Vliegen in China
echt geen pretje
Dodelijke verjaardagen
ENKWIJZER
SCHOP
LU
O
Onze taal
ff»
ZATERDAG 13 OKTOBER 1990
PAGINA 29
PVDA Vandalen, verslaafden en criminelen. Doorha
len wie niet zijn gewenst. Als het aan de PvdA ligt alle
maal.
De partij heeft zich ooit (zeker in theorie) het lot van deze minderheden aan
getrokken, maar in het streven naar nog meer realisme (een ander woord
voor verslaving aan macht) is voor hen geen plaats meer.
Het is leuk om je te verplaatsen in de mens achter het vandalisme, de ver
slaving en de criminaliteit, maar dat kost wel tijd en vooral geld en daar is in
de moderne samenleving nou juist een groot gebrek aan
Dan deze minderheden maar aan de kant gezet onder het motto 'die be
zorgen je geen plaats in het pluche'. Nog even en de vraag dringt zich op wie
voor slachtofferhulp in aanmerking komt: de slachtoffers van geweld of de
genen aan wie na het plegen van het geweld niet eens meer wordt gevraagd
-•aarom zij daartoe zijn gekomen.
kant. En toch zal hij er voor moeten zor
gen dat de muziekschool een aanmer
kelijk toontje lager gaat zingen. Het zal
het komende jaar daar aan het Rapen
burg nog wel eens vals klinken.
De Amsterdamse PvdA heeft het afge
lopen weekeinde de weg gewezen: te
rugkeer naar een strenge overheid en
zwaardere straffen. Wim Kok heeft al
laten weten zich in de voorstellen van
de Amsterdammers te kunnen vinden.
De uitwerking op nationaal niveau lijkt
nog slechts een formaliteit: het vlieg
kamp Woensdrecht kan worden omge
bouwd tot straf- en werkkamp. Dan
kunnen de kruisraketten tenminste
ook niet meer terug en slaat de PvdA
vier vliegen in één klap.
JAN PREENEN
MUZIEKSCHOOL Er zijn tijden ge
weest dat de overheid en door de over
heid gefinancierde instellingen toon
beelden van ordelijkheid en financiële
accuratesse waren. Watje ook van amb
tenaren kon zeggen, met hun kroon
tjespen schreven ze in elk geval alles tot
op een halfje nauwkeurig in hun folian
ten.
Die tijden zijn voorbij, zoals we in
Leiden nu hardhandig aan de weet ko
men. Eerst maakten ze bij de Schouw
burg even 132.000 gulden weg. Admini
stratief hadden ze er daar zo'n klieder
boel van gemaakt dat we nu nóg niet
weten of het geld is gejat of ergens in
dat bureaucratische woud is verdampt.
En dan nu dat zaakje met de Streek-
muziekschool aan het Rapenburg. Op
een begroting van nog geen drie mil
joen kampt men met het aardige tekort
van 668.000 gulden. Een deel ervan is
nog wel achterhaalbaar (ziekte, en ken
nelijk een ruime hoeveelheid zwanger
schap onder het personeel), een ander
deel niet en bij weer een ander deel (een
kleine twee ton voor een accountant)
vraag je je af of ze op die muziekschool
überhaupt nog wel eens hun hersens
gebruikten dan wel een blik in de eigen
portemonnaie sloegen.
De reacties van bestuur en directie
van de Streekmuziekschool zijn van
een adembenemende schoonheid. De
huidige penningmeester, M. van Rij uit
Wassenaar, die de gebakken peren v,an
zijn voorganger op zijn bord heeft ge
kregen, zei dat hij zich "niet aan de in
druk kon onttrekken" dat wat "de fi
nanciële discipline" betreft "niet het
voorzichtigheidsprincipe is gehan
teerd". Wat een charmante manier om
te zeggen dat je het een bende vindt.
Maar de mooiste reactie komt van de
directeur van de muziekschool, P.
