Uitdag verregend,
maar toch geslaagd
Een gemêleerd gezelschap
Boeiende video-kunst in LAK
Gitarist Seidl:
schitterend
Virtuositeit en inspiratie
PAGINA 10
KUNST
MAANDAG 24 SEPTEMBER 1990
Hamburgers, sensuele Alpenmeisjes, 'ijzersterke' kunst
meer aan de weg timmerende Leid-
se Matilo beten het spits af. Ronduit
uniek was het staatspoppentheater
urt Minsk. Aleksandr Kazakov en
Valentina Belash, die zes weken
door Nederland en België toeren,
gaven een voorproefje van hun uit
verkochte voorstelling in het LAK-
theater gisteren.
Bij dit theater moet het woord
poppenkast direct vergeten wor
den. Met geringe middelen werd
'De oude man en de kraanvogel' een
sprookje met suggestieve kracht.
De met twee jute zakken als engelen
verklede spelers werden één met
hun poppen en met het doeltreffen
de decor. Dat bestond uit een draai
ende ronde tafel waarop een Russi
sche orthodox kerkje met uivormi
ge toren en een tempel en een
boom. Verassing, ook zonder ken
nis van het gesproken woord, als
een engel een pop met een touw
afranselt en aan de kerktoren hangt.
De laatste uren gaven de Gigantje
een snoeihard concert voor de echte
fans. Vooral de organisatie van deze
zevende Uitdag had toen in de zij
beuken van de kerk reden tot dan
sen. De achtste wordt volgende jaar
op zaterdag 7 september gehouden.
Vonk bij WDR
KEULEN (DPA) - Hans Vonk
wordt vanaf september 1991 voor
vier jaar de nieuwe eerste-dirigent
van het Keulse Radio-Symfonieor
kest. De 48-jarige Nederlander volgt
de Israëliër Gary Bertini op, die zich
gaat wijden aan zijn nieuwe functie
van intendant van de Frankfurtse
Opera. Bertini blijft wel gastdiri-
gent van het Keulse orkest.
Terugblik op Bergense School in Liga Nieuw Beelden
Expositie 'Klassieke modernen: 1915
1940. De wortels van de Doorbraak', tot 1
oktober. Galerie Liga Nieuw Beelden, Presi
dent Steijnstraat 14, Leiden. Openingstij
den vrijdag, iaterdag en zondag van 11.00
- 18.00 uur.
LEIDEN Toen in 1958 de col
lectie van Piet Boendermaker
werd geveild brachten de werken
van de kunstenaars die tot de Ber
gense School behoorden soms
niet meer dan zestig gulden op.
Anno 1990 zeggen de namen Col-
not, Filarski en Wiegman het pu
bliek wel iets, maar van een alge
hele herwaardering van de Ber
gense School is nog steeds geen
sprake. Ook kunsthistorisch is
deze groep kunstenaars min of
meer in de vergetelheid geraakt;
tussen de publicaties die na 1945
aan dit onderwerp gewijd zijn
zoekt men vergeefs een stan
daardwerk (Adriaan Venema's
boek kan niet als zodanig aange
merkt worden). De jonge verza
melaar Wim Baars wil in deze si
tuatie graag verandering bren
gen. Hij heeft zich de afgelopen
jaren sterk in het onderwerp ver
diept en verzamelt sinds zijn zes
tiende jaar kunst van de tot de
Bergense School schilders. Een
deel van zijn collectie is op dit
moment te zien (en te koop) tij
dens de expositie 'Klassieke mo
dernen: 1915 - 1940. De wortels
van de Doorbraak' in galerie Liga
Nieuw Beelden. Het getoonde
werk omvat minder bekend werk
van kunstenaars die in en om de
Bergense School werkzaam wa
ren. Daarnaast komt vroeg werk
van onder andere Harry van Krui-
ningen, Wim Kersten en Riemko
Holtrop aan bod dat voor 1940 of
kort daarna ontstond. Liga Nieuw
Beelden blikt hiermee terug op
ontwikkelingen die voorafgingen
aan vernieuwingen in de Neder
landse kunst in de jaren veertig
en vijftig.
Een heel gemêleerd gezel
schap, waaronder de Franse kun
stenaar Henri Le Fauconnier,
Laurens van Kuik, Louis Saal-
born en Charley Toorop, brengt
op deze presentatie niet alleen
een afwisseling in onderwerpen,
maar ook in benaderingswijze.
