Een moeras van rode inkt Dit heeft niets te maken met volkshuisvesting De kastanjes beginnen te vallen. Het herfsttij van de Ne derlandse economie kondigt zich aan. Na enkele jaren van uitbundige groei komt dat niet onverwacht. Net zoals de vaste wcntelgang van de seizoenen, wisselen perioden met veel en met minder economische groei el kaar telkens af. Het Centraal Planbureau (CPB) waar schuwt dat de nadagen van de economische zomer abrupt kunnen worden gevolgd door het invallen van de winter. Dat zou het geval zijn wanneer de golfcrisis on verhoopt leidt tot hogere olieprijzen of een lagere dol larkoers dan waarmee het Planbureau voor de regering heeft gerekend. door Flip de Kam en Frans Nypels Tot nu toe laten Nederlandse consu menten zich door de dreiging van een Golfoorlog niet afschrikken. Zij besteden vooral meer geld aan de inrichting van hun woning en aan korte vakanties in eigen land. De consument heeft ook veel geld over voor de aanschaf van steeds duur dere personenauto's. De grote twee verdieners die verreweg het meeste van de Oortse belastingvoordelen hebben geprofiteerd, laten het geld rollen. De yuppen eten veel buitens huis en zij geven flinke bedragen uit voor de kapper en de sauna. Juist in die sectoren wordt op het ogenblik veel personeel gevraagd. Maar in Den Haag is het al winter. Het kabinet maakt zich blijkens de vandaag verschenen Miljoenennota 1991 grote zorgen over de beroerde toestand van de overheidsfinanci ën. De bewindslieden van het derde kabinet-Lubbers hokken kleumend bij elkaar. De schatkist wordt per manent bedreigd door uitgaven- overschrijdingen en belastingte genvallers. Om het tekort te dek ken, moet de minister van financiën geld lenen. Door die leningen zwelt de staatsschuld op. In het krijt Volgend jaar staat minister Wim Kok daardoor voor in totaal 335 mil jard gulden in het krijt bij zijn bin nen- en buitenlandse schuldeisers. Die hoge schuld zou geen probleem zijn, wanneer de overheid het ge leende geld had gebruikt voor pro- duktieve investeringen in het milieu, spoorlijnen en autowegen. Bedrijven lenen ook vaak geld voor zulke investeringen die zichzelf te rugverdienen. Koks grote probleem is evenwel dat achtereenvolgende kabinetten al jarenlang geld lenen om uitkerin gen en salarissen te betalen. Zijn voorgangers op Financiën hebben zich gedragen als een burger die geld leent voor zijn dagelijks le vensonderhoud. Dat moet fout lo pen. Wie niks verdient en leeft op schuld, raakt steeds dieper in de put. Voor de Staat is dat niet anders. Stijgende rentelasten nopen tot be lastingverhogingen of bezuinigin gen op andere overheidsuitgaven. Maakt de regering schulden voor vluchtige uitgaven, zoals uitkerin gen, salarisbetalingen, subsidies en de rente, dan daalt het staatsvermo gen, omdat er tegenover de oplo pende schuld geen staatsbezit komt te staan. Tien jaar geleden bedroeg het vermogen van de Staat der Ne derlanden ruim 100 miljard gulden. Die miljarden waren belegd in grond, kantoorgebouwen en deel nemingen in bedrijven, zoals DSM, KLM en Fokker. Over de balk Lubbers en Ruding hebben de afge lopen jaren uitverkoop gehouden. Zij verkochten staatsbezit en leen den desondanks elk jaar 20 tot 30 miljard gulden. Niet voor produk- tieve investeringen, maar om de so ciale uitkeringen en de ambtena rensalarissen zoveel mogelijk op peil te houden. Daardoor is het hele staatsvermogen inmiddels door CDA/VVD-kabinetten over de balk gegooid. Uit de staatsbalans blijkt dat vo rig jaar voor het eerst de schulden groter waren dan de bezittingen. De Staat stond eind 1989 zelfs al 8 mil jard gulden rood. De komende jaren zakt Nederland steeds dieper weg in een moeras van rode inkt. Ieder een in Den Haag is het er daarom over eens dat in ieder geval de stij ging van de staatsschuld