Kunst. Hij schuift met het speelse ge
mak van de volmaakte artiest vrijwel
alle verantwoordelijkheid naar het vo
rige bestuur met de kreet: "Ik ben mu
zikant, geen bedrijfseconoom". Waar
om heeft zo'n man in hemelsnaam di
recteur willen zijn, denk je dan. Waar
om is hij niet gewoon met de blokfluit
door het land getrokken?
Wat Kunst hier beweert is natuurlijk
onzin. Als directeur is hij verantwoor
delijk voor het héle reilen en zeilen van
de school. Natuurlijk heeft het bestuur
goed toe te zien op de gang zaken en be
hoort het geen pretbegroting vast te
stellen, zoals nu schijnt te zijn gebeurd.
Maar een directeur heeft de dagelijk
se leiding en kan dus veel eerder dan
het bestuur constateren dat er dingen
scheef gaan. Daar moet hij zijn bestuur
van op de hoogte stellen. Dat hij pas vo
rige week vrijdag vernam dat er dit jaar
al 668.000 gulden te veel is uitgegeven,
is een onthutsend teken aan de wand.
Enfin, oud-wethouder Tesselaar is
nu uit zijn emiritaat gehaald om als in
terim-manager op de muziekschool te
fungeren. De terugkeer van de roze
panter. In tegenstelling tot zijn voor
ganger is Tesselaar geen typische muzi-
RUUD PAAUW
MAN EN PAARD "Man en paard, eiste
Lubbers. "Hinnik", zei Bolkestein ner
veus, en verslikte zich in een distel. En
hij dacht bij zichzelf: had ik het maat
schappelijk middenveld maar nooit be
treden.
Hij had het zo mooi bedacht. De
PvdA zou nu eens niet in de vuurlijn
van de kritiek komen te staan, maar
was de te paaien bondgenoot om mee
ten strijde te trekken tegen het CDA,
die eeuwige spin in het centrum van de
macht. Dus toen Wöltgens zijn beklag
deed over het stoffige overleg- en ad
viescircuit, waarin elk politiek vlam
metje gedoemd is te smoren, deed Bol
kestein er een schepje bovenop. Hij
sprak van het democratisch tekort, en
wees beschuldigend naar de verouder
de zuilenstructuur, dat pseudo-demo-
cratische web van verenigingen, bon
den, kerken en koepels waar steeds
meer de werkelijke macht komt te lig
gen ligt en waar de spin over waakt.
Een duivels pact tussen VVD en
PvdA lijkt gesmeed. Bolkestein recht
zijn rug, denkt niet langer na en stapt
op de spin af: "Het kan toch niet zijn",
zegt hij op hoge toon, "dat grote, open
bare geldstromen zich onttrekken aan
democratische controle?"
"Zeker', spreekt de spin likkebaar
dend. "Hoezo?"
"Het kan toch niet zijn...", probeert
Bolkestein nog eens, een tikje onzeker.
"Kan de geachte afgevaardigde", on
derbreekt de spin hem honingzoet,
"misschien met een voorbeeld adstru
eren wat hij bedoelt? Het zou de discus
sie verhelderen".
Bolkestein werpt een smekende blik
in de richting van de uitdrukkingsloze
Wöltgens, kijkt paniekerig om zich
heen en grijpt de eerste de beste steen
die hij ziet: 'Arbeidsbureau' gooit hij
gauw.
"Mis", bukt de spin, klaar om op zijn
prooi af te springen. "Nog eens, als je
durft".
"Woningsubsidies", gilt Bolkestein.
"Hap", zegt de spin en verzwelgt zijn
slachtoffer. Met man en paard.
WIM FORTUYN
Frits Bolkestein:
een hapklare prooi
Ongeluk met een CAAC-toestel. Het miste de landingsbaan in Hongkong en belandde in het water.
Vliegen in China is niet altijd
een pretje. Hoewel er weinig
bekend is over ongelukken,
kapingen en andere rampen in
het Chinese luchtruim, verdient
de CAAC, de binnenlandse
luchtvaartmaatschappij, zeker
niet het predikaat veilig. De
vliegramp, waarbij vorige week
in het Zuidchinese Kanton 128
doden vielen, is geen op
zichzelf staand incident.
door Henny van Egmond
De verhalen over vliegen in China zijn le
gio. Reizigers weten allemaal wel een
anekdote te vertellen. Over oude vlieg
tuigen, roekeloze piloten en een volsla
gen gebrek aan service tijdens de vlucht.