Het landschap diende de veelal
reislustige kunstenaars van de
Bergense School tot inspiratie,
getuige de voorbeelden van pol
derstukken, bosgezichten en
strandscènes op de tentoonstel
ling. Belangrijker dan een minu
tieuze weergave was de beleving
van het landschap die uitgedrukt
werd door middel van donkere
kleuren en ruwe penseelstreken.
De tekening 'Landschap aan
het Gein' van Wim Kersten laat
een verwantschap in expressivi
teit zien in de drastische bewogen
bomen. Een andere imposante
benadering van het thema is een
bosgezicht uit 1936 van de hand
van Saalborn die daarin toont ook
invloed van Cézanne te hebben
ondergaan. Saalborn is hier ver
der vertegenwoordigd met twee
zelfportretten die beeld van een
'heer' oproepen.
Het stilleven neemt op de expo
sitie een vrij bescheiden plaats in.
Kersten gaf in 1931 bloemen weer
door middel van een gestileerd lij-
nenpatroon en in hetzelfde jaar
ontstond het bloemstilleven van
Le Fauconnier, die na zijn kubis
tische periode aanzienlijke in
vloed op de Bergense kunste
naars heeft uitgeoefend. Ondanks
zijn reputatie valt dit vrij traditio
nele werk niet op als een uitzon
derlijke voorstelling. Holtrops
stilleven met fruit en gitaar uit
1942 is een doek dat nog sterk de
sporen toont van de terugkeer
naar een klassieke realistische
schildertrant die een reactie was
op de radicale vernieuwingen in
het tweede decennium van deze
De atmosferische landschap
pen van E. Stoffer en een compo
sitie van Van Kruiningen uit 1939,
een in pasteuze verf geschilderd
gezicht op Parijs, zijn ondanks de
bescheiden afmetingen geslaag
de bijdragen op deze expositie.
Deze presentatie van 'klassieke
moderne' schept een breed kader
voor diverse richtingen in de Ne
derlandse beeldende kunst waar
in zowel oudere, met de Bergense
School verbonden schilders als
de jonge kunstenaarsgeneratie
die zich na 1945 sterk zou ontwik
kelen, zijn samengebracht.
NANCY STOOP
De gitaar van Pavel Steidl (1961)
met zijn toch betrekkelijk klein
klankvolume kwam in de intieme
foyer van het Parktheater won
derwel tot zijn recht. Bij gebrek
aan grotere belangstelling was
voor déze ruimte gekozen en dat
werkte eigenlijk alleen maar posi
tief op de betrokkenheid van het
publiek.
Steidl, die drieëneenhalf jaar
geleden Tsjechoslowakije ont
vluchtte, sprak niet alleen heel
aardig Nederlands maar speelde
zaterdagavond in één woord
schitterend. Wat zijn handen sug
gestief en heel zeker bewerkstel
ligden werd nog door de mimiek
van zijn gezicht versterkt. Het
'verhaal' van de muziek kreeg je
als 't ware op twee manieren voor
geschoteld. Maar ja, op een CD
mis je natuurlijk dat ene aspect:
ook met gesloten ogen bleef
Steidl's musiceren echter ijzer-
sterk. Tijdens het hele program
ma was zijn expressieve, zeer
maatvaste en zekere speeltrant
opvallend. Nergens veronacht
zaamde hij ook maar het kleinste
onderdeel in de partituur.
Met name de 'Giaconna' van J.
S. Bach, eigenlijk voor viool ge
schreven maar door Steidl op
merkelijk goed bewerkt, kwam
op deze manier tot op de boden
tot zijn recht.
Ook de drie dansen, de 'alle
mande', het 'menuet' en het 'ron
do' van de Tsjechische componist
J. A. Losy (1650-1721) leken tot op
de laatste noot lichtvoetig en bij
na dartelend onder zijn handen
op te stijgen.
Een heel ander karakter had
het moderne werk van Jana
Obrovska (1930-1987) in 'homma
ge de choral gothique'. Robuuste
akkoorden in het lage, en vragen
de klaaglijke melodieën in het ho
ge register ontlokte Steidl met
een katachtige behendigheid aan
zijn door Löben Seis gebouwde
instrument. Ook in 'le Rossiniane
I opus 119' van M. Guiliani toonde
Steidl die souplesse om steeds
van sfeer en klankkleur te wisse
len. Het stuk waarin de eigenzin
nigheid, romantiek en melodie-
ënrijkdom van Rossini duidelijk
herkenbaar zijn, leek wel een
medley van komische maar ook
heel tedere liedjes die Steidl heel
genuanceerd tot één geheel aan
elkaar tokkelde.
