'Ik schaam me wanneer we
patiënten moeten afwijzen'
Nieuwe voortuin Hortus eiland van rust
'Het gaat mij te ver als men
ons aansprakelijk wil stellen'
DINSDAG 11 SEPTEMBER 1990
AZLrhoogleraar Zwaveling hekelt bezuinigingen in gezondheidszorg
LEIDEN - "Het leuren met
patiënten, oh dat kennen we
hier zo goed. Wanneer de in
tensive care-afdeling in Lei
den vol ligt en we naar zie
kenhuizen in' Amsterdam,
Haarlem of Den Haag moe
ten bellen of daar nog plaats
is. Soms kost het wel enige
uren en de nodige onenig
heid voordat een ziekenhuis
is gevonden. Dan is er daar
nog net één bed vrij. 'In
Gods naam, laat die patiënt
dan maar komen', zeggen ze
dan, want andere ziekenhui
zen hebben net zo min als
wij voldoende opnamecapa
citeit".
Prof.dr. A. Zwaveling, chirurg in
het Academisch Ziekenhuis Lei
den, spreekt met enige stemverhef
fing. Slaat gedurende het gesprek
herhaaldelijk boos met zijn vuist op
tafel. Uit onmacht. "Ik schaam me
er echt voor dat we mensen niet
kunnen opnemen. Men mag niet
van mij vragen dat ik hen moet ver
tellen dat er in deze herberg geen
plaats meer is. Patiënten verwach
ten van mij dat ik het beste met hen
voor heb. Wanneer de politiek dat
door te bezuinigen onmogelijk
maakt, moeten de politici dat zelf
durven vertellen. Die verantwoor
delijkheid mag men niet bij de arts
leggen".
Zwaveling is hoogleraar algeme
ne heelkunde in het Academisch
Ziekenhuis Leiden en voorzitter
van divisie 1, de chirurgische afde
lingen van het ziekenhuis. Voor
hem is de maat vol. De bezuinigin
gen en het tekort aan verplegend
personeel als een direct gevolg
daarvan leiden tot onverantwoorde
situaties in de ziekenhuizen. De
grens is overschreden, zegt hij.
De wachtlijsten voor operaties
zijn de afgelopen vijf jaar verdub
beld, schat Zwaveling. Dat heeft tot
gevolg gehad dat patiënten die niet
tijdig konden worden geholpen,
zijn overleden. "Nee, ik kan die pa
tiënten niet aanwijzen. Ik kan niet
zeggen: dat zijn de meneren en me
vrouwen die zijn dood gegaan ter
wijl zij op de wachtlijst stonden.
Maar het is duidelijk dat uitstel van
een operatie tot zeer ernstige scha
de bij de patiënt kan leiden. Zelfs
tot de dood. Maar soms ook indi
rect: wanneer zij dan eindelijk ge
opereerd worden, is hun conditie zo
verslechterd dat de kans op een suc
cesvolle ingreep minder is gewor
den".
Ernstig tekort
Wachtlijsten voor operaties hebben
altijd bestaan. Maar de wachttijden
waren acceptabel en zelfs noodza
kelijk om de operatiekamers zo effi
ciënt mogelijk te gebruiken. De
kentering kwam drie jaar geleden.
Toen werden de uitgaven van het
ziekenhuis bevroren (peiljaar 1987).
De daarop volgende jaren moest er
Conflict Riagg's
en ziekenfondsen
LEIDEN - De Riagg's (regionale in
stellingen voor ambulante geestelij
ke gezondheidszorg) hebben geirri-
teerd gereageerd op uitlatingen van
de, zijde van de ziekenfondsen dat
psychotherapie elders beter en
goedkoper kan worden verricht. De
Riagg's vrezen dat privatisering van
deze hulp niet altijd goedkoper is en
zal leiden tot het duurder worden
van andere vormen van hulp bij de
Riagg's.
