Goud verliest zijn glans in Emiraten
Chili lost ereschuld af
aan Salvador Allende
'Haal abortus wèl
uit het strafrecht'
I REPORTAGE i
Angst voor oorlog verlamt handel en investeringen
•«*-'£* Zi
H
Weduwe moest 17 jaar wachten op staatsbegrafenis vermoorde president
DINSDAG 4 SEPTEMBER 1990
GEESTELIJK LEVEN
DUBAYY - Het is alles
goud wat er blinkt. Aan de
Nederlandse zegswijze die
iets anders beweert hebben
ze geen boodschap op de we
reldberoemde gold-souk
(goudmarkt) van het emiraat
Dubayy. Tienduizenden
gouden armbanden hangen
als een ketting bijeengere-
gen aan strak gespannen
draden achter onbeveiligde
etalageruiten. De sieraden
glinsteren je oogverblin
dend aan. Door de reflectie
van glas en licht lijkt het
zelfs alsof de straten met het
edelmetaal geplaveid zijn.
Zo zou in de verbeelding van
een gelovige de 'Gouden
stad Jeruzalem' in het hier
namaals eruit kunnen zien.
De aardse realiteit van de ruim 300
juweliers van de goudmarkt vrij
wel allemaal Indiërs is echter an
ders. De gouden tijden zijn voorbij.
Althans, voorlopig. Er is vrijwel
geen handel meer. Door de Golfcri
sis zijn de goudprijzen als raketten
omhoog geschoten. Achthonderd
gulden voor een ounce (31,1 gram)
was vorige week een 'normale' prijs.
Maar het is niet de enige reden
voor de terugval, erkent een Indiase
juwelier die zijn naam niet wil zeg
gen (de waarheid wordt in de Ver
enigde Arabische Emiraten (VAE)
als openlijke 'kritiek' uitgelegd en
dat stellen de heersers niet op prijs).
De goudhandel in de VAE, met Du
bayy als centrum, stagneert volgens
de juwelier vooral omdat de lokale
klanten, onder wie veel gastarbei
ders, op dit moment liever met dol
lars op zak lopen dan met een fraai
gesmede gouden armband om de
pols. Angst voor het uitbreken van
een oorlog gaat ten koste van de
pronkzucht.
De Indiërs, Pakistanen, Filipij-
nen en Arabieren (van buiten de
VAE) 80 procent van de bevol
king vrezen bovendien een eco
nomische recessie. Contant geld is
voor hen belangrijk om in nood snel
een vliegticket te kunnen kopen.
Het zou gênant zijn, en ook zeer on
praktisch, om hun met goud behan
gen vrouwen en dochters op de
luchthaven van hun sieraden te ont
doen, in de hoop er vliegtickets voor
terug te krijgen.
Rustig
De afwachtende houding van de
consument is algemeen in de VAE,
r:,W
'ssM. v
- r-Sr-sa;'"*.a* i
- «V 'i
sw
El
c j;
Vooral Du
bayy, het han
delscentrum
aan de Perzi
sche Golf, heeft
te lijden onder
de huidige cri
sis. Waar het
geld pleegt te
rollen, wachten
bankiers en con
sumenten nu lie
ver af.
(Archieffoto)
waarbij vooral Dubayy, vanouds
het handelscentrum aan de Perzi
sche Golf, het slachtoffer dreigt te
worden. Hoewel de nationale kran
ten in deze schatrijke unie van ze
ven emiraten de lezers graag iets an
ders willen doen geloven, mist de
crisis zijn effect op de economie
Het is uitermate rustig in de ha
vens, de overdekte, gekoelde win
kelstraten van de dure hotels en in
de luxe warenhuizen van Abu Dha-
by, Dubayy en Shaijah. Door de mi
litaire spanningen is het scheep
vaartverkeer in de Golf aanzienlijk
teruggelopen. Maar ook de zaken
met Europa, Amerika en het Verre
Oosten zijn behoorlijk afgenomen.
