Een extra uurtje uitslapen
fm
(ttmwm)
Exposeren verkrachter kan niet in beschaving
shreportageeb
WINTERTIJD
Kindertop in
Washington
geen spelletje
STANDPLAATS:
ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1990
Zomer- en wintertijd levert na 13 jaar geen discussie meer op
DEN HAAG "Een paar brieven
per jaar en dat is het wel". Woord
voerder Bakker van de afdeling
Energie van het ministerie van eco
nomische zaken, heeft er geen dag
taak aan. Losjes bladert hij door het
bescheiden dossier waar met vilt
stift 'Zomertijd' op staat geschre
ven. Het is bijgehouden sinds 1977,
toen Nederland voor het eerst mas
saal de klok een uur vooruit zette
om over te gaan op een toen veelbe
sproken fenomeen: de zomer- en de
wintertijd.
Aanstaand weekeinde is het ook
weer zo ver. Dan moet de klok in
middels voor de 28ste keer worden
verzet. Discussies worden er in Ne
derland over deze operatie nauwe
lijks meer gevoerd. "En waarom
ook", vraagt Bakker zich af. "De
meeste mensen vinden het prettig
dat het 's zomers een uurtje langer
licht is en dat je daarmee tegelijker
tijd energie bespaart, is mooi mee
genomen. Problemen doen zich
daarbij nauwelijks meer voor".
Wie rond het midden van de jaren
'70 het idee van de zomer- en winter
tijd heeft geïntroduceerd, kan Bak
ker uit het stapeltje paperassen niet
meer achterhalen. "Zo te zien was
men er in Frankrijk het eerst mee",
aldus Bakker. "De Fransen zijn er
een of twee jaar eerder mee begon
nen dan wij, op de voet gevolgd
door de Italianen. Inmiddels geldt
de zomer- en wintertijd in vrijwel al
le Europese landen, van Ierland tot
aan de Oeral en van Noorwegen tot
Griekenland. Alleen IJsland doet
nog steeds niet mee".
Energiebesparing
Directe aanleiding voor de intro
ductie van de zomer- en wintertijd
was destijds de eerste olie-crisis in
de internationale economie. Een
Arabische olieboycot in verband
met een in 1973 uitgebroken oorlog
tussen Israël en zijn Arabische bu
ren drukte een groot deel van de
West-Europese landen met de neus
op het probleem van hun alsmaar
groeiend energie-verbruik.
In Nederland kondigde de toen
malige premier Den Uyl ("het wordt
nooit meer zo als vroeger") de auto
loze zondagen aan en verzocht de
toenmalige minister van economi
sche zaken het volk de gordijnen
wat vroeger te sluiten. Toen werd er
ook voor het eerst serieus over de
invoering van de zomer- en de win
tertijd gepraat.
"Energiebesparing geldt nog
steeds als het belangrijkste argu
ment", aldus Bakker. Indrukwek
kend zijn die besparingen overi
gens niet. In 1986 werden de bespa
ringsresultaten voor het laatst uit
voerig onderzocht door de Vereni
ging van Exploitanten van Elektri
citeitsbedrijven in Nederland
(VEEN). "Het gaat dan om een be
sparing van ongeveer 1 procent op
het verbruik van de gezamenlijke
Nederlandse huishoudens. Bij het
bedrijfsleven is de besparing mini
maal. Alles bij elkaar kom je dan op
een resultaat van 0,3 procent. In
geld uitgedrukt is dat om en nabij
de 50 miljoen gulden per jaar".
Gezondheid
In Frankrijk gaven die ook daar
nogal marginale resultaten ten aan
zien van de energiebesparing dit
voorjaar aanleiding tot een nader
onderzoek naar de voor- en nadelen
van de zomer- en wintertijd.
ZONDAG
OM 3.00 UUR DE KLOK
1 UUR TERUGZETTEN
Het socialistische parlementslid
Royal leidde een onderzoekscom
missie en kwam tot de conclusie dat
het project volstrekt was mislukt.
Ze kreeg uit alle delen van Frank
rijk ruim 2.000 brieven met klach
ten, variërend van gezondheidspro
blemen bij vooral jonge kinderen
tot volledig uit het lood geslagen
koeier. die minstens een maand no
dig zouden hebben om aan de ver
schuivende melktijden te wennen.
