Tekort verplegers
wordt catastrofaal
Computer
spoort raze
kan zinnen ontleden
ndsnel taalfouten o
en
P
DE TIJD
VAN TOËNi
MORELE DRONKENSCAP: KANSSPELEN ONDER STUDENTEN
MAANDAG 24 SEPTEMBER 1990
Onderzoeker Van Heuven: "Duidelijk is dat er nog tientallen problemen moeten worden opgelost
Fonetisch Laboratorium Leiden komt in 1993 mpt demonstratiemodel
Van onze redacteur
Monica YVesseling
LEIDEN Het 'kofschip', de vele
dictees en het eindeloos struikelen
over woorden als pyjama, onmid
dellijk en accommodatie. Het cor
rect spellen van woorden is voor
veel mensen een probleem. Voor
diegenen die nog steeds 'hij bied' of
'weid' schrijven, breken er goede
tijden aan. Op verschillende univer
siteiten wordt hard gewerkt aan
spellingscomputers.
Het Leids Fonetisch Laborato
rium van de universiteit in Leiden
begint in januari met het ontwikke
len van een spellingscomputer, spe
ciaal voor journalisten. Het onder
zoek staat onder leiding van de di
recteur van het lab, V.J.J.P. van
Heuven. In 1993 hoopt hij een de
monstratiemodel gereed te hebben.
Voor het onderzoeksprogramma
is twee jaar beschikbaar. Dat ligt
aan het beperkte budget. Twee jaar
onderzoek kost 800.000 gulden. Van
Heuven sluit niet uit dat er na de
twee jaar een vervolg komt, maar
dat ligt aan de geldschieters. Media-
systemen, een onderdeel van de Da-
miate-holding waartoe ook het
Leidsch Dagblad behoort, steekt er
tijd en geld in en Sijthoff test het ap
paraat uit.
Computer
Het Fonetisch Laboratorium heeft
de afgelopen jaren samen met vijf
andere spraakonderzoeksinstituten
gewerkt aan het ontwikkelen van
een computer die geschreven tekst
voorleest. Op dit moment wordt de
computer getest op een van de be
langrijkste doelgroepen: mensen
die blind zijn. Van Heuven zet uit
een dat het op zichzelf niet meer zo
moeilijk is een computer te laten le
zen, maar dat het heel ingewikkeld
is dat het op een acceptabele manier
gebeurt.
"Het woord scholekster bij voor
beeld bestaat uit twee woorden. Al
leen als je weet dat het uit twee on
derdelen is opgebouwd, kan je een
dergelijk woord op een begrijpelij
ke manier uitspreken. Anders krijg
je iets in de trant van scho-lekster".
Om een begrijpelijke uitspraak te
bereiken is een systeem ontwikkeld
waarbij alle woorden worden opge
deeld in zogeheten morfemen. Dit
zijn woordonderdelen die op zich
zelf staan en afzonderlijk een eigen
betekenis hebben. Een morfeem is
niet hetzelfde als een lettergreep.
Deuren heeft de lettergrepen 'deu'
en 'ren' maar de morfemen 'deur' en
'en'.
Van Heuven: "Toen we eenmaal
een systeem om woorden te splitsen
in morfemen hadden ontwikkeld en
ingevoerd, leek het een logische
stap door te gaan met een spellings
computer. De controle van spelling
is, althans in het systeem van het
Leidse lab. ook gebaseerd op de
ontleding in morfemen".
Foutmelding
Controle op een juiste spelling is
mogelijk door in een computer hon
derdduizenden woorden te stoppen
en de computer elk woord dat hij
tegenkomt, te laten opzoeken. Kan
hij het woord niet vinden, dan is dit
fout gespeld en moet er een fout
melding worden gegeven. Aan deze
methode kleven twee belangrijke
nadelen. Het aantal woorden dat be
staat, is oneindig. Door een stukje
achter een woord te plakken, ont
staat weer een nieuw woord (dienst-
/dienstbode/dienstbodekamer-
/nachtdienstbodekamer. etcetera).