De meeste reizigers in de Volksrepu
bliek ontkomen er niet aan. Trein en bus
zijn geen echte alternatieven voor toeris
ten die een groot deel van het land willen
zien in een beperkte tijd. Bovendien is de
bus in China, zoals eigenlijk in heel Azië,
ook niet bepaald veilig. Toch maar vlie
gen, dus.
De eerste ervaring met CAAC, dat
staat voor Civil Aviation Administration
of China, doet meteen het ergste vermoe
den. De vlucht gaat van Chengdu naar
X'ian, de oude hoofdstad van China. Het
vliegtuig heeft vertraging. Op het vlieg
veld, dat bestaat uit niet meer dan een
start- en landingsbaan en één gebouw,
verstrijkt uur na uur. Een paar keer wor
den de passagiers van vlucht 2492 naar
een balie geroepen. Maar daar krijgen ze
niet de verwachte instapkaart maar een
bonnetje. De eerste keer voor een drank
je, later voor een maaltijd.
Na zeven uur is het eindelijk zover. Het
vliegtuig is gearriveerd. Het blijkt een II-
joesjin te zien, een machine van Russi
sche makelij. Geen modern toestel,
maar een propellervliegtuigje met
slechts 48 plaatsen. Deze types dateren
uit de jaren '60 en maken absoluut geen
betrouwbare indruk.
We wandelen er naartoe en stappen via
een soort keukentrapje in. Het lawaai
van de motoren komt nog het meest
overeen met het geluid van een opge
voerde Solex.
Het interieur van dit oorspronkelijk
voor militaire doeleinden gemaakte
vliegtuig is buitengewoon eenvoudig. De
stoelen zijn hard, op een aantal plaatsen
ontbreekt de veiligheidsriem, maar er
zijn wel twee stewardessen aan boord.
Een in een soort uniform, de ander in een
trainingpak. Direct na binnenkomst in
stalleren zij zich in de stoelen op de ach
terste rij en vallen in slaap. Pas vlak voor
de landing van de anderhalf uur durende
vlucht worden ze wakker en delen een
blikje fris uit.
Het blijkt uiteindelijk nog een van de
prettigste vluchten te zijn die we maken
in China. Het oude toestel trekt lang
zaam op, in tegenstelling tot de superso
nische machines van tegenwoordig. En
tijdens de vlucht blijven we vlak boven
de grond. Alsof het toestel niet hoger
kan.
Het enige dat een beetje zorgen baart is
het geluid van de motoren. Af en toe
sputteren ze wat, alsof ze uitvallen. Het
komt gelukkig allemaal goed.
Slechter loopt het af met 48 modelar
beiders die als beloning voor hun werk
een dag later een rondvluchtje mogen
maken boven hun woonplaats. De II-
joesin waarin zij zitten vliegt een hotel
binnen. Alle 48 arbeiders komen om het
leven, alleen de directeur en de piloot ko
men levend, zij het zwaargewond uit het
wrak.
Bewolking
CAAC gebruikt veel vliegtuigen die in de
Sovjetunie zijn gemaakt. Behalve de
oude Iljoesjin wordt ook de Toepolev ge
regeld ingezet. En af en toe wordt ook
een Boeing 737 of 767 gesignaleerd, voor
al op het traject naar Hongkong.
Na de reis in het propellervliegtuigje
genieten we nog tweemaal de gastvrij
heid van CAAC. De eerste keer gaat van
X'ian naar Peking, de tweede keer van
Kashgar in de Taklamakanwoestijn naar
Urümqi. In beide gevallen in een Topoe-
lev en we merken voor het eerst waarom
de binnenlandse luchtvaartmaatschap
pij zo'n slechte reputatie heeft.
De eerste vlucht wordt geannuleerd.
