Wetenschap tevreden
met 34.000 bezoekers
'Een goudvis kan uren zonder zuurstof'
DE T
VAN TOEN
Duizenden belangstellenden in Leiden
Suggesties genoeg voor
nieuwe naam ziekenhuis
Leidse dierfysioloog over visonderzoek:
DE NAGELATEN SPOREN BEWONERS 'KANTONGERECHT'
MAANDAG 15 OKTOBER 1990
REGIO
PAGINA 9
LEIDEN/DEN HAAG De manifestatie 'Wetenschap op zicht', waarmee de Nationale
Wetenschapsweek werd afgesloten, heeft gisteren door het hele land 34.000 belangstellen
den getrokken, zo hebben de organisatoren meegedeeld. Gezien de 'concurrentie' van het
mooie weer, toonden zij tevreden over de opkomst.
herfstweer elders de bezoekersaan
tallen drukte, leek dit voor de Hor
manifestatie. De manifestatie 'Bio- tus juist een pré te zijn. Het was in
logen en hét milieu' in de Hortus de tuin een drukte van belang. Ze-
Botanicus en het rijksherbarium
werd door enige duizenden mensen
bezocht. De universiteit had op de
twee locaties in het kader van de
wetenschapsdag tentoonstellingen,
lezingen, puzzels en vragenuurtjes
georganiseerd. Waar het mooie
In totaal 80 musea, sterrenwachten In Leiden deden de afdeling bio-
en onderzoeksinstituten waren logie en de sterrenwacht mee aan de
voor iedereen geopend. De bezoe- - .-»•
kers konden vragen stellen over we
tenschap en techniek en zelf proe
ven nemen. Ook waren er speciale
lezingen, demonstraties en film
voorstellingen over de meest uit
eenlopende onderwerpen, van dna-
technologie tot 'een mammoet on
der de microscoop'.
ker aan het begin van de middag,
toen de zon nog aardig scheen, wa
ren de bankjes in de Hortus erg in
trek.
NOORDWIJK/NOORDWIJ-
KERHOUT Ruim 200 bewo
ners en werknemers van de
psychiatrische ziekenhuizen
Sancta Maria en St. Bavo heb
ben deelgenomen aan de prijs
vraag voor een nieuwe naam.
De twee ziekenhuizen inte
greren op 1 januari 1991 en
voor die tijd moet er een nieu
we naam komen. De winnaar
van de prijsvraag krijgt een
reis voor twee personen ter
waarde van 2000 gulden. Daar
naast zijn er voor 50 inzenders
prijzen van 50 gulden beschik
baar alsmede een prijs van 100
gulden in de categorie grappen
en grollen. De directies beslis
sen binnen een maand over
een nieuwe naam.
De voorgenomen samenwer
king tussen de twee zieken
huizen is volledig en op alle
fronten. Vooralsnog blijven de
twee locaties, Noordwijk en
Noordwijkerhout, wel be
staan. Directeur Van der
Zanden van Sancta Maria
denkt dat het tot ver na het
jaar 2000 zal duren voor er
sprake is van een verhuizing
van een van de twee zieken
huizen.
De integratie is indirect een
gevolg van de verhuizing van
een belangrijk deel van het
centrum St. Bavo naar Rotter
dam. De overblijvende divi
sies Beschut wonen en het
Centrum vooor Klinische Psy
chotherapie waren samen te
klein om zelfstandig voort te
blijven bestaan. Deze twee
gaan nu samen met de vier di
visies van de Sancta.
De komende maanden moet
er nog heel wat gebeuren. Het
is de bedoeling dat er één di
rectie, bestuur, onderne
mingsraad. bewonersraad,
maar ook technische, medi
sche en andere diensten wor
den gevormd. Wie waarin zit
ting neemt en wie wat doet
moet nog verder worden uit
gewerkt. Van der Zanden is er
van overtuigd dat de streefda
tum wordt gehaald. "Op 1 ja
nuari is de integratie een feit,
dat is zeker", aldus Van der
Zanden.