Dat betekent dat er altijd woorden
ontbreken aan de woordenlijst die
in de computer is opgeslagen. Vals
alarm is het gevolg. Bovendien wor
den woorden die op zichzelf goed
zijn maar verkeerd zijn toegepast,
door de computer als goed aange
merkt: kneedt kan goed zijn, maar
niet ik kneedt. In tegenstelling tot
het aantal woorden, is het aantal
morfemen wel eindig. Het is daar
mee dus mogelijk een voor 100 pro
cent complete lijst van morfemen
aan te leggen.
Het Leidse systeem gaat uit van
de ontleding van woorden in morfe
men en bekijkt bovendien de plaats
van de woorden in de zin. Woord- en
zinsontleding dus. Doordat na de
zinsontleding de functie van een
woord en de relatie van dat woord
tot andere woorden bekend zijn, ko
men fouten als 'ik kneedt' vanzelf
aan het licht.
Voordat er een goed spellingspro
gramma op tafel ligt hebben Van
Heuven en zijn drie medewerkers
nog menig probleem bij de horens
te vatten. Zo geeft het programma
de computer de opdracht een zinne
tje te bekijken en vervolgens te be
oordelen of dit compleet en logisch
is. Dat betekent dat de spellings
computer struikelt over zinnen als
'Piet was bij Marie op visite en
Henk bij Klaas'. De computer
denkt dat na het woordje en èen
nieuwe zin staat. Henk bij Klaas is
niets en dus komt er een foutmel
ding. "Daar moeten we nog iets op
vinden", zegt Van Heuven optimis
tisch.
Hij geeft nog een probleemgeval.
De controle van de, overigens echt
niet fraaie Nederlandse zin, 'Er wer
den vier mannen door een helicopter
gewond van boord gehaald', gaat fa
liekant mis. De computer interpre
teert de zin verkeerd. Voor hem is
de helicopter de boosdoener want
hij ziet 'Er werden vier mannen
door de helicopter gewond', als com
plete zin. 'Van boord gehaald' hangt
er in dat geval als los zand bij en dus
gaat het rode lampje branden.
"Duidelijk is dat er nog tientallen
van dat soort problemen moeten
worden opgelost".
Journalist
Dat de keuze nu is gevallen op het
ontwikkelen van een spellingscom
puter voor journalisten en niet voor
bij voorbeeld secretaresses, is vol
gens Van Heuven zuiver toeval.
"Mediasysternen ontwikkelt syste
men voor de journalistiek en had
belangstelling. Bovendien kon dit
bednjfstageplaatsen aanbieden".
Journalisten hebben altijd en
eeuwig haast. Elke dag opnieuw is
er die dreigende deadline, de te snel
tikkende klok en dat aller-, aller
laatste nieuws dat nog in de krant
moet. Een spellingscomputer voor
die beroepsgroep moet dan ook in
één ding in elk geval uitblinken:
snelheid.
Om dit te bereiken krijgt het com
puterprogramma oogkleppen. Hij
zal niet alles zien en daarmee laat
riet systeem fouten zitten: De prijs
die moet worden betaald voor een
snel systeem.
Hoe het programma in de prak
tijk gaat werken, is nog niet uitge
kristalliseerd. Het is mogelijk de
computer onmiddellijk te laten pie
pen als een woord verkeerd is inge
voerd. Ook is controle na een hele
zin of zelfs na het vervaardigen van
een heel stuk mogelijk. Voor de
praktische journalist lijken de eer
ste twee mogelijkheden niet be
paald prettig. In de haast en het en
thousiasme het nieuws aan het pa
pier toe te vertrouwen, tikt iedere
journalist een fiks aantal fouten. La
ter verbetert hij of zij dit. Vergissen
is menselijk en dus blijven er mis
sers zitten. Een computer die na het
intikken 'zijn wakend en kundig
oog' over de tekst laat gaan, kan
veel ergernis voorkomen. Niet al
leen voor de journalist zelf, die 's
avonds de vruchten van zijn werk in
de krant bekijkt, ook voor de kran
telezer bederft foutieve spelling
veel van het genoegen dat aan een
krant kan worden beleefd.