"Ja, daar heb ik ook van ge
hoord", bevestigt Bakker, "maar
daarna heb ik er niets meer van ver
nomen. Volgens mij heeft dat on
derzoek in Frankrijk dan ook niet
tot beleidsaanpassingen geleid en je
mag er dus vanuit gaan, dat het alle
maal nogal meeviel. Kijk, het ener
gievraagstuk los je natuurlijk niet
op met die zomer- en wintertijd,
maar om nou te zeggen dat er enor
me nadelen aan zitten Nogmaals,
in Nederland is ons daar al geruime
tijd niets meer van gebleken".
Navraag leert al snel, dat Bakker
waarschijnlijk gelijk heeft. Bij het
Landbouwschap, waar eind jaren
'70 inderdaad nog regelmatig door
boeren werd geklaagd over ontre
gelde koeien en ongunstig ver
schuivende werktijden (dauw
houdt zich bijvoorbeeld niet aan de
zomertijd, zodat de agrariërs 's
avonds langer moeten werken),
wordt tegenwoordig zelden nog iets
negatiefs over de zomer- en winter
tijd vernomen. "Men heeft inmid
dels zoveel ervaring met het feno
meen opgedaan, dat de noodzakelij
ke aanpassingen in de organisatie
van het werk gladjes verlopen", al
dus een woordvoerder. "Volgens
ons is het geen probleem meer".
Bio-ritme
Ook de Leidse fysioloog prof. dr.
W.J. Rietveld, gespecialiseerd in
het bio-ritme van volwassenen en
kinderen, acht de resultaten van het
Franse onderzoek "zwaar overdre
ven". "Het bio-ritme van de mens
verschilt enigszins van dat van die
ren", legt hij uit. "Dieren reageren
alleen op licht en donker en hebben
dus geen problemen. Bij mensen
ligt dat anders. Daar spelen ook al
lerlei sociaal-culturele signalen een
belangrijke rol. Die corrigeren als
het ware de impulsen van licht en
donker. Die aanpassing vraagt wel
enige tijd. Globaal kun je zeggen,
dat een tijdsverschil van een uur,
zoals die bi j de overgang van zomer-
naar wintertijd en vice versa aan de
orde' is, de mens ongeveer een dag
aanpassingstijd kost".
"Bij jonge kinderen, die nog niet
zoveel sociaal-culturele signalen
ondergaan, duurt die aanpassing
ongeveer twee keer zo lang. Twee
dagen dus. Ze kunnen dan wat sla
periger zijn dan anders, maar om
nou te zeggen, dat dat een probleem
is, gaat veel te ver. Op zaken als ge
zondheid of onderwijs- en andere
prestaties heeft het volgens mij
geen enkele invloed. Een vlucht
naar de Verenigde Staten (tijdsver
schil minimaal zes uur) is aanzien
lijk ingrijpender".
Bakkers veronderstelling dat Ne
derlanders het gegoochel met de
klokken betrekkelijk gelaten over
zich heen laten komen, wordt niet
alleen bevestigd door het vrijwel
ontbreken van klachten. Ook in de
horeca, een bedrijfstak die naar ei
gen zeggen "in ieder geval geen na
deel" van de zomer- en wintertijd
ondervindt, staat men slechts zel
den stil bij de omvang van de voor
delen. "We hebben het nooit onder
zocht". aldus een woordvoerder van
het Bednjfsschap Horeca. "Maar de
voordelen voor onze bedrijfstak lig
gen nogal voor de hand. Met name
terras-exploitanten zullen er onge
twijfeld baat bij hebben. Maar zoals
gezegd, echt onderzocht hebben we
het nooit".
Nachtdienst
Zelfs op een in principe zo gevoelig
terrein als de Nederlandse arbeids
verhoudingen levert de zomer- en
wintertijd geen noemenswaardige
problemen op. Zowel in de gezond
heidszorg als in de industrie, waar
toch een groot aantal mensen in de
nachtdienst werkt en dus tegen een
uur extra (of een uur minder) werk
aan kunnen lopen, worden de emo
lumenten over het algemeen in der
minne geregeld. Noch bij de Abva-
kabo noch bij de Industriebond
FNV hebben de betreffende woord
voerders ooit iets van onoplosbare
conflicten gemerkt.
