DINSDAG 18 SEPTEMBER 1990
Leden van de Staten-Generaal,
De inval van Irak in Kuwayt is
een flagrante schending van de
internationale rechtsorde. De re
gering geeft uitvoering aan de
mandatoire maatregelen van de
Veiligheidsraad die moeten lei
den tot een doeltreffend econo
misch embargo tegen Irak en
heeft ter ondersteuning daarvan
twee fregatten van de Koninklij
ke Marine naar de Golf-regio ge
zonden.
De regering is zich bewust van
de gevaren die aan deze missie
verbonden zijn. De handhaving
van de internationale rechtsorde
weegt echter zwaar. Nederland
kan niet afzijdig blijven. De rege
ring voelt zich zeer betrokken bij
de veiligheid van de Nederlan
ders die nog in Irak en Kuwayt
zijn. Onze gedachten gaan in het
bijzonder uit naar hen en hun ver
wanten.
De crisis in de Golf-regio maakt
duidelijk dat er nu - mede dankzij
de verbeterde verhoudingen tus
sen Oost en West - voor de Ver
enigde Naties mogelijkheden zijn
om verantwoordelijkheid te ne
men. De inspanning is nu gericht
op vrede en het respecteren van
de internationale rechtsorde. De
rol van de Verenigde Naties is
echter evenzeer nodig om gerech
tigheid en solidariteit in de we
reld te bevorderen. De verant
woordelijkheid voor ontwikke
ling en welvaart moet gestalte
krijgen binnen de grenzen van
een beheersbare groei en het be
houd van het milieu.
Kort na de Tweede Wereldoor
log werd de Universele Verklarin
gen van de Rechten van de Mens
opgesteld. Deze rechten hebben
ook vandaag grote betekenis. On
derdrukking, onrecht en gebrek
aan tolerantie moeten worden be
streden. Het gaat juist om ont
plooiing in vrijheid, met recht op
eigen cultuur en overtuiging, in
gebed in respect en zorg voor el
kaar. Deze idealen moeten ook
richtsnoer zijn voor ons eigen
land. Sociale en bestuurlijke ver
nieuwing, alsmede eenwording
van Europa zijn daarbij in onze
democratie sleutelwoorden. Om
deze idealen te verwezenlijken,
zoekt de regering samenspraak
en samenwerking.
3 oktober
In Europa beleven wij historische
tijden. Vanaf 3 oktober zal er weer
één Duitsland zijn. De deling van
Europa loopt ten einde. Het be
leid is erop gericht de democrati
sche en economische ontwikke
lingen in Oost-Europa te steunen
en aan te moedigen. Met het oog
hierop is de Europese Bank voor
Wederopbouw en Ontwikkeling
opgericht. Nederland heeft het
initiatief genomen tot een Eu
ropese samenwerking op energie
gebied. Deze kan haar doorwer
king hebben- op tal van terreinen
en in het bijzonder ook een krach
tige impuls geven aan het milieu
beleid in Europa. Hopelijk wordt
nog dit jaar een overeenkomst on
dertekend over de vermindering
van conventionele strijdkrachten
in Europa; daarnaast onder
streept ook de terugtrekking van
Sovjet-troepen uit Oosteuropese
landen de verheugende verande
ring.
Europa vraagt om een Euro
pees veiligheidsbeleid. Dit zal
echter moeten gebeuren met be
houd van de samenwerking in At
lantisch verband, opdat een
voortgezette betrokkenheid van
Noord-Amerika bij de veiligheid
van Europa verzekerd blijft. In de
NAVO treedt de militaire functie
minder op de voorgrond; haar po
litieke taak wint in het verander
de Europa daarentegen aan be
lang. Het gaat darbij om samen
werking in plaats van confronta
tie.
In ons land wordt een herstruc
turering van de krijgsmacht en
een daarmee gepaard gaande ver
mindering van de personeels
sterkte voorbereid. De diensttijd
zal met twee maanden worden
verkort. Dit geldt voor alle dienst
plichtigen die na 29 oktober in
werkelijke dienst komen. Verde
re integratie van de Europese Ge
meenschap is geboden, nu ook
met het oog op de situatie in Oost-
Europa en de inbedding van het
Verenigde Duitsland in nieuwe
Europese structuren.
