In Saudi-Arabië valt aan
God niet te ontsnappen
Zachte dwang in plaats van misplaatste tolerantie
iREPORTAGEi
MOOISTE
Johannesburg
Olierijkdom brengt nog geen westers liberalisme in bedoeienenland
ZATERDAG 6 OKTOBER 1990
Het is waarschijnlijk overdreven
maar ver bezijden de waarheid kan
het niet zijn: nergens wordt zo
geduimd voor het welslagen van
operatie 'Nieuw Zuid-Afrika', als in
de schoonheidsalons en aerobic
studio's van het land.
Natuurlijk, ook kunstenaars,
artiesten, sportlui en andere
bezitters van een Zuidafrikaans
paspoort snakken naar het einde
van het isolement waarin de
apartheid de natie heeft gedreven.
Maar vermoedelijk niet met de
overgave van de honderden
laspirant-
jschoonheidskoninginnen die, van
Soweto tot Kaapstad, dromen van
een debuut op het toneel van de echte
glamour en het grote geld, de miss
World of miss Universe
verkiezingen.
Van deze festijnen zijn ze nog steeds
uitgesloten en daarom wordt de
laatste Zuidafrikaanse miss World,
Anneline Kriel -zij werd in 1974
gekroond- hier nog steeds gezien ais
de enige echte vorstin van de ideale
maten.
Zuid-Afrika, blank en zwart, is
geobsedeerd door
schoonheidswedstrijden.
Tienduizenden dames, van vier tot
75 jaar, schrijven zich elk jaar in, of
STANDPLAATS:
Peter van Nuijsenburg
worden ingeschreven, voorde
talloze, waarschijnlijk meer dan
1000 miss-verkiezingen die het land
rijk is.
Elk bedrijf met meer dan drie
vrouwelijke werknemers, school,
kapsalon, gymnastiekclub,
jeugdhonk en bejaardenthuis heeft
zijn eigen schoonheidskoningin. En
wie in deze categorieën niet heeft
weten door te stoten tot de top, kan
nog altijd meedingen naar evenmin
te versmaden titels als 'miss
glimlach', 'miss lange benen'of
'favoriete oma'.
Hoogtepunt van deze festivals der
bevalligheid is natuurlijk de
jaarlijkse miss Zuid-Afrika
verkiezing. Dit feest wordt
georganiseerd door de twee grootste
zondagsbladen van het land.
Rapport en The Sunday Times, en is
uitgegroeid tot een Evenement.
Weken voor de Grote Finale worden
de lezers bestookt met informatie
over de maten, de kleur van haar en
ogen, ambities en interesses (in die
volgorde) van de aspiranten.
Intrigerende lektuur, die wordt
verluchtigd met foto's van de
kandidaat in de overbekende semi-
verleidelijke poses. De oplage van
beide kranten neemt die weken een
hoge vlucht.
Over smaak wordt, zoals bekend,
heel wat afgetwist, en de keuze van
de vorige miss Zuid-Afrika,
Michelle Bruce, was nogal
omstreden. Michelle, omschreven als
een 'snaakse robbedoes', keek niet al
te pienter uit haar ogen en zou de
bekende vooroordelen over De
Schoonheidskoningin, mooi maar
een leeghoofd, bevestigd hebben. Ze
ging er niet onder gebukt en plukte
opgewekt de vruchten van haar een
jarig bewind.
Met haar opvolgster, Suzette van
der Merwe, hebben de keuzeheren. -
ook hier zit er zelden een vrouw in de
jury -, geen risico genomen. Suzette
is de ideale schoondochter: even
degelijk als mooi, gelovend in God
en maagdelijkheid voor het
huwelijk.
Het opmerkelijkste aspect van deze
rage is echter het ontbreken van
enig aansprekend protest tegen de
miss-verkiezingen. Geen club
feministes heeft, voor zover bekend,
nog het podium bestormd uit afkeer
van deze 'mensonterende handel in
vrouwenvlees'.
Dat kan liggen aan het feit dat het
feminisme hier niet echt van de
grond is gekomen, weinig aanhang
heeft en nauwelijks publiciteit
krijgt. En om dat te bereiken zit er
vermoedelijk maar een ding op: het
organiseren van een eigen miss-
Dolle Mina verkiezing.