Een gebruikelijke gang van zaken bij
CAAC, dat ook wel eens wordt vertaald
als China Airlines Always Cancels (Chi
na Airlines annuleert altijd). Een beetje
bewolking en er wordt niet gevlogen.
Dat is ook wel logisch omdat de meeste
vliegvelden niet over een radar beschik
ken. Een dag later vertrekt het vliegtuig
dan met slechts drie uur vertraging -
alsnog.
De piloten van verkeersvliegtuigen ko
men vrijwel altijd van de luchtmacht.
Te oud voor een straaljager, maar ge
schikt voor een toestel vol passagiers, zo
lijkt de gedachte. In een oud propeller
toestelletje kunnen de vroegere ge
vechtsvliegers ook niet zoveel kwaad,
maar in de modernere straalvliegtuigen
grijpen zij hun kansen. Stijgen en dalen
gaat met een abruptheid alsof er geen
passagiers aan boord zyn.
De service aan boord ontbreekt weder
om. Wel krijgt iedere passagier aan het
eind van de vlucht een kadootje: de ene
keer een spelletje zoals vier op een rij, de
andere keer een polstasjes. Een goedma-
kertje voor al het ongemak.
Helden
Het gedrag van de voormalige lucht
machtpiloten is ook vaak de reden voor
het slecht aflopen van kapingen. Chinese
kapers proberen meestal naar Taiwan te
komen, zodat China meteen een vlieg
tuig kwijt is aan deze aartsvijanden. Dc
piloten hebben dan ook de opdracht al
les te doen om een kaping te beeindigen.
Het ongeluk, vorige week in Kanton,
werd ook veroorzaakt door een gevecht
tussen piloot en kaper. Piloten die een
kaper overmeesteren worden als helden
begroet. Er is zelfs een speciale onder
scheiding voor hen: ze krijgen de titel
Anti Hijacking Hero. Tenminste, als ze
niet neerstorten.
Kapingen, ongevallen en andere ram
pen worden vrijwel altijd verzwegen.
Het blijf gewoonlijk bij een klein bericht
in de lokale Chinese krant. Je kunt niet
net doen alsof je neus bloedt als een
vliegtuig tegen een hotel vliegt. Maar
over veel ongelukken wordt niets be
kend. De enige uitzondering is als er bui
tenlanders tot de slachtoffers behoren.
Verzwijgen is dan onmogelijk.
De ongelukken die wel bekend zijn
vormen een respectabel aantal. Het heeft
inmiddels geleid tot een nieuwe bijnaam
voor CAACChina Airlines Always
Crashes.
en.
*1
'i-
PL
ui.
oe
DOOR JOOP VAN DER HORST
Wanneer iemand een voorbeeld geeft
van een taalfout, is er grote kans dat hij
groter a's noemt De regel zeqt dat het
groter dan moet zi|n Na de vergelijkende
trap dient men dan te gebruiken en niet
als Er wordt veel gezondigd tegen de re
gel maar het ziet er niet naar uit dat groter
als binnenkort algemeen aanvaard zal
zijn.
