'Het slijt, maar het gaat nooit over'
Henk Vredeling: 'Ik wil 'Schluss' maken met die oorlog'
ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1990
PAGINA 29
In de jaren zeventig was hij namens de PvdA minister van
defensie in het kabinet-Den Uyl. Jarenlang ook
vertegenwoordigde hij zijn partij in het Europees Parlement.
En in Brussel ten slotte beheerde hij als Europees
Commissaris met veel verve de portefeuille sociale zaken
en werkgelegenheid. Tijdens zijn dagelijkse
beslommeringen liet hij zich kennen als een flamboyant
man, die van zijn hart geen moordkuil maakte. Af en toe
vloog er een asbak door de lucht. Henk Vredeling, 65
intussen, doet het wat kalmer aan. Amper twintig was hij,
toen in het Wageningse hotel De Wereld de Duitse
capitulatie werd getekend. Ondanks zijn jeugd had hij deel
uit gemaakt van het verzet, door haat bezield van de
gedachte "zoveel mogelijk Moffen kapot te maken". Zijn
latere vrouw bracht hem vlak na de oorlog tot bedaren. "Ik
heb heel lang nachtmerries gehad, dan droomde ik dat de
Duitsers me oppakten. Nu wil ik 'Schluss' maken met die
oorlog".
door Maurice Wilbrink
Henk Vredeling heeft er destijds
ontzettend aan moeten wennen dat
de oorlog was afgelopen, dat het le
ven weer zijn normale loop zou ne
men. Met zijn vriendin, z'n latere
echtgenote, was hij begin juni 1945
naar de Leersumse hei gegaan waar
ze samen in een tentje de zomer
doorbrachten. "Die zomer bracht
mijn vrouw me een beetje tot beda
ren; ze bracht me tot mijn normale
proporties terug".
Henk Vredeling was 20 jaar toen
in het Wageningse hotel De Wereld
de Duitse capitulatie werd gete
kend. Na veel moeite ze vonden
hem aanvankelijk te jong was hij
toegetreden tot het verzet. Henk
Vredeling, de Draufganger, de door
haat verblinde jongen, wilde ten
koste van alles Moffen om zeep hel
pen, liefst zo veel mogelijk. Hij
mocht militair spionagewerk doen,
hoorde een keer het bevel "ab-
führen und erschiessen" tegen zich
uitspreken. Vredeling had een sten-
gun, waarmee hij een dag na de be
vrijding, tijdens een vuurgevecht in
Amersfoort op een Duitser schoot.
Hij raakte de man slechts in een vin
ger, maar toch.
Doorbroken
Op 9 november 1989, de dag dat de
Berlijnse Muur open ging, kwam bij
Vredeling de oorlog weer even bo
ven. Zoals dat elk jaar ook rond de
vijfde mei gebeurt. Als tv-kijker zag
Vredeling vreugdetranen, het opge
kropte Duitse sentiment dat los
kwam. En hem bekropen gemeng
de gevoelens.
"Ze zongen gelukkig niet Deut-
schland über Alles. Hoewel... Dat
weet ik niet eens zeker. Maar er wa
ren er wel bij die Deutschland einig
Vaterland begonnen te roepen.
Daar heb ik me heel erg aan ge
stoord". Tegelijkertijd besefte hij
echter dat dit het moment was,
waarop eindelijk de onnatuurlijke
deling van Duitsland werd doorbro
ken. "De muur, het prikkeldraad,
de scheiding, daarvan kon je wel
zeggen: het was hun eigen schuld.
Maar dat dit werd opgeheven, dat
de situatie werd genormaliseerd,
was op zichzelf een goede zaak".
De grote vraag was vervolgens
hoe de Duitse kwestie zich verder
zou ontwikkelen. Voor Vredeling
stond het van meet af aan vast dat
een Duitse hereniging uitsluitend
binnen het kader van een Europees
vredesverdrag moest worden gere
geld. Eind oktober '89 ging hij er
nog van uit dat het wel vijf tot tien
jaar kon duren voordat zo'n verdrag
tot stand kon komen.
De noodzaak tot een Europese re
geling liet zich eens te meer gevoe
len, toen de Westduitse Bondskan
selier Helmut Kohl bij herhaling
weigerde de Duitse oostgrens te er
kennen. De grens die aan het eind
van de Tweede Wereldoorlog was
bepaald langs de rivieren de Oder
en de Neisse.