moet wor den afgeremd door het jaarlijkse te kort op de begroting kleiner te ma ken. Volgend jaar lukt dat nauwe lijks. Het tekort is dan 21 miljard gulden, tegen dit jaar 22 miljard. Het derde kabinet-Lubbers speelt mooi weer in een rood moeras. Vol gendjaar geven de ministers 10 mil jard gulden uit voor nieuw beleid en leuke dingen voor de mensen. Op nieuw wordt er nauwelijks extra ge ïnvesteerd. Voor het milieu en het openbaar vervoer is ongeveer 1,5 miljard gulden extra beschikbaar. De rest is hoofdzakelijk bestemd voor een verbetering van de ambte narensalarissen (2,5 miljard), een verhoging van de sociale uitkerin gen met 3 procent (3 miljard), het werkgelegenheidsbeleid (0,5 mil jard), en voor onderwijs, politie en de gezondheidszorg (1 miljard). Voor Oosteuropa, ontwikkelings hulp, de opvang van asielzoekers en de automatisering bij de belasting dienst wordt nog eens 1 miljard gul den uitgetrokken. Kunstgrepen DINSDAG 18 SEPTEMBER 1990 Om dit allemaal betaalbaar te ma ken, heeft het duo Lubbers-Kok wat hoogtezonnen aangeknipt om de snijdende financiële kou uit de Haagse lucht te halen. Om te voor komen dat het tekort groter wordt en omdat de belasting- en premie druk van het regeerakkoord niet omhoog mag, stond het kabinet voor de te zwaar gebleken opgave om 7 miljard gulden te bezuinigen. Daar zijn ze bij links en rechts niet goed in. Met kunstgrepen en vlieg werk zijn de boeken op papier slui tend gemaakt. Diverse eenmalige ingrepen leve ren ruim 4 miljard gulden op. Zo worden voor 1 miljard gulden staatsdeelnemingen verkocht. Het potverteren uit de jaren tachtig gaat dus onverdroten voort. Bedrijven moeten in 1991 vervroegd 1 miljard gulden aan winstbelasting aan de schatkist afdragen. Daardoor valt in 1992 een even groot gat. Het kabinet haalt ook een beta ling uit januari 1991 naar voren door al in december van dit jaar 1,5 mil jard gulden in de kinderbijslagpot te storten. Dat fleurt het beeld voor 1991 op, omdat de uitgaven dat jaar 1,5 miljard gulden lager uitkomen. Maar de uitgaven voor dit jaar ko men daardoor wel 1,5 miljard gul den hoger uit. Het kabinet hoopt die kostenpost te kunnen opvangen binnen de lopende begroting. Op dit moment vallen de uitgaven van de departementen namelijk on verwacht wat mee. Zouden de de partementen alsnog hun geld op maken, wat te verwachten valt, dan zit het kabinet met een onopgelost probleem. De Miljoenennota zwijgt in alle talen hoe deze volstrekt voor spelbare tegenvaller vervolgens zal worden opgevangen. Lucht Het kabinet suggereert naast 4 mil jard door eenmalige ingrepen nog eens 3 miljard door permanente be zuinigingen gevonden te hebben. Die bestaan echter grotendeels uit lucht, met uitzondering van de 265 miljoen gulden die van het defen siebudget wordt geschrapt. De helft van de beoogde perma nente bezuinigingen zou worden gevonden door de ministeries dit jaar en volgend jaar geen compen satie voor gestegen prijzen te geven. Er zijn echter in het kabinet geen concrete afspraken gemaakt voor welke posten precies minder geld beschikbaar is. Er is dus geen enke le garantie dat het beoogde bezuini gingsbedrag (1,5 miljard) ook wordt gehaald. Hetzelfde geldt voor de algemene korting op alle subsidie-uitgaven. Elke minister mag zelf bepalen hoe hij die bezuinigingsopdracht nader invult. Een aantal van die invullin gen zal zeker sneuvelen door verzet van pressiegroepen en de Tweede Kamer. Het huidige kabaal over de voorgenomen korting op subsidies van vormingcentra staat ongetwij feld model voor nieuwe acties. Het kabinet ziet dat alles gemaks halve over het hoofd. Penningmees ter Kok zet zelfs een pluimpje op zijn eigen ministerssteek als hij con stateert dat het tekort op de begro ting voor 1991 precies uitkomt op 4,75 procent van het nationale inko