Behalve als het aan professor Paarde-
kooper ligt Deze eminence grise van de
Nederlandse taalkunde ijvert al een le
ven lang voor het goed recht van groter
als. Ja. groter als is zijns inziens zells te
verkiezen boven groter dan In zijn eigen
boeken en artikelen gebruikt hij dan ook
consequent als Zijn actie is grotendeels
een eenmans-actie maar daarom niet
minder interessant Kort geleden schreef
hij er weer eens over onder de uitdagen
de titel "Niks beter als als"
Volgens professor Paardekooper is gro
ter als uitstekend Nederlands, zo Neder
lands als het maar zijn kan Een van zijn
argumenten is dat bijna alle Nederlandse
dialecten groter als (as) zeggen Met an
dere woorden- van huis uit zeggen de
mensen als maar pas op school leren ze,
tegen hun moedertaal m, om hier dan te
gebruiken Als «s het gewone inheemse
woord en dan is een schoolmeestersver
zinsel. aldus Paardekooper
Het is niet goed, volgens hem, om zo te
gen de eigen taal in te gaan Als je de
mensen iets anders leert dan wat ze van
huis uit zeggen, dus dan in plaats van
als. leidt dat tot andere fouten Wie zo ge
leerd heeft, vergist zich namelijk ook
gauw door ook in andere zinnen dan te
zeggen in plaats van als er ontstaan
nieuwe fouten van het type twee keer zo
groot dan
Paardekooper heeft wel aanhangers
maar de meeste taalkundigen zijn toch
niet zo overtuigd van zijn betoog Inder
daad hebben veel dialecten groter als
maar groter dan komt m de volkstaal ook
voor en vroeger kwam het zeer zeker ook
voor Dat betekent dat dan waarschijnlijk
toch geen verzinsel van schoolmeesters
is en op z"n minst ook inheems
Wat die nieuwe fouten betreft van het ty
pe twee keer zo groot dan deze komen
inderdaad veel voor maar waar het door
komt is met zo duidelijk. Paardekooper
stelt dat komt doordat de mensen ge
leerd wordt om als te vervangen door
dan: daardoor passen ze dat ook toe >n
gevallen waarin het niet moet. Toch zou
deze lout ook wel heel anders verklaard
kunnen worden. Twee keer zo groot is
qua betekenis net zo iets als groter en
vandaar de verwarring twee keer zo
groot dan...
De belangrijkste reden mijns inziens om
het niet met professor Paardekooper
eens te zijn. heb ik voor het laatst be
waard Zelfs als hij gelijk zou hebben dat
groter als oorspronkelijker is en eigener
aan de Nederlandse volkstaal (hetgeen
dus allerminst vaststaat, maar goed
zelfs als dat zo zou zijn) dan nog hoeft de
verzorgde cultuurtaal dat niet daarom te
accepteren Van nature zijn wij gencht op
eten, drinken en voortplanten maar de
cultuur brengt ons ook andere interes
ses Zo is het m taal ook Een cultuurtaal
kan en mag afwijken van wat de volkstaal
meebrengt Ook professor Paardekoo
per kamt zijn haren en hij draagt een
stropdas, terwijl er vanuit de natuur zeker
te betogen valt dat dat maar rare. onna
tuurlijke. door de cultuur opgelegde ge
woontes zijn.
Het pleidooi van professor Paardekoo
per is dus in feite niet zozeer een taalkun
dige kwestie als wel een ideaal van 'terug
naar de natuur' Doordat hij daar zelf
zoals gezegd ook met erg consequent tn
is. voel ik mi| gerechtigd op andere pun
ten zijn ideaal af te wijzen en ik, die mijn
haren niet meer kammen kan, gebruik
groter dan
Waaraan gaan wij eigenlijk dood? Aan
het feit dat een of meer van de organen in
ons lichaam het voor gezien houden? Of
aan het feit dat onze geest, bewust of on
bewust, vindt dat het zo wel genoeg is ge
weest?
Deze vragen begonnen mij een maand
of wat geleden bezig te houden toen een
goede kennis plotseling stierf. Op zich is
een onverwachte dood natuurlijk niks
bijzonders. Maar het bijzondere in dit ge
val was het feit dat hij een paar dagen
voor zijn dood te horen had gekregen dat
een belangrijke onderscheiding op zim
vakgebied waar hij jarenlang (stiekem)
op had gehoopt, hem inderdaad was toe
gekend.
Hij leed weliswaar aan een chronische
ziekte, maar daarmee had hij nog heel
erg oud kunnen worden. Toen ik hem ge
lukwenste met de eer die hem ten deel was
gevallen, leek hij in een opperbeste condi
tie en zijn stemming was uitgelaten. Wel
viel me op dat hij sprak alsof hij zijn par
cours gelopen had. Hij zei met een zucht
van verlichting zelfs letterlijk: "Zo. nou
hoeft het allemaal gelukkig niet meer zo
nodig".