Onderzoek TL Twente
Universiteiten snel privatiseren
ENSCHEDE/LEIDEN - De voor
stellen van minister Ritzen (onder
wijs) voor een grotere zelfstandig
heid van universiteiten maken een
snelle privatisering van deze insti-
tiuten noodzakelijk. De nieuwe be
voegdheden van de universiteitsbe
sturen dreigen anders in een
machtsvacuüm terecht te komen
waarin niet duidelijk is wie waar
voor verantwoordelijk is.
Die conclusie wordt getrokken in
een onderzoek dat het bestuur van
de Universiteit Twente (UT) heeft
laten instellen naar de mogelijkhe
den voor verdere verzelfstandiging
van de Nederlandse universiteiten.
In het rapport krijgt de bewinds
man het advies af te zien van het re
guleren van de interne structuur bij
de universiteiten. Dit is mogelijk
door de rijksuniversiteiten - waar
onder die van Twente en Leiden -
dezelfde formele vrijheden te geven
als de bijzondere universiteiten.
Ook wordt de minister aangera
den de besturen van de rijks- en bij
zondere universiteiten meer be
leidsruimte te geven, met name
Onderzoek naai*
dienstverlening
bedrijfsvereniging
LEIDEN De FNV en Konsumen-
ten Kontakt doen gezamenlijk een
groot onderzoek naar de dienstver
lening aan arbeidsongeschikten
van bedrijfsverenigingen en het Ge
meenschappelijke Administratie
Kantoor (GAK). Staat de klant cen
traal bij de bedrijfsvereniging en
het GAK, willen FNV en consumen
tenorganisatie weten. Beide willen,
waar nodig, actie ondernemen om
de dienstverlening bij de bedrijfs
verenigingen en het GAK te verbe
teren.
In Nederland zijn veel geheel of
gedeeltijk arbeidsongeschikten. Zij
ontvangen hun uitkering van de be
drijfsvereniging of het GAK. Vol
gens FNV en Konsumenten Kon-
takt is het van groot belang dat deze
uitkeringsinstanties goed functio
neren: uitkeringen moeten op tijd
worden uitbetaald, de instantie
moet goed bereikbaar zijn en er
moet goede voorlichting worden
gegeven.
Voor het onderzoek naar het
functioneren van bedrijfsverenigin
gen willen de beide organisaties zo
veel mogelijk arbeidsongeschikten
aan het woord laten. Naast het aan
schrijven van arbeidsongeschikten
binnen de eigen gelederen, doen de
organisaties daarom een oproep aan
andere arbeidsongeschikten om
iets over hun ervaringen te vertel
len.
De FNV- en Konsumenten Kon-
takt zijn geïnteresseerd in positieve
en negatieve ervaringen met be
drijfsverenigingen. Arbeidsonge
schikten die willen meewerken aan
het onderzoek kunnen een vragen
lijst opvragen bij Konsumenten
Kontakt, Antwoordnummer 606,
2501 VJ Den Haag. onder vermel
ding van 'onderzoek bedrijfsvereni
ging'. De anonimiteit van de deelne
mers aan het onderzoek wordt door
de FNV en Konsumenten Kontakt
gewaarborgd.
waar het gaat om transacties voor
bijvoorbeeld onroerend goed. De
invloed van de overheid zou vol
gens de onderzoekers van de UT
moeten worden beperkt tot het al
gemeen belang, zoals de toeganke
lijkheid van het onderwijs. Met de
privatisering van de universiteiten
zou Nederland Italië en Frankrijk
volgen,
De Leidse biologen blijken zich
op verschillende manieren met het
milieu bezig te houden. In het Gor-
laeuslaboratorium wordt de relatie
vis/milieu bekeken. De 'biologie-
tak' van de universiteit doet daar
naast onder meer onderzoek naar
de mogelijkheden ziekten en pla
gen in planten te bestrijden zonder
chemische middelen.
Veel mensen lijken geïnteres
seerd te zijn in biologische bestrij
ding, het gebruik van natuurlijke
vijanden om een plaag te bestrijden.
De medewerkers van de universi
teit die in de orangerie van de Hor
tus daarover voorlichting gaven,
hadden niet eens de tijd koffie te
drinken.