Aanleiding tot het conflict zijn de
uitlatingen van een topman bij de
Vereniging van Nederlandse Zie
kenfondsen dat de Riagg een rela
tief dure en ingewikkelde organisa
tie is en enkele taken zou moeten af
stoten. Zo zou psychotherapeuti
sche hulp ondergebracht moeten
worden bij poliklinieken en vrijge
vestigde psychologen en therapeu
ten. Dat betekent dat de zieken
fondsen de kosten van bepaalde
vormen van hulpverlening door de
Riagg niet meer zouden vergoeden.
De Riagg's protesteren tegen
deze aanslag op hun werkpakket.
"Het valt nog te bezien of we wel zo
duur zijn", aldus de overkoepelen
de organisatie. "Poliklinieken zijn
niet zonder meer goedkoper. Bo
vendien maakt het weghalen van de
relatief goedkope psychotherapie
de resterende hulp alleen maar
duurder". De Riagg's menen boven
dien dat psychotherapie een van
zelfsprekend onderdeel is van het
totale hulppakket.
TANDPROTHETICI - Boven het
artikel over de dalende omzet van
tandtechnische laboratoria in de re
gio, stond gistermiddag een ver
keerde kop. Niet de tandprothetici
hebben minder werk maar de tand
technische laboratoria zoals uit het
artikel blijkt. Tandprothetici zijn
begin dit jaar als beroepsgroep wet
telijk erkend, wat hen meer werk
oplevert.
Professor Zwaveling: "De keuze
tussen nieuwe invalidenwagentjes
of een verpleegkundige", (foto Loek
Zuvderduin)
worden bezuinigd. De kosten ste
gen, de vergoeding niet. Er werd ge
sneden in de personeelsuitgaven
omdat dat nu eenmaal de belang
rijkste kostenpost is.
Het personeelstekort leidde tot
sluiting van operatiekamers. Twee
van de negen bedden op de intensi
ve care werden buiten gebruik ge
steld. De werkdruk onder de over
blijvers steeg en nu is een ziektever
zuim van negen procent bereikt.
Met als gevolg dat de werkdruk
voor de overigen toeneemt, ziekte
verzuim stijgt etc. Alleen het (tijde
lijk) afstoten van een aantal activi
teiten kan deze vicieuze cirkel door
breken..
De verpleegafdelingen hanteren
sinds die tijd een flexibel bedden
plan: bij een tijdelijk tekort aan per
soneel wordt een aantal bedden niet
meer gebruikt. In de praktijk, zegt
Zwaveling, komt het er op neer dat
deze bedden wegens structureel te
kort aan verpleegkundigen voor
goed zijn gesloten. "Het is net als
met de benzineprijs. Die steeds tij
delijk een paar centen wordt ver
hoogd. Maar maken we wel eens
mee dat de benzine daarna weer
goedkoper wordt?" Het flexibel
beddenplan bestaat echter nog
steeds. Naast de ziekenkamers die
zijn gesloten, blijven nog steeds
bedden tijdelijk onbezet als er geen
personeel voorhanden is.
Ook in de middelen moest grof
worden gesnoeid. Zwaveling: "Ook
het budget op bloed en bloedpro-
dukten ligt vast. Met als gevolg dat
we daar een zeer ernstig tekort heb
ben. Ik kan de mensen toch moei
lijk water geven wanneer ze bloed
nodig hebben".
De kern van het probleem is dat de
kosten van het ziekenhuis ieder jaar
toenemen. Zwaveling geeft daar
voor diverse oorzaken. De vergrij
zing heeft er voor gezorgd dat
steeds meer ouderen worden opge
nomen die een intensieve verple
ging vragen. De kortere opname
duur, die er toe heeft geleid dat het
ziekenhuis vol ligt met patiënten
die werkelijk ziek zijn. In het verle
den bestond een deel van het pa
tiëntenbestand uit mensen die, re
delijk opgeknapt, bezig waren zich
voor te bereiden op de terugkeer
naar huis.
Daarnaast heeft de progressie in
de medische technologie geleid tot
steeds zwaardere operaties en het
gebruik van meer kostbare produk-
ten. Wanneer het gaat om een goede
hartklep of een pas ontwikkelde be
tere maar duurdere hartklep, krijgt
de patiënt de laatste. "De patiënt
vindt dat hij daar recht op heeft en
verwacht van de arts dat hij hem het
beste geef', aldus
Zwaveling. "En de patiënt heeft
daarin gelijk".
