Nederland: super cd-land
na record
Het
zilveren
bierviltje breekt record
iSI
ZATERDAG 13 OKTOBER 1990
PAGINA 25
Nederland Is op dit ogenblik cd-land nummer één in
de wereld. Nauwelijks acht jaar na de introductie
staat in ruim de helft van alle Hollandse woningen
een compact discspeler. Daarmee wordt Japan, het
elektronica-land bij uitstek, met 10 procent over
troefd. En de Verenigde Staten zelfs met 20 procent.
Optimistische producenten venvachten dat binnen
vijf jaar de 100 procent dekking wordt bereikt. De
platenindustrie koestert het zilveren muziekschijfje
dan ook als de belangrijkste inkomstenbron. In de
eerste helft van dit jaar werd inclusief de verkoop van
singles voor 462 miljoen gulden aan cd's omgezet.
Een stijging van circa 45 procent ten opzichte van de
dezelfde periode van 1989. Toch is niet alles botertje
aan de boom in cd-land. De explosieve groei in de
verhuur, het thuiskopiëren, het grijze en zwarte cir
cuit en het verzadigingspunt dat in zicht kcmt zijn
evenzovele zorgen voor de fonografische industrie,
die het ene cd-record na het andere in de boeken bij
schrijft.
door Bram van Leeuwen
De producenten van cassettedecks hebben het de du-
pliceerders heel gemakkelijk gemaakt door een groot
deel van de decks dubbel uit te voeren met de moge
lijkheid van versneld opnemen. En op gezette tijden
worden in den lande bedrijfjes opgerold die met tien
tallen decks tegelijk bandjes maken met daarop alle
laatste hits. De verkoopkanalen lopen meestal via tus
senpersonen in bedrijven. Ze worden op bestelling
geleverd.
Een ander gevaar vormde de DAT-recorder, een di
gitaal-casettedeck waarmee perfecte kopieen van
cd's kunnen worden gemaakt. Maar de elektronica-
- industrie heeft daar onlangs een stokje voor kunnen
steken. Het ongelimiteerde kopieren met zo'n recor
der is onmogelijk gemaakt: elke DAT-recorder van
de grote merken wordt zo afgesteld dat na het maken
van één kopie de zaak blokkeert.
Elektronica-concerns met weinig of geen belangen
in de cd-wereld blijven proberen de DAT-recorder
'ongecensureerd' op de markt te brengen. Of kondi
gen andere vindingen aan zoals het Amerikaanse Tan
dy-concern dat onlangs bekendmaakte binnenkort
met een wisbare cd op de markt te komen
Zwarte circuit
Het grijze en zwarte circuit in de muziekwereld be
loopt volgens een schatting 20 procent van de totale
omzet, ofwel zo'n 200 miljoen gulden. Vooral het uit
brengen van oud materiaal uit de jaren 50 en 60 ge
beurt dikwijls door duistere kleine maatschappijtjes
Ze werke/i meestal met banden van onbekende her
komst of kopieren domweg oude platen. De kwaliteit
is dan ook vaak navenant. Van een zanger als Fats Do
mino zijn bij voorbeeld tientallen cd's in omloop. Va
riërend van enkele waarbij gebruik is gemaakt van de
oorspronkelijke moederbanden waaraan veel zorg is
besteed, tot produkten met een serie slordig achter el
kaar geplakte versleten singletjes. En daartussendoor
draaien dan nog een serie opnamen van live-concer
ten waarvan de herkomst ook vaak dubieus is. De prij
zen kunnen daardoor per cd uiteenlopen van 7 tot 40
gulden.
Producenten en handel zijn er desondanks tot dus
ver aardig in geslaagd een hevige onderlinge concur
rentiestrijd met pnjsdalende acties te voorkomen. In
de meeste zaken wordt de adviesprijs van de platen
maatschappijen keurig gehandhaafd Wel zijn er te
genwoordig in vrijwel elke grote stad wel een of meer
- doorgaans kleine - winkeltjes waar de exploitant
een deel van zijn eigen winst weggeeft aan de klant
Daardoor komen plaatselijk kortingen voor die kun
nen oplopen tot 5 a 6 gulden per cd.
Een poging om werkelijk een prijsdoorbraak te for
ceren werd ondernomen door de inkoopcombinatie
Megapool (vroeger o.a. ECN, Pool tot Pool en Kreb-
bers en Jaarsma). In de tientallen filialen wordt gere
geld gestunt met een aantal top-cd's dat een tientje
goedkoper is dan bij de meeste concurrenten
Bij Megapool, dat zegt de cd's uit het buitenland te
betrekken en er zelfs nog iets aan te verdienen, wordt
gesproken van een aardige klantenbinder. De geza
menlijke platenhandel reageerde in eerste instantie
paniekerig en kreeg het advies de aanwezige voorraad
zo snel mogelijk op te kopen.