men dat alle Nederlanders volgend jaar met elkaar verdienen. Het Centraal Planbureau prikt die pretentie genadeloos door. Op bladzijde 117 van de Macro Econo mische Verkenning (MEV), dat is het spoorboekje van de Nederland se economie, staat een kil zinnetje. Het tekort komt volgens ramingen van het CPB in 1991 uit op 4,9 pro cent van het nationale inkomen, te genover een kabinetsdoelstelling van 4,75 procent. In de vandaag ge openbaarde stukken wordt dit ver schil van bijna een miljard gulden niet toegelicht. Ook elders in de MEV klinkt nau welijks verholen kritiek door op de financieel-economische luchtfietse rij van het derde kabinet-Lubbers. Tegenvallers De Miljoenennota 1991 bevat een ijzig hoofdstuk. Daarin rekent Kok zijn collega's en de burgers van Ne derland voor dat hij de komende ja ren miljarden tekort komt. Vanaf 1992 zit er ten opzichte van de cij fers uit het vorig najaar gesloten re geerakkoord een extra gat van 5 miljard gulden per jaar tussen de uitgaven en de ontvangsten van de Staat. Niemand weet op dit moment hoe die kloof moet worden over brugd. Het regeerakkoord sluit belas tingverhoging uit. Het kabinet schuift de moeilijkheden bewust voor zich uit door nu al aan te kondi gen dat er komend voorjaar een tus senbalans wordt opgemaakt. Dan zal blijken dat de financiële proble men nog veel groter zijn. De opstel lers van de Miljoenennota hebben namelijk verondersteld dat de rente op de staatsschuld, nu bijna 9 pro cent, vanaf 1992 slechts 6 procent bedraagt. Blijft de rente even hoog als die nu is, en dat lijkt waarschijnlijk, dan kost dat aan het einde van de kabi netsperiode 4 miljard gulden extra. Tussenstand: 5 miljard wegens nu al bekende tegenvallers, plus 4 mil jard hogere rente-uitgaven brengt het totale gat op 9 miljard gulden. Maar er tekenen zich nu ook al te genvallers af bij de sociale uitkerin gen en de gezondheidszorg. Het ka binet hoopt met ingang van volgend jaar de groei van het aantal arbeids ongeschikten te kunnen aftoppen. De daarvoor aangekondigde maat regelen schieten voorspelbaar te kort. Pogingen om de kosten van de gezondheidszorg in te tomen zijn eveneens tot mislukken gedoemd, omdat de Nederlanders alles voor hun gezondheid over hebben. Staatssecretaris Simons van WVC voert een achterhoedegevecht over medicijnenprijzen en beper king van fysiotherapie. Tegenval lers bij de uitkeringen en de gezond heidszorg zullen ten minste 1 of 2 miljard gulden belopen. Wie met z'n gezonde boerenverstand gaat reke nen, komt onvermijdelijk tot de conclusie dat er een gat in de over heidsfinanciën gaapt dat open scheurt tot meer dan 10 miljard gul den in 1994. Rentelasten Dat gat kan op drie manieren wor den gedicht. Kok kan nog veel meer lenen. Maar dat moest hij liever niet doen. De staatsschuld neemt de ko mende driejaar toch al met in totaal meer dan 60 miljard gulden toe. Vol gend jaar betaalt Kok 25 miljard gulden rente aan zijn schuldeisers. Iedere dag, dus ook op zondag, is hij nu al 70 miljoen gulden aan rente op de staatsschuld kwijt. Een kind be grijpt dat nog meer geld lenen Ne derland op den duur aan de rand van de financiële afgrond brengt. Dan resteren twee manieren om in Den Haag de tering naar de ne ring te zetten. Kok kan de belasting- schroef aandraaien. Of hij moet in grijpend bezuinigen. Om de belas tingen en de sociale premies te kun nen verhogen, dient eerst het re geerakkoord te worden herschre ven! Daarin is namelijk vastgelegd dat het peil van belastingen en pre mies niet mag stijgen ten opzichte van de situatie in 1989. Harde bezui nigingen zijn eveneens alleen mo gelijk door het regeerakkoord te amenderen. Het eerste en het tweede kabinet- Lubbers hebben destijds de gemak kelijkste weg gekozen. Er is in de ja ren tachtig vooral bezuinigd door uitkeringen