Macaber voorbeeld. "Vroeger
moest van een kind met botkanker
het been worden verwijderd. Te
genwoordig gaat een stuk van het
bot eruit, een prothese er in en het
kind loopt weer als de beste. Dat is
natuurlijk wel even duurder. Niet
uitgesloten dat met deze kostbare
ingreep het budget wordt over
schreden. Moet de chirurg dan zeg
gen: dan maar het been er af'?
De problemen bij de ziekenhui
zen melden zich veelal de laatste
maanden van het jaar. Dan blijkt
het geld op te zijn. Sommige zieken
huizen sluiten de deur voor nieuwe
patiënten maar in het AZL komt het
voor, zegt Zwaveling, dat kostbare
operaties worden uitgesteld tot een
volgend jaar wanneer er weer vol
doende geld is.
Defect
Zwaveling legt de beweringen dat
de ziekenhuizen door efficiënter te
werken best met hun budget uit
kunnen komen, naast zich neer.
"Natuurlijk moeten we zo zuinig
mogelijk werken, ik zeg dat heel na
drukkelijk. Maar als ik nu naar mijn
eigen afdeling kijk, ik zou niet we
ten hoe ik nog efficiënter moet wer
ken. Onlangs werden vrijwel al onze
invalidenwagentjes afgekeurd.
Wanneer ik nieuwe aanschaf moet
ik elders weer bezuinigen. Het is bij
na de keuze tussen een nieuw wa
gentje of een verpleegster handha
ven. Ik kies voor dat laatste en dus
proberen we nu van drie defecte wa
gentjes één goede te maken".
"Ik weet wel, het is allemaal niet
zo eenvoudig voor de politiek. Het
is de moeilijke keuze tussen of meer
geld er bij, of grenzen aan de ge
zondheidszorg stellen. Maar als
men voor dat laatste kiest, moet
men ook de verantwoordelijkheid
durven nemen. Laat de politiek dan
maar zeggen dat wie ouder is dan 80
jaar geen kunstheup meer krijgt
omdat dat te duur is. Of dat hartope
raties maar tot een bepaalde leeftijd
mogen worden verricht omdat we
zuinig moeten zijn. Ik wil met deze
boodschap niet opgezadeld wor
den. Dat verdom ik".
Boos over controle uitwonende student
DEN HAAG - De Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) is verbijsterd
over de controle-actie van de Informatiseringsbank jegens (ex-)studen-
ten op kamers. De Informatiseringsbank, die de studiefinanciering ad
ministratief afwikkelt, wil nagaan of de studenten dit jaar terecht een
beurs voor uitwonenden hebben ontvangen.
De (ex-)studenten die in 1990 minstens één maand een beurs voor
uitwonenden kregen, ontvangen binnenkort een speciaal formulier
waarop ze moeten invullen hoe hun woonsituatie de eerste tien maan
den van dit jaar is geweest.
De 'informatiecampagne' voor deze nieuwe maatregel bestaat uit één
advertentie. De LSVb vergelijkt deze met de kostbare campagne rond
de OV-jaarkaart, terwijl in dit geval de financiële gevolgen voor de (ex-
)studenten vele malen groter zijn. De bond vindt dat de overheid "met
twee maten meet".
REGIO - De instellingen voor
thuiszorg hebben vandaag in het he
le land een 'vijf-voor-twaalf-actie
gevoerd en op veel plaatsen witte
paraplu's aangeboden aan de ge
meentebesturen.