Dat staat in een notitie van de
Provinciale Raad voor de Volks
gezondheid in Zuid-Holland
(prv). De opsteller van de nota. T.
de Vries, schrijft dat het huidige
aanbod van personeel in Zuid-
Holland 'alarmerend klein van
omvang is'. In vergelijking met
1980 is het aanbod van personeel
in de verzorgende sector met 20
procent afgenomen. In psychia
trische ziekenhuizen is dat zelfs
gehalveerd.
Het personeelsprobleem in Zuid-
Holland wordt nog schrijnender
wanneer rekening wordt gehouden
met de verwachte toename van het
aantal mensen dat in een instelling
moet worden verzorgd. Voor ver
pleeghuizen is bij voorbeeld een
toenemende vraag te verwachten
van zo'n 40 procent.
De verpleeghuizen zijn het kind
van de rekening, zo lichtte een
woordvoerder van de provinciale
raad vanmorgen toe. Indien de
vraag om hulp blijft zoals die nu is,
dan is er in 2000 een tekort van 1440
arbeidskrachten. In andere secto
ren van de gezondheidszorg is het
evenmin rooskleurig: in psychiatri
sche ziekenhuizen een tekort van
1016, algemene ziekenhuizen een
tekort van 679 en in zwakzinnigen
inrichtingen een tekort van 691.
Het beeld ziet er zo somber uit,
omdat de vraag de komende tien
jaar alleen maar toeneemt. De ver
pleeghuizen steken dan wel zeer
schril af bij de rest. Alleen al in die
verpleeghuizen loopt de vraag naar
personeel dan op tot 4320. Een aan
tal dat net zo hoog is als de drie an
dere zorgcentra tesamen. De alge
mene ziekenhuizen hebben dan be
hoefte aan 1132 verpleegkundigen;
psychiatrische ziekenhuizen aan
1161 en zwakzinnigeninrichtingen
aan 1210.
De pessimistische kijk op de te
korten is gebaseerd op de ontwik
keling van de bevolkingscijfers in
Zuid-Holland, zoals de afname van
het aantal schoolverlaters. Een an
der alarmerend signaal is de huidi
ge geringe aanmelding van leerlin
gen bij Zuidhollandse psychiatri
sche ziekenhuizen, verpleegtehui
zen en zwakzinnigeninrichtingen.
Daarnaast verwacht de provin
ciale raad dat het aantal 'herintre
ders in de verplegende en verzor
gende beroepen in Zuid-Holland
met 22 procent afneemt. De Vries
constateert dat de gezondheidszorg
straks op de arbeidsmarkt in toene
mende mate concurrentie van ande
re beroepsgroepen zal ondervinden.
Volgens de raad moet Zuid-Hol
land zelf met plannen komen om de
met name in deze provincie zo ni,
pende tekorten het hoofd te bieden
De Provinciale Raad voor de Volks
gezondheid vindt de situatie derma
te ernstig dat niet gewacht kan wor
den op acties van andere overhe
den.
De provincie Zuid-Holland moet
bij voorbeeld maatregelen nemen
om huisvesting van verplegend per
soneel en goed openbaar vervoer te
regelen. Daarnaast moet het werk
plezieriger gemaakt worden. Dat
kan volgens de raad bij voorbeeld
door werkdrukvermindering, het
scheppen van ontplooiingsmoge
lijkheden en uitzicht geven op een
aantrekkelijke carrière.
Andere oplossingen geven wat
meer onzekerheden. Zo wordt wel
verwacht dat het gebruik van nieu
we technologie leidt tot enige ver
lichting van het werk. Hierbij wor
den percentages van 10 procent ge
noemd, maar deze zijn niet met con
crete gegevens onderbouwd.
Een ander middel zou de verho
ging van het salaris kunnen zijn. Al
veel eerder is duidelijk geworden
dat de animo bij schoolverlaters om
de verpleging in te gaan zeer gering
is. De vraag is of jongeren met een
hoger loon te verleiden zijn om in de
zorgsector te gaan werken. Gericht
onderzoek op dit terrein is noodza
kelijk, aldus De Vries.