"Tsja, eigenlijk is voor ons de af
gelopen jaren alleen de vraag naar
de harmonisatie van de zomer- en
de wintertijd met andere Europese
landen aan de orde geweest. Dat
lijkt nu zo goed als voor elkaar", be
sluit EZ-ambtenaar Bakker daarom
zijn voordracht uit het dossier.
"Vrijwel alle Europese landen doen
nu mee aan de afspraak, dat de zo
mertijd ingaat op de laatste zondag
van maart en de wintertijd op de
laatste zondag van september. Al
leen de Britten hebben nog steeds
een eigen systeem. Die beginnen
wel gelijk met de rest aan de zomer
tijd maar houden dat vervolgens
een maand langer vol. Daar begint
de wintertijd pas op de laatste zon
dag van oktober".
Langslapers
Rest dus alleen de twee keer per
jaar terugkerende vraag, of men in
de nacht dat officieel de wijzers van
alle klokken en wekkers moeten
worden verzet een uurtje langer dan
wel korter kan slapen. De wijzers
moeten deze keer, het einde van de
zomertijd, zaterdagnacht om 03.00
uur een uur terug worden gezet. De
langslapers kunnen dit weekeinde
dus gerust zijn. Ze kunnen zondag
een extra uurtje blijven liggen.
De autoloze zondag en de invoering van de zomertijd hebben dezelfde oorsprong: de eerste oliecrisis begin jaren
70. (Archieffoto)
NEW YORK - Julie Nieuwenhuy-
zen (14) uit Zeist heeft een mede
deling voor de Amerikaanse pre
sident Bush, de Franse president
Mitterrand, de Britse premier me
vrouw Thatcher en de meer dan
70 andere regeringsleiders die dit
weekeinde in New York voor de
Kindertop zijn. Julie: "Ze moeten
naar ons luisteren, want wij zijn
tenslotte de toekomst".
En dit vindt de 15-jarige Carla
Hodge uit Vlaardingen: "Ik hoop
dat ze echt iets gaan doen, zodat
de wereld beter wordt. Dat ze ook
iets aan het milieu gaan doen.
Want anders blijft er niets voor de
kinderen over". En Jeroen Wes
terbeek (13) uit De Bilt beschrijft,
nu het gesprek op het milieu is ge
bracht, zijn kijk op de toekomst
met een somber maar krachtig:
"Gasmaskers!".
Julie, Carla en Jeroen zijn de
drie kinderen die door ons land
zijn afgevaardigd naar de Kinder
top. Ze zijn er niet alleen. Uit nog
120 landen zijn de afgelopen da
gen kinderen naar New York ge
reisd, en alles bij elkaar zullen
4000 kinderen aan de top meewer
ken. De afgevaardigde kinderen
zullen morgen als mini-diploma-
ten in de bankjes van de Grote
Vergaderzaal van de Verenigde
Naties (VN) zitten, naast de VN-
ambassadeurs van hun landen, en
in menig geval naast de regerings
leider uit hun land.
De top, georganiseerd door
de VN-organisatie Unicef, zal
gaan over de ziekten die kinderen
in vooral de tropische landen be
dreigen, over het gevaar van
drugs, over kinderarbeid, over
het grote gebrek aan goed onder
wijs in veel landen.
Dat de top geen spelletje is,
wordt alleen al bewezen door het
feit, dat nog nooit in de geschie
denis zoveel regeringsleiders op
één en dezelfde plaats bijeen wa
ren. Iedereen die er een beetje toe
doet - de notoire uitzonderingen
zijn Sovjet-leider Gorbatsjov en
onze eigen premier Lubbers - zal
er zijn. Zij moeten uiteindelijk
met daden komen.
En uit door Unicef samenge
stelde literatuur blijkt, hoe wei
nig er eigenlijk in vele gevallen
voor nodig is om kinderen het le
ven te redden. Een paar voorbeel
den zeggen genoeg. Zo sterven ie
dere dag 7000 kinderen van vijf
jaar of jonger aan de gevolgen van
diarrhee. Die diarrhee, doorgaans
opgelopen door het gebruik van
besmet water, zorgt voor uitdro
ging en die weer voor een pijnlij
ke dood. De fatale gevolgen van
uitdroging kunnen met een sim
pel zakje met zouten - kosten een
kwartje - worden bestreden.