LIDY VAN DER SPEK
Residentie Orkest met Gawriloff
Hel Residentie Orkest onder leiding van
Hans Vonk, met medewerking van André
Gawriloff, piano. Werken van Chausson,
Franck, Ravel en Schumann. Gehoord in de
Stadsgehoorzaal op 23 september.
LEIDEN Interessant was gis
teravond de keuze van de eerste
twee programma-onderdelen.
Geen ouverture om mee te begin
nen maar het weinig bekende
'Soir de fête' van de laatromanti-
cus Ernest Chausson. Dit symfo
nisch gedicht beschrijft de drukte
van een vrolijke menigte tegen
over de rust van dè avond. Diri
gent Hans Vonk liet zijn orkest
suggestief de Franse sfeer oproe
pen met de afwisselende kleuren
in blazers en harpen.
Van Chaussoris tijdgenoot
César Franck is bekend dat hij de
laatste tien jaar van zijn leven zijn
grootste meesterwerken schreef,
zoals bijvoorbeeld de 'Variations
symphoniques' voor piano en or
kest. Een minder bekend werk uit
die periode is het symfonisch ge
dicht 'Les Djinns', eveneens voor
pianosolist en orkest, gebaseerd
op het gelijknamige gedicht van
Victor Hugo. De grillige demonie
hierin blijkt onder meer in de
maar liefst vier fagotten en de
contrafagot die Franck voor
schrijft. Donkere kleuren en veel
halvetoonafstanden lossen pas
aan het eind op in een vredig Fis-
groot. De pianopartij werd krach
tig vertolkt door de 35-jarige Rus
André Gawriloff. Een atletische
verschijning met enorme handen
die op één toon na twee octaven
ontspannen. Vol overgave stortte
hij zich op zijn partij en liet ook
zijn lyrische kwaliteiten horen.
Bij de fortes bleek het bovenste
register van de Steinway vleugel
niet bestand tegen het geweld,
wat een hard, blikkerig geluid tot
gevolg had.
Overigens gold dit bezwaar
minder bij Gawriloffs volgende
tour de force: het pianoconcert
voor de linkerhand van Ravel, dat
zich meer aan de baskant van de
vleugel afspeelt. Ook hier een ste
vige aanpak en virtuoos spel,
waarin de pianist met één hand
soepel de illusie van twee of zelfs
meer handen gaf. Het Residentie
Orkest begeleidde alles attent en
kon zich na de pauze uitleven in
de derde symfonie van Schu
mann, een vrolijk werk van de
componist waarin nog niets van
zijn latere depressies te horen is.
Met zichtbaar plezier leidde Hans
Vonk de musici en het publiek
door dit vijfdelige werk. Waar het
kopergeweld teveel dreigde te
worden voor de Stadsgehoorzaal
hield hij het beheerst in de hand.
Geen topsport maar muzikale in
spiratie staat bij deze dirigent
voorop.
FRANK DEN HERDER
de koorbanken. En rijen dik ston
den de mensen rondom het grqte
middenpodium waar vertegen-
woordgigers van de visuele po
diumkunst en de zang de hele dag
door voorstellingen gaven. Ballet
school Giselle uit Leiderdorp trok
de aandacht met zowel sensuele
danseressen in tijgerjurkjes als met
een solistisch Alpenmeisje in het
groen. Tegen sluitingstijd maakte
de Leidse Balletschool haar grote
reputatie waar met een uiterst geva
rieerde parade van jeugdige
Chaplinnetjes, tappers, heren die de
spagaat deden en veelkleurige mu-
sicaldanseressen. De balans kon
toen worden opgemaakt door Ver
eniging Oud Leiden ('twintig nieu-
Goekoop, toch de Ronald Reagan
onder de Nederlandse burgemees
ters. opende deze dag der amateu
ristische kunst met een toepasselij
ke bijdrage op muziek van Beetho-
vens zesde symfonie, de Pastorale.