Oranjeverenigingen geen geld voor
huwelijksfeest Beatrix en Claus
DEN HAAG - De Federatie van
Oranjeverenigingen heeft te kam
pen met financiële problemen voor
de organisatie van een feest ter gele
genheid van het 25-jarig huwelijk
van koningin Beatrix en prins
Claus. In een brief aan premier Lub
bers heeft de Federatie om hulp ge
vraagd, omdat de viering anders
dreigt te mislukken.
Op 10 maart van het volgend jaar
viert het koninklijk paar zijn zilve
ren huwelijksfeest. Er komt geen
nationaal comité om de festiviteiten
voor te bereiden. De Federatie had
daar eerder dit jaar om gevraagd,
maar het kabinet liet weten dat de
federatie zelf iets moest organiseren
en dat er geen nationaal geschenk
mocht komen.
In de brief aan Lubbers vraagt
voorzitter De Graaf, in het dagelijks
leven burgemeester van Vught, als
nog om de instelling van een natio
naal comité. Bij de viering van het
zilveren huwelijk van koningin Ju
liana en prins Bernhard (1962) was
er wel zo'n comité, aldus De Graaf.
Maar volgens de Rijksvoorlich
tingsdienst is dat daarna nooit meer
voorgekomen. Voor de viering van
het gouden huwelijksfeest van Juli
ana moesten initiatieven uit de be
volking komen. Dat zou ook nu zo
moeten zijn.
De Federatie wil op korte termijn
overleg met Lubbers over de finan
ciële problemen rond de viering van
het zilveren huwelijksfeest. In dat
gesprek willen de Oranjeverenigin
gen voorstellen om de RVD in te
schakelen bij de voorbereidingen.
Leesbril centraal
in oogmeetweek
LEIDEN De Vereniging van
kwaliteits-opticiens 'Oogmerk' or
ganiseert tussen 26 september en 6
oktober de nationale oogmeetweek.
Het is voor de zesde keer dat bijna
tweehonderd opticiens hun mede
werking aan de ogentest verlenen.
De test, die bestaat uit het meten
van de oogdruk, is gratis en be
stemd voor mensen boven de veer
tig jaar. Centraal in de oogmeet
week staat de leesbril. De leesbril,
aldus Oogmerk, moet aan dezelfde
eisen voldoen als contactlezen of
een bril die continu wordt gedra
gen.
'Terugvordering studiegeld niet volgens regels'
GRONINGEN - De Informatise- Vorige maand kregen 23.000 (ex-
ringsbank vordert teveel uitge- Jstudenten een aanmaning om hun
keerd studiegeld niet volgens de re- schuld in twee jaar terug te betalen,
gels terug. Dat meent de Groningse Bij wanbetaling wordt een deur
advocaat mr. A.N.J. Kersthoolp. waarder ingeschakeld. Door de te
rugvordering komen veel mensen,
met name uitkeringsgerechtigden,
volgens Kersthoolp onder het mini-
mumbestaansniveau. Dat is vol
gens hem in strijd met de wet: op
een bijstandsuitkering mag geen
beslag worden gelegd.
Vanaf de oprichting van de stu
dentensociëteit Minerva was het
aan de kroegcommissie te bepa
len welke spelen wel en welke
niet ter sociëteit geoorloofd wa
ren. De sociëteit van 1844 kende
echter een vertrek dat aan gezel
schappen werd verhuurd, waar
door het probleem zich voordeed,
aldus Beelaerts van Blokland, "of
de Commissie bevoegd was haar
functies ook daar uit te oefenen,
zoodat men spel en wedden
schap, roulette en parieren kon
verbieden". Op 8 nov. 1847 werd
op de vergadering van het Colle
gium aangekondigd dat ter socië
teit aangeplakt zou worden "een
door wel toegestaan maar aan het
verbod op hasarderen werd
streng de hand gehouden, gezien
de beboetingen die men van tijd
tot tijd in de notulen van Minerva
aantreft. Uit te roeien bleek het
kwaad niet, want de almanakau
teur van het stuk 'Spelen' van
1857 wijst op een kleine tafel, gin
der in een hoek van de sociëteit
waaromheen zich enkele perso
nen verdringen. "Diepe stilte
heerscht daar. - Ernst, sombere
ernst is daar op aller gelaat te le
zen! - Slechts een enkel afgebro
ken woord hoort men nu en dan -
een blik van koude vreugde - gin
der van gejaagden toon - hier
hoop - daar vrees"!
