Be Albanese jeugd ontketend
'Ons verzet geldt de heersers, maar
tevens onze ouders en grootouders'
ZATERDAG 6 OKTOBER 1990
EXTRA
PAGINA 31
De wereld van Albanië is sinds jaar en dag de wereld die
ooit door dictator Enver Hoxha is geschetst. Wat hem goed
dunkte, was goed voor de Albanees. Absoluut niets deugde
van het communisme zoals dat elders werd verkondigd, het
Hoxha-communisme was het ware communisme. En dat
moest naar zijn inzicht worden afgeschermd van de 'boze
buitenwereld' door een volstrekt isolement. Nu nog is de
Albanese maatschappij doordesemd van de ideeën en
decreten van de enkele jaren geleden overleden Hoxha.
Langzaamaan is er onder het regime van diens opvolger
Ramiz Alia een beweging ontstaan, die zich steeds meer
rebelleert tegen de Hoxha-doctrine. En al vertoont Alia
menselijker trekjes dan Hoxha, in het land regeert
onveranderd de angst die de bevolking wordt ingeboezemd
door de Sigurimi, de geheime politie. "Rotzakken zijn het,
ze weten heel goed dat het volk hen niet wil". De Albanese
jeugd ontketend.
door Frits Schils
Rond middernacht zitten zeven jon
ge Albanezen op de stenen afschei
ding tussen het park en de 40 meter
brede Boulevard van de Helden der
Natie in de Albanese hoofdstad Ti
rana. Twee afgestudeerde inge
nieurs, beiden 26, en vijf studenten
die hun opleiding aan de enige uni
versiteit van Albanië weldra zullen
voltooien: Bajram, Gjenevieva,
Sokol, Fatmir, Pano, Niqifori,
Skender en Agimarta. Allen laten
duidelijk blijken er genoeg van te
hebben. Ze zijn niet de enige 'dissi
denten nee, in hun hele faculteit
is sprake van veranderend denken
en van hoop op meer perspectief in
de nabije toekomst.
Smalend wijst een van hen naar
het nabij gelegen, drie jaar geleden
geopende museum van de vroegere
leider Enver Hoxha. "Mij zien ze
daar niet", vult een ander aan, "die
farao kan me gestolen worden".
Een Fiatje dat ons groepje is ge
passeerd, blijft zo'n 150 meter ver
derop met gedoofde lichten staan.
In de auto zitten twee mannen. "Si
gurimi", verduidelijkt iemand. De
geheime politie. "Zijn jullie niet
bang?", vraag ik. Een van de zeven
verdwijnt geruisloos in de richting
van het park. De anderen tonen
geen angst. "Laat ze maar barsten",
klinkt het. "Rotzakken zijn het. Zij
weten drommels goed dat het volk
hen niet wil".
De zes jonge Albanezen knikken
instemmend. Hoxha en Sigurimi.
Tot voor kort werden in de Volksre
publiek Albanië deze twee namen
slechts met vrees uitgesproken. Nu
zijn beiden onderwerp van onver
bloemde kritiek, ja zelfs hoon.
Bedrogen
Ingenieur Pano vertolkt het gevoe
len onder de jeugd door te zeggen
dat hij zich bedrogen te voelt door
het heersende regime. "Ik ben ge
durende vijf jaar theoretisch ge-
schoold, maar tegelijkertijd ontgoo
cheld, omdat ik niet in praktijk kan
brengen wat ik aan de universiteit
heb geleerd", zegt hij. "De gelegen
heid en de middelen daartoe ont
breken".
Hem is een baantje opgedrongen
in de vervallen en verouderde me
tallurgische fabriek van Elbasan in
Centraal-Albanië. Begin jaren zes
tig stond dit bedrijf model voor de
Grote Sprong Voorwaarts. Ooit
werd er volgens de officiële le
zing ruim 70 procent van de reser
ve-onderdelen voor het landelijke
industriële complex gefabriceerd.
