Concierges eisen geld
van minister Ritzen
DE TIJ Pi 'kroniek over
VAN TOÉNIÊÊMm
'Als er maar een paar laborant worden.
Scholen eerder open als gevolg van OV-kaart
'Net een dokter met een
wachtkamer vol patiënten'
LEIDEN KENDE NUMERIS FIXUS VOOR HOOGLERAREN
MAANDAG 29 OKTOBER 1990
LEZING - Het Studium Generale
van de Leidse universteit begint
vanavond met een Jezingserie over
leefstijl. De eerste lezing betreft
'Cultuur-sociologische lijnen naar
de lifestyle-samenleving' door C.
Rohde van de vakgroep massacom
municatie van de universiteit in
Utrecht. De bijeenkomst begint om
20.00 uur in het centraal voorzienin
gengebouw aan de Cleve-
ringaplaats.
0ufri[licutos
Honderd jaar geleden stond er
in de krant:
- Men meldt ons heden uit Rijns
burg: Eene windhoos, vergezeld
van grooten hagelslag, trok gis
termiddag omstreeks drie uren
over de gemeente Rijnsburg. De
richting was noordwest naar
zuidoost. Jonge boomen bogen
met hunne takken bijna tot aan
den grond. Te veld staande tuin
vruchten werden ontworteld en
hoog in de lucht meegevoerd.
Van een watermolen is een wiek
afgeslagen. Een huis werd ge
heel van dak beroofd. Van ande
re woningen werden hier en
daar dakpannen afgerukt. In de
onderwijzerswoning werd eene
ijzeren schoorsteenplaat naar
beneden geworpen. De hagelkor
rels waren zoo groot als duiven
eieren. De geheele geschiedenis
duurde niet langer dan 25 a 30
seconden. Gelukkig!
- Men bericht dat de Amsterdam-
sche politie eindelijk de hand
heeft kunnen leggen op den zich
schuilhoudenden sociaaldemo
craat Daniel Krekel, die bij gele
genheid der Tindal-meeting
woorden uitte, welke beleedi-
gend waren voor den Koning.
Genoemde persoon vertoefde te
Amsterdam onder een valschen
naam.
Vijfentwintig jaar geleden:
- Het is gisteravond opnieuw on
rustig geweest in de omgeving
van het Utrechtse stadhuis. Pro
vocerende belhamels van 12 tot
18 jaar maakten het de politie en
burgerij weer lastig. De politie
heeft tussen half acht en half tien
dertig kinderen aangehouden,
wegens het zich onnodig ophou
den in portieken en het in ge
vaar brengen van de veiligheid
van het verkeer met bromfietsen.
De kwajongens blijven op het
politiebureau tot het moment,
dat de ouders ze komen halen.
Dat zal intussen wel gebeurd
zijn.
Een medewerkster van de Leidse Hogeschool aan de Leidsedreef in Leiderdorp legt aan bezoekers van de Open Dag Chemie uit hoe analyse-
apparatUUr Werkt. (foto Loek Zuyderduin)
Ook laboratorium AZL zet deuren open op Open Dag Chemie
Van onze redacteur
Meindcrt van der Kaaij
DEN HAAG - Patiënten van het
Academisch Ziekenhuis Leiden
hadden hem op de proef willen
stellen. Zij hadden zaterdagmid
dag op de Open Dag Chemie hun
'foute' urine meegenomen om te
laten onderzoeken op onregelma
tigheden. Maar hoofd van het Kli
nisch Chemisch Laboratorium.
J.M.H. Souverijn, had het ook
zonder testen al gezien dat er met
de urine iets niet in orde was.
Dat bezoekers van de open dag
hun eigen plas konden onderzoe
ken was een aardigheidje, dat
echter wel de nodige haken en
ogen had. "Die groep patiënten
wist dat ze wat mankeren en wa
ren door de uitslag niet verrast.
Maar stel nu eens dat mensen van
niets weten en te horen krijgen
dat er iets niet in orde is. Dat is
voor hen toch wel even schrik
ken. Een open dag is voor diagno
ses eigenlijk niet de plaats".