Interne markt
Nationale bevoegdheden kunnen
worden overgedragen aan orga
nen van de Europese Gemeen
schap indien daarmee de doelma
tigheid van het bestuur gediend
is. Daarbij moet worden gezorgd
voor de versterking van de positie
van het Europees Parlement, ook
in relatie tot de Europese Com
missie. Dit zal aan de orde komen
in een intergouvernementele con
ferentie over de Europese Politie
ke Unie.
De contouren van de interne
markt beginnen steeds duidelij
ker zichtbaar te worden, maar op
bepaalde terreinen, zoals trans
port, milieu en financiële dienst
verlening, zal nog een aanzienlij
ke inspanning worden gevergd.
Bovendien moet het sociaal be
leid uitgewerkt worden aan de
hand van de vraag of een onder
werp op Europees, dan wel op na
tionaal rtiveau moet worden gere
geld, en welke rol de sociale part
ners moeten spelen. Dat de land
bouwuitgaven van de Europese
Gemeenschap weer sterk gaan
groeien is zorgelijk. De ontwikke
lingen op de agrarische markten
maken voortgaande aanpassing
dan ook onontkoombaar; mede
om de internationale verhoudin
gen op het gebied van de handel
in landbouwprodukten te verbe-
Aanpassing is ook nodig om te
komen tot een land- en tuinbouw
die uitgeoefend wordt met res
pect voor het milieu. Op 1 juli van
dit jaar is de eerste fase ingegaan
van de Economische en Monetai
re Unie. Voor een succesvolle In
tergouvernementele Conferentie
die verder inhoud zal gevan aan
deze Monetaire Unie zal de rege
ring zich inzetten.
Zuid-Afrika
De Europees-politieke samen
werking krijgt steeds meer gestal
te. Van daaruit probeert Neder
land samen met de andere lidsta
ten ontwikkelingen buiten de Eu
ropese Gemeenschap zo goed'
mogelijk te ondersteunen. Dat
geldt nu heel nadrukkelijk voor
Zuid-Afrika, waar de ontwikke
lingen bemoedigend en hoopge
vend zijn. Voor het eerst is er een
echte dialoog ontstaan.
Nederland zal zich blijven in
zetten voor de ontwikkelingslan
den. Daarbij neemt de bestrijding
van armoede een belangrijke
plaats in. In de Nota 'Ontwikke
lingssamenwerking in de jaren
negentig' zal tevens aandacht
worden gegeven aan initiatieven
om te komen tot schuldvermin
dering. Daarbij blijft de bereid
heid van schuldenlanden om hun
beleid aan te passen een voor
waarde voor verbetering van hun
economische ontwikkeling. In
deze.nota zal ook de gezamenlijke
verantwoordelijkheid voor het
milieu een plaats krijgen. Duurza
me ontwikkeling vraagt om een
nieuwe wereldomvattende strate
gie gericht op milieubehoud.
Liberalisering van de wereld
handel en een goed multilateraal
handelssysteem kunnen een po
sitieve rol vervullen bij bestendi
ge groei van de welvaart in de we
reld. Het welslagen van de nieu
we 'Algemene overeenkomst
■voor handel en tarieven' - de zoge
naamde Uruguay-ronde - is van
mondiale betekenis.
Loonkosten
Onze economie toont groeikracht
en mogelijkheden, zoals onder
meer blijkt uit de toename van de
werkgelegenheid en het sterk ge
stegen aantal vacatures, maar te
gelijk zijn er bedreigingen en ern
stige problemen. Zowel op het
punt van de ontwikkeling van de
loonkosten als dat van de resulta
ten van de ondernemingen is er
weer reden tot zorg. Daarbij komt
dan nu de crisis in het Midden-
Oosten. Waakzaamheid is gebo
den. De concurrentie uit het bui
tenland wordt steeds sterker. Dit
eist voortdurende aandacht en
discipline, van overheid èn be
drijfsleven. Dit is ook de kern van
de nota 'Economie met open
grenzen'. Het is belangrijk door
investeren onze samenleving en
economie sterker te maken.