Elke dag sterven verder 8000
kinderen aan de gevolgen van
mazelen, kinkhoest en tetanus.
Allemaal ziekten die door inen
ting voorkomen kunnen worden.
De kosten van een injectie tegen
mazelen: 30 cent.
Als gevolg van deze ziekten, an
dere ziekten en ondervoeding
sterven elke dag 40.000 kinderen
van vijfjaar of jonger in de landen
die deel uitmaken van de Derde
Wereld. 40.000 per dag, dat is over
een periode van tien jaar 150 mil
joen kinderen.
Unicef heeft uitgerekend dat
met, relatief gesproken, beschei
den middelen een derde deel van
die kinderen, 50 miljoen in totaal
dus, het leven zou kunnen wor
den gered. Over tien jaar hebben
we het over 2,5 miljard dollar (bij
na vijf miljard gulden).
Maar dat is toch verschrikkelijk
veel geld? Och, wat heet veel? 2,5
miljard dollar is het bedrag dat
twee maanden Amerikaanse mili
taire aanwezigheid in de Golf
kost. 2,5 miljard dollar is het be
drag dat Amerikaanse sigaretten-
fabrikanten in een jaar aan recla
me uitgeven. 2,5 miljard dollar is
het bedrag dat de Sovjets jaarlijks
aan wodka opdrinken.
ZENDTIJD
Vanaf aanstaande woensdag zal ik
mijn'dag in deling drastisch
wijzigen. Iedere avond om half
negen is het nu namelijk raak: de
zendtijd voor politieke partijen.
"Mijn naam is Alair Correa. Mijn
nummer is 15.109 en ik kom op voor
de armen. Stem Alair Correa. Stem
nummer 15.109". En dat al twee
maanden lang drie kwartier per
dag.
In Brazilië wordt de campagne voor
de verkiezingen van woensdag
voornamelijk via het
televisiescherm gevoerd. Want een
democratie is pas een echte
democratie als rijk en arm gelijke
kansen hebben, zei iemand toen de
militairen enkele jaren geleden
terugkeerden naar de kazernes. Zo
werd het idee van de gratis zendtijd
geboren.
Maar Brazilië is Brazilië.
Gelijkheid bestaat hier alleen maar
op papier. Wie veel zetels heeft,
krijgt veel zendtijd. Er zijn kleine
partijtjes die hun politieke
boodschap in twintig seconden
moeten persen. Terwijl de partij
van de gouverneur twintig minuten
lang onder begeleiding van een voor
de gelegenheid gecomponeerde
samba haar goede werken laat zien.
Wie een beetje programma wil
uitzenden, is al gauw twee miljoen
gulden kwijt. En bovendien zijn er
regisseurs en regisseurs. De man die
president Fernando Collor in het
regeringspluche hielp, liet zich door
een rechtse kandidaat uit Sao Paulo
strikken. Prijs? Een gage vat 1,5
miljoen gulden. Dan koopje bijna
geheid een overwinning. Van de
Rio de Janeiro
Ineke Holtwijk
acht campagnes die de filmer in
kwestie draaide, leverden zeven
verkiezingswinst op.
Enkele partijen probeerden een
slaatje te slaan uit hun zendtijd.
Een kleine christelijke partij kreeg
een standje van de Kiesraad omdat
zij zendtijd verkocht aan haar
kandidaten: honderd gulden voor
één seconde.
Voor de duizenden regionale en
landelijke parlementariërs in spe
zijn de enkele tellen op televisie hun
enige kans om een miljoenenpubliek
te bereiken. De meesten hebben net
genoeg tijd om hun naam en
nummer door te geven. Sommigen
laten echtgenoot, moeder of
kinderen opdraven teneinde de
kiezer te overtuigen van hun
betrouwbaarheid. Anderen zitten
met een plakboek knipsels voor de
camera.
Een somber kijkende kandidaat
voor het regionale parlement
vermeldde afgelopen week zijn
telefoonnummer. "Want het is een
belediging voor u, kiezer, dat ik
mijn politieke programma in
twintig seconden moet vertellen. U
kunt mij vanavond daarover bellen
en ondervragen".