De Leidse universiteit is nauw be
trokken bij de inzet van sluipwes
pen in de cassaveteelt in Afrika. De
wesp eet luizen op. Afrika is niet
hetzelfde als een huiskamer hier en
dus moest bioloog K. Hofker keer
op keer de mensen teleurstellen als
zij informeerden naar de mogelijk
heid om de wesp hier in te zetten.
Ook het onderzoek naar moge
lijkheden om de resistentie (weer
stand) tegen ziekten en plagen in te
kruizen danwel door biotechnolgie
in de plant te brengen, werd in de
orangerie aanschouwelijk gemaakt.
Aan de overkant van het Rapen
burg, in het rijksherbarium, was het
de hele middag eveneens een druk
te van belang. Hier viel een exposi
tie te zien over de uitstervende plan-
tesoorten in het oerwoud en in de
westerse landen en werden lezin
gen gehouden over het thema bio
loog en milieu. Al met al kan de af
deling biologie terugzien op een ge
slaagde deelname aan de weten
schapsdag.
Het Academisch Medisch Cen
trum in Amsterdam (AMC) had de
deuren van het anatomisch labora
torium voor het publiek openge
steld. Het mooie weer ten spijt was
het knap druk. De nieuwsgierig
heid voor de foetus met twee hoof
den, de Siamese tweeling en om zelf
eens naar weefsel onder de micro
scoop te kijken, won het uiteinde
lijk van het stralende najaarszonne
tje.
LEIDEN - Voor nagenoeg ieder
een zal het woord 'vis' weinig meer
oproepen dan een beeld van een
lekkerbekje of andere versnape
ring. Amateurvissers krijgen wel
licht nog een visioen van een leefnet
vol vis, maar dan houdt het ook wel
op ook. Slechts weinigen beseffen
zich dat vissen worden gebruikt
voor fundamenteel en belangwek
kend fysiologisch onderzoek. De
wetenschapsdag die gisteren werd
gehouden, gaf de geïnteresseerde
leek de gelegenheid kennis te ma
ken met deze 'functie' van de vis.
De vakgroep dierfysiologie van
de rijksuniversiteit in Leiden doet
in het Gorlaeus laboratorium on
derzoek aan vissen. Heel in het kort
is het onderzoek te omschrijven als
'Op welke manier past een vis zijn
stofwisseling aan aan veranderde
leefomstandigheden en wat zijn de
gevolgen van milieuvervuiling voor
dit dier?'.
De vraag lijkt simpel, het onder
zoek is dat allerminst, zo bleek gis
teren. Professor A.D.F. Addink on
derzoekt sedert 1974 de regulatie
van de energiehuishouding onder
invloed van milieufactoren. Wat ge
beurt er in de vis als de hoeveelheid
zuurstof in het water en de tempera
tuur daarvan verandert en op welke
manier heeft de zuurgraad van het
water effect?.
Het vissenonderzoek is, zo zet Ad
dink uiteen, fundamenteel onder
zoek. Het leert iets over de manier
waarop levende wezens hun stof
wisseling kunnen wijzigen als reac
tie op gewijzigde omstandigheden.
Een goudvis kan bij bepaalde tem
peratuur uren achtereen zonder
zuurstof, een forel kan dat niet. Het
is belangrijk om te weten waarom
de een het wel kan en de ander het
niet. "Dat geeft inzicht in de biolo
gische processen. Het is al vaker ge
bleken dat kennis van de biologie
van de dieren van belang is voor het
begrijpen van het menselijk li
chaam".
Naast het vergaren van basisken
nis over het levend organisme, le
vert het onderzoek gegevens op
over de effecten van vervuiling. Het
lijkt bijvoorbeeld zo te zijn dat vis
sen in zuur water minder goed een
verminderd aanbod van zuurstof
kunnen weerstaan. In de zomer
maanden, als de sloten warm wor
den, wil verminderd zuurstofaan
bod nog wel eens voorkomen
Alle onderzoeken in het lab worden
uitgevoerd met levende vissen. In
grote aquaria zwemmen honderden
goudvissen, karpers, graskarpers
en andere vissoorten rond. Het on
derzoek is in grote lijnen onder te
verdelen in het algemeen onder
zoek naar de omvang van de stof
wisseling van het dier bij verschil
lende zuurstofgehaltes, temperatu
ren en zuurgraden en onderzoek
naar de dynamiek van die stofwis
selingsprocessen.