Volgens woordvoerders van mi
nisteries en bedrijven zijn dat ech
ter voor de tijd van het jaar (de hete
zomer) 'normale' ontwikkelingen.
"U zult zien dat de handel in het na
jaar weer zal aantrekken. Dat is al
tijd zo geweest", is steevast het ant
woord. In de kranten lees je dan ver-
■A**» fr.
1 r »-J
§j
- -
volgens de rooskleurige jaarversla
gen van de verschillende industrie
ën. Ja, fantastische cijfers. Maar wel
over 1989 en de eerste twee kwarta
len van dit jaar. Toen Kuwayt nog
'onder ons' was en Saddam Hussein
nog in Irak zat te broeden op zijn
agressieve plannen.
Handel
In Dubayy is de handel voor de de
taillist zó flauw, dat de meeste win
keliers het er letterlijk bij laten zit
ten. Vermoeid zetelen ze achter hun
toonbanken en doen zelfs geen
moeite om binnenkomende klanten
op de nek te springen met verleide
lijke aanbiedingen. Zelfs de bedrij
vigheid op de 'elektronische souk',
waar gewiekste Indiërs het hele as
sortiment aan elektronische appa
ratuur belastingvrij te koop aanbie
den, is lauw. De schreeuwerige
lichtreclames op de talrijke winkels
kunnen dat niet verhullen.
Veel sneller dan gebruikelijk zeg
gen de verkopers: 'That is my last
price'. De gevleugelde zin in deze
branche is een bijna ritueel onder
deel van het onderhandelen over de
prijs, maar de korting is nu, vanwe
ge de slechte omzet, slechts enkele
procenten.
Op grotere schaal zijn de econo
mische vooruitzichten in de Golf
staten ook niet bepaald florissant.
Een EG-diplomaat in Dubayy
denkt dat bijvoorbeeld voor kostba
re projecten moeilijker een buiten
landse investeerder is te vinden.
"De risico's zijn op dit moment te
groot", zegt hij. "Maar wellicht dat
de boel weer aantrekt zodra er ze
kerheid is over enige politieke en
militaire stabiliteit in de regio".
Overigens verbaast het hem tel
kens weer dat de VAE door het za
kenleven in deze omstandigheden
als een gevaarlijk land wordt be
schouwd. "Geografisch en histo
risch is daar niet onmiddellijk een
reden voor. Tenslotte is de VAE ook
tijdens de Golfoorlog (Irak-Iran) er
buiten gebleven en gingen de zaken
bijvoorbeeld ook tijdens de tanker
oorlog in de Golf, gewoon door".
Op de knip
Niettemin gelooft deze diplomaat
dat kapitaalverschaffers uit het
Westen en het Verre Oosten voorlo
pig de hand op de knip houden en
het verloop van de crisis eerst af
wachten. Dat zal zeker gevolgen
hebben voor de vrijhaven Jebel Ali,
aan de kustweg tussen Dubayy en
Abu Dhaby. Een ambitieus project,
dat op den duur de rol van Hong
Kong (na 1997 gaat deze Britse han
delskolonie over in Chinese han
den) wil overnemen, mits er de ko
mende jaren grote investeringen
worden gedaan.
Maar ook prestigieuze bouwwer
ken en de industrie zullen er onder
lijden, zo zijn de sombere voorspel
lingen van westerse waarnemers in
de VAE. De aluminiumsmelterijen
bijvoorbeeld zijn aan uitbreiding
toe. Van die fabrieken staan er vijf
in het Midden-Oosten, die vier pro
cent van de wereldproduktie voor
hun rekening nemen. Maar er is in
de komende jaren vraag naar meer,
veel meer. Met het huidige aantal
smelterijen kan daar niet aan wor
den voldaan. Die gebruiken al 95
procent van hun capaciteit.