Beheersing van de loonkosten
blijft essentieel met het oog op de
werkgelegenheid. Dit jaar is met
de ontwikkeling van de loonkos
ten de kritische grens bereikt.
Een nieuwe loon-prijsspiraal
moet vermeden worden. Beheer
sing van de loonkosten zal dan
ook een van de centrale onder
werpen van overleg met de soci
ale partners vormen.
De verbetering van de contract
lonen van werknemers in de
marktsector zal, mits verant
woord, ook in 1991 op overeen
komstige wijze kunnen doorwer
ken in de inkomens van werken
den in de collectieve sector en
van uitkeringsgerechtigden. Er
zijn maatregelen getroffen voor
een redelijk evenwichtig gesprei
de koopkrachtontwikkeling. Wel.
zal deze slechts bescheiden kun
nen zijn, aangezien ook een aantal
essentiële publieke taken meer
aandacht vergt.
Gemeenschapsvoorzieningen
ontlenen hun betekenis aan soci
ale en economische motieven.
Door de Europese integratie zal
een adequaat aanbod van publie
ke voorzieningen en infrastruc
tuur steeds meer bepalend zijn
voor de internationale concurren
tiekracht van de economie. Maar
dit moet wel worden afgewogen
tegen de lasten die daaruit voor
de burgers voortvloeien. Bij deze
afweging mag het probleem niet
afgewenteld worden op het finan
cieringstekort en de staatsschuld.
Jaar in, jaar uit is de staatsschuld
in verhouding tot het nationale
inkomen toegenomen en daar
mee eveneens de renteverplich
ting van de rijksoverheid. Dat kan
niet door blijven gaan. Daarom
zal het financieringstekort verder
omlaag gebracht worden.
Milieubeleid
Milieubeleid en economische
groei zijn beide van belang en
kunnen enlkaar ondersteunen.
De specifieke ligging van Neder
land en de structuur van onze
economie noodzaken tot een vér
gaand milieubeleid. Met het uit
brengen van het Nationaal
Milieubeleidsplan en de aanvul
ling daarop heeft de regering de
lijnen uitgezet. Nu de behande
ling hiervan in gemeen overleg
met U achter de rug is, kan het ko
mende jaar alle aandacht uitgaan
naar de uitvoering. De regering
hecht ook aan het versterken van
het milieubeleid in Europees ver
band. Een voorbeeld daarvan is
wordt gevraagd, blijkt aan de an
dere kant dat de samenleving zich
steeds minder aan regels wenst te
houden.
Mede daardoor raken de instel
lingen van rechtshandhaving en
rechtspraak overbelast. De rege
ring zal zich inspannen om het
functioneren van ons rechtsstel
sel te verbeteren en criminaliteit
tegen te gaan. Een goed functio
nerende politie is voor de handha
ving van de rechtsorde onont
beerlijk. De reorganisatie van het
politiebestel is daarop gericht.
Versterking van het Openbaar
Ministerie en een ingrijpende re
organisatie van de rechterlijke
macht zullen een betere taakver
vulling van deze organen moge
lijk moeten maken. Nog deze
maand zult U een nota over het
gehele justitiebeleid ontvangen,
waarin een plan van aanpak
wordt geschetst. In de wetgeving
zal meer accent worden geleid op
de gezamenlijke inspanning van
overheid en samenleving. In het
algemene wetgevingsbeleid zal
bijzondere aandacht worden be
steed aan de handhaafbaarheid,
alsmede aan de tijdige en juiste
uitvoering van verdragen en van
het recht van de Europese Ge
meenschap.
Het opkomen voor mensen met
een kwetsbare positie is een be
langrijk onderdeel van het wetge
vingsbeleid. Een voorbeeld daar
van is het wetsvoorstel om onge
lijke behandeling tegen te gaan.
Een ander voorbeeld is het wets
voorstel ter versterking van de
rechten van patiënten en proef-
pesonen. Door ontwikkelingen in
verschillende delen van de we
reld neemt de stroom van asielzie
kers toe. Met zorg voor het be
houd van de waarborgen waaraan
wij hechten, zullen voorstellen
worden ontwikkeld voor versnel
ling van de procedures in asielza
ken.