RIYAD Van kruin tot voe
ten bedekt met de 'habaya'
haasten vrouwen zich als
zwarte spoken door de nau
we straatjes. Voor het vierde
gebed willen ze nog snel de
laatste inkopen doen. Het is
druk op de markt in Al Bat-
ta, het oude centrum van de
Saudische hoofdstad Riyad.
Vanwege het woestijnkli
maat ligt de spits van het
boodschappen doen op de
koelere avonduren. Een las
tig tijdstip, want dan gaan de
winkels twee keer voor bijna
een half uur dicht. De pro
feet Mohammed bepaalde
dat van de vijf dagelijks uit
te spreken gebeden, de 'ma-
hgrib' tegen zonsondergang
en de 'asha' als afsluitend
avondgebed luid en duide
lijk van de minaretten die
nen te worden uitgedragen.
Werken is dan verboden.
Het is bijna kwart voor zes. Op het
kruispunt van drie stegen stoot een
man met een pluizige baard en een
stok in de knuist onverstaanbare
kreten uit. Ter waarschuwing dat de
verplichte toewijding aan Allah op
punt van beginnen staat. Hij is een
'mutawa', lid van de beruchte reli
gieuze politie die toeziet op de strik
te naleving van de islamitische wet
ten.
Vrouwen die het zwarte kleed te
luchtig dragen of winkeliers die bij
aanvang van de gebedstijden niet
op tijd de rolluiken hebben laten
zakken, krijgen het met de mu-
tawa's aan de stok. Letterlijk. Ver
pletterend dreunen dan uit de luid
sprekers de gebeden op de mensen
neer.
In Saudi-Arabië valt niet aan God
te ontsnappen. Al 58 jaar wordt het
land geregeerd door de islam en het
Saudische koningshuis. Sinds de
strijder en staatsman Abdul Aziz
Bin Saud het koninkrijk stichtte
(1932), geldt de uitleg van de Koran
en de Sha'aria (religieuze wetge
ving) zoals de puriteinse Wahabie-
ten die zien. Onder de vlag van deze
moslimsekte verenigde Abdul Aziz
de talrijke bedoeinenstammen op
het Arabisch schiereiland, of beter
gezegd, onderwierp hij ze aan zich.
Bloedband
Vechtjas en rokkejager die hij was,
bracht Abdul Aziz na verovering
van zo'n sjeikdom het stamhoofd
om het leven, verschafte hij zich
toegang tot diens harem, zocht de
bevalligste weduwe uit, nam haar
tot vrouw en verwekte bij haar kin
deren.
Zover valt na te gaan had Abdul
Aziz de keuze uit negentien echtge
notes die hem 53 zonen schonken.
En vermoedelijk evenveel dochters,
maar dat is niet bekend. Op die ma
nier hechtte de inmiddels tot ko
ning uitgeroepen heerser van het
huis van Saud via de bloedband alle
stammen aan zich. Geheel conform
moderne geïndustrialiseerde staat.
Steden als Damman, Al Khobar
en Jubail in de oostelijke provincie
hebben een zelfs overdadige infra
structuur. Ze worden omgeven
door een doolhof van verlichte zes-
baans-snelwegen, winkelparadij
zen, luxe hotels en 'goudkusten'
waar Wassenaar en Aerdenhout niet
aan kunnen tippen. En het is alle
maal handje-contantje betaald.
Met name de boom van de olieprij
zen in de jaren '70 leverde Saudi*
Arabië zoveel op, dat de ontwikke*
ling van het land in sneltreinvaar'
kon worden voltooid. Naar Ameri1
kaans model. Want behalve d-"
grootse aanpak van de infrastrur^
tuur, de verzotheid op limousine';
uit de 'States', wemelt het ervan de
junk food-restaurants. Elke zichzelf
respecterende stad heeft een of
meerdere filiaals van de keten Ken
tucky Fried Chicken of McDonalds
Dinnen zijn grenzen.