en ambtenarensalaris sen te bevriezen. Zo is bereikt dat dit jaar 62 cent van elke in Neder land verdiende gulden door de schatkist en de sociale fondsen vloeit, tegen 70 cent in 1983. Zou het CDA opnieuw voor deze bezuinigingstaktiek kiezen, dan komt het in aanvaring met de soci aal-democratische coalitiepartner. De PvdA heeft de koppeling van uitkeringen en saliarissen aan de stijging van de cao-lonen immers tot sociaal dogma verheven. Bij het opmaken van de tussenbalans in het vooijaar van 1991 zal het kabinet hopeloos vastlopen. De ministers zitten verstrikt in zelfgeknoopte netten. Van het CDA mogen de be lastingen niet omhoog, de PvdA wil de uitkeringen niet verlagen. Raadsel Belastingtegenvallers voor Kok zijn belastingmeevallers voor de bur gers. Na de ondertekening van het regeerakkoord werd al ras duidelijk dat vooral de opbrengst van de in komstenbelasting veel lager uitvalt dan nog geen jaar geleden werd ge raamd. De door reorganisatieperi kelen geplaagde belastingdienst int dit jaar slechts 5,5 miljard gulden in komstenbelasting, terwijl eerder op 7,5 miljard gulden was gerekend. Deze belasting wordt vooral be taald door zelfstandige onderne mers. Werknemers en mensen met een uitkering betalen vooral loon belasting, als voorheffing op de in komstenbelasting. De afgelopen drie jaar stegen de inkomens van zelfstandigen met 24 procent (ruim 8 miljard gulden). Daar is echter niets van terug te vinden in de opge legde aanslagen. Kok heeft in aller ijl hoog gekwalificeerde mankracht vrijgemaakt om het raadsel van de verdwenen belastingmiljarden voor het einde van dit jaar uit te pluizen. De sterke stijging van de inko mens van boeren, notarissen en an dere zelfstandige ondernemers blijkt niet uit de gebruikelijke koopkrachtplaatjes, die ook van daag weer in grote getale over het parlement zijn uitgestort. Die plaat jes gelden alleen voor werknemers en mensen met een uitkering en ze laten alleen de gevolgen zien van Twee kwartjes Afgaande op deze gebrekkige plaat jes stijgt de koopkracht van de bijna een miljoen gezinnen, die moeten rondkomen van een minimuminko men, met 6 gulden en twee kwartjes per maand. Als de gemeentelijke reinigingsrechten en andere milieu heffingen ter plaatse iets meer dan gemiddeld worden verhoogd, blijft er niets van deze minieme inko mensverbetering over. Werknemers met een gemiddeld inkomen (bruto 42.000 gulden per jaar, inclusief toegerekend vakan tiegeld is dat netto rond 2600 gulden per maand) zien hun koopkracht met 17,50 gulden per maand toene men. Het kabinet is er daarbij van uitgegaan dat de vakbeweging de looneisen voor 1991 beperkt tot on geveer 3 procent en dat het leven volgend jaar 2 procent duurder uit valt dan dit jaar. De bonden lijken nauwelijks bereid zich te voegen naar de veronderstellingen en op roepen van Haagse blauwdruk-den- kers. De meeste werknemers zijn voor hun inkomen niet uitsluitend af hankelijk van de algemene loonron- de waarover de vakbeweging met de werkgevers onderhandelt. Zij krijgen namelijk ook een loonsver hoging door promotie, winstdeling, een extra periodiek of prestatietoe slagen. In dat geval stijgt hun koop kracht met drie tot vier tientjes per maand. Werknemers uit de middengroe pen, die bruto tachtig tot negentig mille per jaar verdienen, gaan er maandelijks in ieder geval dertig gulden in koopkracht op vooruit. Juist deze groep kan echter profite ren van het feit dat veel werkgevers zitten te springen om hoog opgelei de en goed gemotiveerde werkne mers. Zij zullen vaak een salarisver hoging bedingen die hun koop kracht met honderd gulden of meer per maand doet toenemen. De top van de inkomenspiramide is hoog boven het inkomensplaatje verheven. Net zoals zelfstandigen zullen directeuren en het hogere ka der in 1991 in