Wanneer mensen in onze sa
menleving zijn ingeburgerd,
vormt het verkrijgen van het Ne
derlanderschap een passende be
vestiging daarvan. De regering
zal een goed gebruik van de mo
gelijkheden daartoe bevorderen.
De toename van onze bevolking,
ook door gezinshereniging, asiel
verlening en andere vormen van
migratie, leidt ertoe dat ons land
rond de jaarwisseling 15 miljoen
inwoners zal hebben. DAt is eer
der dan verwacht. Deze ontwik
keling stelt nieuwe eisen op het
gebied van onderwijs, arbeids
marktbeleid en tal van voorzie
ningen. Het is belangrijk dat een
ieder zich niet alleen inwoner
maar ook mede-burger weet en
voelt. Dat vraagt enerzijds om to
lerantie, anderzijds ook om het
aanspreken op plichten.
Gezondheidszorg
In de gezondheidszorg is steeds
meer mogelijk. Daardoor dringt
zich de vraag of op alles wat kan,
ook moet en mag. Dat is een dis
cussie die niet alleen aan medici
of ethici moet wofden overgela
ten, maar die maatschappelijk zal
moeten worden gevoerd. Daarom
is de Adviescommissie Keuzen in
de Zorg geïnstalleerd.
Bevorderd wordt dat het finan
cieringsstelsel voor de zorgsector
per 1 januari 1991 zijn volgende
fase ingaat. Dit betreft een opera
tie die het beeld van de gezond
heidszorg de komende jaren zal
veranderen.
Voor ons allen is het een uitda
ging de ouderen blijvend te be
trekken bij de maatschappelijke
ontwikkeling. Wij kunnen hun
bijdrage daaraan niet missen.
Daarmee moet rekening gehou
den worden bij het beleid ten aan
zien van het wonen, het inkomen,
de gezondheidszorg en hun actie
ve deelname aan de samenleving.
Naast aandacht voor nieuwe
culturele ontwikkelingen is eer
bied voor ons cultureel erfgoed
een ereplicht. Daarom wordt een
'Deltaplan voor het Cultuurbe
houd' ontwikkeld.
In de 'Nota volkshuisvesting in
de jaren negentig' wordt aan
dacht besteed aan vergroting van
verantwoordelijkheden van ge
meenten en woningcorporaties
om de voorraad betaalbare wo
ningen en de financiële middelen
zo goed mogelijk in te zetten voor
de huishoudens met lagere inko
mens. Het beleid inzake de stads
vernieuwing blijft gericht op het
wegwerken van achterstanden.
In 1991 zullen - mede op basis van
een evaluatie van hetgeen tot op
heden is bereikt - voorstellen wor
den gedaan voor het beleid in de
toekomst.
Nederland is bereid de consti
tutionele band met de Nederland
se Antillen en Aruba voort te zet
ten en deze relatie nieuwe impul
sen te geven. Dat betreft aller
eerst het bestendigen van een
constitutionele orde die baseerd
is op de beginselen van vrijheid,
recht en democratie; daarnaast
een heroriëntatie van het hulpbe
leid gericht op meer eigen verant
woordelijkheid voor budget en
economie.
Leden van de Staten-Generaal,
Bestuurlijke en sociale vernieu
wing zullen in het komende jaar
veel van Uw aandacht vergen, ter
versterking van de kwaliteit van
en de saamhorigheid in onze sa
menleving. Ook de internationale
ontwikkelingen die aanleiding
geven tot hoop en vrees zullen be
langrijke beslissingen van U blij
ven vragen. Van harte wens ik U
toe dat Gods zegen op Uw werk
rust. 18 september 1990.
het Rijn-actieplan, dat zijn vruch
ten begint af te werpen.
Door uitvoering van het Na
tuurbeleidsplan zal de verster
king van het natuurbeleid gestal
te krijgen. In veel ontwikkelings
landen is er een voortschrijdende
degradatie van het milieu. Daar
om heeft Nederland, te zamen
met andere landen, het initiatief
genomen om een milieufaciliteit
binnen de Wereldbank op te rich
ten. Veel milieuproblemen vra
gen een aanpak gericht op de lan
ge termijn. Zo kan het afvalpro
bleem uiteindelijk alleen maar
met hergebruik en preventie wor
den opgelost.