Maar ja. het had nu eenmaal in
de krant gestaan en dus had Sou
verijn het wel goed gevonden. Be
halve het onderzoek van urine
kregen bezoekers een hele reeks
van onderzoeken te zien die in het
laboratorium van het AZL dage
lijks worden uitgevoerd.
Het ziekenhuis was een van de
130 bedrijven en instellingen die
afgelopen zaterdag hun deuren
openden voor het publiek. Ze lie
ten zien wat er wordt gedaan om
de gezondheid, de kwaliteit van
het drinkwater en voedsel te be
waken. Behalve bij het AZL wa
ren ook bezoekers bij het Rijksin
stituut voor Geneesmiddelenon
derzoek en de Leidse Hogeschool
welkom. Door het hele land wer
den zaterdag 100.000 bezoekers
geteld.
Bij het AZL was de leidraad
van de rondleiding een speur
tocht. Bezoekers maakten kennis
met vijf verzonnen patiënten met
verschillende klachten. Met de
urine en bloed van die gevallen
werden verschillende proeven
gedaan. Aan de hand van de uit
slagen konden de bezoekers zelf
diagnoses stellen en vergelijken
met de juiste antwoorden.
Neem nu de patiënt Michiel de
Ruyter. Hij meldde zich bij de
huisarts omdat hij zich zo slap
voelde en een vreselijke dorst
had. Doordat hij meer is gaan
drinken, is ook het plassen be
hoorlijk toegenomen. Aan de
hand van bloed en urine moet een
diagnose worden gesteld.
De bezoekers werden door per
soneel uitgebreid geholpen met
de uitvoering van de testen. Daar
bij kregen zij ook uitleg wat de ge
tallen en kleuren die de proeven
opleveren, betekenen. Duidelijk
bleek dat onze Michiel de Ruyter
diabetes was en wel in het bijzon
der leed aan diabetes mellitus, of
tewel suikerziekte.
Behalve dat er een afwijkende
hoeveelheid suiker (glucose) in
het bloed werd gemeten, waren er
nog meer aanwijzingen. Diabetici
verbruiken bij voorbeeld veel
meer vet dan normaal en dus
werd in de urine in verhoogde
mate een stof aangetroffen (ace-
ton) die dat vet afbreekt. De sui
kerziekte beschadigt ook de nie
ren, waardoor in de urine eiwitten
aangetroffen werd.
Het stopwoord van Souverijn
in zijn uitleg is 'op jacht'. Altijd
maar op zoek naar stoffen in mon
sters van bloed en urine. In die
zoektocht wordt het laborato
rium in niet onbelangrijke mate
geholpen door de machine. Het
AZL beschikt over een apparaat,
SMAC genoemd, die per uur voor
100 patiënten allerlei onderzoe
ken kan doen.
Op dit moment werken er 70
mensen in het lab van het AZL.
Zonder de machines zouden er
zeker 200 laboranten nodig zijn.
Het zou Souverijn voor schier on
oplosbare problemen stellen om
die werknemers te vinden. Een
'van de doelen van de open dag
voor Souverijn is ook om jonge
mensen aan te zetten voor dit vak
te kiezen.
"Bijna alle laboranten vertrek
ken naar industriële bedrijven
zoals Shell en Akzo, omdat daar
de beloningen aanmerkelijk be
ter zijn", zegt Souverijn met een
wat bedroefd gezicht. De toe
komst belooft ook niet veel beter,,
gezien het geringe aanbod aan
nieuwe leerlingen op de Leidse
laboratoriumscholen.
Een deel van het lab kijkt uit op
de ingang van het Pesthuis waar
de 'dinotentoonstelling' het
laatste weekeinde inging. Grote
aantallen mensen drommen bui
ten samen. Hoewel de Open Dag
Chemie met veel minder moet
doen is Souverijn zeker niet onte
vreden. Als van de 200 bezoekers
er maar een paar laborant wor
den, is de moeite niet voor niets
geweest.
DEN HAAG De concierges op de scholen voelen er weinig voor de werkdag vroeger te
beginnen, alleen maar om de OV-jaarkaart voor studenten een succes te laten worden. Ook
voor het onderwijzend personeel heeft het eerder beginnen consequenties. Minister Rit
zen heeft verzuimd over deze aspecten met de bonden te praten.