Een paar dagen later nodigde hij zijn
zoon uit om met hem uit eten te gaan. Tij
dens de maaltijd ging hij uitgebreid in
op hoe hij graag zou willen dat de familie
zou handelen mocht hij 'ooit komen te
overlijden'. Toen de zoon hem 's avonds
naar huis terug bracht leek hij rustig,
maar hij nam wat langer en wat ernsti
ger afscheid dan anders. Die nacht over
leed hij in zijn slaap, volgens de arts die
zijn dood vaststelde vermoedelijk aan
een hartstilstand. Er was geen enkele
aanwijzing dat hij actief aan zijn leven
een einde had gemaakt.
Dit voorbeeld van wat vermoedelijk
een gewildedood was zonder dat er
sprake was van zelfmoord in de gangba
re zin van het woord, staat beslist niet op
zichzelf. In 1971 publiceerde een Ameri
kaanse arts in een vooraanstaand weten
schappelijk tijdschrift een groot aantal
gevallen van 'psychogene dood', dat wil
zeggen psychisch veroorzaakte dood. In
alle gevallen waren er duidelijk aanwij
zingen dat de betreffende persoon in de
voorafgaande weken of dagen voor het
overlijden de dood al had zien aan ko
men zonder dat er medische redenen wa
ren om op korte termijn zoiets te ver
wachten.
In veel gevallen stond de overledene in
de periode vlak voor zijn dood onder gro
te psychische stress, bijvoorbeeld door
het verlies van een partner of van maat
schappelijke positie als gevolg van een
faillisement. Maar er waren ook gevallen
waarbij van zulke problemen helemaal
geen sprake was en waarbij de dood eer
der het gevolg leek van het feit dat de
overledene gewoon niet meer verder wil
de leven, het 'hier wel gezien had'.
Een voorbeeld is dat van een man van
in de zeventig, die zorgvuldige voorberei
dingen voor zijn dood had getroffen, in
clusief het maken van een ontwerp voor
de steen op zijn graf. De man was niet de
pressief en een medisch onderzoek wees
uit dat hij in goede gezondheid verkeer
de. Maa r nog geen weck na dat onderzoek
riep hij zijn kinderen en aanhang bij el
kaar en verdeelde zijn bezittingen onder
hen met de mededeling 'ik heb toch niks
meer nodig'. Nog terwijl hij daar mee be
zig was. overleed hij.
Zulke gevallen roepen de vraag op oj
hel werkelijk zou kunnen zijn dat wij. be
wust of onbewust, onze dood niet alleen
kunnen willen maar langs die weg, langs
psychische weg dus, ook kur\nen veroor
zaken? Er komen steeds meer weten
schappelijke onderzoeksresultaten los.
die erop lijken te wijzen dat het ant-
woord op die vraag weieens ondubbel-
zinnnig 'ja' zou kunnen luiden. Het is
zelfs bepaald niet uitgesloten, dat bij de
meerderheid van alle sterfgevallen de
'wensfactor' een rol speelt.
In een onderzoek van vele duizenden
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
sterfgevallen in twee Amerikaanse ste
den, Salt Lake City en San Diego, werden
de overlijdensdatum en de geboorteda
tum van de overledenen met elkaar ver
geleken. Wat bleek? Vijftig procent van
de sterfgevallen had binnen drie maan
den na de verjaardag van de betrokkene
plaatsgevonden terwijl nog geen tien
procent van de sterfgevallen plaatsvond
in de drie maanden voorafgaande aan
de verjaardag van de overledene. Het
lijkt er dus op, dat mensen als het ware in
staat zijn om het uit te houden tot aan
hun verjaardag en het daarna voor ge
zien houden.
Maar niet alleen verjaardagen, ook
andere feestdagen lijken in dit opzicht
'houvast' te bieden. In een onderzoek
naar het verband tussen sterfgevallen en
religieuze feestdagen die per jaar van
datum verschuiven, zoals bij voorbeeld
Grote Verzoendag bij de joden of Pasen
bij de christenen, bleek dat er een daling
is in het aantal sterfgevallen vlak voor de
feestdag en een sterke stijging onmiddel
lijk daarna.