Nu is men nog steeds niet bijster gelukkig met het
feit dat met een paar van de best lopende cd's wordt
gestunt, maar tegelijkertijd hebben de officiële pla
tenboeren vastgesteld dat de repertoirekeuze zo be
perkt is dat het gros van de klanten toch de voorkeur
geeft aan de goed gesorteerde platenzaak
Nederland neemt bij de platenverkoop trouwens
een wat andere plaats in dan de rest van Europa. In de
meeste landen zijn het de warenhuizen en zelfbedie
ningswinkels waar de meeste cd's over de toonbank
gaan en is het aantal speciaalzaken beperkt
In ons land gaan nog altijd 6 van de 10 platen over de
toonbank van de speciaalzaak. Het aandeel van de wa
renhuizen (met name V&D) ligt op 17 procent en 10
procent vindt zijn weg via clubs, zoals Boek en plaat
en ECI. De resterende 10 procent wordt onder meer
verkocht op de markt, bij benzinestations en als 'bij-
artikel' in de foto- en filmzaken.
Een grote jongen in de sector speciaalzaken is de
Free Record Shop-keten van Hans Breukhoven. Met
een omzet van rond 120 miljoen in de 72 over het land
verspreide filialen haalt de echtgenoot van zangeres
Vanessa een marktaandeel van ongeveer 14 procent.
miljard lager. Maar het boek zit wel in het
lage btw-tarief. Door die hoge btw maakt
de overheid de cd onnodig duur"
Grief
De overkoepelende organisatie van de
platenmaatschappijen heeft nog een an
dere grief: dat de overheid niets onder
neemt tegen de zich als een olievlek uit
breidende cd-verhuur Bedrijfjes die
voor een paar gulden een cd uitlenen om
thuis te beluisteren (maar m de praktijk
de huurder in de gelegenheid stellen om
de muziek zo snel mogelijk te kopieren
op een bandje) schieten als paddestoelen
uit de grond.
Volgens cijfers van de NVPI zetten die
bedrijfjes in 1988 al 6.2 miljoen gulden
om. De platenmaatschappijen misten
daardoor een omzet van 24 miljoen ofte
wel werkgelegenheid voor 275 a 300 man
op jaarbasis. De verhuurmarkt groeide
het afgelopen jaar sterk en voor 1989
werd de omzet al becijferd op 9.3 mil
joen. een stijging van 50 procent in één
jaar.
Dat zelfs de officiële platenhandel in
sommige steden al overstag is gegaan en
ondershands cd's verhuurt is de platen
maatschappijen helemaal een doorn m
het oog. "Het is die mensen kennelijk
niet duidelijk dat ze bezig zijn hun eigen
branche om zeep te helpenstelt de
NVPI-d recteur vast
De auteursrechtenorganisaties Buma
en Stemra zien de ontwikkeling met lede
ogen aan. De roep om de invoering van
leenrecht wordt steeds luider. Een plan
om tenminste iets terug te halen via een
toeslag op lege cassette- en videobanden
wordt al lange tijd aangekondigd, maar
is er nog altijd niet Probleem vormt het
feit dat onbespeelde banden niet alleen
voor muziek worden gebruikt.
Zo wordt ook al jarenlang een vergeef
se stnjd gevoerd tegen het ongebreidel
de thuiskopieren Het is een bekend ver
schijnsel. vooral in het vluchtige wereld
je van de populaire muziek, dat een ver
kochte nieuwe cd binnen enkele weken
soms drie. viermaal op een cassetteband
je wordt gekopieerd voor vrienden, fami
lie en bekenden.
In Leiden opende Free Record vorig
jaar bij wijze van experiment een van de
eerste megaitores in ons land. Naast af
delingen met populaire cd's en voorbe-
speelde videobanden, is daarin ondanks
de inkrimpende markt een hele etage ge
reserveerd voor het klassieke repertoire
Producenten en detaillisten verwach
ten de komende twee jaar nog een flinke
stijging omdat het bezit van cd-spelers
nog fors zal toenemen Maar daama
houdt de platenhandel rekening met een
soort verzadigingspunt. De filosofie is
dat de eerste groep die de oud.e platen
speler verruilde voor de nieuwe cd-spe-
ler waarschijnlijk de groep 'zware ko
pers' betrof. Daartoe worden alle mu
ziekliefhebbers gerekend die per jaar
meer dan zeven cd's aanschaffen
De groep die nu overstapt wordt min
der muziekminded geacht en koopt dus
ook minder cd's. Bovendien hebben on
derzoekers vastgesteld dat in de eerste
jaren dat iemand een cd-speler bezit zijn
aankopen het grootst zyn Beschikt hij
eenmaal over een 'basisvoorraadje' dan
wordt hij kritischer.