Dubayy Aluminium (Dubal) en
Aluminium Bahrayn (Alba) komen
in aanmerking voor uitbreiding.
Dat is het goedkoopst, vanwege de
aanwezigheid van olie. Het omsmel
ten van aliminiumerts kost name
lijk gigantisch veel energie. Het
bouwen van een smelterij vergt ech
ter ook honderden miljoenen gul
dens. Daarvoor zijn buitenlandse
investeerders nodig. In het emiraat
Bahrayn bijvoorbeeld zou de bank
van Kuwayt de uitbreiding van Al-
ba financieren. Maar die bank is
door Irak geplunderd. Buitenlands
kapitaal is nog niet gevonden en zal
voorlopig ook wel niet opdagen.
Wereldontvangers
Kortom, als de Golfcrisis voor het
internationale zakenleven niet be
vredigend wordt opgelost, dan blij
ven de emiraten met de brokken zit
ten. Met één produkt gaat het echter
naar wens. Op de elektronische
souk van Dubayy is geen wereld
ontvanger meer te koop. Japan kan
de vraag naar deze radiootjes, waar
mee je op de korte golf onder meer
de Engels- en Arabisch-talige uit
zendingen van de BBC kunt luiste
ren, niet bijhouden.
De puissant rijke sheiks van de
VAE zullen er wel een goudbestikt
hoesje omheen hebben laten ma
ken, maar het laat onverlet dat zij,
net als al die buitenlandse gastar
beiders, zich niet door de ontwikke
lingen in Irak of Saudiarabië willen
laten verrassen. De BBC zal in hoge
mate voor hen bepalen: blijven of
vluchten.
SANTIAGO - Precies twintig jaar na de verkiezingswinst die hem aan de macht hielp, krijgt de
voormalige Chileense president Salvador Allende vandaag eindelijk een staatsbegrafenis. Het
stoffelijk overschot van Allende wordt overgebracht van de begraafplaats Santa Ines, 120 km ten
westen van Santiago, naar de Chileense hoofdstad.
Allende kwam om het leven bij de staatsgreep in september 1973 van generaal Augusto Pinochet, de
man die het land daarna zestien jaar lang met ijzeren hand regeerde.
Honderden vooraanstaande intellectuelen en politici, onder wie de Nederlandse minister voor
Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk, zullen de begrafenis bijwonen. Belangrijkste spreker op
de plechtigheid is de huidige Chileense president, Patricio Aylwin.
Alles wat politiek links is in Chili ziet in de herbegrafenis een "eerbetoon aan een groot man, die
stierf voor de verdediging van de vrijheid en de democratie". De rechtse krachten in het land moeten
er echter niets van hebben. Ex-generaal Alejandro Medina bijvoorbeeld sprak van een "hypocriete
vertoning". Generaal Pinochet, die nog steeds opperbevelhebber van het leger is, vindt dat de "de
hand van God" hem heeft geleid bij de staatsgreep die Allende het leven kostte.
Allende's weduwe, Hortensia Bussi, slaagde erin enkele dagen na de coup haar man clandestien te
begraven. Met zijn officiële herbegrafenis "lost Chili de ereschuld aan mijn man af', aldus Bussi.
Voor haarzelf betekent de plechtigheid een "verzoening" met haar lot.
SANTIAGO Haar laatste daad
van liefde voor een man van wie ze
zielsveel heeft gehouden: hem
waardig begraven met de eer die
hem toekomt. Als ex-president, als
toegewijde vader en als liefhebben
de echtgenoot. Hortensia Bussi (76),
weduwe van Salvador Allende,
moest zeventien jaar lang wachten
voordat zij haar man vandaag in vre
de kon begraven.
Ze is een tengere, rustige vrouw
met zachte ogen die iets aristocra
tisch uitstraalt. Ze heeft vele stor
men doorstaan. Na de dood van
haar man en vele vrienden, kwam
de gedwongen ballingschap van
zestien jaar. Er was de zelfmoord
van haar dochter Beatriz, die het
verdriet van de dood van haar vader
niet kon verwerken. En toch was
Hortensia Bussi altijd op pad.