"Schoon onze wetten het
hasardspel verboden, blijft een
klein aantal leden op den duur op
listige wijze den geest onzer wet
ten overtreden, terwijl zij zich
door de letter nog kunnen verde
digen. Zij handelen hierdoor in
strijd niet alleen met den geest on
zer vereeniging, maar vooral ook
in strijd met de wetten, die zij als
leden van het eerste Artikel als
doel stelt, 'broederlijke eendragt
en trouw'. Zal het noodig zijn aan
te toonen hoe verderfelijk het be
doelde spel werkt op die eendragt
en waar men in vijandige hou
ding tegenover elkander zit om
zich te verrijken door het verlies
van zijnen medespeler
Neen! daar is geen plaats voor
vriendschap, geen plaats meer
voor broederlijke trouw"!
LEIDSE
KRONIEK OVER
MENSEN EN
manifest, door de Lecden van het
Collegium onderteekend en het
doel hebbende de leden van het
Corps aan te manen zich niet aan-
het Hasard-spel over te geven".
Commerce was blijkens de aan
schaf van een speciale tafel daar-
GEDANE ZAKEN
In 1868 werd de auteur Bulwer
in de Studentenalmanak met be
trekking tot het hazardspel geci
teerd: 'C'est une ivresse morale
plus dangereuse que l'ivresse
physique'. Het spel is dan inder
daad een gewoon verschijnsel ge
worden op de sociëteit waartegen
herhaalde malen ook in de alma
nak gewaarschuwd wordt. In de
Almanak van 1887 heet het: "Zou
den wij het oog sluiten voor het
feit, dat de zucht naar winstbejag,
dat het hazard zich op onrustbare
wijze uitbreidt in onze kleine we
reld, en het spel, dat daar tot voor
betrekkelijk korten tijd slechts
sporadisch werd aangetroffen, nu
reeds in meest verschillende krin
gen een voorname factor van ont
spanning is geworden"?
In de jaren negentig kreeg het
hazard er een concurrent bij, de
roulette. Het jaar 1892 kent zelfs
zijn roulettekwestie, gevoileerd
behandeld door de corpspraeses
in zijn nieuwjaarsrede: "De be
langstelling in de corpszaak
schijnt geweken en schijnt haar
plaats geruimd te hebben voor
een treurig laisser aller. Er wor
den te veel betrekkingen opge
dragen aan personen, die gaarne
de eer van het baantje, die gaarne
de lusten, maar niet te lasten er
van willen dragen Uit per
soonlijke ervaring weet ik te goed
hoe men onder het oude régime
in de sociëteit Minerva aan ver
keerde gebruiken gebonden was,
hoe de commissie, kwam het er
op aan iets nieuws tot stand te
brengen, aan de heidenen was
overgeleverd, hoe men geplukt
en bestolen werd. Maar nu, de
commissie van beheer liet niet be-
heeren, maar beheerde zelf. En
met welk gevolg? Dat ons goede
Leiden een belangrijke beziens
waardigheid heeft verloren, na
melijk een goudmijn gelegen aan
de Breestraat, in het perceel no.
50"-.
In de ledenvergadering van de
Sociëteit van 13 februari 1893
komt de kwestie nogmaals aan de
orde, nu om het spelen op de zo
genaamde overdrachtsavonden
van de Commissie, op momenten
dus dat de wet buiten kracht is of
het naleven ervan niet gecontro
leerd kan worden. Student André
de la Porte omschrijft de uitwas
als volgt:
"Eenigen houden, zeker van
hunne winst, de bank, en van alle
kanten stroomen de gasten toe om
- zich aan het elders verboden spel
over te geven. Een ieder wordt
daar tegen zijnen zin tot het spel
verlokt. Zelfs de bedienden der So-
citeit vertrouwen hunne gelden
aan Van Well toe, die ze dan door
middel der roulette in den zak
van enkele leden moet verdwij
nen. (Not. Soc. Min.)".