Om de koper toch steeds nieuwe im
pulsen te geven schermen zowel produ
centen van apparatuur als van cd's met
nieuwigheden. Bij de appatuur wordt de
potentiële klant op het ogenblik lekker
gemaakt met voor de leek onbegrijpelij
ke technische termen als de nieuwe
J-bitconverste en 256-voudige
overtampling.
Ondanks al die nieuwe vindingen die
het geluid verder moeten perfectioneren
is de prijs voor een eenvoudige cd-spe
ler inmiddels gedaald tot onder de 400
gulden en liggen do middenklassers
rond de 700 a 800 gulden. Maar de echte
geluidsfreak wordt ook nog steeds be
diend met superdeluxe exemplaren die
tot boven de 4 mille uitkomen
Aan de platenkant doet de Stichting
Collectieve Promotic Geluidsdragers er
alles aan de klant tot nieuwe aankopen te
verleiden Jaarlijks gebeurt dat om
streeks deze tijd met de Platen 10-daag-
se. die zoals gebruikelijk werd omlijst
met tv-uitzendingen
Bij besteding van enkele tientjes in de
platenzaak krijgt de koper gratis 'Het Na
tionale Muziek-Kado' in cd. lp of mu-
ziekcassette Vanavond eindigt die actie
en directeur Jan Gaasterland hoopt dan
ruim 600.000 muziekgeschenken te heb
ben uitgereikt. In diezelfde tien dagen
moet er in de Nederlandse platenzaken
voor een slordige 25 miljoen gulden zijn
omgezet.
Een smadelijke nederlaag. Niet in de
laatste plaats door het gezichtsverlies dal
voor de buitenwereld werd geleden om
dat de produktielijnen ijlings moesten
worden omgeschakeld op de vinding
van de concurrentie: VHS. Ook Sony, de
enige Japanse producent die gokte op
het Betamax-systeem, moest die ver
keerde inzet zwaar bekopen.
Om herhaling te voorkomen besloot
Philips de cd-vinding te delen met de Ja
panse concurrent Sony. En zo kwam er
een Hollands/Japans monsterverbond
tot stand om de compact disc direct goed
in de markt te zetten. Geruggesteund
door alle Philips-platendochters en het
machtige Amerikaanse CBS-concern
werden tegelijk met de apparatuur enke
le tientallen cd-plaatjes uitgebracht. Met
de belofte dat het er binnen een jaar en
kele honderden zouden zijn.
Want van één ding waren de twee initi
atiefnemers overtuigd: succes kon alleen
worden behaald als soft- en hardware
hand-in-hand zouden gaan. Door het ge
brek daaraan en het ontbreken van enige
standaardisering was in de aanpalende
computerindustrie al vele malen leer
geld betaald.
Het nieuwe luisteren
En zo wordt in september 1982 'het nieu
we luisteren', zoals Philips het noemt, in
Nederland geïntroduceerd. De cd komt
wat aarzelend uit de startblokken, maar
al snel begint de jongste audiotelg voor
spoedig te groeien en de laatste jaren
gaan de spelers als broodjes over de
toonbank. Begin van dit jaar raakt de
zaak in een stroomversnelling. In januari
beschikt 36 procent van de Nederlandse
huishoudens over een of meerdere cd-
spelers en in april is dat al 41 procent. In
middels is de 50 procent overschreden.
In het eerste halfjaar van 1990 werden 15
miljoen langspeel-cd's verkocht en 1.5
miljoen singles. Het jaar daaryoor waren
dat in dezelfde periode nog 10.1 miljoen
langspeel-cd's en 1.2 miljoeh singles.
Dank zij de 'cd-boom' verwachten de pro
ducenten van geluidsdragers dit jaar
voor het eerst een omzet te bereiken die
boven de 1 miljard gulden ligt. Ter verge
lijking: in 1983", het eerste cd-jaar, was
dat nog maar 475 miljoen en in de jaren
1987,1988 en 1989 steeg de omzet van 720
via 805 naar 906 rpiljoen.
Het geld dat wordt besteed aan cd's
mag er ook zijn. Gemiddeld wordt per
gezin dit jaar 180 gulden aan geluidsdra
gers. zoals cd's, lp's, en muziekcassettes
uitgegeven. Vorig jaar was dat nog 155
gulden. In huishoudens met een cd-spe-
ler is dat bedrag gemiddeld zelfs meer
dan 300 gulden.