De Duitse schrijver Schiller schreef
woorden op de negende symfonie,
het Alle Menschen werden Briider,
en daarom had de eveneens klas
siek geschoolde Goekoop extra re
den om zijn zang en dicht-vaardig-
heid in dienst van de Uitdag te stel
len. "De Duitsers hebben 3 oktober
ook al geannexeerd, dus pakken wij
de zesde".
Duizenden bezoekers, maar niet
allemaal tegelijk, bezochten in de
ochtend en de middag van een ver
regende zaterdag de Pieterskerk
om zich van het culturele aanbod in
Leiden op de hoogte te stellen. De
organisatie, die werd gevormd door
vrijwilligers, was om een uur of vier
's middags al door de programma
boekjes heen.
Een tachtigtal groepen, verenin
gen en instellingen gaf met een
tweeledig doel haar visitekaartje af.
Want de een is uit op het aantrekken
van nieuwe leden (Operette- en mu
sicalvereniging OTIS:'We zoeken
nog mannenstemmen, dat is altijd
moeilijk'), de ander wil bezoekers
naar de voorstellingen trekken. De
postzegelvereniging presenteerde
zich naast de school der Javaanse
dans. En naast de de opvallend be
schilderde acteurs van kinderthea
ter 'Ploef bevond zich de Ruilclub
Koningskerk. "Jammer, mijn part
ner wilden ze daar niet hebben", al
dus een bezoeker in de ochtend
uren. "Ze ruilen alleen maar postze
gels en munten".
De belangstelling voor de infor
matiestands was toen nog gering,
want iedereen had zijn oor te luiste
ren gelegd bij K G, waarvan enke
le drummers een stoomaggregaat in
Burgemeester Goekoop zong naar eigen zeggen zaterdag ti jdens de Leidse Uitdag 'een toontje lager' tijdens zijn uitvoering van enkele minuten uit
Beethovens Pastorale. (foto Henk Bouwman
Van onze redacteur
Emiel Fangmann
LEIDEN Uitdag, oh Uit
dag. De kunsten ijzersterk.
Een culturele topdag. Be
speel de Pieterskerk!Eigen
geschreven woorden van
mr. C.H. Goekoop (zang)
met begeleiding van mevr.
drs. Y van Baarle (piano) za
terdag bij de opening van de
Leidse Uitdag. Van Baarle,
hoofd directie kunst en cul
tuur der gemeente, had voor
dit jaar de organisatoren te
gen de gewoonte in een sub
sidie toegekend.
werking hadden gesteld dat het
middenschip in wolken hulde.
De openbare lessen die twintig
verenigingen in de Pieterskerk-
school hielden werden goed be
zocht. Het Madonna- en Michael
Jacksondansen in een groep zal zijn
populariteit wel nooit meer verlie
zen, maar ooK voor wat meer inge
wikkelde zaken was aandacht: bij
de Leidse vereniging van popmuzi
kanten liet iemand zich uitleggen
wat nu de 'c' en de 'd' op een gitaar
was.
Sensueel
Zang stond centraal op het koorpo
dium. Tientallen luisteraars zaten in
De engelen Va
lentina Belash
(links) en Aleks
andr Kasakov
van het
staatspoppen
theater uit het
V/itrussische
Minsk: ronde ta:
fel in plaats van
poppenkast.
(foto Henk
we leden'), het hamburgers verko
pende cateringbedrijf ('Een gek
kenhuis') en voorzitter Pauline Post
van de Uitdag ('Tevreden, volgend
jaar weer, zeker weten').
Het in drie gedeelten uiteenvallen
de avondprogramma leidde niet tot
een bomvolle, maar wel sfeervolle
Pieterskerk. De drummers en bla
zers van het internationaal steeds
Weinig publiek
bij Rushdie-film
in Den Haag
DEN HAAG (GPD) - De omstre
den Pakistaanse speelfilm, 'Interna
tional Guerrillas', waarin de schrij
ver Salman Rushdie wordt afge
schilderd als een decadente dron
kelap wiens grootste hobby het is
om moslims te vermoorden, heeft
het afgelopen weekeinde zijn Ne
derlandse première beleefd. De film
werd zaterdagavond vertoond tij
dens een overhaast ingevoerde ope
ningsvoorstelling in het Scheve-
ningse zalencentrum 'Gouden Wie
ken'.
Volgens de enigszins vage verkla
ring van één van de organisatoren
hebben 'zeker driehonderd men
sen' de officieuze première bezocht.