"Je kunt eenvoudig vaststellen
dat de geschiedenis zich heeft vol
trokken. De Oder-Neissegrens is
het resultaat geweest van een oor
log die door de Duitsers is begon
nen. Een fait accompli dat nooit te
ruggedraaid kan worden. Het zijn
de gevolgen van de Tweede Wereld
oorlog, die de Duitsers moeten dra
gen".
Schrikbeeld
Zoals Vredeling ertoe is veroor
deeld z'n leven lang zijn oorlog met
zich mee te dragen. "Ik heb heel
lang nachtmerries gehad. Dan
droomde ik dat de Duitsers me op
pakten. Dat is pas een paar jaar gele
den minder geworden".
Gelukkig is het schrikbeeld van
het op Lebensraum en andermans
economieën beluste Groot-Duits-
land door de recente ontwikkelin
gen verder naar de achtergrond ge
drongen. Want de winst van het af
gelopen jaar is volgens Vredeling
dat eindelijk, vijfenveertig jaar na
Hitiers oorlog, formeel wordt vast
gelegd dat Duitsland geen territo
riale wensen meer heeft.
"Kohl had natuurlijk van meet af
aan moeten zeggen dat hij de Oder-
Neissegrens zou respecteren. Maar
hij heeft die kwestie om electorale
redenen misbruikt. Nu staat het
echter vast dat er geen legitieme
aanspraken meer zijn op andere
voormalig Duitse gebieden. Hoewel
het door die Oder-Neisse kwestie
wel iets afgedwongens heeft gekre
gen. Het is niet van harte en spon
taan gegaan en dat werpt een smet
op de zaak".
De nu 65-jarige Vredeling had
zich het afgelopen jaar wel intensie
ver willen bemoeien met de onder
handelingen rond de eenwording
van Duitsland. Vooral maakt hij
zich ongerust over het Duits-Russi
sche akkoord over het maximale
aantal troepen dat Duitsland onder
de wapenen mag hebben.
"De Russen en de Westduitsers
zijn onderling overeengekomen dat
er maximaal 370.000 Duitse militai
ren zijn toegestaan. Dat had geen bi
laterale regeling mogen zijn. Het is
mij een raadsel waarom de Westelij
ke machten, en met name Frank
rijk, dat hebben geaccepteerd. Op
deze manier hebben de Russen in
spraak gekregen in de Duitse defen
sie! Dat hoort niet en dat mag niet.
Het doet mij teveel terugdenken
aan een ander onderling akkoord:
het Molotov-Ribbentrop Pact (uit
1939, toen Hitler en Stalin een ge
heim territoriaal verdrag sloten -
red.). Daar hebben we slechte herin
neringen aan. De Duitsers hebben
het recht op bilaterale afspraken
verspeeld door de Tweede Wereld
oorlog. Het had multinationaal ge
regeld moeten worden, bij voorkeur
in Navo-verband".
Vredeling vindt dan ook dat het
laatste woord hierover nog niet ge
zegd mag zijn. "Er kan een dag ko
men dat de Duitsers en de Russen
bilateraal afspreken dat er, gezien
de omstandigheden, geen 370.000
maar bijvoorbeeld 800.000 Duitse
troepen moeten zijn. De Russen
hebben nu een grotere greep op de
Duitse defensie dan wij in West-Eu
ropa en het maakt op mij de indruk
dat deze overeenkomst zelfs de
Amerikanen heeft overvallen. Dat
is een enorme politieke misser".
Machteloos
Als democratisch socialist, zoals hij
zichzelf noemt, heeft Vredeling op
vallend weinig moeite met het feit
dat de linkse krachten in de twee
Duitslanden zo'n ondergeschikte
rol hebben gespeeld bij het proces
van de hereniging. Terwijl Kohl en
zijn christendemocratische vrien
den in de DDR in hoog tempo afste
venden op hereniging, stond de
SPD machteloos aan de zijkant, met
haar waarschuwingen dat een al te
snel proces van eenwording tot gro
te sociale problemen kon leiden in
Oost-Duitsland.
Maar het waren toch vooral de ge
wone DDR-burgers die haast had
den om eindelijk de vruchten te
plukken van het door hen verafgo
de kapitalisme. "Zij gaven de door
slag, het was een authentieke bewe
ging van onderaf. Nu, een jaar later,
kun je zeggen dat het op zichzelf
een goede zaak is geweest dat het zo
snel is gegaan. Dat vuiltje, dat we al
tijd bij ons droegen - het vuiltje
van de Duitse hereniging is weg
gespoeld. Het is in een regeling
weggewerkt".
