Leger dienstweigeraars groeit
Oneigenlijk gebruik van
wet gewetensbezwaren
neemt hand over hand toe
ZATERDAG 20 OKTOBER 1990
PAGINA 25
Terwijl de traditionele dienstweigeraar acht
tien maanden - en straks nog zestien
maanden - trouwhartig bij gemeentedien
sten, bejaardentehuis of andere niet winst
gevende instellingen de vervangende
dienstpicht vervult, groeit het aantal weiger
achtigen dat niet van plan is zijn carrière te
laten doorkruisen door zoiets als de dienst
plicht. De luxe weigeraar is in opkomst, bij
gestaan door commercieel werkende juris
tencollectieven. De jurist: "Er komen hier
tandartsen die niet eens weten wanneer de
Tweede Wereldoorlog is geweest".
door Bert van den Hoed
De Haagse jurist mr. J. P. van Rus-
sum: "Die hele procedure van dienst-
weigeren stelt niks voor. Het is zo
eenvoudig, ik zou het op een A-vier
tje kunnen uitleggen. Maar er komen
academisch geschoolden bij mij die
er geen bal van begrijpen en er geld
voor over hebben om alles door mij te
laten verzorgen". aoiocpdi
Toen hij zijn oproep kreeg voor de ver
vulling van de militaire dienst, overwoog
hij even totaal te weigeren. Eigenlijk wil
de hij helemaal niets met het leger te ma
ken hebben. De gedachte dat hij voor het
hebben en houden van principes zou
worden gestraft met een extra lange (ver
vangende) dienstplicht, stond hem in het
geheel niet aan. Maar om nu voor je prin
cipes de gevangenis in te draaien, dat
vond hij toch te gortig.
Paul Effting (22) uit Middelie (N-H),
vorig jaar nog werkzaam in de zwakzin
nigenzorg, deed dus een beroep op de
Wet Gewetensbezwaren Militaire Dienst.
Hij werd erkend. Nu bouwt hij crèches
voor de Stichting UK. een instelling die
zich inzet voor uitbreiding van het aantal
kinderdagverblijven. Hij timmert com
modes, bevestigt lampen en giet lood. En
heeft de helft van zijn inkomen als zwak-
zinnigenverpleegkundige ingeleverd.
Als technisch medewerker van de
Stichting UK ontvangt hij, net als iedere
dienstplichtige, vervangende soldij van
1000 gulden per maand. "Dat ervaar ik
toch wel als een soort straf zegt hij. "Ik
heb een mbo-opleiding, diploma Z-ver-
pleging. Daarmee had ik mijn vervan
gende dienstplicht ook kunnen vervul
len in een andere zwakzinnigeninrich
ting dan waar ik werkte. Maar ik zag het
niet zitten om voor de helft van het geld
hetzelfde werk te blijven doen. Ik heb
wel plezier in dit werk, lekker knutselen
met een stuk hout. Niet te moeilijk, geen
ingewikkelde vergaderingen, al ben ik
wel blij dat ik het maar anderhalf jaar
hoef te doen".
Paul Effting is tegen geweld, maar had
ook vooral bezwaren tegen de legercul-
tuur. "Ik zou niet kunnen functioneren
in een systeem waarin je blindelings be
velen moet opvolgen van iemand die bo
ven je is gesteld. Bovendien zou ik ver
vulling van de dienstplicht echt zonde
van mijn tijd hebben gevonden. Maar dat
zijn geen gronden waarop je dienst kunt
weigeren, hè. Dus in het gesprek dat je
hebt over je motieven, heb ik mijn priori
teiten wat verlegd en vooral de nadruk
gelegd op geweldloosheid. Niet dat ik
heb gelogen, maar ik heb, laat ik zeggen,,
een deel verzwegen. Tegenover zo'n
commissie hoefje met die andere, prakti
sche bezwaren niet aan te komen".
Wet
Bereid als hij is een veer te laten voor zijn
principes, behoort Paul Effting inmid
dels tot een groep dienstweigeraars die
steeds kleiner wordt. Nog geen dertig
jaar geleden zou hij vermoedelijk niet
eens zijn erkend als gewetensbezwaarde.
De eerste dienstweigeringswet dateert
uit 1923 toen de enkeling die 'in principe
bezwaar had tegen het doden van de
evenmensch' kon worden vrijgesteld
van militaire dienst. Veertig jaar lang
was dat de enige weigeringsgrond.
In 1962 werd Het Geweten ingevoerd,
toen de Wet Gewetensbezwaren van
kracht werd. Die voorzag in een verrui
ming van de motieven van de dienstwei
geraars met een ieder 'die onoverkome
lijke gewetensbezwaren had tegen de
vervulling van de dienstplicht vanwege
godsdienstige of zedelijke overtuiging'.