De zendtijd is gratis; beloften ook.
Een makelaar uit Rio beloofde zijn
collega 's een toonzaal a Is ze op hem
stemden. En andere zegde toe een
vervuilde rivier schoon temaken.
"Zo schqon dat er weer kreeft in het
water zwemt". De regionale
voorzitter van een socialistische
partij beloofde dat hij alles wat hij
de vorige dagen had beloofd, zou
waarmaken.
Maar praatjes vullen geen gaatjes.
Een kandidaat van de Partij voor
de Nationale Wederopbouw kijkt
daarom zwijgend de camera in. En
de commentaarstem zegt:
Kandidaat X praat niet. Hij doet.
Persoonlijk ben ik wel gecharmeerd
van de kandidaat van de
communistische-partij-oude-stijl.
Hij vraagt de stem van de kiezer
opdat "ik dit vreselijke progamma
van uw televisie kan halen".
Het Openbaar Ministerie in het
arrondissement Roermond heeft
een zeldzame blunder gemaakt. In
een rechtszaak over een zedendelict
eiste de officier van justitie mr. H.
Droesen behalve een gevangenis
straf de bijkomende straf van open
baarmaking van het vonnis. Een
uittreksel daarvan zou, compleet
met de naam van de veroordeelde,
per advertentie in twee Limburgse
bladen moeten verschijnen.
De wet laat een dergelijke straf
echter niet toe. De rechtbank hoef
de in het vonnis (vier maanden ge
vangenis waarvan drie voorwaarde
lijk) niet eens te motiveren waarom
de verlangde openbaarmaking ach
terwege blijft. Het mag eenvoudig
niet.
Dat het Openbaar Ministerie hier
aan voorbij heeft gezien, is nauwe
lijks te geloven. Het Wetboek van
Strafrecht is over dit onderwerp
volmaakt helder. De wet kent
hoofdstraffen (vrijheidsbeneming,
geldboete) en zogeheten bijkomen
de straffen. De bekendste bijko
mende straf is de verbeurdverkla
ring van voorwerpen. Een andere,
nogal in onbruik geraakte byko-
mende straf, is de ontzetting uit be
paalde rechten, met name het kies
recht.
Extra straf
Openbaarmaking van de rechterlij
ke uitspraak kan bij een veroorde
ling wegens enkele specifieke delic
ten eveneens als bijkomende straf
worden opgelegd, maar uitsluitend
als de wet dat met zoveel woorden
bepaalt. Voorbeelden van misdrij
ven waarbij die mogelijkheid is ge
schapen, zijn verduistering en be
drog. Bij een veroordeling wegens
dood door schuld kan de openbaar
making als extra straf alleen wor
den opgelegd, indien het misdrijf is
gepleegd tijdens de uitoefening van
een ambt of beroep.
In de praktik komt de gerechte
lijke openbaarmaking van het Von
nis zelden voor, hoogstens bij be
paalde economische delicten of
heel soms als een arts wordt veroor
deeld wegens grove en fatale medi
sche fouten. Verreweg de meeste ti
tels in het Wetboek van Strafrecht,
of het nu moord, diefstal of een ver
grijp tegen de zeden betreft, sluiten
expres uit dat de bijkomende straf
van openbaarmaking van het von
nis kan worden opgelegd.
De officier van justitie in Roer
mond heeft te weinig respect ge
toond voor het legaliteitsbeginsel,
de hoeksteen van ons gehele straf
recht. Wil een feit strabaar zijn, dan
moet het vallen onder een wettelij
ke strafbepaling. Strafvordering
heeft alleen plaats 'op de wijze bij
de wet voorzien'.
Het gaat om de rechtszekerheid.
Daarom hanteert de strafrechter
een strikte uitleg van de wet en
geldt de miskenning van het legali
teitsbeginsel als een doodzonde.
Volgens de deken van de orde van
advocaten in Roermond, mr. W.
Meulekamp, zijn we getuige ge
weest van een door de officier van
justitie bewust opgelaten proefbal
lon. Dat betekent: geen toevallige
flater, maar bewust beleid. In dat
geval is de kwestie niet de wereld
uit, al heeft de rechtbank de ballon
resoluut doorgeprikt. De vraag
blijft open wat het Openbaar Minis
terie in Roermond heeft bezield.