Een goed beheer van ons land
vraagt ook dat we grenzen stellen
aan de negatieve effecten van ver
keer en vervoer. Het uigebrachte
Structuurschema heeft daartoe
de aanzetten gegeven. Nederland
heeft zijn welvaart voor een groot
deel te danken aan de ligging aan
belangrijke verkeersaders. Goede
bereikbaarheid is essentieel. Wij
staan dus voor de taak intelligen
te en creatieve oplossingen te vin
den. Om economische groei mo
gelijk te maken en tegelijk het
milieu te ontzien, moeten onze
vervoermiddelen zo schoon, zui
nig, veilig en stil mogelijk zijn.
Verbeteringen in de sfeer van het
openbaar vervoer, het meer sa-
menrijden in de auto en meer ge
bruik van de fiets zullen een bij
drage leveren aan het terugdrin
gen van onnodige automobiliteit.
Een van de ernstigste effecten
van de ongeremde verkeersgroei
en het gebrek aan discipline in
het verkeer is het aantal doden en
gewonden; elk jaar 1500 doden en
50 000 gewonden. Het beleid ter
verbetering van de verkeersvei
ligheid zal daarom worden aange
scherpt.
De stormen van de afgelopen
winter hebben ons herinnerd aan
de noodzakelijke aandacht voor
onze kust. De regering heeft daar
om de nodige middelen vrijge
maakt om de huidige kustlijn in
stand te kunnen houden.
Sociale vernieuwing
Economische groei blijft onmis
baar voor het verwezenlijken van
werkgelegenheid voor een jaar
lijks toenemende beroepsbevol
king. Dit is echter niet voldoende:
een maatschappelijk evenwichti
ge groei is evenzeer noodzakelijk.
Te veel burgers zijn financieel af
hankelijk van een uitkering. Acti
verend arbeidsmarktbeleid en so
ciale vernieuwing moeten deze
ontwikkeling keren. In de tripar
tite arbeidsvoorziening krijgt de
medeverantwoordelijkheid van
werknemers en werkgevers ge
stalte. Aan die medeverantwoor
delijkheid zal ook concrete in
houd worden gegeven waar het
de arbeidsongeschiktheid be
treft. Het spookbeeld van een mil
joen arbeidsongeschikten mag
immers geen werkelijkheid wor
den. Het toenemend besef in onze
samenleving dat de uitstoot van
mensen uit het arbeidsproces niet
langer op z'n beloop gelaten kan
worden, is verheugend.
Voor de moeilijk plaatsbare
werklozen biedt het groter aantal
vacatures extra kansen. Deze te
benutten is sociaal en econo
misch van grote betekenis.
De aard en omvang van de
werkloosheid onder allochtonen
zijn nog steeds dermate zorgwek
kend dat maatregelen geboden
zijn om de toegankelijkheid van
bedrijven en instellingen voor
minderheden te vergroten. Con
crete gedachten daaromtrent zijn
voorgelegd aan de Stichting van
de Arbeid.
Scholing
Kennis van de Nederlandse taal is
onmisbaar voor het verkrijgen
van een zelfstandiger positie in de
maatschappij; daarom is het ver
werven van die kennis noodzake
lijk. Scholing is belangrijk als ant
woord op datgene wat de arbeids
markt vraagt. In reactie op het
rapport van de tijdelijke advies
commissie Onderwijs-Arbeids
markt zal de regering spoedig na
dere voorstellen doen om vorm te
geven aan een gezamenlijke ver
antwoordelijkheid, ook finan
cieel, van overheid, sociale part
ners en onderwijsinstellingen.
Het emancipatiebeleid heeft op
diverse terreinen vooruitgang la
ten zien. Steeds meer herintre
dende vrouwen nemen in het ar
beidsproces een gewaardeerde
plaats in. Door uitbreiding van
kinderopvang en verlofregelin
gen zal het aantal vrouwen met
jonge kinderen dat ouderschaps-
taken met betaalde arbeid kan
combineren verder toenemen.