Een indrukwekkend voorbeeld van dat
laatste is het overlijden van de beroemde
psycholoog van joodse afkomst Sigmund
Freud. In september 1939 verslechterde
de toestand van dc 83-jarige Freud die
aan kaakkanker in een vergevorderd
stadium leed, zeer snel. Op zijn verzoek
schreef zijn arts hem op de 22ste van die
maand een dosis morfine voor die welis
waar hoog. maar bepaald niet dodelijk
was. Kort voor middernacht van de vol
gende dag. dat wil zeggen aan het einde
van Yom Kippur of Grote Verzoendag,
want dat was het die 23ste september,
overleed hij.
Hoewel wetenschappers al tientallen
jaren lang proberen het verschijnsel van
de psychogene dood te verklaren, weten
we nog altijd met goed hoe het in zijn
werk gaat. Er zijn sterfgevallen bekend,
de zogenaamde Voodoo-doden (onder an
dere bij indianenstammen in Centraal
en Zuid-Amerika), waarbij een vloek
uitgesproken door een medicijnman of
tovenaar het slachtoffer in een toestand
van heftige opwinding brengt, die na een
aantal uren of enkele dagen in de dood
eindigt. Wat er dan vermoedelijk in het
lichaam gebeurt, is dat er een soort van
shocktoestand optreedt die gepaard gaat
met een zeer snelle en onregelmatige hart
slag die uiteindelijk zo ontregeld raakt,
dat ernstige beschadiging van de hart
spier en vervolgens de dood ivordt ver
oorzaakt.
Opmerkelijk is dat zo'n toestand zowel
bij mens als bij dier vooral dan optreedt
als er sprake is van een combinatie van
twee factoren, namelijk van buitengewo
ne hoge stress of spanning en volstrekte
hulpeloosheid. Dat laatste wil zeggen dat
het slachtoffer over geen enkele effectieve
manier beschikt om de spanning te ver
minderen
Een indrukwekkend en onthutsend
voorbeeld daarvan leverde een experi
ment met wilde ratten. Het gedrag van
deze dieren bestaat uit snelle bewegingen
zoals bijten, rennen en springen. Wan
neer zo'n dier plotseling met een stalen
handschoen uit een kooi wordt opgepakt
en zo stevig wordt vastgehouden dat het
zich absoluut niet meer kan bewegen,
dan vertoont het vrij spoedig een reactie
die het best omschreven kan worden als
'het opgeven'of als hulpeloosheid (en mis
schien wel hopeloosheid'). Sommige van
de ratten blijken in zo'n situatie vrij
spoedig (soms al na een paar uur) te over
lijden.
Ook bij mensen blijkt het verlies van
bewegingsvrijheid en zelfstandigheid en
het toenemen van afhankelijkheid en hul
peloosheid de sterftekans sterk te verho
pen 'vermoedelijk een van de redenen
dat bij de overgang van zelfstandig wo
nen naar bepaalde bejaardenhuizen de
sterfte onder ouderen sterk toeneemt).
Maar daarmee is natuurlijk nog n»*f
verklaard dat de dood ook versneld of
zelfs veroorzaakt kan worden door de be
slissing 'genoeg u genoeg' bij mensen die
niet onder grote spanning staan en die
niet in het laatste stadium van een ziekte
verkeren. Sommige u*teruchapper* hou
den het er op. dat kalme' plotselinge
sterfgevallen het gevolg kunnen zijn van
een psychisch 'opgeroepen' verhoogde ac
tiviteit van dat gedeelte van ons zenuw
stelsel dat een remmende werking heef.
onze organen, waardoor een verlang
zaming en zelfs stopzetting van ons hart
ritme wordt veroorzaakt.
Overigens weet nog geen psycholoog
wat de psychologische techniek is om je
zelf uit de i-aart te nemen Dat moet zo
maar blijven ook. Want toe hebben alle
maal teel van die momenten dat we het
absoluut niet meer zien zitten. En stel je
eens voor dat u>e met onze gedachten echt
zouden kunnen doden, hoevelen van ons
zouden hun volgende verjaardag dan
nog halen?