Gaat die Amerikaanse invloed
niet ten koste van de oude trandi-
ties? Prins Mohammed Bin Faisal
Bin Türki weet zeker van niet. De
ascetische beleving van de islam en
het genot van een hamburger heb
ben elk een afzonderlijke dimensie,
beweert hij. Turki, hoofd islami
tische zaken op de Saudische am
bassade in Washington. Hij is spe
ciaal naar zijn vaderland terugge
keerd om buitenlandse journalisten
te woord te staan.
Heilig geloof
Saudische soldaten in gebed verzonken. "Als je vader of je grootvader nog in een tent is geboren, moet je je toch afvragen of dit soort mensen klaar zijn
voor een democratie". (foto ap>
de traditie van de bedoeinen. Offi
cieel zijn er nu zo'n 5000 prinsen,
maar het aantal wordt geschat op
een veelvoud daarvan.
In staatkundig en traditioneel op
zicht is er sindsdien weinig veran
derd. Saudi-Arabië is een theocra
tie. Alcohol, seks voor het huwelijk:
het zijn verboden vruchten. Gods
dienstvrijheid bestaat niet. De pers
staat onder censuur. Buiten het hui
selijk leven is de rol van de vrouw
van geen enkele betekenis.
Wie de godsdienstige wetten niet
strikt naleeft, loopt de kans na het
vrijdagse middaggebed op een
plein achter een moskee te worden
onthoofd. Het zwaard valt dan in de
nek van moordenaars, drugshande
laren. staatsgevaarlijke individuen
en zij die bij herhaling God hebben
geloochend. Vrouwen die overspel
hebben gepleegd worden geste
nigd; notoire dieven de handen
en/of voeten afgehakt.
Tot voor kort speelde zich dat prak
tisch allemaal buiten de waarne
ming van buitenstaanders af. Het
bewust gekozen sociaal en politiek
isolement van Saudi-Arabië bracht
een stringent visumbeleid met zich
mee. Maar de Golfcrisis heeft daar
een inbreuk op gemaakt.
Sociale controle
Honderd veertigduizend Ameri
kaanse groepen en tienduizenden
Arabische en Westeuropese man
schappen overspoelden het land.
Lieten de Saudi's in het verleden
gemiddeld slechts 20 journalisten
per jaar tot het heilige land toe, nu
zijn dat er meer dan 600. Zonder
merkbare belemmeringen (de ge
heime dienst volgt het spoor na
tuurlijk wel) kunnen buitenlandse
verslaggevers gaan en staan waar ze
willen.
Op pad door dit onmetelijke
woestijnland dringt zich voortdu
rend de vraag op of de gedwongen
ontsluiting van invloed is op de
maatschappelijke en politieke orde.
Westerse diplomaten in Riyad den
ken daar verschillend over. "Over
snelle veranderingen naar westers
model denken sommige politieke
analisten in het Midden-Oosten
toch wat te gemakkelijk", zegt een
EG-diplomaat die met zijn uitspra
ken aan de veilige kant wil blijven.
"De leiders van het land, nu ko
ning Fahd, zijn door de belangrijk
ste families altijd bij consensus ge
accepteerd. Het gedrag van de
Saudi's is nogal geconditioneerd.
Dat verander je niet zo maar. Ook
Amerikaanse troepen niet. Boven
dien is de sociale controle erg groot.
Iedereen houdt elkaar in de gaten.
Oppositie tegen het regime is zo te
traceren. Gezien de straffen is ieder
een dan ook erg op z'n hoede".
Volgens deze diplomaat wordt bij
de beoordeling van Saudi-Arabie
vaak vergeten dat het in feite om
een bedoeinenmaatschappij gaat
die ingewikkeld in elkaar steekt.
"Veertig jaar geleden bevochten
al die clans elkaar nog vanuit hun
tenten op de droge vlakten van deze
onafzienbare zandbak. Op paarden
en kamelen en met vlijmscherpe
zwaarden. De olie bracht hen wel
vaart, maar dat veranderde hun tra
dities nauwelijks. Vergeet niet dat
er in Saudi-Arabië geen wezenlijke
armoede bestaat. Geen ontevreden
heid en dus geen reden om de barri
cades op te gaan voor meer inspraak
en westers liberalisme".