Pano spreekt van middeleeuwse
toestanden in een fabriek, waar im-
produktiviteit en vervuiling hand in
hand gaan en de verliezen gestaag
groeien. Kortom: de weg naar (indi
viduele) ontplooiing voor de acade
misch gevormde jonge garde is ei
genlijk al afgesloten, nog voordat zij
aan de slag kan.
Het stille gevecht dat veel jonge,
opstandige Albanezen in deze tijd
met zichzelf en tegen het regime
voeren, leidt in duizenden Albanese
families tot conflictsituaties. Agi
marta: "Wij verzetten ons niet al
leen tegen de heersers, maar botsen
in de innerlijke strijd die we voeren,
ook op onze ouders en grootou
ders".
Opa's die de communist en latere
stalinist Enver Hoxha tijdens de bit
tere partizanenoorlog in het zadel
hebben geholpen, spreken nog
steeds over hun Grote Voorbeeld.
Het overgrote deel van de daarop
volgende generatie de ouders van
de nu fel tegenstribbelende jonge
ren accepteert de bestaande toe
stand, mede uit angst voor repre
sailles van bovenaf.
Net als zijn zijn lotgenoten hoopt
Fatmir ooit in het buitenland verder
te kunnen studeren. Toch wil hij
zijn 'geliefd Albanië' nooit voor
goed verlaten. "Wat moeten wij
doen, waar ligt onze toekomst?",
vraagt hij haast smekend.
Het antwoord is moeilijk te ge
ven. De jonge generatie academici
zal straks leiding moeten geven aan
een nieuw ontwikkelingsproces.
Maar dat zou geblokkeerd worden,
als het regime ermee doorgaat om
jonge afgestudeerden in onrenda
bele en smerige industrieën te werk
te stellen.
Buitenland
Wat veel jonge Skipetaren willen, is
uitbreken; een blik te werpen op die
andere wereld buiten Albanië. Ten
overstaan van buitenlandse bezoe
kers uiten zij tegenwoordig dat ver
langen vrijelijk. "Mag ik uw naam,
adres en telefoonnummer. En zou u
mij kunnen uitnodigen voor een be
zoek". Vooral dat laatste doet de
wenkbrauwen rijzen. Maar de Alba
nezen kunnen niet anders. Officieel
hebben zij weliswaar recht op-een
paspoort, maar dan moeten ze wel
een uitnodiging kunnen overleg
gen. En tweede probleem is dat vrij
wel niemand beschikt over vol
doende geld voor een reis naar het
buitenland.
Een in Tirana woonachtige lera
res Engels zegt genoeg leks bijel-
kaar te hebben geschraapt om haar
hartewens in vervulling te zien
gaan. Zij was uitgenodigd door een
vriendin uit Boedapest, die boven
dien financieel garant wilde staan.
De kosten van een ticket vanuit Ti
rana naar Hongarije zijn voor een
Albanees nog wel op te brengen.
Anders is het voor iemand die le
gaal naar Duitsland wil. Een en
kele reis naar Frankfort kost omge
rekend zo'n 1500 gulden. Dat zijn
bijna tien maandsalarissen. Geen
Albanees die dat kan opbrengen.
Vooral in de zuidelijke steden Gji-
rokaster en Saranda in het Grieks-
sprekende deel van Albanië willen
veel mensen de grens over. Op de
Griekse ambassade in Tirana lagen
half september zo'n duizend aan
vragen voor inreisvisa. De Griekse
autoriteiten beseffen maar al te
goed, dat naar schatting 95 procent
na aankomst onmiddellijk politiek
asiel zal aanvragen. Athene stelt
zich ook in de bestaande situatie
principeel open voor vluchtelingen.
Westerse diplomaten in Tirana zeg
gen dat van de circa 20.000 Albane
zen die sinds de afkondiging van
het versoepelde paspoortbeleid
in mei jongstleden legaal naar het
buitenland zijn vertrokken, er tot
dusver slechts zo'n 800 zijn terugge
keerd. Dat zijn dan de minst opge
leiden.