En dat terwijl de gemiddelde prijs van
de cd de afgelopen jaren steeds opnieuw
is gedaald. Waren in de introductiejaren
prijzen van f 49,95 geen uitzondering, via
de f 39,95 voor nieuwe opnamen is de
gemiddelde prijs van een cd-album nu
gedaald naar iets onder de 30 gulden.
Een verdere prijsverlaging wordt ver
wacht.
Tegelijkertijd is de oude vertrouwde
zwarte 30 centimeter-lp in versneld tem
po uit de gratie geraakt. Lang werd ver
wacht dat de lp het midden van de jaren
90 wel zou halen, nu verdwijnt de vinyl-
plaat in rap tempo uit de platenzaken. In
veel platenzaken wordt de nog aanwezi
ge voorraad zwart vinyl voor dumpprij
zen verkocht en alleen de lp's van topar
tiesten en tv-albums worden aangevuld.
Bedroeg in 1983 de omzet in lp's nog
328 miljoen gulden, vorig jaar daalde dat
bedrag naar 77 miljoen. Van de totale
omzet in geluidsdragers maakt de lp nog
slechts 6 procent uit. Nog bescheidener
is de rol van de muziekcassette die goed
is voor 4 procent van de omzet. De reste
rende 90 procent komt op naam van het
melkkoetje, de cd.
Compact discs' worden vooral gekocht
door muziekliefhebbers in de leeftijd
tussen de 20 en 30 jaar. Die groep is dit
jaar goed voor 37 procent. Daarna volgen
de dertigers met 26 procent, terwijl de
tieners tot dusver wat achterbleven.
Maar ook in die categorie is een stijgende
lijn merkbaar van 7% in 1987 via 10% in
1988 en 12% in 1989 naar 14 in de eerste
helft van 1990.
Verreweg het meest verkochte genre is
de internationale populaire muziek met
62 procent van de totale omzet. 'Populair
nationaal' is goed voor 13 procent en een
opmerkelijk stijgende lijn vertonen de
zogenaamde verzamelalbums die inmid
dels 15 procent van de cd-markt uitma
ken. Het zorgenkindje is het klassieke re
pertoire. In 1987 nog goed voor eenvijfde
van de totale cd-omzet, maar in de daar
op volgende jaren successievelijk ge
daald tot een absoluut dieptepunt van 10
procent. Op de lp-markt halen de klassie
ken zelfs nog maar 6 procent. En dat was
voor een aantal vooraanstaande platen
maatschappijen als DGG en Phonogram,
aanleiding om geen klassiek repertoire
meer op vinyl uit te brengen.
Zorgelijk
Een zorgelijke ontwikkeling, zeggen de
platenbonzen. is de ineenstorting van de
singlemarkt. Waren er vroeger veel -
vooral jongere - muziekfans die vrijwel
uitsluitend singles kochten, tegenwoor
dig is die groep bijna uitgestorven.
De groep tieners, gezien hun beperkte
bestedingsmogelijkheden voornamelijk
aangewezen op de single, is door de toe
nemende vergrijzing van de bevolking
kleiner geworden. Bovendien is met de
komst van de cd-single in 1988 de prijs
daarvan flink gestegen. Dat gevoegd bij
een prijsdaling van de cd-albums maakt
dat jongeren sneller geneigd zijn een cd-
langspeler te kopen. De prijsverlaging
van een cd-single van 14.20 gulden in
1989 naar 12,50 dit jaar heeft daaraan wei
nig kunnen veranderen.
Een ander probleem van de single
vormt de korte 'levensduur'. Het koop
gedrag bij singles wordt in hoofdzaak be
paald door hun aanwezigheid in een van
de hit- en tipparades die ons land telt. En
de doorstroming op die hitlijsten is zo
groot dat de meeste singles maar zeer
korte tijd in de hoogste regionén vertoe
ven. Singles die daaruit zijn verdwenen
worden vrijwel niet meer verkocht en
zijn ook niet meer leverbaar. De meeste
platenzaken houden alleen een vaak be
perkt voorraadje aan van de meest actue
le hitsingles, uit vrees voor winkeldoch
ters.
De platenmaatschappijen werken
deze ontwikkeling voor een deel ook zelf
in de hand. nu nummers die nog maar
net in de hogere hitregionen staan alweer
verkrijgbaar zijn op een verzamel-album.