Over de vraag hoe de deelname
van vrouwen aan de politiek en
het openbaar bestuur verder ge
stimuleerd kan worden, zal aan
de Emancipatieraad advies wor
den gevraagd.
De regering heeft haar voorne
men tot algehele herziening van
de huidige Algemene Weduwen-
en Wezenwet neergelegd in een
voorstel voor een nieuwe Alge
mene Nabestaandenwet. In het
voorstel wordt vorm gegeven aan
een betere positie van weduwna-
ren. Tegelijk wordt rekening ge
houden met veranderende om
standigheden waar het betreft de
deelname aan vrouwen aan het
arbeidsproces.
Gemeenten
Sociale en bestuurlijke vernieu
wing vullen elkaar aan. De ver
antwoordelijkheden van overhe
den, maatschappelijke organisa
ties en burgers moeten zó met el
kaar verbonden worden dat de so
ciale politiek betere resultaten
oplevert. Te veel burgers staan
aan de kant en er is te veel verspil
ling van menselijk talent. De re
gering wil gemeenten de gelegen
heid geven om in goed overleg
met maatschappelijke organisa
ties en de burgers zelf keuzen te
doen en aan beleid vorm te geven.
Voorstellen voor een decentra
lisatie van de Bijzondere Bijstand
zijn onlangs bij U ingediend.
Hiermee krijgen gemeenten meer
mogelijkheden om financiële
noodsituaties te bestrijden die
het gevolg zijn van individuele
omstandigheden. Dat over het ka
der van sociale vernieuwing met
de organisaties van het bijzonder
onderwijs overeenstemming is
bereikt, is verheugend. Op basis
daarvan kunnen deze onderwijs
instellingen op het lokale niveau
deelnemen aan dit proces. Goed
onderwijs vormt de burger.
Opdat ieder zo goed mogelijke
kansen krijgt, worden het spe
ciaal onderwijs en het basison
derwijs dichter bij elkaar ge
bracht en wordt de basisvorming
in het voortgezet onderwijs voor
gesteld. De motivatie en be
kwaamheid van de vrouw en de
man voor de klas zijn van door
slaggevend belang voor de kwali
teit van het onderwijs. Daarom
zullen maatregelen worden voor
gesteld om de positie van het be
roep van leraar te verbeteren. Op
het terrein van wetenschapsbeoe
fening acht de regering de vor
ming van onderzoeksscholen -
waar onderzoekers worden opge
leid - van wezenlijk belang.
Doelmatigheid
Dat de bestuurlijke grenzen in
ons land niet meer overal toerei
kend zijn, wordt zichtbaar in de
grote stedelijke gebieden. Proble
men moeten daar op bovenlokaal
niveau aangepakt kunnen wor
den. Voorstellen om hiertoe be
stuurlijke voorzieningen te tref
fen, zullen u binnenkort berei-
De organisatie van de rijksover
heid zal worden doorgelicht. Om
kwaliteit en doelmatigheid te ver
hogen, zal de overheid alleen
moeten doen wat echt nodig is, en
dubbel werk moeten vermijden.
Met de nieuw af te sluiten be
stuursakkoorden wordt de goede
relatie tussen het Rijk en de ge
meenten voortgezet. De regering
hoopt dat ook met de provincies
een bestuursakkoord tot stand
kan worden gebracht.
Met de vakorganisaties van
overheidspersoneel werd voor de
periode van 1 januari 1990 tot
april 1991 een overeenkomst ge
sloten over het pakket van ar
beidsvoorwaarden. De kern van
het nieuwe overlegstelsel is hpt
vereiste dat zonder overeenstem
ming met de vakorganisaties
geen wijziging van arbeidsvoor
waarden mogelijk is. De regering
is vastbesloten verder te gaan op
de weg naar decentralisatie en
marktconforme arbeidsverhou
dingen.
Rechtshandhaving
Wetgeving, bestuur en recht
spraak zijn nodig voor een even
wichtige behartiging van algeme
ne belangen en voor een eerlijke
beslechting van geschillen.
De ontwikkeling van onze sa
menleving heeft op het terrein
van de rechtshandhaving echter
tot een paradoxale situatie geleid.
Terwijl aan de ene kant voor
steeds meer aspecten van het
maatschappelijk leven om regels