Maar de oorspronkelijk geplande
première-voorstelling, die zondag
middag zou plaatsvinden, moest
wegens een gebrek aan belangstel
ling worden afgelast. Ook de zon
dagavond-voorstelling ging om die
reden niet door. Eerder werden
voorstelingen van de 'anti-Rushdie-
film' in de Rotterdamse en Amster
damse Kriterion-theaters uit angst
voor ongeregeldheden afgelast.
Expositie Video-installaties en tekeningen
van Weit Hoogeveen en Marcel Hermans.
LAK-galerie, Cleveringaplaats 1, Leiden. Te
bezichtigen tot 12 oktober op maandag tot
en met vri|dag van 10.00 tot 22.00 uur en op
zaterdag en zondag van 14.00 tot 17.00 uur.
LEIDEN Met de nieuwe expo
sitie van video-installaties van
Marcel Hermans en Weit Hoog
eveen heeft LAK-galerie van de
nood een deugd gemaakt. Geves
tigd in de gangen van het Cen
traal Faciliteiten Gebouw van de
universiteit is de galerie in haar
mogelijkheden beperkt. Maar de
mogelijkheden die er wel zijn
worden dan ook zo goed mogelijk
genut. De video-installaties zijn
hiervan gen goed voorbeeld. Vi
deokunst is in Leiden zelden te
zien en bij de expositie in de
LAK-galerie ondergaat het werk
een indringende invloed van de
omgeving.
Dat geldt in het bijzonder voor
de video-installatie van Marcel
Hermans. Het werk is getiteld
'Die Gleichzeitigkeit des Ande
ren' en bestaat uit twee delen: een
sokkel met monitor en geluid en
een paneel met glas, spiegels en
foto's aan de wand. Hiermee geeft
Marcel Hermans vorm aan zijn
overpeinzingen met betrekking
tot zijn tweelingbroer: zijn (onge
wild) referentiekader.
Op de film zijn een aantal asso
ciatieve beelden vastgelegd, zoals
het gezicht van een man, een
hand op een spiegel en wuivend
riet. De beelden laten zich met
moeite onderscheiden van de
weerspiegeling van het gezicht
van de toeschouwer zelf. De ge
luidsband bevat fragmenten van
het gedicht 'Ach Bruder' van
Thijs Lendersen. De teksten zijn
ternauwernood van de omge
vingsgeluiden te onderscheiden.
Op het paneel boven de sokkel
speelt Marcel Hermans hetzelfde
spel met het gedicht (moeilijk
leesbare, geschreven woorden),
de beelden van de video (foto's)
en weerspiegeling van de omge
ving (spiegels). Zo stelt hij alles
ten dienste van het vluchtige, het
ongrijpbare en de (zelf-)reflexie.
Bij Weit Hoogeveen draait alles
om het zwart als kleur en het
zwart als aanduiding van wat niet
waarneembaar is. Hij noemde
zijn installatie 'Vision Noir/Vi-
sion Nulle'.
De begrippen 'Vision Noire' en
'Vision Nulle' hebben in de psy
chologie de betekenis van respec
tievelijk het zwart dat men waar
neemt bij het ontbreken van een
lichtbron en het zwart in geval
van verlies van het gezichtsver
mogen. In de videobeelden komt
dit verschil onder meer tot uiting
in een beeld van een menselijk
oog dat zich langzaam afsluit voor
het licht tegenover een zwart
beeldscherm, waarop niets waar
te nemen valt.
Behalve over de wijze waarop
wij zwart waarnemen, wil Weit
Hoogeveen iets uitdrukken over
het contrast 'veranderlijk-on
veranderlijk!. Dat wordt duide
lijk wanneer op de monitor vijf
witte lijnen tegen een zwarte ach
tergrond verschijnen. Opeens
valt de gelijkenis met de twee ge
linieerde schoolborden op, die
rechts en links van de monitor
zijn opgesteld. Terwijl de school
borden onveranderlijk op hun
plaats blijven staan', blijft het
beeld op de monitor doorlopend
veranderen.
De videokunsten van Weit
Hoogeveen en Marcel Hermans
zijn beslist niet 'licht verteerbaar'.
Maar boeiend zijn ze wel en voor
wie daar behoefte aan heeft ver
schaft LAK-galene ook nog de
nodige achtergrond-informatie >j^xe Gleichzeitigkeit des Anderen', Marcel Hermans.
op zaalbladen.
LISETTE OOMEN