Dona Tencha^vas tijdens de dic
tatuur een reizende ambassadrice
voor het andere, vrije Chili. Sinds
vorig jaar woont ze in Santiago. Een
uitzinnig blije menigte haalde haar
af van het vliegveld. Nog steeds
wordt op straat aangesproken en
dagelijks ontvangt ze brieven van
Chilenen die een hulde brengen aan
haar overleden echtgenoot.
Met de begrafenis komt er een
eind aan zeventien turbulente jaren.
"Ik denk dat ik straks weer in vrede
.zal leven. Of tenminste... daar ver
trouw ik op", zei ze enkele dagen
voor de ceremonie tegen een jour
naliste. "Dit was ik Salvador schul
dig".
Vernederend
Toen ze haar man kort na de bloedi
ge staatsgreep in Vina del Mar bij-
Salvador Allende.
zette, liet ze geen traan. "Het was
trots", vertelde ze de afgelopen
week. "Ik heb mezelf toegesproken:
ze zullen me niet zien huilen. Ik
gunde de militairen dat plezier niet.
Ik werd zo getreiterd en wat er ge
beurde was zo vernederend. Sal
vador anoniem begraven, alleen,
zonder mijn dochters op een kerk
hof dat belegerd was, met soldaten
die met mitrailleurs in de aanslag
stonden alsof ik een lijk wilden ste
len. En dan waren er nog de enorme
twijfels. Wie begroef ik eigenlijk?
Ze lieten me hem niet zien".
Dat de teraardebestelling van Sal
vador Allende vandaag zo'n massa
le en historische gebeurtenis zou
worden, had ze niet gedacht. De
overweldigende hulde van arbei
ders komt niet onverwacht. "Sal
vador leeft en blijft leven in hun
harten". Maar zoveel gasten van
ver... "Salvador had nooit kunnen
bedenken dat er zoveel buitenland
se hoogwaardigheidsbekleders op
zijn begrafenis zouden komen".
Ze was de afgelopen weken de
meest geinterviewde vrouw in haar
land, maar die rol ligt haar niet. Te
persoonlijke vragen worden afge
wimpeld. "Ik ben niet in voor het
spel van "ik vertel je mijn leven"
met journalisten". Over het leed van
de afgelopen jaren wil ze niet uitwij
den. "De genegenheid, de erken
ning van zoveel mensen heeft me
veel kracht gegeven".
Minachting
Over de afgetreden dictator Au
gusto Pinochet, die het volledige
vertrouwen van haar man genoot
maar hem uiteindelijk omver wierp,
is ze kort. "Ik voel minachting voor
hem". Ze is verontwaardigd over de
houding van de militairen nu die
slechts aan hun eigen hachje den
ken. Het gebrek aan zelfkritiek en
spijt maakt haar opstandig. "Het is
onwaardig. Waarom zeggen ze niet
waar de lijken van vermisten liggen.
Waarom moeten mensen zeventien
jaar lang met hun ziel onder de arm
alles aflopen om de resten van hun
geliefden te vinden".
Waardigheid is belangrijk voor
haar, net als voor hem. Salvador Al
lende verkoos een belegering in het
Moneda-paleis in plaats van een af
tocht naar het buitenland. Was het
niet beter geweest als hij was ge
vlucht? vroeg een journalist haar
deze week. "Nooit", antwoordde ze
ferm. "Voor Salvador stond buiten
kijf dat hij een mandaat had gekre
gen van het volk en dat hij vechtend
in het Moneda-paleis zou sterven".
Dat de president vermoedelijk de
hand aan zichzelf heeft geslagen
vlak voordat soldaten het paleis
binnendrongen, heeft Hortensia
Bussi in het openbaar nooit beves
tigd. Het doet er niet meer toe, vindt
ze. "Salvadors dood was waardig en
heroisch. Dat is het beste wat hij
ons kon achterlaten".