Het is voor Vredeling trouwens
de vraag of de eenwording zoveel
beter zou zijn verlopen als de SPD
in plaats van Kohl de macht had ge
had. Hij durft er zijn hand niet voor
in het vuur te steken. "De SPD had
over de Oder-Neissegrens geen pro
bleem gemaakt, maar de partij was
misschien over andere dingen uit
gegleden. Ik heb altijd veel moeite
gehad met het initiatief van de
Westduitse SPD om met de SED, de
oude communistische partij, in ge
sprek te komen".
"Je kunt ook vraagtekens zetten
bij de vuurvastheid van de Duitse
sociaal-democraten ten aanzien van
de Europese integratie. De SPD is
altijd wat aarzelender geweest dan
de CDU als het ging om de Europe
se eenwording. Een man als Helmut
Schmidt stond vroeger als Europar
lementariër nog behoorlijk negatief
tegenover die Europese gedachte.
En hij was niet het enige SPD-kop-
stuk dat er zo over dacht. Wat dat
betreft, kwam het nu ook weer niet
zo slecht uit dat het CDU de macht
had. Die partij is in zijn buitenland
se politiek toch consequenter ge
weest".
Idealen
Vredeling betreurt het, dat er al
thans op dit moment in het nieuwe
Duitsland zo weinig is terug te vin
den van de idealen waarmee de
Oostduitse revolutionairen van het
eerste uur hun tanden zetten in de
alleenheerschappij van de commu
nistische partij. "Feitelijk was het in
eerste instantie een opstand van do
minees en onderwijzers. Toen ik in
april 1989 als lid van de Adviesraad
voor Vrede en Veiligheid in Oost-
Duitsland was, heb ik gesproken
met vertegenwoordigers van de
'Evangelische Kirche'. Die mensen
waren duidelijk gekant tegen dat
vermaterialiseerde, kapitalistische,
op consumptie gerichte West-Duits-
land. Ze wilden een nieuwe samen
leving met een menselijker gezicht,
maar ze zijn in de maanden daarna
volstrekt weggespoeld door sterke
re krachten. Dat vind ik jammer".
"Maar laten we niet te snel oorde
len. Er zou best een terugslag kun
nen komen. Nu willen ze allemaal
hun eigen Mercedes, maar als dat
een beetje wegebt, als de verhou
dingen weer wat genormaliseerd
zijn, dan kan de SPD wel weer eens
aan de macht komen. Dat kan voor
heel Duitsland heilzaam zijn. Ik
sluit niet uit dat dan bijvoorbeeld de
liberale trekken van de Oostduitse
abortuswetgeving voor het hele
land zullen gelden".
Tijdens de historische dagen
rond 9 november 1989 gingen zijn
gedachten onwillekeurig terug naar
de oorlogsjaren. Vredeling kan zich
nog altijd mateloos opwinden over
Duitsers die iets te nadrukkelijk te
kennen geven dat met de hereni
ging een territoriale wens, gewor
teld in de jaren dertig, is uitgeko
men. Toch heeft hij geen hekel meer
aan Duitsers. De oudere Duitse ge
neratie zal hij weliswaar altijd
vanuit de ooghoeken in de gaten
houden je weet immers maar
nooit maar over de mentaliteit
van de jongeren toont hij zich rond
uit optimistisch. "Die wijken eigen
lijk nauwelijks af van de Nederland
se jongeren. Er zijn wel degelijk
conservatieve krachten in Duits
land die Oost-Pruisen er ook nog
wel bij zouden willen hebben, maar
dat thema speelt onder de jongere
generaties geen rol van betekenis
meer".
Vreugde
In de eerste jaren na de oorlog had
Vredeling er veel meer moeite mee
enigszins genuanceerd over Duit
sers te oordelen. Van zijn eerste be
zoek aan West-Duitsland herinnert
hij zich hoe hij, kijkend vanuit het
raam van zijn hotelkamer in Mün-
chen, genoot van de nog altijd zicht
bare verwoestingen die er door de
geallieerden waren aangericht. "Ik
keek met vreugde naar al die kapot
te huizen, de Trummer. Ik geef toe,
het was een slechte karaktereigen
schap van mij, dat ik kon genieten
van de ellende".
Het vooroordeel tegen de Duitser
speelde hem later in het Europarle
ment, waar hij in 1958 lid van werd,
ook nog parten. "Ik was rapporteur
in het Europees Parlement en ik
heb er toen tegen gestemd dat een
Duitser mederapporteur werd.
Maar dat heb ik herzien. Ik heb le
ren inzien dat dat een fout van me
was".