Amerikaans
In Saudi-Arabie doet zich echter
wel een bijzondere tegenstelling
voor. Het geestelijk goed mag dan
het niveau van de middelleeuwen
benaderen, in uiterlijke zin oogt de
Saudische maatschappij als een
In Dahran betoogt de prins dat van
verwesterlijking van zijn land geen
sprake is. "De leefgewoonten van
Saudi's", zegt de wat lijzig spreken
de hoogheid in vlekkeloos Engels,
"liggen verankerd in ons heilig ge
loof in de islam. Kijkt U maar naar
mij, ik woon nu vijftien jaar in de
Verenigde Staten, draag ik een
punkkapsel? Mijn landgenoten vol
gen de voorschriften van de Koran,
de Sah'aria en het Pad van de pro
feet. Bovendien bezoekt gemiddeld
20 procent van de Saudi's jaarlijks
het buitenland, merkt u daar echt
iets van?", vraagt hij de sceptisch
kijkende toehoorders.
Maar in werkelijkheid doet de
Westerse invloed zich wel degelijk
gelden, al blijft dat ten dele aan het
oog onttrokken. De westerse deca
dentie speelt zich af binnen de pri-
vésfeer van de huizen van de
Saudi's en natuurlijk in de
'compounds' (soort getto's met slag
bomen, bewakers en doorlaatpas-
jes) van buitenlandse bedrijven,
waar Amerikanen en de Europea
nen ongecensureerd hun kranten
lezen, terwijl ze zich te goed doen
aan zelfgemaakte alcoholische ver
snaperingen.
Er is al onderhuidse oppositie.
Luizen in de koningsmantel van de
sunnitische koning Fahd zijn de
half miljoen shi'iten aan de oostkust
in Qateef en Saihat. Na de val van de
Sjah van Iran braken er in deze twee
steden in 1985 rellen uit en in 1987
pleegden shi'iten uit die streek aan
slagen op olie-installaties uit onvre
de met hun achterstelling.
De toegangen tot deze leefge
meenschappen zijn streng bewaakt
door de Nationale Garde, de trouwe
lijfwacht van het huis van Saud. Uit
angst voor represaille van deze loya
le garde durven de bewoners niet
met journalisten te praten. Overi
gens zijn de shi'iten mordicus tegen
de Iraakse dictator Saddam Hus
sein, zodat de koning in dat opzicht
weinig te vrezen heeft.
Ook in lobby's van hotels in
Riyad is een enkele tegenstander
van het regime op te sporen. Een za
kenman wil strikt anoniem en op
fluistertoon wel verklappen dat
Saudi's uit zijn milieu en een deel
van de intelligentsia het autocra
tisch systeem spuugzat zijn.
"Maar verwart u ons niet met re
volutionairen. We zijn goede mos
lims. En we willen ook geen eind
aan de monarchie. Iedere Saudi ac
cepteert zijn leiders. Dat is onze tra
ditie. Maar we vinden wel dat het
volk meer zeggenschap toekomst.
En dat hoge posities in de regering
niet alleen zijn weggelegd voor
prinsen, of ze nu voldoen of niet. Er
is genoeg deskundigheid in dit land
waardoor het beter bestuurd zou
kunnen worden".
Verzet
Voorlopig zit koning Fahd (69), ge
steund door de clan die hem om
ringt, nog stevig in het zadel, ook al
is de vorst bij zijn familie noch zijn
onderdanen erg populair vanwege
zijn besluiteloosheid, langdurige af
wezigheid door vakanties in het
buitenland en het uitbundige be
staan dat Fahd als prins-playboy
leidde. Sinds de koning driejaar ge
leden de titel 'zijne majesteit' ver
ruilde voor 'beschermheer van de
twee heilige moskeeën' (in Mekka
en Medina) is Fahd zelfs in aanzien
gestegen, zo menen westerse diplo
maten.
De koning is echter ziek. Hij is
suikerpatiënt. Het is goed te zien
dat hij zich met moeite voortbe
weegt. En als het in de Golf tot een
uitputtingsoorlog komt die langdu
rige aanwezigheid van Amerikaan
se troepen vereist, dan leidt dat on
getwijfeld tot hevig verzet onder de
massa's in de Arabische wereld. Di
plomaten denken dat de familie dan
wel eens kan ingrijpen.