Problemen
Een exodus Van duizenden etnische
Grieken naar het moederland stelt
het economisch in de verdrukking
geraakte Griekenland ook voor gro-
^e problemen. Zoals daar zijn: de
enorme aanpassingsmoeilijkheden,
waarmee de Griekse Albanezen
kampen, de beperkte mogelijkheid
tot huisvesting, de niet al te ruime
werkgelegenheid en ten slotte een
sociale en medische opvang, die on
voldoende is toegerust op een zo
omvangrijke stroom van vluchtelin
gen. Athene ziet als mogelijke op
lossing van de onlangs gerezen pro
blemen een reële verbetering van
de leefomstandigheden van de
Griekse minderheid in Zuid-Alba-
nië. Daardoor zou het voor de be
trokkenen mogelijk en zelfs aan
trekkelijker worden om in hun ge
boortestreek te blijven leven, wo
nen en werken.
Het heeft er de schijn van dat Ti
rana genegen is Athene enigermate
tegemoet te komen. Strafmaatrege
len als de verbanning uit het grens-
Het straatbeeld van Tirana oogt vriendelijk, maar de werkelijkheid is anders. Op elke hoek van de straat
loert de Sigurimi, de geheime politie. <fou» gpdi
gebied van complete families of van
individuele gezinsleden na vlucht
pogingen, zijn ongedaan gemaakt.
Naar schatting 16.000 mensen heb
ben van die verlichte politiek profijt
getrokken. Daartegenover staat dat
er nog altijd wordt geschoten, als
mensen pogingen in het werk stel
len de grens over te steken.
De fundamentele omwentelingen
in de Sovjetunie en Oost-Europa
hebben president en partijleidei
Ramiz Alia gebracht tot 'opzienba
rende' wijzigingen in zijn beleid
Het openstellen van Albanië voo
de cultuur uit het Westen met inbe
grip van de door Tirana jarenlang
verguisde Westerse popmuziek,
mode-uitingen en films, is daar een
van. In Tirana en andere steden zul
len binnenkort vier Joegoslavische
warenhuizen worden geopend.
Alia, de 'laatste stalinist van Euro
pa', wil kennelijk de bevolking door
verruiming van het materiele aan
bod tevreden stellen. Alia lijkt zich
te realiseren dat het zien van luxe
goederen op de Italiaanse of Joego
slavische tv ernaar doet verlangen.
Initiatieven
De Albanese initiatieven om dich
ter tegen Europa aan te kruipen,
zijn duidelijk te onderkennen. Het
duidelijkst blijkt een en ander uit de
wens van Tirana om op korte ter
mijn als volwaardige participant tot
de Conferentie over Veiligheid en
Samenwerking in Europa te wor
den toegelaten. In dit licht heeft
Alia gezegd bereid te zijn de begin
selen en besluiten van de CVSE en
de Akkoorden van Helsinki van
1975 over veiligheidskwesties en
mensenrechten te aanvaarden. Het
feit dat Tirana hier expliciet aan
heeft toegevoegd te hopen dat het
van het buitenland "het nodige be
Ramiz Alia, de huidige dictator van Albanië vertoont menselijker trekjes dan zijn legendarische
voorganger Hoxha. Maar dat hij zich wel eens onder het volk begeeft wil nog niet zeggen dat het Albane
se regime de mensenrechten ook voor de volle honderd procent respecteert. «oto epai
grip zal ondervinden", kan erop
duiden dat het communistische re
gime toch min of meer aan een ei
gen Albanese invulling van de be
loften denkt. Tirana lijkt zich echter
vooral niet te willen overhaasten.