Ronselen
Volgens de officier van justitie was
het zijn bedoeling vrouwen onder
de zestien jaar te waarschuwen te
gen de veroordeelde en te verhinde
ren dat hij meisjes zou kunnen ron
selen voor prostitutie. De veroorde
ling zelf heeft betrekking op vlese
lijke gemeenschap met een 15-jarig
meisje, een delict dat op klacht van
het slachtoffer of haar ouders wordt
vervolgd. Voor de beveiliging van
de gemeenschap - en de speciale
preventie van zedendelicten - zijn
echter vele andere methoden voor
handen. De eis was wel degelijk ge
richt op publiciteit als een vorm van
strafverzwaring.
Deze benadering is behalve on
wettig, tevens tekenend voor een
gebrek aan beschaving. Dat is mis
schien wel het ergste.
Het prijsgeven van delinquenten
aan de publieke verachting en
hoon, hoort bij een in essentie mid
deleeuws strafstelsel, dat het veem
gericht, de schandpaal en de publie
ke geseling kende. De invoering in
1886 in ons strafrecht van het onder
scheid tussen hoofdstraffen en bij
komende straffen, hing juist samen
met de afschaffing van de zogehe
ten 'onterende straffen'.
Bij de invoering van het wetboek
in de vorige eeuw sprak de toenma
lige minister Modderman een wijs
woord: "Het misdrijf, niet de straf
onteert". Onterende straffen - wat is
een advertentie inclusief de naam
van de betrokkene anders dan een
moderne schandpaal? - horen in de
tegenwoordige beschaving niet
thuis.
Op zichzelf werkt ook een vrij
heidsstraf al stigmatiserend. De ex-
gevangene wordt nagewezen, krijgt
moeilijk werk, wordt als burger ge
degradeerd en raakt in een sociaal
isolement. Deze werking van de
straf is soms onvermijdelijk, maar
altijd onbedoeld. Het is een scha
duwkant van de openbare recht
spraak die we wegens het belang
van de openbaarheid op de koop
toenemen. Alle rechtszittingen zijn
toegankelijk voor publiek en pers,
tenzij de rechter 'om gewichtige re
denen' (veelal in zedenzaken) de
deuren laat sluiten. Het vonnis
wordt altijd in het openbaar gewe
zen.
Publieke controle
Ook hierdoor kan de privacy van de
verdachte of de veroordeelde, maar
bovendien het belang van slachtof
fers en getuigen, in de knel komen.
Voor bescherming tegen dit onge
wenste neveneffect is men aange
wezen op de terughoudendheid van
de media. Openbare rechtszittingen
dienen echter niet om het publiek te
attenderen op de identiteit van ver
dachten en veroordeelden, het doel
van de openbaarheid is de recht
spraak zelf onder publieke controle
te brengen, zodat partijdigheid en
willekeur niet onopgemerkt blij
ven.
De ironie wil dat de Justitie sinds
kort uit bezorgdheid over de priva
cy richtlijnen hanteert om de pers
informatie over de identiteit van
verdachten te onthouden. Het is een
raadsel hoe dit te rijmen valt met de
houding van het Openbaar Ministe
rie in de Roermondse zaak. De pu-
blikatie van een vpnnis heeft welis
waar betrekking op een veroordeel
de. dus niet langer een verdachte,
maar de beoogde stigmatisering
wordt daarmee niet minder af
keurenswaardig.
De zorg voor bescherming van de
privacy is blijkbaar in betere han
den bij de kranten die al bij voor
baat weigerden de door de officier
van justitie verlangde advertentie te
plaatsen. Dit voor het geval de rech
ter de onwettigheid van de eis niet
zou afstraffen. Volgens de wet be
paalt de rechter hoe de bijkomende
straf van openbaarmaking van het
vonnis eventueel ten uitvoer moet
worden gelegd.
Lichtzinnig
Publikatie in de Staatscourant is al
tijd mogelijk. Maar voor de rest is de
Justitie in zo'n geval volledig afhan
kelijk van de medewerking van de
media. Het is aardig te constateren
dat deze op het gebied van de priva
cy minder lichtzinnig omspringen
met hun verantwoordelijkheid dan
het Roermondse parket.