De NS hoeft van minister Ritzen
(onderwijs) geëist dat de aanvangs
tijden van scholen en universiteiten
moeten worden vervroegd, omdat
de spoorwegen de extra reizigers in
de spits niet kunnen verwerken.
Vorige week liet Ritzen de Kamer
weten dat het nog niet goed ging
Nieuwe historische atlas
DEN HAAG - Minister A.L ter
Beek van defensie krijgt donderdag
het eerste exemplaar van de vierde
lige Grote Historische Atlas van Ne
derland aangeboden. De atlas is een
uitgave van Wolters Noordhoff en is
samengesteld in samenwerking
met de Topografische Dienst. De at
las telt 262 dubbelkaarten waarvan
de originelen zijn vervaardigd tus
sen 1836 en 1859. De atlas is in vier
delen uitgegeven, voor west, noord,
oosten zuid Nederland. De vierdeli
ge uitgave kost 290 gulden, losse at
lassen 90 gulden.
met de pogingen de scholen hun
aanvangstijden te laten vervroegen.
Maar hij beloofde zijn uiterste best
te doen om dat alsnog voor 1 januari
voor elkaar te krijgen.
Volgens de vakbonden kan Rit
zen dat voorlopig wel vergeten. "We
piekeren er niet over om de huidige
cao's open te breken", aldus CFÓ-
bestuurder Van Boven. Hij wijst er
op dat de schoolbesturen wel kun
nen besluitén de scholen een uurtje
eerder te openen, maar dat moet de
concierge ook willen. Bovendien
weet hij dat die concierge daarvoor
ook nog recht heeft op een over
werkvergoeding. En dan verdwij
nen de bezuinigingen van Ritzen zo
weer, meent de CFO-bestuurder.
Ook zijn collega van de katholie
ke onderwijsbond KOV, Van Over-
beek, voelt niets voor de plannen
van Ritzen. "Als wij ooit zullen mee
werken, komt aan die medewerking
een fors prijskaartje te hangen. Na
afloop van de huidige cao's, zo te
gen 1993", zegt hij dreigend.
Mochten de aanvangstijden van
scholen en universiteiten niet mas
saal worden gewijzigd, dan bestaat
de kans dat de NS zich op over
macht zal beroepen en de hele ope
ratie zal afblazen. Ritzen verliest
dan een bezuiniging van enkele
tientallen miljoenen guldens. Bo
vendien zijn er al hoge kosten ge
maakt voor de invoering van de
kaart. De Staatsdrukkerij is vorige
week begonnen met het drukken
van de 574.000 kaarten.
Werkloze jongeren
bewaken vliegkamp
Valkenburg
Open dag notariskantoren:
LEIDEN/DEN HAAG "Ik voel- de regio worden gekeken of er zo
de me net een dokter met een iets als een open dag op touw kan
wachtkamer vol patiënten. De worden gezet. De notarissen kregen
meeste mensen hadden vragen ongeveer veertig bezoekers over de
die ze graag onder vier ogen wil
den stellen. Dus zat iedereen rus
tig op zijn beurt te wachten. Het
VALKENBURG - Op het vlieg
veld Valkenburg zijn de eerste 24
werkloze jongeren als matroos bij-
zonderd diensten beedigd. De jon
geren krijgen bij de marine een op
leiding tot beveiligingsfunctionaris
en krijgen een arbeidscontract voor
vier jaar. De opleiding is een onder
deel van een landelijke programma
'Subsidieregeling voor additionele
jongeren bij de overheid', dat is be
doeld om werkloze jongeren aan
een opleiding en werk te helpen.
De marine neemt in totaal 200 jon
geren aan en leidt deze intern op tot
beveiligingsfunctionaris. Het vlieg-
1,, veld Valkenburg, maar ook vlieg-
het thema van de dag, maar ettehjke vcW D(? Kooi haven van
vloer. Het merendeel hield zich aan
keren werd er geïnformeerd naar
langstleven-testament.
was best een gezellige boel. Al- k van m(,nsen te horen dat ze
leen, ik had me van een open dag
iets anders voorgesteld".
al heel lang nadachten over zo'n tes
tament maar er nooit aan toegeko
men waren. Die open dag vonden ze
Zo reageert de Leidse notaris J. een mooie gelegenheid om zich er-
Schijffelen op de eerste landelijke
open dag van de notariskantoren,
afgelopen zaterdag. Over het alge
meen een succes. Uit een steek-
proef onder tien procent van de 720
kantoren door heel Nederland die
over te laten informeren".