Maar een begin is er in elk geval
gemaakt en het nu ingezette proces
lijkt onomkeerbaar. Een staatscorr
missie buigt zich over een reeks van
noodzakelijke grondwetswijzigin
gen zonder de toepassing waarvan
Albanese toetreding tot CVSE zou
kunnen worden geblokkeerd.
Een van die hete hangijzers is de
religie. In artikel 37 van de Albanese
Constitutie is de atheïstische staat
verankerd; beoefening van de gods
dienst was altijd ten strengste ver
boden. Nu, anno 1990, verkondigt
de partij dat godsdienstige beleving
een zaak van ieders persoonlijke ge
weten is. In mei dit jaar beloofde
Alia VN-secretaris-generaal Perez
de Cuellar tijdens diens bezoek aan
Tirana dat Albanië de sinds 1967 ge
sloten kerken, moskeeën en kloos
ters (of wat de beeldenstormers des
tijds van de 2169 religieuze gebou
wen hebben laten staan) binnen
drie maanden zou heropenen. Die
belofte is Alia (nog) niet nageko
men.
Openlijke godsdienstige manifes
taties zijn nog steeds niet toege
staan. Wel dringen in het 'Griekse',
aan de Albanese Riviëra gelegen Sa
randa door openstaande ramen van
woningen flarden van religieuze
melodieën naar buiten. Het is mu
ziek op cassettebandjes, meege
bracht door toeristen uit Grieken
land. Ook hangen her en der in hui
zen weer ïkonen en ontmoet men in
de straten van Tirana en andere ste
den regelmatig vrouwen en meisjes
met een kruisje aan hun halsket
ting. Nog niet zo lang geleden was
dat alles volstrekt ondenkbaar
Isolement
Dat Alia gedeeltelijk overstag is ge
gaan, houdt rechtstreeks verband
met de rampzalige economische si
tuatie in het land. De Volksrepu
bliek die onder Hoxha altijd hoog
heeft opgegeven over haar zelfver-
zorgend vermogen, is door het zelf
gekozen isolement ernstig achter
opgeraakt. De aftakeling is op tal
van plaatsen zichtbaar. Veel fabrie
ken verkeren in staat van verval en
zijn onrendabel.
Om de vicieuze cirkel te doorbre
ken, heeft Albanië op alle fronten
nieuwe technologieën nodig or.i via
verbeterde produktiemethoden de
nog steeds magere (export)kwaliteit
te kunnen opvoeren. Maar buiten
landse ondernemingen die door Ti
rana onder aantrekkelijke voor
waarden worden aangemoedigd in
de Volksrepubliek te investeren,
houden vooralsnog de boot af. Het
Westen zal pas echt interesse kun
nen tonen, als er sprake is van poli
tieke stabiliteit. Daarvan is in Alba
nië helaas (nog) geen sprake. En
aangezien het zittende regime om
redenen van lijfsbehoud blijft vast
houden aan een centraal geleide
planeconomie, kan een fundamen
tele economische ommezwaai nog
lang op zich laten wachten.
Een Nederlandse deskundige in
het opstellen van economische sce
nario's voor een van de grootste
multi-nationals ter wereld, conclu
deerde na zijn bezoek aan de Volks
republiek dat de Albanezen geen
steek verder komen, als zij blijven
vasthouden aan hun huidige econo
mische systeem. Tussenoplossin
gen zijn er volgens deze expert niet.
Als het land wil overleven, zal het
bewind niet kunnen ontkomen aan
een snelle omschakeling naar
de markteconomie. Alleen dan be
staat er een kans dat ondernemin
gen uit het Westen zullen toehap
pen en in samenwerking met de Al
banezen de hoogst noodzakelijke
economische restauratie gestalte
geven.
De econoom zegt zich echter niet
te kunnen voorstellen dat de huidi
ge Albanese leiding zich ooit voor
stander zal tonen van zo'n ingrij
pende omwenteling, die vrijwel ze
ker ook het einde van dat bewind
zou inhouden. Gaat men voort op de
heilloze weg, dan zal volgens hem
de kans op verzet steeds groter wor
den. Aan het einde van de rit wacht
dan de chaos, temeer omdat een ge
structureerde oppositie ontbreekt.