Een groot deel van het koperspubliek
wacht daar gewoon op en de groei van de
verzamel-cd tot 15 procent van de totale
omzet wijst ook duidelijk in die richting
Toch zijn de grote maatschappijen
maar al te graag bereid om elkaar hits uit
te lenen voor de samenstelling van die
'verzamelaars' omdat het een lucratieve
zaak is. Vorig jaar brachten de verzame
laars 132 miljoen in het laatje en in het
eerste half jaar van 1990 was het al 78 mil
joen.
De forse afkalving van de singlemarkt
heeft nog een ander nadelig effect. Het
uitbrengen van een single is bij uitstek
de mogelijkheid om tegen beperkte kos
ten een nieuwe zanger, zangeres of groep
bij het publiek te introduceren. Nu die
markt zo klein is geworden zal dat in
mindere mate gebeuren' en gaat het
'nieuwe bloed in de muziekwereld' in
veel trager tempo stromen. De platen
maatschappijen geven openlijk toe dat
het voor nieuw talent steeds moeilijker
wordt aan de bak te komen. Want direct
zoveel geld in een artiest steken met een
langspeel-cd zal niet voor velen zijn weg
gelegd en het in eigen beheer uitbrengen
van een cd is er ook al niet eenvoudiger
op geworden. De kosten zijn hoog en
voor een redelijke omzet is men toch aan
gewezen op de traditionele en kostbare
distributiekanalen.
Overigens vinden ook de platenbon
zen dat er iets aan die kostenkant zou
moeten gebeuren. Zo is het de fonografi
sche industrie een doorn in het oog dat
cd's, platen en cassettes onder het hoge
btw-tarief van 18,5 procent vallen Rob
Edwards, directeur van de Nederlandse
Vereniging van Producenten en Impor
teurs van Beeld en Geluidsdragers
(NVPI) zei het vorige week zo "Het is
toch een absurde zaak dat de Nederland
se politiek nog steeds niet wil erkennen
dat verspreiding van muziek cultuur is.
Cd zegt het al. cultuur drager Met een
besteding van 1 miljard per jaar zijn we
groter dan de totale Nederlandse boe
kenmarkt. Die lag in 1989 al een kwart
Op de Firato, de tweejaarlijkse geluids- en
beeldkermis in de Amsterdamse RAI wordt in
1982 een nieuw fenomeen op de platenmarkt
geintroduceerd: de compact disc. Een zilver
kleurig schijfje ter grootte van een bierviltje
waarop ruim 70 minuten muziek kan worden
samengeperst.
Een uitvinding gedaan in een van de labora
toria van het grote Nederlandse elektronica
concern Philips en tot de introductie voor de
wereldpers in het grootste geheim voorbereid.
De opzet is even simpel als doelmatig. De mu
ziek wordt via digitale coderingen opgeslagen
en met behulp van een laseraftasting bij het af
spelen weer uitgelezen en omgezet in analoog
geluid.
Niet langer aftakelende geluidskwaliteit
doordat een minuscuul naaldje zich een steeds
diepere weg baant door de aan de slijtage on
derhevige groeven van de aloude vinylplaat.
Maar een handzaam schijfje in een klein plas
tic doosje waarmee de bezitter tot in lengte van
jaren kan beschikken over een ongestoorde
muziekbron, ook bij een wat ruwere behande
ling.
Hoewel op dat laatste punt bij de presentatie
steeds grote nadruk wordt gelegd blijkt alras
dat de voorgespiegelde onkreukbaarheid van
de cd niet helemaal op waarheid berust. Een
vette vinger op de speelkant werkt even ver
woestend op de weergave als de gehate kras op
zijn veel grotere zwarte broer. Met dit voordeli
ge verschil dat de vingerafdruk kan worden
verwijderd en de kras tot in lengte vap jaren
hoogst irritant hoorbaar blijft.
Hoe overtuigd de Philips-bazen ook zijn van
hun wereldvinding, ze durven het niet aan de
cd alleen op de markt te zetten. Daarbij speelt
het enorme fiasco met het Video-2000-systeem
ongetwijfeld een zeer belangrijke rol. Ook toen
hadden de Willy Wortels in Eindhoven een op
zienbarende vinding gedaan. Een videoredor-
der ontworpen die qua beeldkwaliteit met ge
mak kon wedijveren met de machines van de
voornamelijk Japanse concurrentie, geba
seerd op het zogenaamde VHS-systeem.
Maar de meeste grote jongens uit het
land van de rijzende zon hadden de han
den ineengeslagen en wereldwijd zoveel
propaganda gemaakt voor hun eigen
VHS-systeem dat Philips lijdzaam aan
de zijlijn moest toezien hoe het eigen su
perieure systeem langzaam in de afgrond
verdween ten koste van enorme verlie-
*w-, %..t
-
5