Een weigeringsgrond die in 1979 nog
eens werd uitgebreid met de categorie
jonge mannen die niet wil worden be
trokken bij gebruik van 'midd^Jen van
geweld'. Onder deze laatste omschrij
ving vallen bij voorbeeld de dienstweige
raars die principieel bezwaar maken te
gen het gebruik van kernwapens.
Vanaf 1979 is het aantal jongens dat
een beroep doet op de Wet Gewetensbe
zwaren min of meer stabiel: rond de 3000.
Maar sinds november vorig jaar is daar
verandering in gekomen. Met het lang
zaam opentrekken van het IJzeren Gor
dijn is de animo in het leger te gaan be
langrijk afgenomen. Het aantal dienst
weigeraars is sindsdien met vijftig pro
cent toegenomen tot ongeveer 4500.
Gewetensnood
Terwijl de vredesbeweging haar aan
hang in die maanden juist aanzienlijk zag
verminderen en in een identiteitscrisis
raakte, bleek een toenemend aantal jon
ge Hollanders in hevige gewetensnood te
raken bij de gedachte onder de wapenen
te worden geroepen. Hoewel, geweten...
"Ik denk dat sinds de ontspanning tus-
r Paul Effting: "Toch een soort straj
sen Oost en West steeds meer mensen
zich afvragen wat bij gebrek aan een vij
and nu nog eigenlijk het nut is van het le
ger". zegt Martin Hooghiemstra van de
Vereniging Dienstweigeraars. "Maar er
speelt nog iets anders mee. Dienstweige
ring is in steeds bredere kring geaccep
teerd. Vroeger was je een landverrader
en werd je met de nek aangekeken. Bij
sollicitaties kon je daar later in je carrière
nog lang last van hebben. Dat is nu wel
allemaal voorbij".
Volgens Martin Hooghiemstra is de
verbetering van de informatie over de
manieren om de dienstweigering aan te
pakken, een belangrijke oorzaak van het
toenemend aantal weigeraars. Aanko
mende gewetensbezwaarden kunnen
niet alleen putten uit een lange reeks van
brochures van bij voorbeeld de Vereni
ging Dienstweigeraars. Ook het ministe
rie van defensie zelf verstrekt gratis
juridische bijstand bij het verkrijgen van
de status erkend gewetensbezwaarde
En sinds kort zijn er de op commercièle
basis werkende juridische adviesbu
reaus die dagelijks adverterend in lan
delijke dagbladen - dienstplichtigen de
weg wijzen naar uit- en uiteindelijk af
stel.
Pacifist
Juridische bijstand van welke aard dan
ook is veelal noodzakelijk wil de dienst
weigeraar slagen. Want politieke ont
spanning op zich is ook nu geen argu
ment waarbij het geweten in het geding
is; het kan hooguit dienen als bijkomend
motief naast de onoverkomelijke bezwa
ren tegen 'middelen van geweld'. En met
de uitbreiding van het assortiment
dienstweigeraars is tevens een grotere
verscheidenheid in hun motieven waar
te nemen.
Nog in de jaren zeventig was de moda
le dienstweigeraar een overtuigd anti
militarist. die veel tijd en energie stak in
de verbreiding van zijn idealen. Die ïdee-
le pacifist vormt nu echter een minder
heid. "Om niet te zeggen dat ze bijna he
lemaal zijn verdwenen", zegt mr. F.W.
Stapel, secretaris van de commissie van
advies inzake gewetensbezwaren militai
re dienst.
De commissie van advies is een bij het
ministerie van defensie ondergebrachte,
maar onafhankelijk opererend orgaan
dat gesprekken voert met de dienstwei
geraars teneinde inzicht te krijgen in de
geldigheid van hun motieven. Sinds
ruim tien jaar is mr. Stapel daarvan amb
telijk secretaris. Hij heeft duizenden ge
wetensbezwaarden aan zich voorbij zien
trekken.
"Het is de laatste jaren allemaal wat za
kelijker geworden", zegt hij. "De echte
principiële dienstweigeraar, die het uit
sluitend gooit op totale geweldloosheid,
komt bijna niet meer voor. Vaak is er
sprake van een cocktail van bezwaren,
waarvan een aantal wel en een aantal niet
relevant is. Wij pikken die relevante be
zwaren eruit en de rest laten we links lig
gen. Maar het gaat toch om mensen die
militair geweld afwijzen en daar ook iets
voor over hebben in de vorm van het ver
vullen van de vervangende dienst
plicht".
