wilde dat ik hem een touw of
een revolver zou leveren. Als de ont
snapping zou lukken, zou ik veertig
duizend dollar krijgen. Toen ik zei dat
ik daaraan niet wilde meewerken, stel
de hij dat ik daarvan spijt zou krijgen".
Enige tijd later werd René 's avonds
thuis opgebeld door een hem onbe
kende man, die een kennis van de Al
gerijn bleek te zijn. Die liet merken dat
hij alles van de bewaarder afwist; hoe
hij zich vanaf het Wolvenplein naar
zijn huis in Nieuwegein begaf, in wel
ke gelegenheden hij wel eens kwam,
waar hij de hasj voor de gedetineerden
kocht. Tussen de regels door bena
drukte de onbekende beller dat René
maar beter aan de ontsnapping van de
Algerijn kon meewerken. "Een onge
luk zit in een klein hoekje', luidde zijn
boodschap en van een hoge doktersre
kening zou hij, zo vermoedde de beller,
vast ook niet zijn gecharmeerd.
Als hij nou één keer een wapen bin
nenbracht, zouden alle problemen zijn
opgelost. Uit angst bezweek de be
waarder uiteindelijk voor de dreige
menten van de onbekende. Hij kreeg
via deze man een vuurwapen in han
den en bracht de revolver eind novem
ber '87 in de cel van de Algerijn. Eerder
had hij thuis de scherpe kogels vervan
gen door losse flodders, die hij nog uit
zijn diensttijd had. Kort daarop meld
de hij zich ziek, omdat hij psychisch
volkomen in de knoop zat. "Ik was ge
woon niet meer in staat op het Wolven
plein te werken". Drie weken later, op
15 december '87, ontsnapte de drugs
handelaar, nadat hij met het door René
geleverde pistool de hoofdbewaarder
had gegijzeld.
Celgebrek
Het duurde drie maanden, voordat de
rijksrecherche erachter was dat be
waarder René het pistool had gele
verd. Met vier man kwamen ze hem in
Nieuwegein van zijn bed lichten. Na
zijn arrestatie zat hij twaalf dagen in
een politiecel. Toen hij zou worden
overgeplaatst naar een huis van bewa
ring, was er alleen een cel vrij op het
Wolvenplein. Daar kon de ex-bewaar
der natuurlijk niet naartoe en de offi
cier van justitie stelde hem daarom we
gens celgebrek op vrije voeten.
Vijf maanden na zijn arrestatie ver
trok René voorgoed naar Duitsland.
Hij wilde weg uit Nederland en kon bij
een Duitse vriend terecht. "In Nieuwe
gein wist iedereen wat ik had gedaan.
Vrienden durfde ik uit schaamte niet
meer op te bellen. Ik wist me geen
raad. Ik wist niet of ik voor of achter
me moest kijken. Veel bewaarders van
het Wolvenplein woonden in de buurt.
Die zag ik soms lopen en dan ontliep ik
ze. Ik schaamde me, wilde me verstop
pen. Ik wist niet hoe ik me moest ge
dragen als ze me zouden zien. Wat kon
ik zeggen?".
Hij heeft zijn draai intussen gevon
den in Duitsland. Hij heeft een huis,
werkt als vertegenwoordiger bij een
haarartikelenfirma en wil met zijn
Duitse vriendin een toekomst in Duits
land opbouwen, zodra hij zijn straf
heeft uitgezeten.
-Als je nu terugkijkt op wat er alle
maal is gebeurd, wat denk je dan?
"Stom stom stom, maar dat kun je al
leen achteraf zeggen. Ik zit er echt nog
mee. Sinds die zaak loopt, ben ik bijna
acht kilo afgevallen. Ik denk vaak te
rug aan het moment dat ik thuis werd
opgehaald door de politie. Dat is echt
als een beeld in mijn geheugen gegrift.
Ze kwamen met vier man binnen, ik
kreeg direct 'boff een arrestatiebevel
onder mijn neus geduwd. Ze door
zochten het hele huis, omdat ze dach
ten dat ik meer wapens had en toen
moest ik mee. Het was allemaal zo on
werkelijk, net theater. Ik voelde me
een grote crimineel. Dat het zo zou
gaan had ik nooit verwacht".
-Wat had je dan verwacht? Je wist
dat de politie eens zou komen. Of heb je
toch stille hoop gehad dat je niet zou
worden gepakt?