Het Alphense notariskantoor R.
v.d. Berg zegt dat de opkomst "alles
meegevallen". Zo'n dertig
Helder worden door deze jonge be
veiligingsbeambten gecontroleerd.
Als het vierjarig contract is afgelo
pen worden de jongeren geholpen
bij het vinden van een baan in de
burgermaatschappij. Bovendien
kan een aantal van hen in vaste
dienst komen bij de marine.
De werkloze jongeren (allemaal
langer dan twaalf maanden werk
loos) worden geworven via de ar
beidsbureaus en advertenties.
kantoren door heel Nederland die sen kwamen op de open dag af. on- duve"em,es-
eraan meewerkten, is gebleken dat dcr wie ook enigen die doorde- Dienstplichtigen die afzwaaien
i .i.i irkunnen zirn nok aanmp non Ze
gemiddeld 35 mensen op bezoek
kwamen. Aldus heeft de Koninklij-
ke Notariële Broederschap meege
deeld.
Notaris Schijffelen kreeg 27 man
kunnen zich ook aanmelden. Ze
- L r,,, ,iQworden beroepsmilitair met kort
langs te gaan en hiervoor nu de vrije
dienstverband en worden daarom
weeks nooit tijd hebben om eens
zaterdag benutten.
De belangenvereniging van de
1 in huis en drie telefoontjes van niên- notarissen meldt dat naast vragen weken en geeft bij goed resultaat
sen die niet konden komen. De over het samenlevingscontract en recht op een officieel diploma dat
meeste vragen die op hem werden huwelijksvoorwaarden er informa- ook in de burgermaatschappij van
afgevuurd betroffen erfrecht. Het tie werd gevraagd over erfenissen
waarden'. Twee of drie vracon voorlopige beeld van de bezoekers
moest de notaris beantwoorden aantallen geeft voor de broeder
over het samenlevingscontract ter
wijl huwelijksvoorwaarden hele
maal niet aan de orde kwamen.
Voor mr. Schijffelen is de open dag
voor herhaling vatbaar, alleen wat
eerder in het jaar: februari of maart
want dan is het minder druk.
pas kan komen.
De marine is niet de enige instan-
Hct tie die meewerkt aan het zogeheten
SAJO-project. Ook ziekenhuizen,
politiekorpsen en andere over-
schap aan dat met de open dag in heidsinstellingen nemen tijdelijk
een behoefte is v
jongeren in dienst.
En daar sloot het Katwijkse notaris
kantoor Verhees en Van der Plas
'zich bij aan. Als er landelijk niets
wordt georganiseerd, dan moet er in
Provincie besteedt
in '91 miljoen aan
recreatieprojecten
EIDEN/ALPHEN - De provincie
uid-Holland trekt een miljoen gul
den uit voor het realiseren van re
creatieve voorzieningen in de Leid
se en Alphense regio. Bijna drie
kwart van dit geld wordt aange
wend voor projtcton In Ttr Asr,
Nieuwkoop en Leimuiden.
Aldus blijkt uit de projcctenlijst
1991 van het provinciale uitvoe
ringsplan recreatievaarwegcn. Ten
hoorden van de Langeraarse Plas
sen in Ter Aar komen langs de Gecr-
weg voorzieningen voor surfers en
kanoërs. Er wordt een terrein ge
schikt gemaakt voor recreatie. Óp
/dat terrein komen toiletten, stei
gers. een kleedruimte en bankjes.
Kosten: ruim 300.000 gulden.
Op het kruispunt Aarkanaal-Aar-
landerveense Wetering wordt een
zogenaamde overdrachtplaats ge
bouwd voor kanovaarders. Bij het
kampeerterrein langs de Kromme
Aar in Alphen komt een uitstapstei-
ger. Kosten: 60.000 gulden.