verhouding vaak forse salarisverbeteringen ontvangen. De zelfstandigen zagen vanaf 1988 hun winstinkomen jaarlijks met 400 tot 500 gulden per maand groeien. Daardoor zal tijdens de eerste twee jaar dat de PvdA weer meeregeert de inkomensongelijkheid in Neder land verder toenemen, waarmee een trend uit de jaren tachtig door zet. De in vernouding bescheiden koop krachtverbetering voor de modale werknemer rolt uit de personal computer van Haagse ambtenaren, omdat zij aannemen dat de vakbe weging zich bij het komende loon- overleg tevreden stelt met bruto loonsverhogingen van 3 procent. De afgelopen week hebben Kok en zijn collega van Sociale Zaken Bert de Vries een dramatisch beroep op de leiding van de vakbeweging ge daan om zich volgend jaar te mati gen. Loonmatiging is van groot belang om te voorkomen dat de onderne mingswinsten gaan afkalven. Het gevolg van dalende winsten is be kend. Minder winst betekent min der investeringen en dientengevol ge minder nieuwe banen. Boven dien wordt de koppeling van de uit keringen aan de cao-lonen finan cieel onhoudbaar, wannneer vak bondsonderhandelaars op maxima le resultaten mikken. Met de hem kenmerkende open hartigheid wijst CPB-directeur Zalm op zulke loonrisico's. De MEV: "Vele economische en soci ale doelstellingen zijn gebaat bij een geringe loonstijging. Helaas wil dit niet zeggen dat daarop ook daad werkelijk kan worden gerekend". De auteurs zijn respectievelijk hoogleraar economie te Gronin gen en journalist te Haarlem. LEIDEN - "Dit heeft dus niets te maken met volks huisvesting". De Leidse wet houder voor volkshuisves ting, Tjeerd van Rij, kan ui terst kort zijn over de plan nen van de regering voor volkshuisvesting en stads vernieuwing. Het ziet er, zegt hij, somber uit. Zeer somber. Zolang de overheid meer naar de centen dan naar de woningnood kijkt, zal de Leidse woningzoeken de geduld moeten hebben. Van Rij ziet in de rijksvoornemens een krachtige voortzetting van het beleid dat staatssecretaris Heerma twee jaren geleden inzette. Het ei gen woningbezit wordt gestimu leerd en de overheid neemt steeds verder afstand van de sociale wo ningbouw. Een beleid dat door Van Rij's voorganger Tesselaar werd ge kwalificeerd als 'een puur bezuini gingsbeleid dat de sociale woning bouw om zeep helpt'. De uitspraken van zijn opvolger zijn wellicht wat diplomatieker maar de boodschap is niet veel an ders. "Toch een lelijke tegenvaller. We zullen als gemeente prioriteiten moeten gaan stellen", zegt Van Rij. En dat betekent in gewoon taalge bruik: vertraging, uitstel en nog maar een tijdje leren leven.met de problemen. Tegenvaller Eën van de tegenvallers die Van Rij in de rijksbegroting aantrof, is de maatregel om de aanvangshuren voor nieuwe Woningen te laten stjj- Vertraging in Leidse stadsvernieuwing en verbetering Slaaghwijk gen met bijna vijf procent. Dat bete kent dat de nu toch al fors uitgeval len huren zullen stijgen naar 685 gulden. "Een enorm bedrag", aldus Van Rij: Het gevolg is dat nieuw bouw voor de lagere inkomens na genoeg onbetaalbaar wordt. Dat heeft consequenties voor de door stroming en dus ook voor andere zoekenden op de Woningmarkt". Het doorstromingsbeleid is voor een belangrijk deel gericht op oude ren die door te verhuizen van een voor hen te grote eensgezinswoning naar een kleinere nieuwbouwwo ning ruimte vrijmaken op de wo ningmarkt. Het brengt een sneeuw baleffect te weeg waarvan uiteinde lijk te zogeheten starter op de wo ningmarkt profiteert wanneer deze een flat kan worden aangeboden. Wanneer de verhuisbeweging van de bejaarden door de hoge huren tot stilstand wordt gebracht, stagneert de doorstroming in alle groepen wo ningzoekenden. "De consequentie is dat je door doorstroming elders moet laten be ginnen. Bijvoorbeeld door het bou wen van