"Nee, ik wist dat ze eens zouden ko
men. Maar toen ze voor mijn deur ston
den, was het toch een schok. Ik heb
ook nog wel gedacht: misschien bellen
ze op dat ik moet langskomen... Je gaat
denken, denken, doemdenken".
•En toen zat je opeens aan de andere
kant van de celdeur.
"Ja. Kon ik me weer goed voorstel
len hoe anderen zich voelen achter
zo'n deur. Ook toen ik nog bewaarder
was, vond ik het eigenlijk een beetje
vernederend om andere mensen op te
sluiten. Daarom lukte het ook niet zo
goed, maar ik had ook geen overwicht.
De wat oudere bewaarders van rond de
veertig, vijftig hadden natuurlijk over
wicht en beter contact met de gedeti
neerden".
"Veel gedetineerden zijn op zoek
naar een vaderfiguur, iemand met wie
ze kunnen babbelen, dingen kunnen
uitpraten en bij wie ze hun hart kun
nen luchten. Ik was een broekie, ik was
net 23 jaar. Veel te jong voor dat werk.
Als je zo jong bent heb je nog helemaal
geen levenservaring, wat wist ik nou
bijvoorbeeld van relatieproblemen.
Toch kreeg ik er in het werk mee te ma
ken".
"Een jongen die vastzat voor inbra
ken, sloeg zijn cel kort en klein, nadat
zijn vriendin de verkering had uitge
maakt. Na een paar dagen strafcel be
neden kwam hij weer terug in zijn ei-
,gen cel. Daar zat hij dan, volkomen te-
neergeslagen. Het was een beer van
een gozer, zó'n kast, maar verder hele
maal niet agressief, een heel rustige
jongen. Met hem heb ik een keer over
zijn problemen gepraat. Hij huilde.
Zulke dingen zijn heel lullig. Ik wil
niet zeggen dat ik hem zoveel heb kun
nen helpen, maar hij was toen wel even
gekalmeerd. Maar ja, ik kon hem niet
veel vertellen. Ik had zelf ook maar af
en toe een vriendin".
-Was jij de enige bewaarder die spul
len naar binnen bracht voor de gedeti
neerden of waren er meer?
"Ik heb meer meegemaakt. Ik weet
van horen zeggen en van wat ik waar
nam dat er echt wel meer bewaarders
waren, die wat naar binnen brachten
op het Wolvenplein. Ik weet niet hoe
het nu is. Van een oudere bewaarder
wist iedereen het. Hij had een eigen
handel, leverde tegen forse betaling.
Hij is al eens geschorst geweest tijdens
een rijksrecherche-onderzoek. Maar er
werd ook ontzettend veel geroddeld.
Van een andere bewaarder die wel
eens corrupt werd genoemd, weet ik
zeker dat hij er niets mee te maken
had. Bij hem was het een wraakactie
van een gedetineerde".
-Heb je nooit overwogen jezelf aan te
geven?
"Zeker wel. Toen ik net weg was uit
het huis van bewaring, heb ik iemand
van de rijksrecherche gebeld en ge
vraagd of hij thuis bij mg langs wilde
komen. Ik was van plan alles uit de
doeken te doen en ook te vertellen dat
ik in een café wat had gehoord over die
man die door mijn toedoen was ont
snapt. Ik wou het toen allemaal kwijt.
Ik was die dag thuis en heb wel twin
tigduizend keer zinnen in mijn hoofd
gehad, wat ik wilde zeggen en hoe ik
het zou zeggen. Op het moment dat die
politieman bij me was, klapte ik volle
dig dicht".
"Het is toch weer een hele stap om
alles te vertellen. Ik durfde gewoon
niet te zeggen dat ik de persoon was
geweest die dat wapen naar binnen
had gebracht. Het spijt me. Het lukte
me gewoon niet. Achteraf, wéér ach
teraf is het natuurlijk jammer dat ik
het toen niet tegen die rechercheur
heb gezegd. Ik denk dat het er dan nu
beter voor mij had uitgezien".
De zogeheten ringen van de gevangenis. Het is daar, waar gevangenisbewaarders sterk in hun schoenen moeten staan. Het gevaar dat de bewaarder
de gevangene van gevangenen kan worden, ligt altijd op de loer. (Archieffoto)