Langs drie kanoroutes in het
Nieuwkoopse Plasscngcbied ko
men rustplaatsen. De/c zijn gesitu
eerd nabij de dorpskern, de Geiten
kamp, de Gemeentevaart en de wa
tertoren in de Mcije.
De gemeente Leimuiden krijgt
haar zin an da prov lncit I )a
pracht, hat gadaalto dal toegang
geeft tot het Aarkanaal, krijgt obsta
kels om de recreatievaart in snel
heid af te remmen. Op die manier
worden de oevers in bescherming
genomen Koaten 80 000 gulden
De Doeshaven in Leiderdorp
krijgt voor 25 000 gulden een steiger
waarvan iedere passant gebruik
kan maken. Andere voorzieningen:
openstelling verbinding tussen de
Ringvaart en de Haarlcmmer-Leid-
se Trekvaart; openstellen en bruik
baar houden vaarwegen in de bol
lenstreek; het inrichten van een re
creatieplaats aan de Kortsteektei-
weg in Alphen en het verbeteren
van de vaarmogclijkheden voor
roeiboten en kano's rond Voorscho
ten en Wassenaar.
Leiden omringende platteland
was de situatie nauwelijks beter.
Russische studenten
De economische neergang had
ook zijn konsekwenties voor de
universiteit. Jaar najaar kreeg het
universiteitsbestuur te horen dat
er moest worden bezuinigd. De
numeris fixus voor hoogleraren
was een van de bezuinigings
maatregelen. De bibliotheek zag
het aanschafbudget voor nieuwe
boeken beperkt tot 300,- per
jaar.
In 1680 telde de universiteit 150
inschrijvingen. In 1700 400. In
1750 zakte het aantal studenten
onder de 100. Het is opmerkelijk
dat in 1720 de universiteit Russi
sche studenten telde. Russische
studenten aan een Westeuropese
universiteit, dit was ook in de
achttiende eeuw een opmerkelij
ke zaak. Hoogstwaarschijnlijk
heeft het bezoek van czaar Peter
de Grote aan ons land hierbij een
rol gespeeld. De Russische vorst
heeft zijn jonge landgenoten ge
stimuleerd om in Leiden te gaan
studeren.
Uit genoemde cijfers blijkt, dat
de belangstelling om in Leiden te
gaan studeren zo rond 1700 weer
toenam. Van 150 studenten in
1680 tot 400 in 1700. De vooruit
gang is zelfs spectaculair te noe
men. Deze stijging werd vooral
veroorzaakt door de aanwezig
heid van een aantal goede hoogle
raren. Hun docentschap trok veel
nieuwe studenten aan. Van Mus-
schenbroek en 's Gravensande
waren aktief op het gebied van de
natuurkunde. Maar voor alles
moet genoemd worden de medi
cus Boerhave, een man met een
Europese reputatie. Onder zijn
gehoor schaarden zich ook veel
buitenlandse studenten. De door
hem in het Latijn geschreven
leerboeken werden in tal van ta
len vertaald. Hoe tolerant ons
land naar achttiende eeuwse be
grippen ook was, zijn beste leer
ling, Van Swieten. was katholiek
en mocht Boerhave om die reden
niet opvolgen.
Na het overlijden van deze drie
kopstukken was het met de faam
van de Leidse Universiteit weer
snel gedaan. Zo rond 1750 is de si
tuatie vrij tragisch, het aantal stu
denten zakt onder de 100.
BRAM VERHOOG
Het is de laatste tijd vrij rustig
rond de universiteiten. Dit in te
genstelling tot de periode waarin
de media uitvoerig moesten be
richten over bezuinigingen, af
vloeiingen en een numeris fixus
voor bepaalde studierichtingen.
Niet langer konden studenten in
ons land onbeperkt het vak kie
zen waarin ze wilden studeren.
De overheid stelde bijvoorbeeld
voor de medische studie het aan
tal studenten vast dat jaarlijks tot
de collegebanken werd toegela
ten. Financiële problemen en
daarmee samenhangend de oplei
dingscapacitcit dwongen tot deze
stap.
Beperking van het aantal studen
ten ia in ons land een omstreden
zaak. Beperking van het aantal
hoogleraren is een ander middel
van de overheid om financiële
problemen het hoofd te bieden.