Zowel in Albanië als daarbuiten.
Vanuit Zuid-Afnka wil de zich ko
ning noemende Leka I weliswaar
het tegendeel beweren, maar hier is
sprake van niet geringe zelfover
schatting. Zelfs onder de geknech-
ten in Albanië is zijn populariteit
nul komma nul.
Schietbevel
Ramiz Alia lijkt de situatie in het
land (nog) onder controle te heb
ben. Maar vast staat tevens dat het
regime in verlegenheid is gebracht
door de uittocht van 4000 Albane
zen die hun toevlucht hebben ge
zocht tot buitenlandse ambassades
en door de groeiende opstandigheid
van de jonge generatie. Een en an
der heeft ertoe geleid dat sinds en
kele weken weer met grotere driest
heid het schietbevel aan de grens
met Joegoslavië en Griekenland
wordt opgevolgd. Illustratief in dit
verband was de dood van een vierja
rig meisje twee weken geleden
dat deel uitmaakte van een groep
van zestien Albanezen die per boot
over het meer van Shkodra naar
Joegoslavië vluchtten. Albanese
grensbewakers namen de groep on
der vuur. Behoudens de vierjarige
peuter bleef iedereen ongedeerd
Het gebruik van dodelijk geweld
bij vluchtpogingen van ongewapen
de mensen schaadt de toch al twij
felachtige reputatie van het regime,
omdat een en ander in regelrechte
tegenspraak is met de officiële Al
banese belofte om in het kader van
de toenadering tot Europa de men
senrechten voortaan volledig te zul
len respecteren. Ook wakkert dit
brute optreden de woede van de be
volking in Albanië aan. En die kan
via de Albanese uitzendingen van
de Montenegrijnse radio dagelijks
in drie uitzendingen van elk een
half uur uitgebreid kennisnemen
van al wat zich in Albanië afspeelt.
Een ander radiostation dat met gro
te gretigheid door de Albanese be
volking wordt beluisterd, is de Voi
ce of America. Beide stations laten
uiteraard niet na hun luisteraars in
Albanië ook propagandistisch te
bewerken.
In het toenemend aantal ontsnap
pingen van militairen zien diploma
ten in Tirana een aanwijzing dat Ra
miz Alia bij een eventuele opstand
niet vast op de strijdkrachten kan
rekenen. Het leger 40.400 man in
actieve dienst en ruim 150.000 reser
visten voelt zich vernederd door
de overheersende rol van de gehei
me politie, de Sigurimi. De recente
vervanging van de minister van bin
nenlandse zaken Simon Stefan
door Herkunan Isay heeft niet
zoals in het Westen is uitgelegd -
geleid tot een versoepeling binnen
de geheime politie, maar eerder tot
een grimmiger houding..
Betoging
Drie weken na de bestorming van
de ambassades in de Albanese
hoofdstad, dreigde opnieuw de
vlam in de pan te slaan. Enige dui
zenden ontevredenen uit Tirana,
Durres en Kavaja verzamelden zich
aan de rand van de hoofdstad voor
een hernieuwde massabetoging
Zover kwam het niet. Politie en Si
gunmi kwamen in actie en joeger,
de menigte uit elkaar. In het Westen
bleef dit onopgemerkt.
Toch is het Stalinisme op z'n re
tour in Albanië. Uit de grensstad
Shkodra is het Stalismc zelfs 'ver
bannen'. Daar probeerden tijdens
de hevige voedselrellen in januari
betogers het beeld van de Russi
sche dictator met sokkel en al om
ver te trekken Dat mislukte, maar
de buste raakte dusdanig bescha
digd dat de autoriteiten niet anders
konden doen dan het beeld af te
voeren. Sindsdien is Shkodra Sta-
lin-vrij.