Juristenbureaus
Veel moeite heeft Stapel met een betrek
kelijk jong verschijnsel, waarbij er men
sen voor de commissie verschijnen wier
uitdrukkelijke wens het is vooral niet te
worden erkend als gewetensbezwaarde.'
Deze categorie behoort doorgaans tot de
clientèle van de commercieel opereren
de juristenbureaus. Zij hebben eerder te
vergeefs geprobeerd vrijstelling te ver
krijgen of buitengewoon dienstplichtig
te worden verklaard. Als het langs die
weg niet is gelukt uit de militaire dienst
te blijven, dan doen ze ten lange leste een
beroep op de Wet Gewetensbezwaren.
Staan ze eenmaal voor de commissie,
dan putten ze zich uit in het aanvoeren
van argumenten waarvan zij zeker weten
dat deze niet door de commissie worden
aanvaard. In dat geval wordt hun beroep
verworpen en ontvangen zij na enige tijd
opnieuw een oproep voor de militaire
dienst. Vervolgens doen zij wederom een
beroep op de Wet Gewetensbezwaren,
waarna ze in afwachting van behande
ling niet hoeven op te komen. Desnoods
wordt deze handeling enkele malen her
haald. totdat de betreffende dienstplich
tige helemaal kan wegblijven, bijvoor
beeld omdat hij te oud is geworden om
de dienstplicht nog te vervullen.
Mr. Stapel: "Het laatste waar deze lie
den zin in hebben, is het vervullen van de
vervangende dienstplicht. Vaak zijn het
jongens met goedbetaalde banen m het
bedrijfsleven die tot aan de Raad van
State vergeefs hebben geprobeerd vrij
stelling te krijgen. Als zy het uiteindelijk
op gewetensbezwaren gooien, dan ver
schijnen ze goed voorbereid voor de
commissie. Ze weten precies wat ze wel
en niet moeten zeggen. 'Ik heb niets te
gen het leger, maar is het niet veel beter
en efficiënter een kleiner beroepsleger in
te stellen', zeggen ze dan".
'Tot hun verbazing staan ze vaak bin
nen vijf minuten weer buiten. Je herkent
ze zo; van die snelle types met lederen
koffertjes die zichzelf veel te duur vin
den om de dienst in te gaan. Als we hen
erop wijzen dat ze recht hebben op reis
kostenvergoeding. zeggen ze ach nee.
laat maar zitten"
Frustrerend
De secretaris erkent zittingen met deze
categorie weigeraars als buitengewoon
onbevredigend en frustrerend te erva
ren. "Soms heb je de neiging ze wèl te er
kennen. zodat ze alsnog vervangende
dienstplicht moeten doen. Ik klap uit de
school als ik vertel dat dat één keer is
voorgekomen. Die jongen begon tussen
alle argumenten door per ongeluk toch
over geweldloosheid en stak daarmee
dus een erkenbaar verhaal af. Achteraf
realiseerde hij zich dat hij dat helemaal
niet had moeten zeggen, want nu was hij
toch erkend".
Volgens Stapel is dergelijk oneigenlyk
gebruik de premie die je betaalt voor een
liberale wetgeving en de kwaliteit van de
rechtstaat. "Maar het komt de laatste tijd
zo vaak voor. dat ik me afvraag of dit nog
wel gerechtvaardigd is"
Ook de Vereniging Dienstweigeraars
moet niets hebben van dergelijke om
gangsvormen met de Wet Gewetensbe
zwaren. Martin Hooghiemstra: "Wij pro
beren het dienstweigeren toch het karak
ter van een protest te geven Op deze ma
nier blijft daar natuurlijk niks van heel
Bovendien: de grootste vriend van de ju-
ristencollectieven is de onwetendheid.
Veel mensen hebben geen idee hoe ze
uitstel kunnen aanvragen en laten dat
dan voor veel geld deze bureaus opknap
pen. Er komen echt excessen voor 750
gulden om een beroep te doen op de Wet
Gewetensbezwaren. Puur schandalig
by ons kun je voor vier gulden een boek
je kopen waar precies in staat hoe je het
moet doen".
De Haagse jurist J.P. van Rossum (da-
gelyks adverterend in de dagbladen met
de bondige tekst Dienstplicht? Juri
disch advies inzake uitstel e.q. vrijstel
ling) is wonderlyk genoeg de eerste om
te erkennen dat veel van zyn cliënten van
toeten noch blazen weten. "Die hele pro
cedure van dienstweigeren stelt niks
voor. Het is zo eenvoudig, ik zou het op
een A-viertje kunnen uitleggen Maar er
komen academisch geschoolden by my
die er geen bal van begrypen en er geld
voor over hebben om alles door mij te la
ten verzorgen"
Van Rossum zegt diep respect te heb
ben voor de echte' dienstweigeraar die
hij dan ook wel eens voor nul gulden de
weg wil wijzen. De rest dient echter in
diep in de buidel te tasten. Zyn tarieven
variëren van 350 tot 750 gulden, afhanke
lijk van. de te verrichten werkzaamhe
den. En hoewel hij geen honderd procent
succes garandeert, is het hem naar eigen
zeggen tot nu toe altijd gelukt alle cliën
ten uit de militaire dienst te houden.