De Leidse universiteit heeft ook
een numeris fixus voor professo
ren gekend. In 1681 werd bepaald
dat in Leiden maximaal 15 hoog
leraren werkzaam mochten zijn.
Maar niet alleen het totale aantal
was voorgeschreven, ook het aan
tal hoogleraren per vakgebied:
theologie drie hoogleraren, juridi
sche faculteit drie, medische stu
dies vier, filosofie twee, klassieke
letteren twee en Hebreeuws een
hoogleraar. De oorzaak van deze
beperkingen waren ook toen fi
nanciële problemen.
Het ging in de achttiende eeuw
niet goed met ons land, met Lei
den zeiIV slecht. Leiden was in
economisch opzicht nogal kwets-
bang om door Leidse produkten
deze gevreesde ziekte te krijgen.
De oorlogen in het midden van de
eeuw met Engeland en de vijan
digheden in 1672 waren nu niet
bepaald goed voor de handel en
deze problemen hadden ook hun
weerslag op de Leidse textielin
dustrie.
Hoge lonen
Het stadsbestuur deed zijn uiter
ste best om de teruggang een halt
toe te roepen. In het verleden
hadden immigranten, bijvoor
beeld uit Vlaanderen, een belang-
rijke stimulerende functie gehad.
Óp grond van deze ervaring pro
beerden de vroede vaderen op
nieuw vreemdelingen over te ha
len zich in Leiden te vestigen.
Zo'n vreemdeling hoefde voorlo
pig geen belasting te betalen, kon
ook gratis poorter of inwoner van
de stad worden.
Tijdelijk hadden de pogingen van
het stadsbestuur wel enig succes,
maar na een aantal jaren werd dit
gedeeltelijke herstel weer te niet
gedaan.
Leids laken werd gewoon te duur
en dat was niet het enige pro
bleem. In Leiden werden naar
achttiende eeuwse opvattingen
nogal hoge lonen uitbetaald. Dit
relatief hoge loon was echter
noodzakelijk in verband met de
forse belastingdruk.
Niet verstandig was het natuur
lijk dat men ging knoeien met de
kwaliteit. De gevolgen van een en
ander waren rampzalig. Wat cij-
College van de medicus Boerhaave 'over de krachten der medicijnen'.
baar. Alles draaide in de Sleutel
stad om de textiel-industrie en bij
problemen in deze bedrijfstak
waren er nauwelijks alternatieve
bestaansmiddelen. Zo rond 1670
was het goed raak, de lakennijver
heid rolde van de ene crisis in de
andere. Hiervoor zijn verschillen
de oorzaken aan te geven. De vele
pestepidemieen in Leiden maak
ten de klanten huiverig om Leid
se produkten te kopen. In 1625,
1635, 1655 en 1670 teisterde deze
ziekte de stad. De mensen waren
fers In 1735 telde Leiden 80 la
kenfabrieken. In 1755 was dit aan
tal teruggelopen tot 25. Leiden
telde in 1650 ongeveer 70.000 in
woners. In 1800 nog maar 30.000.
Na jaren van voorspoed ging het
nu slecht, heel slecht met Leiden.
In het bijzonder voor de arbei
dersklasse. levend in de kleine
huisjes langs de smalle grachten
en donkere stegen van de binnen
stad. De meer gegoede inwoners
van de stad leefden van hun geld.
Verkozen een bestaan als rente
nier boven het risicovolle bestaan
van ondernemer.
Het was ook in de achttiende
eeuw nog goed toeven in de stati
ge huizen aan het Rapenburg.
Breestraat, Oude Vest. Heren
gracht en Hooigracht. De sociale
tegenstellingen waren groot.
Zoals zo vaak gebeurt m jaren van
economische achteruitgang, ook
de moeilijke en uitzichtloze situa
tie in de achttiende eeuw bracht
mensen tot vormen van criminali
teit.
Het stadsbestuur zag er nauwlet
tend op toe dat 's nachts de stads
poorten gesloten waren. Na het
sluiten werden de sleutels onder
escorte naar het stadhuis ge
bracht. Op deze manier werd ge
probeerd ongewenste types zo
veel mogelijk uit de stad te hou
den. Begrijpelijk, want op het