Niet idereen was het hier mee
eens, de loco-praeses bijvoor
beeld, Verburgt, stelt dat hasar
deren op overdrachtsavonden al
jaren de gewoonte was en dat mo
res niet nodeloos afgeschaft moe
ten worden:
"Men vergete niet, dat men zich
op een studenten sociëteit bevindt.
Gaat men nu al het eigenlijke
daarvan afschaffen, dan wordt
het hier wel een oude heeren socië
teit; men kan dan wel het gebruik
van sterken drank willen afschaf
fen.
Niettemin wordt een ingediend
voorstel tot benoeming van een
commissie om ook op de over
drachtsavonden toezicht te hou
den op naleving der wetten aan
genomen. Op grond van de regel
maat waarmee aangedrongen
moet worden op handhaving van
de wet, lijkt het niet een erg suc
cesvolle maatregel geweest te
zijn. Op de collegiumsvergade
ring van 22 juni 1903 komt zelfs
een verzoek van de Rector Magni
ficus ter sprake om het spelen te
gen te gaan.
WILLEM OTTERSPEER
Honderd jaar geleden stond er
in de krant:
- Een jager uit het Beneden-Eng-
adin-dal wist zich op af te keu
ren wijze in gesloten jachttijd
eene uitgelezen hoeveelheid gem-
zenvleesch te verschaffen. Hij
had in de bergen voor een troep
gemzen op bepaalde plaatsen
zout gestrooid, zooals vele jagers
plegen te doen vóór het begin de
jacht, om de dieren aan een de
zelfde streek te gewennen. Toen
hij nu bemerkte dat de gemzen
dagelijks op die plaatsen aan
het zout lekten, mengde hij daar
opium door, dat hij uit Italië be
trok. Wat hij daarmede voorhad
gelukte. Den volgenden dag la
gen acht der schoonste gemzen,
bedwelmd door opium, roerloos
neer. De verrader maakte zich
van de dieren meester en slacht
te ze. De overheid kwam er even
wel achter en beboette den man
voor 160 fr.
- Op zekeren nacht, toen men
wist dat de dokter te Oostermeer.
die steeds met kracht het gelooj
aan spooken bestreed, het pad
over het kerkhof in zijn gemeente
moest voorbijgaan, verborg een
drietal dorpsgenooten zich bij
de kerk, om den dokter op de
proef te stellen, en toen de onge-
loovige eindelijk omstreeks mid
dernacht over den doodenakker
ging, kwam eene witte gedaante
uit een schiulhoek te voorschijn
en riep met holle grafstem: „gij
hebt mij vermoord"!! „Dan hest
stou divel hoh net genoch hawn,"
zei de nooit vervaarde man -
zwaaide daarop zijn knoestigen
stok, en een paar slagen van
heb ik jou daar" 'k wamen neder
op het spook van vleesch en
bloed, waarop het zich in allerijl
uit de voeten maakte.
Vijfentwintig jaar geleden;
-Het Openbaar Slachthuis in
Leiden heeft een mijlpaal be
reikt. In dit slachthuis werd na
melijk vandaag het vijftigdui
zendste schaap geslacht.
Si Grootste vraag komt over tien jaar van verpleeghuizen
DEN HAAG - Het tekort aan verplegend en verzorgend personeel in Zuid-Holland dreigt
de komende tien jaar catastrofale vormen aan te nemen. Wanneer er niets gebeurt en de
vraag om hulp blijft gelijk, dan zijn er in het jaar 2000 alleen al in Zuid-Holland bijna 4000
werknemers te weinig. De verwachting is echter dat de vraag om hulp alleen maar toe
neemt. Gevolg: in 2000 is het tekort aan verplegend en verzorgend personeel praktisch ver
dubbeld tot 8000. Verpleeghuizen krijgen de grootste klap te verwerken.