Om de omvang van de stofwisse
ling bij verschillende temperaturen,
zuurstofgehaltes en zuurgraden te
meten, worden de vissen in een
roestvrijstalen blik ter grootte van
een conservenblik geplaatst Dit
blik wordt in een groot apparaat ge
zet waardoor de produktie van
warmte (en dus de stofwisseling
van de vis) uiterst nauwkeurig kan
worden gemeten. Uit dit onderzoek
blijkt onder meer dat een goudvis
bij gebrek aan zuurstof zijn stofwis
seling op een andere manier, maar
zonder zuurstof, voortzet. Een forel
daarentegen bezit dat vermogen
Tijdens de Open Monumenten
dag op 8 september werd het aar
dige boekje van de hand van de
Leidse kunsthistoricus Jan Ne-
derlof te koop aangeboden. Dat
het boekje inderdaad helpt bouw
stijlen te herkennen, is te merken
wanneer een van de vele panden
aan het Rapenburg wordt uitge
kozen om dat eens uit te probe
ren.
De achttiende eeuwse voorgevel
van Rapenburg 19 verhult een
lange en ingewikkelde bouwge
schiedenis. Veel van deze indruk
wekkende huizen zijn namelijk
niet in één keer tot stand geko
men maar het produkt van ver
scheidene verbouwingen. Het im
posante uiterlijk verraadt wel dat
het huis veel vooraanstaande be
woners gekend heeft.
Al in de zestiende eeuw werden in
opdracht van Paulus Buys enkele
op het perceel staande woningen
tot één groot woonhuis ver
bouwd. Buys was een man van
nationale betekenis, die onder an
dere een belangrijke rol speelde
in de Tachtigjarige Oorlog. Hij
was een persoonlijke vriend van
prins Willem van Oraiye, werd in
1572 tot landsadvocaat benoemd
en zou later diverse vredesbe
sprekingen voeren.
In 1593 verkocht hij zyn huis aan
de Antwerpse koopman Daniël
van der Meulen, die eveneens een
belangrijke rol in de nationale po
litiek speelde en net als Buys be
vriend was met Willem van Oran
je. Zijn hoge positie blijkt wel uit
het feit dat Louise de Coligny en
haar zoon prins Frederik Hendrik
tijdens een verblijf in Leiden ook
een bezoek brachten aan zijn wo
ning aan het Rapenburg.
Stempel
In 1596 kocht hij het buurhuis,
liet beide huizen samenvoegen en
van een nieuwe bakstenen voor
gevel voorzien. De voorgevel in
renaissancestijl werd vermoede
lijk door Lieven de Key ontwor
pen en was versierd met natuur
stenen banden, zogenaamde
speklagen. De entree was opge
trokken in natuursteen, voorzien
van een fronton en moet eruit
hebben gezien als de ingangs
poort van de Latijnse school in de
Lokhorststraat of die van het
Rijnlandshuis (Hoogheemraad
schap) aan de Breestraat. Lieven
de Key was een beroemd bouw
meester en in Leiden vooral be
kend van zyn werk aan de gevel
van het stadhuis.
De volgende bewoner was mr.
liTflV itól'
Willem Paets, burgemeester van
Leiden. Ook hij drukte zijn stem
pel op het huis. Hij liet het perceel
in 1634 uitbreiden met een erf aan
"de Groenhazengracht en rond
1650 liet hij het oude achterhuisje
vervangen door een groot achter
huis met een zaal.
De gevel van het nog bestaande
achterhuis is uitgevoerd in Hol
lands classicistische stijl en voor
pens van Paets en zijn vrouw.
Sinds de aanleg van de Novapas
sage is de tuingevel goed te zien.
De detailleringen van de tuinge
vel vertonen zo'n sterke gelyke-
nis met die van de Lakenhal dat
men ervan uitgaat dat de bouw
meester van de Lakenhal, Arent
van 's Gravesande, tevens de ont
werper van de achtergevel is.