De instellingen kampen met grote
personeelstekorten, waardoor flinke
wachtlijsten zijn ontstaan. De para
plu werd in Leiden door 'cliënt' C.
van Hemert namens de stichting Ge
zinsverzorging aangeboden aan
wethouder P. Bordewijk. Het ge
schenk moest de drang naar samen
werking in de thuiszorg uitdrukken,
en de 'beschutting en bescherming'
die deze tak van de gezondheidszorg
nodig heeft. (f0to Sm Holvast)
Van onze redacteur
Jan Westerlaken
LEIDEN Politici wassen hun
handen niet in onschuld, maar zit
ten eerder met de handen in het
haar. Twee kabinetten lang is erin
de gezondheidszorg botweg bezui
nigd. Daarom valt niet te ontkennen
dat dit directe invloed op de levens
van mensen heeft.
Zo reageert het D66-kamerlid Ja
cob Kohnstamm op uitlatingen van
de prof.dr. A. Zwaveling van het
Academisch Ziekenhuis Leiden. De
hoogleraar algemene heelkunde
verklaart dat AZL-patiënten zijn
overleden, omdat zij niet tijdig kon
den worden geopereerd. De wacht
lijst is onaanvaardbaar lang. Bezui
nigingen in de gezondheidszorg
hebben ertoe geleid dat er in de ope
ratiekamers en in de verpleging te
weinig personeel is.
Kohnstamm: "De politiek maakt
keuzes. Voor de gezondheidszorg
geeft de samenleving een bepaalde
hoeveelheid geld uit. Is die niet toe
reikend dan is dat van invloed op
mensen. Je kunt dat niet ontkennen
en het zou dom zijn als je dat wèl
doet. Te weinig geld merk je op de
werkvloer, het ziekenhuis dus in dit
geval".
Kohnstamm wil ook naar de an
dere kant van de medaille kijken.
Hij zegt dat het aanbieden van een
behandeling vraag ernaar creëert.
Als voorbeeld geeft hij iemand die
PvdA-kamerlid Netelenbos speelt bal terug naar ziekenhuisdirecties
kaal is. Kaalheid die met een zieken
huisopname van twee weken te ver
helpen kan zijn. "Je biedt dat aan
dus komt er vraag. Maar als de fi
nanciële middelen beperkt zijn,
kun je je afvragen of dit aanbod had
moeten worden gedaan. Daarom
steun ik het idee van staatssecreta
ris Simons (volksgezondheid) die
een commissie in het leven heeft ge
roepen om te kijken naar de gren
zen van de zorg".
Aangesproken
Kamerlid Tineke Netelenbos
(PvdA) zegt zich aangesproken te
voelen door de beschuldigende vin
ger van prof. Zwaveling. Ze zegt dat
er niet alleen over een politieke be
slissing wordt gesproken, maar dat
directies van ziekenhuizen ook de
hand wel eens in eigen boezem mo
gen steken.
Volgens Netelenbos kan de hoog
leraar zijn beweringen nooit hard
CDA'er Lansink
noemt reactie
prof 'ongepast'
maken. Het PvdA-kamerlid zegt dat
hèt probleem krapte op de arbeids
markt is waardoor het intern in het
ziekenhuis niet goed kan functione
ren. "Al verhoog je het budget met
hetzelfde bedrag als het ziekenhuis
nu krijgt, dan gebeuren er toch din
gen. Ik ben ervan overtuigd dat er
geen mensen hoeven te overlijden.
En het gaat me helemaal te ver als
men daarvoor ons aansprakelijk
denkt te kunnen stellen. Tenslotte
kun je niet bezig blijven met het
verhogen van premies om de ziekte
kosten te dekken".
De personeelsproblematiek
waarmee de ziekenhuizen in de
Randstad te kampen hebben is niet
gemakkelijk op te lossen, denkt Ne
telenbos. Ondanks het feit dat de sa
larissen er gemiddeld twintig pro
cent hoger liggen dan elders in het
land laat het verplegend personeel
het afweten. Er wordt wel gepraat
over een verhoging van het zieken
huisbudget. Daarom, stelt het
PvdA-kamerlid, is de uitspraak van
prof. Zwaveling in dit stadium te
hard. Mevrouw Netelenbos herin
nert eraan dat enkele jaren geleden
gediplomeerde verpleegkundigen
de laan uit werden gestuurd. Voor
hen in de plaats werden goedkope
leerlingen aangesteld. "Nu zitten ze
met de gebakken peren, omdat de
gediplomeerden voor wat anders
hebben gekozen. Ze komen echt
niet rrlfeer terug".