OEGSTGEEST De jaarlijkse missie-Zendingskalender, wordt dit
maal gesierd door zeefdrukken van de Japanse kunstenaar Sadao Wa-
tanabe (77). Op de achterzijde van diens impressies van bijbelverhalen,
staat informatie over de christenen in Japan. In Japan leven ongeveer
900.000'protestantse en 600.000 rooms-katholieke gelovigen. De kalen
der is een gezamenlijke uitgave van het rk Centraal Missie Commissa
riaat in Oegsteest en de Nederlandse Zendingsraad in Amsterdam.
Voor acht gulden is de kalender bij plaatselijke werkgroepen van mis
sie en zending te verkrijgen; voor zes gulden extra is de kalender ook te
bestellen bij het Centraal Missie Commissariaat, tel. 071-159159. Afge
beelde illustratie: 'De storm op het meer'.
Evangelische Kerk in DDR bepleit:
BERLIJN (EPD) De Bond
van Evangelische Kerken in
de DDR wil dat abortus bij
een nieuwe regeling voor heel
Duitsland uit het strafrecht
wordt gehaald. Een strafrech
telijke vervolging van de
vrouw die een abortus heeft
ondergaan, doet geen recht
aan de diepte van haar con
flict en kan opnieuw tot ver
groting van het aantal illegale
abortussen leiden.
Dit heeft de Bond maandag in een
verklaring bekend gemaakt.
De Evangelische Kerk in de
DDR distantieert zich daarmee
van de Westduitse EKD en de
Rooms-Katholieke Kerk in de
Bondsrepubliek die op 24 augus
tus juist pleitten voor bescher
ming van het ongeboren leven
mede met behulp van het straf
recht. Volgens de Kerk in de
DDR wordt vaak over het hoofd
gezien dat mannen een "aanzien
lijke medeverantwoordelijkheid
hebben voor het ontstaan en de
oplossing van het abortusvraag
stuk".
De DDR-Bond wijst uitdrukke
lijk de regelingen van de hand die
nu in de beide Duitse staten be
staan. In de DDR is abortus toe
gestaan in de eerste twaalf weken
van de zwangerschap. In de
Bondsrepubliek is abortus op en
kele uitzonderingen na strafbaar.
Beide regelingen hebben geen
verandering gebracht in de "har
de realiteit van de abortussen in
de beide delen van Duitsland".
Daarom is het volgens haar nood
zakelijk samen te zoeken naai
"passender regelingen en effec
tievere oplossingen".
De Bond van Evangelische
Kerken wijst er verder op dat
abortus "noch een voorbehoed
middel noch een correctie van
seksuele onnadenkendheid" is.
Het is in ieder geval een zware in
greep in het leven van de vrouw
en in de meeste gevallen "een
handelen tegen de wil van God".
In het verenigingsverdrag dat
vorige week vrijdag werd onder
tekend, is afgesproken dat de hui
dige praktijk maximaal twee jaar
wordt gehandhaafd waarbij een
Westduitse vrouw straffeloos een
abortus kan ondergaan in wat nu
de DDR is. In de Bondsrepubliek
blijft de huidige regeling gelden.
Het is de bedoeling dat er voor 1
januari 1993 een nieuwe abortus
regeling voor heel Duitsland is
uitgewerkt.
Paus: moslims en
christenen moeten
handen ineenslaan
SONGEA (AFP-UPI-CIC) -
Paus Johannes Paulus II heeft
gisteren in Songea, in het zuiden
van Tanzania, opnieuw bena
drukt dat er moet worden samen
gewerkt tussen christenen en
moslims in dat land.
De moslims zijn met 25 procent
van de bevolking de grootste reli
gieuze groep onder de 25 miljoen
inwoners van Tanzania. Onge
veer 22 procent van de bevolking
is rooms-katholiek. Beide groe
pen zijn regelmatig tot botsing ge
komen in hun bekeringsijver.