Arent van 's Gravesande was in
De indrukwekkende achttiende eeuwse voorgevel van het kantongerecht aan het Rapenburg verhult een lan
ge bouwgeschiedenis. (foto wim injkmmi
Paets kende zyn stadsbouwmees
ter al van de Lakenhal waar
Paets' zoon Cornelis de eerste
steen had gelegd. Voor de burge
meester moet het geen probleem
zijn geweest de stadsfabnek in te
schakelen bij de verbouw van zyn
eigen huis.
Pas in de achttiende eeuw ver
kocht de familie Paets het huis
aan Johannes van Bergen van der
Grijp, die werkzaam was geweest
in Oost Indië en na terugkomst, in
Leiden zijn oude dag wilde slij
ten Dir*ct na aankoop verzocht
hij het gerecht of hy het pand van
een nieuwe voorgevel met bordes
mocht laten voorzien.
In 1752 werd de bouw van de ho
ge lijstgevel in Lodewijk XlV-sttfl
afgerond. De decoratie bleef be
perkt tot de entree, die tevens
werd voorzien van een indruk
wekkend bordes en een gietyze-
ren hek. De ingangspartij had
i LEIDSE
KRONIEK OVER
/MENSEN EN
GEDANE ZAKEN
zien van de kolossale orde, dat wil
zeggen dat de Ionische pilasters
over de totale hoogte van de gevel
tot aan de daklijst doorlopen en
niet per verdieping zijn onderbro
ken. Het geheel wordt bekroond
door een hoofdgestel met een
fronton dat is voorzien van de wa-
die tijd fabryck, stadsbouwmees
ter Bouwopdrachten van het ste
delijk bestuur werden door hem
uitgevoerd evenals andere be
langrijke opdrachten in de stad.
Hij bouwde bijvoorbeeld de Ma-
rekerk, de Lakenhal en de kerk
hui sjes rond de Pieterskerk.
zich tot dan toe niet in het midden
van de gevel bevonden, maar vol
gens de veranderde inzichten
diende een gevel symmetrisch te
zijn en werd de entree derhalve
naar het midden verplaatst. Het
huis werd bij die gelegenheid ook
hoger opgetrokken en het interi
eur werd gemoderniseerd.
In 1778 werd Johannes Meerman
jr veertigraad van Leiden en
kwam als zodanig in de Rekenka
mer van Holland en als afgevaar
digde van Leiden in de Staten van
Holland. In verband met deze
functies besloot Meerman tot de
aankoop van een passend pand.
Rapenburg 19. In opdracht van
hem werd in 1788 een stucplafond
geplaatst in de Grote Zaal, aan de
achterzijde van het huis. Het ont
werp is van James Wyatt (1748-
1813), de beroemdste Engelse ar
chitect van zijn tijd. Wyatt is voor
het maken van zijn ontwerp nooit
in Nederland geweest, maar paste
het wel aan aan de Hollandse tra
ditie: hij liet bijvoorbeeld het in
Engeland gebruikelijke schilder
werk achterwege. Meerman be
woonde het huis slechts vyf jaar
waarna hij zich terugtrok in zijn
buitenhuis.
Vanaf 1836 bewoonde jhr. dr. Phi
lip Franz Balthasar von Siebold
het pand. Hy had als officier van
gezondheid in dienst van de Ne
derlandse regering gewerkt op
het Japanse eiland Denhima en
had bij die geleg- nh. :>1 MB in
drukwekkende collectie voor
werpen verzameld. Op de eerste
verdieping stond lange tijd zijn
Japanse verzameling opgesteld
die thans de kem vormt van de
Japanse collectie van het Rijks
museum voor Volkenkunde. De
begane grond werd van 1837 tot
1844 verhuurd aan de studenten
sociëteit Minerva.
Steentje
In 1862 ging het huis over in han
den van de Nederlandse Staat die
er de arrondissementsrechtbank
en het kantongerecht in onder
bracht. Sedert 1877 is alleen het
kantongerecht er nog gevestigd.