"We leven in een tyd waarin mensen
op genieten uit zyn". stelt Van Rossum
vast "Mensen denken alleen maar aan
zichzelf; het idee iets voor de gemeen
schap te betekenen, is volstrekt uit de
mode De meeste van die jongelui den
ken alleen maar aan hun carrière. Ze heb
ben net een universitaire studie achter
de rug en hebben geen zin om stil te
staan voor de militaire dienst".
"Ik kryg hier echt de bloem der natie,
hoor. Leden van eerste-klasfamilies. zo
nen van beroepsofficieren by wie het
hemd kennelyk nader is dan de wapen
rok. Er zitten tandartsen by die niet eens
weten wanneer de Tweede Wereldoorlog
is geweest. Maar ik hou ze uit de dienst,
als ze dat willen. Nee, ik heb ze inder
daad niet altijd even hoog zitten. Dat
klopt. Maar ik voldoe gewoon aan een
vraag. Als ze morgen allemaal weg zou
den blijven, dan vind ik dat ook niet erg
Ik heb het druk genoeg met andere za
ken".
Rekken
De Haagse jurist probeert uitstel voor
zyn clienten te verkrygen door de proce
dure voor buitengewoon dienstplichti
gen oeverloos te rekken. Hy doet dat
door een conflict uit te lokken met de
ambtenaar van defensie by voorbeeld
over de rechtsongelykheid van het lo
tingssysteem en dat voor te leggen aan
de afdeling geschillen van bestuur van
de Raad van State
Van Rossum: "En daarna zyn ze dan
wel mooi afgestudeerd, kostwinner ge
worden of te oud geworden voor de
dienst. Voor de hopeloze gevallen doe ik
een beroep op de Wet Gewetensbezwa
ren. Zo zit dat"
Van Rossum vindt het verwijt dat hier
sprake is van oneigenlijk gebruik van de
wet even terecht als hypocriet. "Natuur
lijk. strikt gesproken is hier sprake van
oneigenlyk gebruik. Maar is dat niet wat
te puriteins gedacht? Ik bedoel over-,
treedt het leger niet zelf ook de wet door
de btw te ontduiken7 Ik kan het me beat
voorstellen dat die lui geen zin hebben in
dienst te gaan Sommigen hebben ook
werkelyk goede redenen: ze zyn vaak re
latief oud. kunnen promoveren of heb
ben net een goede baan gekregen. Maar
de wet ia er alleen maar voor die pacifisti
sche grappenmakers"
By het ministerie van defensie is een
woordvoerder er niet zo van overtuigd
dat in steeds toenemende mate onei
genlyk gebruik wordt gemaakt van de
Wet Gewetensbezwaren 'Het is ons be
kend dat het aantal dienstweigeraars
met vijftig procent is toegenomen Maar
ik durf niet te zeggen dat die toename
wordt veroorzaakt door oneigenlyk ge
bruik. Daar is geen enkel bewys voor"
Mr. Stapel: "Intern hebben we ons wel
eens afgevraagd of we er niet eens iets
aan moeten doen. Voor een werkelijk
goed onderbouwd verhaal van een pnn
cipiéle gewetensbezwaarde gaan we m
de commissie tegenwoordig echt recht
op zitten. Er zyn er nog wel. maar dat per
centage wordt steeds kleiner Moet je een
gedeelteiyk onjuist gebruik van de wet
voor lief nemen ter wille van een liberale
wetgeving Dat is een vraag die de poli
tiek moet beantwoorden"
Mooier
Dienstweigeraar-van-de-oude-stempcl
Paul Effting heeft het zich ook wel eens
afgevraagd Is er geen eenvoudiger g»a
nier om vorm te geven aan myn bezwa
ren tegen de militaire dienst. "Je hoorde
wel sterke verhalen over hoe jongens op
de keuring deden om maar vooral te wor
den afgekeurd. Maar ik had geen zin om
toneel te gaan spelen, drie dagen door te
gaan zakken en met wallen onder myn
ogen net te doen alsof ik hardhorend
was. Het gaat dan niet meer om de pnnci
pes. Het wordt dan een kwestie van al
leen maar onder de dienst uitkomen
Nee. dan is echt weigeren toch mooier