Van onze redacteur
Caroline van Overbeeke
LEIDEN - De dertig jaar oude
en dus nog piepjonge Libanon
Ceder steekt wat schriel af bij
de majestueuze Bruine Beuk
die de voortuin van de Leidse
Hortus Botanicus 215 jaar lang
heeft gedomineerd. Van de
prachtige beuk rest slechts de
herinnering. De compleet
nieuw ingerichte voortuin moet
een passende omgeving schep
pen voor de opvolger van de
beuk, de uit Italië afkomstige
ceder. Donderdagmiddag wordt
de voortuin officeel geopend en
plant prins Constantijn de
laatste conifeer in de cirkelvor
mige taxushaag van de gerecon
strueerde voortuin.
In de winter van 1987 speelde
zich bij de ingang van de Hortus
een drama af. Tot grote droefe
nis van talloze natuurliefheb
bers werd de grote beuk omge
zaagd: een schimmel had zich in
de wortels genesteld waardoor
de boom langzaam doodging. Na
het wegvallen van de boom is
door de Hortus een ideeenprijs
vraag uitgeschreven voor jonge
tuinarchitecten. Doel was om de
voortuin een nieuw aanzien te
geven met daarin een plaatsje
voor de ceder.
De winnaar van de wedstrijd,
Gilbert de Jong uit Dordrecht,
maakte van de voortuin een mo
derne en ruimtelijke binnen
plaats waar mensen kunnen bij
komen van de opgedane indruk
ken. De vernieuwde voortuin
past geheel in de betekenis van
de Hortus in de drukke binnen
stad van Leiden: het is een
groen eiland van rust.
Het groen oogt nog wel wat
wat pril en kaal. De cirkelvor
mige taxushaag van coniferen
moet 2,60 meter hoog worden
terwijl de boompjes nu nog niet
tot de middel reiken. De ceder is
pas over enkele tientallen jaren
volwassen. De boom kan onge
veer 300 jaar oud worden en
moet de hele voortuin in de toe
komst domineren.
In het ontwerp is uitgegaan
van de voortuin als plek waar de
De nieuwe voortuin van de Hortus oogt nog kaal.
Hortus bezoekers ontvangt en
uitgeleide doet. De beschutte,
ovale binnenruimte wordt ge
bruikt als rustplaats in de Hor
tus die zich onderscheidt door
eenvoud en soberheid van be
planting. De komende en gaan
de mensen mogen degenen die
rustig de informatie en opgeda
ne ervaringen verwerken, niet
verstoren.
Daarom is een cirkelvormige
muur gemetseld- van 2,60 meter
hoog en 1 meter dik. In de muur
zitten drie kijkgaten met een
doorsnee van 1,5 meter. De
muur en de daarbij aansluiten
de, de cirkelvormige heg van co
niferen zorgen samen voor be
schutting, rust en intimiteit.
Langs de muur staan banken. De
ovale vorm dient ook om de be
zoekers op een subtiele manier
de weg naar de kassen en de tui
nen te wijzen. De nieuwe por
tiersloge heeft een centrale
plaats gekregen.
De muur is eigenlijk het
meest in het oog springende van
de nieuwe voortuin, volgens
hortulana Carla Teune 'tot
schrik van de bezoekers'. "Som
migen vinden de muur toch wel
een beetje erg fors uitgevallen
maar wij zijn heel blij met het
ontwerp. Het is heel modern en
strak, dat wel. Het is meer een
kunstwerk dan een stuk tuin
bouw. Alles is schoon en netjes.
Het grint is vervangen door
steen en gras, wat veel prettiger
is voor rolstoelers en mensen
(toto Jan IlolvMt)
met kinderwagens. Met de nieu
we ceder hebben we een monu
ment voor de toekomst".