Niet dat dat iets zal veranderen,
want de troonopvolger zal gewoon
een nieuwe Fahd zijn. Kroonprins
Abdullah Bin Abdul Aziz is in de ra
ce, maar zijn benoeming is niet van
zelfsprekend. In de traditie van Be-
douinen zal de voltallige familie
raad het er mee eens moeten zijn.
De huidige minister van buiten
landse zaken, prins Sultan Bin Ab
dul Aziz,, wordt eveneens getipt als
een kansrijke kandidaat.
Maar of Fahd het nog een tijdje
uitzingt of niet, alle diplomaten zijn
er van overtuigd dat de Saudische
regering na de oplossing van de cri
sis slechts één prioriteit heeft: her
stel van de oude situatie, zoals die
tot 1 augustus bestond.
In een tent
Voor de vier miljoen buitenlanders
in Saudi-Arabië is het al een hele
opluchting dat, gedwongen door de
omstandigheden, de kranten nu
nieuws bevatten. En voor de goed
opgeleide Saudische vrouwen is het
misschien een stapje in de richting
van emancipatie, nu de koning per
decreet heeft vastgelegd dat zij be
paalde 'humanitaire' werkzaamhe
den mogen verrichten.
Heel misschien. Want westers li
beralisme is in deze regio een heel
ander chapiter, zegt een EG-diplo
maat. "Als je vader of je grootvader
nog in een tent is geboren, moet je je
toch afvragen of dit soort mensen
klaar zijn voor een democratie". Of
zoals prins Turki het botweg formu
leert: "Saudi-Arabië ontleent zijn
legitimiteit aan de Koran en de
Sha'aria. Een democratische staats
vorm past daarin niet".
AMSTERDAM 'Lof der dwang': een
meer suggestieve titel had de
Amsterdamse PvdA niet kunnen vindon
voor zijn werkplan over de 'leefbaarheid'
in de hoofdstad. Gaan de sociaal
democraten najaren van toegeeflijkheid
nu keihard de knoet leggen over junks en
straatrovers? Rien van Hoeve, vice-
voorzitter van de Pvd A-raadsfractie en
schrijver van het werkplan '90/'91,
debatteert vandaag met het partijgewest
over de terugkeer van de overheid als
gezagshandhaver. "Ik hoop dat veel
ideeen worden verworpen".
Lof der Dwang is de weerslag van het
gefrustreerde leven van een bewoner van
de Amsterdamse binnenstad.
Geschreven door de socioloog/journalist
Herman Vuijsje, zelf woonachtig in de
Nieuwmarktbuurt. Het moet uit zijn met
de terreur van junks, gekken en vandalen
die dankzij welwillende
'beroepsbegnjpers' en misplaatste
tolerantie de dienst uitmaken, vindt
Vuijsje. Het wordt hoog tijd dat de
overheid haar verantwoordlijkheid als
ordehandhaver weer opneemt.
Bromsnor ("gekruist met Magnum")
terug in de straten, 'Spaart de roede niet!
Burgers moeten front maken tegen
normvervaging maar ook elkaar
controleren.
De gewezen wethouder en PvdA-
lijstrekker Walter Etty beval het boekje
van harte aan en sindsdien is het Vuijsje
voor en Vuijsje na bij de Amsterdamse
PvdA. Een kruk om zich na het
verkiezingsdebacle van maart (van 21
naar 12 zetels in Amsterdam) webr op te
richten? In het werkplan van de
gemeenteraadsfractie verschenen
kordate passages over wetshandhaving.
Verslaafden de keuze geven tussen een
zware celstraf of gedwongen afkicken,
automobilisten die iemand hebben
aangereden na een verkeersovertreding
raken hun auto kwijt.
"Oude mensen moeten weer over straat
durven in Amsterdam, de stad moet weer
een plek worden waar je je kinderen kunt
opvoeden", zegt Van Hoeve. De
'leefbaarheid' staat op drie in het
Amsterdam zoekt
socialistische'
aanpak van de
normvervaging
werkplan, maar ook prioriteit nummer
een. de sociale vernieuwing, wordt
beheerst door de geest van de
gezagshandhaving. Controleurs,
stadswachten, huismeesters en een
strakkere burgermoraal, waaraan PvdA-
wethouder Ada Wildekamp volgend jaar
140 miljoen gulden gaat uitgeven, luiden
het einde in van de 'toegeeflijke
samenleving'.