Het was voor Vredeling een voor
deel dat hij, meer dan veel andere
Nederlanders, al in de vroege jaren
vijftig beroepshalve vaak met West
duitsers te maken had. Het bracht
hem in de gelegenheid zijn dwang
matige nieuwsgierigheid te bevre
digen om te begrijpen hoe mensen
zich zomaar achter Hitier hadden
opgesteld. Voor zijn toetreding tot
het Europees Parlement werkte hij
in de vakbeweging en ontmoette hg
regelmatig Duitse generatiegeno
ten, met wie hij indringende ge
sprekken over de oorlogstijd voer
de.
"De eerste Duitsers kwam ik na
de oorlog tegen toen ik in de landar
beidersvakbeweging zat. Dat waren
medestrijders voor hogere lonen,
gelijkgezinden, dus dat scheelde
natuurlijk. Ik weet nog dat ik ooit
uren heb zitten praten met Lo-
jewski, die later voorzitter is gewor
den van de Westduitse Landarbei-
dersbond. We zaten in een auto en
hij vertelde hoe hij lid was gewor
den van de Hitlerjugend. En ik maar
vragen hoe dat nou toch allemaal zo
was gekomen. Die jongen zat op een
gegeven moment verschrikkelijk te
huilen in die auto".
Raadsel
Vredeling meent dat hij door dit
soort emotionele gesprekken niet
meer begrip kreeg voor Duitsers die
verkeerde keuzen hadden gemaakt.
"Ik had grote verwijten, en dat bleef
ook zo. Ik had wel een enorme
nieuwsgierigheid naar het waarom.
Maar het is mij tot op de dag van
vandaag een raadsel gebleven,
waarom het daar nooit heeft geleid
tot protest. Kijk, ik kan het me voor
stellen dat dat hele gedoe in die Hit
lerjugend een jongen aansprak. Lo-
jewski vertelde dat hg zo'n mooie
koppelriem kreeg met die gesp er
op. Daar had ik wel gevoel voor.
Maar hoe kon het dat dit niet leidde
tot een dieper nadenken bg die jon
gens?"
"Het moet toch in de landsaard
hebben gezeten. Ik kan mij abso
luut niet voorstellen dat zoiets in
Nederland zonder protest zou zgn
gebeurd. Het is de Nederlander
toch wel een beetje eigen om zich te
verzetten tegen autoritaire toestan
den. Van een ganzenpas moeten we
niet zoveel hebben. Lojewski kon
dat trouwens ook niet goed verkla
ren".
In de eerste bevrijdingsdagen
werd Vredeling zelf geconfronteerd
met de dilemma's waarmee sommi
ge Duitsers ook moeten hebben ge
worsteld. "We hadden NSB'ers ge
arresteerd. Er was een ventje bg,
zo'n heel gewoon mannetje dat
waarschijnlijk ook nooit iets echt
verkeerds had gedaan, en een aantal
maten van me begon hem te pesten.
Hij moest een volgescheten plee
met een blikje leegscheppen en dan
in looppas naar achterin de tuin om
het blikje leeg te gooien. Toen dacht
ik: nou doen we hetzelfde als wat
die Moffen deden. Dat mag niet. Ik
verklaar dat uit mgn opvoeding, en
begrijp me goed, ik vertel dit niet
uit braafheid. Ik heb ze ook niet te
gengehouden, zo mooi ben ik ook
weer niet. Dat kwam niet bg me
op".
Weinig zin
Henk Vredeling. ouder en wijzer ge
worden, betrapt zich er de laatste ja
ren soms op dat hij denkt: er moet
maar eens 'Schluss' komen aan die
oorlog. "Het heeft, denk ik steeds
vaker, zo weinig zin meer al die ver
halen op te rakelen".
Het is vermoeiend, zoals die eeu
wig terugkerende mei-dagen hem
iedere keer weer een beetje van zgn
stuk brengen. "Vroeger gebeurde
het me ook dat ik. wanneer ik te veel
gedronken had. de oorlog herbe
leefde. Dan werd ik kwaad, en dan
schold ik, ook op de Duitsers. Ik
verweet ze dat ze Duitsers waren,
geheel ten onrechte natuurlijk. Zo
heb ik lelgke dingen meegemaakt,
waar ik veel last van heb gehad".
"Nu is dat allemaal minder ge
worden, het slijt, maar ik raak die
oorlog nooit meer echt kwgt Ik zou
het wel willen, maar ik weet dat het
me niet zal lukken".
Henk Vredeling:
op de Duitsers".
"Vroeger, als ik te veel gedronken had, gebeurde het dat ik de oorlog herbeleefde. Dan werd ik kwaad en dan schold ik
(foto GPDI