eensgezinswoningen voor de wat hogere inkomens. Het pro bleem van Leiden is dat we geen ruimte hebben om deze woningen te bouwen. De uitbreidingsgebie den zijn op". Eind deze maand komt het pro vinciaal bestuur met de Groene- Hartnota waarin een aantal nieuwe Stadsvernieu wing (in de Nieuwstraat) in betere jaren. Nu moet Leiden het kalmer aan gaan doen. "Een lelijke tegenval ler", aldus wet houder Van Rij. (foto Holv&st) woningbouwlokaties zullen wor- wanneer deze ergens in de Bollen- gramma van het departement den aangewezen. Maar dan nog streek of de Rijnstreek staat? ademt de sfeer van een terugtreden- blijft het probleem: is de Leidse wo- i-fmcyincr over^e^- Voor de particuliere ningzoekende bereid om zijn lang- Gnraglng woningen komt meer beschikbaar, verwachte woning te betrekken Ook het woningverbeteringspro- het overheidsdeel moet het juist met minder doen. Voor Leiden schuilt de pijn in het aantal na 1968- gebouwde woningwetwoningen dat mag worden opgeknapt. In deze categorie passen de flats in de Slaaghwijk waarmee gemeente en woningbouwverenigingen grootse plannen hebben. Het totale aantal te verbeteren woningen wordt met een slordige tien procent teruggebracht. Van Rij: "Dat betekent dat een project als Slaaghwijk aanzienlijke vertra ging gaat oplopen. Aanvankelijk hadden we daarvoor vijf jaar in ge dachten, ik denk dat we al met al uitkomen op 7 jaar. Dat is een lelijke tegenvaller. Terwijl we er met z'n al len van overtuigd zijn dat het echt noodzakelijk is dat die woningen snel worden aangepakt". Het nieuwbouwprogramma van het CDA/PvdA-kabinet wijkt al evenmin af van de koers die CDA en WD twee jaar geleden bepaalden: snoeien in de woningwetsfeer en het ongemoeid laten van de onge subsidieerde woningbouw. Ook voor de stadsvernieuwing - Van Rij is nauwelijks meer verrast - stelt het kabinet minder geld be schikbaar. Ogenschijnlijk wordt het stadsvernieuwingssfonds van het rijk met bijna 300 miljoen extra ge vuld maar dit geld is afkomstig uit bestaande financieringsbronnen van andere ministeries. Netto is er voor 1991 minstens 30 mdjoen min der beschikbaar. Voor Leiden bete kent dit een korting van een slordi ge half miljoen op een totaalbudget van 14 miljoen. Voor 1992 is een kor ting van bijna 100 miljoen op het stadsvernieuwingsfonds aangekon digd. Belachelijk Aan de andere kant laat het kabinet achterwege (bezuinigings)beleid te maken waar het nu juist nodig is. Het stoort Van Rij (voormalig belas tinginspecteur) bijzonder dat ook deze begroting nalaat de rente-af trek van huiseigenaren aan banden te leggen. "Het is toch compleet be lachelijk dat waar bij de sociale wo ningbouw zo op de penning wordt gelet, de rente-aftrek volledig vrij wordt gelaten. Je moet maar eens nagaan wat het de overheid kost als de rente stijgt en daarmee ook het totale bedrag dat de overheid de huizenbezitter teruggeeft". Maar ook uit het achterwege blijven van beleid, spreekt volgens Van Rij een keuze. Herkent Van Rij als PvdA-wet houder in deze trieste opsomming nog iets van de deelname van zijn partij aan de regering? "Het-is dui delijk dat het CDA nog steeds de baas is in Nederland. Van de PvdA- inbreng zie ik heel weinig resultaat. Goed, er komt meer geld voor het isoleren van woningen beschik baar. En de huurverhogingen wor den voor de laagste inkomens opge vangen door een stijging van de huursubsidie voor deze categorie. Maar een voklkshuisvestingsbeleid waarin je de PvdA herkent, nee dat is het toch duidelijk niet". "Misschien is het strategie van Wim Kok om de PvdA eerst af te helpen van het imago van een club je dat graag geld uitgeeft zonder zich druk te maken om het financie ringstekort. En komt hij over een paar jaar terug met mooi sociaal be leid".

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 16