De herinrichting van de voor
tuin heeft iets meer dan twee
ton gekost. Het grootste deel is
geschonken door de Leidse uni
versiteit als eeuwfeestcadcau
aan de oudste tuin van Neder
land, die dit jaar 400 jaar be
staat. De Hortus zoekt nog een
sponsor voor ongeveer 50.000
gulden.
De CDA'er Ad Lansink noemt de
beschuldiging aan het adres van po
litiek Den Haag 'ongepast'. "Het is
gemakkelijk om het probleem bij
een ander neer te leggen", reageert
hij. "Misschien moeten de kosten
beter worden beheerst. Wellicht
kan hij dan ook eens denken aan z'n
eigen salaris", suggereert de
CDA'er. "Ik vind dit een vorm van
afreageren waarvoor ik weinig goe
de woorden heb. Wat professoren
beweren wordt gelijk voor waar
aangenomen. Kijk maar naar de
hoogleraar Buck in de aidsaffairé".
Lansink zegt dat de Leidse hoog
leraar niet kan bewijzen wat hij be
weert. "Als er keiharde bewijzen
zijn moet via de inspectie worden
aangetoond dat er ongelukken zijn
gebeurd en dat een tekort aan geld
hieraan ten grondslag ligt. Wat hij
nu doet is de verantwoordelijkheid
terugschuiven. Maar hij is de medi
cus. Dus verantwoordelijk voor zijn
patiënten".
Margreet van der Kamp (WD)
zegt het personeelsprobleem in de
ziekenhuizen te erkennen. "Het is
aan de directies om het beroep weer
aantrekkelijk te maken. Ik vind hét
te simpel als men daarvoor de poli
tiek aanspreekt. De politiek is ééh
pion op een schaakbord vol stuk
ken. Je kunt haar niet alleen aan
sprakelijk stellen".
Het liberale kamerlid stelt dat hét
ziekenhuis een bedrijf is waar de pa
tiënt de hoofdrol speelt. "Er is een
managementprobleem. Het reilen
en zeilen in het ziekenhuis lijkt niet
goed op elkaar afgestemd. Zoiets
los je ook met geld alleen niet op".
Honderd jaar geleden stond er
in de krant:
- Een poedel van prins Victor Bo
naparte is dol geworden en heeft
twee dienstboden van 's prinsen
secretaris gebeten. Beiden wor
den in het Pasteursgesticht ver
pleegd. De pedel van de veeart
senijschool, waarheen men het
dier bracht, werd ook door het
Bonapart istenhondje gebeten,
maar door zijne jas heen en zon
der dat er eene wond ontstond
men achtte daarom zijne behan
deling in het gesticht niet nood
zakelijk.
- Eene vrouw, die met hare drie
kinderen en een manspersoon
naar Amerika wilde vertrekken,
werd nog bijtijds door de politie
in Liverpool aangehouden en bij
haren troosteloozen echtgenoot
te Londen teruggebracht.
- In Zuid-Limburg is men tegen
woordig druk in de weer met het
zoeken naar Kalkphosphaat.
Buiten en behalve te Aubel en
Slenaken, is eene firma thans be
gonnen te boren te Reijmerstock-
Gulpen en te Vijlen - Vaals. De
laatste boringen geschieden on
der leiding van den bekenden
geoloog, den heer Casimir Ubag-
hs, te Maastricht.
Vijfentwintig jaar geleden:
- Voor het Gerechtshof in Arn
hem stonden gisteren in hoger
beroep terecht twee bouwvak
kers, 14 en 26 jaar, uit Doorn
spijk, die er van worden ver
dacht op 16 oktober in Gotel (ge
meente Epe) een wild zwijn te
hebben gestolen, toebehorend
aan de Koningin. Op de avond
van 26 oktober schoten zij in het
kroondomein een wild zwijn,
maar toen zij het dode dier wil
den ophalen, werden ze ge
stoord. Twee jachtopzieners van
de koninkljke houtvesterij, die
op het schieten waren afgeko
men, namen het zwijn in beslag.
De politierechter in Zwolle ver
oordeelde de één tot zes weken
gevangenisstraf en de ander tot
vier weken met verbeurdverkla
ring van de in beslag genomen
vuurbuks.