Hoe anders de toon ook is. Van Hoeve
("Sinds ik dit werkplan verdedig hou ik
me wat beter aan de verkeersregels")
bestrijdt dat hij zo nieuw is als hij lijkt.
"Dubbele aandacht en middelen ja, maar
we zijn meer bezig met het oppoetsen van
dingen waarmee we al bezig waren maar
die kennelijk door de kiezer niet op het
conto van de politiek werden gezet. Van
der Vlis (oud-wethouder, red.) is toch al
veel eerder begonnen met de
stadswachten, de discussie over de
gedwongen keuze 'zitten of afkicken'
voor junkies speelt al veel langer bij ons.
We zijn harder geworden, maar een
socialist die 'dwang' zegt bedoelt
daarmee toch heel iets anders dan een
rechtse WD'er".
De PvdA wil veiligheid op straat, maar
zorgde er nog onlangs voor dat de
afspraak die Van Thijn met politie en
justitie maakte om een grote groep
criminele illegalen op de Wallen aan te
pakken werd ingetrokken. Hoe zit dat
nou? Van Hoeve: "Niet de groep waartoe
iemand behoort maar het individu moet
het uitganspunt voor aanhouding zijn.
Als de politie een groep wil vervolgen
moeten ze maar de groep nemen waarin
de meeste criminaliteit wordt gepleegd
mannen tussen 18 en 28 jaar, maar dan
ook allemaal en niet alleen de illegale
buitenlanders. We zouden juist de
leefomstandigheden voor de illegalen
moeten verbeteren en ze niet door een
opjaagbeleid verder de illegaliteit
indrijven".
Daarmee bevrijdt je de Wallen niet van de
criminele illegalen. "Zonder de ruimere
mogelijkheden kan de politie ze ook
oppakken. Dan zit zo'n jongen echt heel
gauw bij de officier van justitie en wordt
de grens overgezet. Maatregelen tegen
groepen moetje pas in het uiterste geval
nemen. Dat heeft de PvdA gedaan in het
geval van de groepen die overlast
veroorzaakten op de Zeedijk. Wij hebben
eraan meebeslist dat die kunnen worden
weggestuurd".
Er zijn PvdA-raadsleden die pleiten voor
een 'controlesysteem' waarbij de ene
burger de ander aangeeft, bij
verkeersovertredingen bij voorbeeld.
Van Hoeve: "De klikmaatschappij
spreekt mij niet aan. Het past niet in de
Nederlandse verhoudingen en de meeste
PvdA-leden zijn dat wel met me eens".
Eigenlijk lijkt Van Hoeve de Lof der
Dwang helemaal niet zo'n heldere
leidraad te vinden. "Ach, Vuijsje heeft
gewoon een aantal dingen leesbaar op
een rijtje gezet, dat is zijn kwaliteit. Een
schotschrift, waar rijp en groen door
elkaar staat en waar wij hapklare
brokken van gaan maken. Dezelfde
gedachten leven al veel langer bij ons".
"Kijk, eindjaren zestig lazen we de
sociologen van die tijd, Lof der
Onaangepastheid. Daaruit leerden we
dat we oog moesten hebben voor
afwijkend gedrag. Het zou toch gek zijn
die erfenis nu totaal in te leveren?
Uitgangspunt moet volgens mij nog
altijd zijn de tolerante stad. Niet alles wat
vies en voos is hoeft de deur uit".
"De rest van Nederland doet weieens of
hier heel andere wetten gelden, of hier
geen normale mensen rondlopen die zich
aan dingen storen. Terwijl de stad toch
voor een groot deel bestaat uit mensen
die zijn opgegroeid in de provincie. Ik
ben zelf een ontzettende provinciaal, mag
ik wel zeggen. Heb 20jaar in Zeeuws-
Vlaanderen gewoond. De normen die
daar gelden neem je toch mee naar de
stad. Je redeneert vanuit dezelfde
achtergrond".