Het is goed te zien dat alle bewo
ners aan het uiterlijk en interieur
van het woonhuis hun steentje
hebben bijgedragen. In elke eeuw
zyn deuromlijstingen en schoor
steenmantels aangebracht. De
voor- en achtergevel bevinden
zich grotendeels nog in onge
schonden staat en de kelders zelfs
nog uit de tyd van Daniël van der
Meulen.
BLANCA VAN DEN BERG
niet. "Die zwemt zich binnen enkele
minuten dood. wanhopig op zoek
naar zuurstof', zet Addink uiteen.
Het tweede onderdeel van het on
derzoek. het bekijken van de snel
heid cn dynamiek van de stofwisse
lingsprocessen. vereist een nog in
gewikkelder opstelling. Elke vis
wordt individueel bekeken. De vis
wordt in een perspex koker ge
plaatst en tussen de vis en de wand
van de koker wordt een plastic zak
je opgeblazen. De vis komt daar
door idem te zitten en kan zich niet
bewegen. Via een slangetje in de
bek wordt de vis beademd. Vervol
gens wordt er een magnetisch veld
rond de vis aangelegd en worden er
radiogolven op hem losgelaten. Uit
de resonantie van die golven kun
nen de wetenschappers opmaken
hoe snel de stofwisseling op een be
paalde plaats in het visselyf zich af
speelt.
Ondanks het science-fiction-ach-
tig karakter van dit onderzoek is
ook hier direct een link te leggen
naar de mens. Vermindering van
zuurstof, een onaangename tempe
ratuur of een te hoge zuurgraad zijn
stressfactoren. De vis reageert hier
op met een versnelde verbranding
van zogeheten energierijke fosfaten
en een vertraagde aanmaak hier
van. Hy teert dus op dat moment
een beetje in. Mensen die geduren
de langere tijd onder stress leven
(hard werken, zorgen en dergelyke)
vallen ook vaak af.
Met de open dag gisteren is voor
wat meer mensen duidelyk gewor
den dat de logica van onderzoek aan
vissen groter is dan op het eerste ge
zicht lykt. 'Het zijn net mensen'.
@ufti)iputo:gi
15 oktober 1990
Honderd jaar geleden stond er
in de krant
- Eene opzienbarende verkla
ring, welke wellicht kan leiden
tot ontdekking van .Jack the
Ripper." is dezer dagen tegen
over de veiligheidscommusie
van Whitechape 1 door eene
vrouw afgelegd. De vrouu» deel
de mede dat zij omstreeks 2 ja
ren geleden in genoemde wijk
eene kamer verhuurde aan een
jonkman, die geen werk scheen
te hebben, hoewel hij steeds
volop geld bezat. Het heette dat
hij dit ontvinp van zijn vader en
van zijn broeder, die dokter was.
Hij had veel kleederen. revol
vers. geweren en andere vreem
de gereedschappen". Gewoon
lijk ging hij 's avonds om 5 uren
uit en dikwijls nadat hij laat in
den nacht thuis gekomen was.
bemerkte de vrouw dat zich
bloedvlekken op zijne kleederen
bevonden- Eens was hij thuisge
komen met verscheidene stukken
boot had gekregen. Zij zag dat
hij de lever in eene courant pak
te en aan de veilipheidsrommu-
ttf verzond. Andere stukken
pakte hij in briefomslagen, die
hy aan een paar nieuwsagent
schappen en aan de politie
adresseerde, doch vergat weg te
zenden. Hij had een groot aantal
koperen trouwringen en bracht
op zekeren keer een met bloed be
vlekten. witten boezelaar thuis,
welke hij aan de vrouw gaf om te
wasschen Na den laauten
moord in Whitechapel verdween
hy voorgoed Een paar pantof
fels, ver scheidenen tasschen en
eene lange overjas, alle. volgens
de vrouw, met bloed bevlekt, liet
hy achter. De vrouw was er van
overtuigd dat de man die by
haar gewoond had .Jack Oir
Ripper' was
Vijfentwintig jaar geleden
- Voor het eerst sinds zijn ope
ratie heeft president Johnson
guteren zijn kamer verlaten.
Hij heeft ruim een uur buiten in
de zon gezeten.