Tegenover islamitische leiders
beklemtoonde de paus zondag al
dat christenen en moslims elkaar-
kunnen helpen bij het opbouwen
van een samenleving volgens de
waardén die God leert: verdraag
zaamheid, gerechtigheid, vrede
en zorg voor de armsten en zwak-
sten.
De paus veroordeelde de ar
moede, corruptie en onrechtvaar
digheid in Afrika. Hij riep de jon
geren op de moed niet te verlie
zen. "Tal van ontwikkelingspro
blemen kunnen worden opgelost,
mits een nieuwe houding ontstaat
die lijnrecht tegengesteld is aan
het egoïstische verlangen om
winst te maken of de macht te be
houden", meende de paus, die
pleitte voor solidariteit tussen de
mensen en een "beschaving van
de liefde".
Universiteit van
Bethlehem na 3
jaar weer open
FREIBURG (KNA) - De katho
lieke universiteit van Bethlehem,
die drie jaar geleden op last van
de Israëlische autoriteiten werd
gesloten, gaat op 1 oktober weer
open. Dat zei de Palestijnse socio
loog Bernard Sabella, hoogleraar
aan de universiteit, gisteren te
genover journalisten.
Volgens Sabella mogen de
hoogleraren volgende week
maandag weer hun kamer in de
universiteit betrekken. Hij ver
wacht, dat de universiteit, die in
1973 met financiële steun van het
Vaticaan werd gesticht, met 1200
studenten zal beginnen. De hoog
leraren hebben sinds de sluiting
in oktober 1987 colleges gegeven
in kerkelijke gebouwen of hotels.
De andere universiteiten in de
bezette gebieden, zoals die van
Birzeit bij Ramallah, Al-N^jah in
Nablus en Al-Quds in Oost-Jeru-
zalem, hebben nog geen toestem
ming gekregen hun poorten weer
te openen.
MECC OJEC. De secretaris
generaal van de Raad van Kerken
in het Midden-Oosten (MECC),
dr. Gabriel Habib, is 'gaarne be
reid' binnenkort twee vooraan
staande Nederlandse joden te
ontmoeten.
Dit hebben D66-senator Han-
neke Gelderblom en Ronny Naf-
taniël, directeur van het Centrum
voor Informatie en Documentatie
Israël (CIDI), vernomen. Het
tweetal, lid van het Overlegor
gaan van Joden en Christenen in
Nederland (OJEC), wil met Habib
spreken over de betekenis van de
Golfcrisis voor de betrekkingen
tussen joden en christenen. Zij
willen weten of de MECC bereid
is een dialoog met het OJEC aan
te gaan.
Intrede ds. Santing. Ds. K.
Santing doet zondag 9 september
zijn intrede in de gereformeerde
Salvatorikerk (Willem de Zwij
gerlaan) in Alphen aan den Rijn,
Hij wordt 's ochtends bevestigd
door ds. P. Wilschut, in een dienst
die om tien uur begint. De intre-
dedienst vindt plaats om half vijf.
Santing, afkomstig uit de Friese
gemeente NesAVierum, volgt ds.
F. J. de VBoer op, die eind junie
naar Zeist vertrok.
Afscheid ds. Van de Hoef. Ds.
R. J. van de Hoef, hervormd pre
dikant in Bodegraven, wordt don
derdagavond in verband met zijn
afscheid een receptie aangebo
den in 't Anker, aanvang half
acht, Zondag 9 september neemt
hij tijdens een dienst in de Dorps
kerk afscheid. Aanvang half drie.
Ds. Van de Hoef maakt gebruik
van de vut-regeling.
Het graf van Allende in Vina del Mar. Vandaag krijgt de 17 jaar geleden
vermoorde president alsnog een staatsbegrafenis in Chili. (foto gpd>
