Straaljagers als museumstukken
Israëlische luchtmacht geeft beeld van geschiedenis op basis in Negev-woestijn
'We hebben de beste
vliegers, en de
beste grondploegen'
ZATERDAG 28 JULI 1990
EXTRA
PAGINA 29
Tot de taak van de Israëlische
chef-testpiloot behoort ook het be
proeven van buitgemaakte vijande
lijke vliegtuigen. Danny Shapira
vloog de MiG-21 en later de MiG-17.
De eerste viel in Israëlische handen
toen in 1966 de Iraakse luchtmacht
kapitein Munir Radfa, een christen,
besloot het in zijn land voor gezien
te houden. Hij verliet een formatie
in het grensgebied met Jordanië en
slaagde erin een Israëlische lucht
machtbasis te bereiken. Zijn gezin
was toen al naar het Westen ge
vlucht, als onderdeel van een opera
tie die was opgezet door de Israëli
sche inlichtingendienst.
Twee jaar later landden twee Sy
rische MiGs-17 op een luchtmacht
basis in het noorden van Israël, als
gevolg van een navigatiefout. De
beide vliegers werden in 1973 naar
Syrië teruggestuurd bij een gevan-
genenruil. Hun vliegtuigen staan nu
in het nieuwe Israëlische lucht
machtmuseum.
Overlopers
Shapira: "De Amerikanen boden in
die tijd communistische overlopers
tien miljoen dollar als ze naar het
Westen zouden vliegen, en wij kre
gen die vliegtuigen gratis en voor
niets. Vooral de MiG-21 was interes
sant. Ik heb er ongeveer honderd
vluchten op gemaakt. Ik was de eer
ste vlieger in het Westen die op de
MiG-21 vloog en ik was dus van het
begin af aan op mezelf aangewe-
"De Iraakse vlieger vertelde me
het een en ander over startprocedu
res en vliegeigenschappen en hij
vertaalde de aanwijzingen bij de
schakelaars voor me, want die wa
ren in het Russisch en het Arabisch.
De informatie die ik in al die vliegu
ren opdeed, kwam ons goed van pas
in de Zesdaagse Oorlog. Onze vlie
gers wisten toen precies hoe ze een
MiG-21 moesten neerhalen, want
hij had een paar zwakke plekken.
Zo waren de manoeuvreermogelijk
heden bij hoge snelheid op lage
hoogte beperkt. De MiG was zo
zwaar op zijn roeren dat de vlieger
in die omstandigheden weinig kon
doen".
"Dikwijls hadden we MiGs-21 op
zeshonderd voet zien vliegen, met
hoge snelheid en in een kaarsrechte
lijn, en we begrepen niet waarom.
Je zag de vlieger af en toe de rolroe-
ren bewegen, maar dat had geen ef
fect. De Mirage was veel beter te
manoeuvreren, ook onder die om
standigheden. Dus ik vertelde onze
vliegers: probeer ze te dwingen
geen snelheid te verminderen. Ove
rigens was de MiG-21 een uitsteken
de onderscheppingsjager en ik
denk dat wij er evenveel treffers
mee hadden kunnen plaatsen als
met de Mirage. Maar de Arabische
vliegers wisten niet alle mogelijkhe
den te benutten".
Vorig jaar kon de Israëlische
luchtmacht een MiG-23-S toevoe
gen aan zijn kleine verzameling
exotische vliegtuigen. De Syrische
majoor Adel Bassem vloog hem
eenvoudig naar een landingsstrip in
het noorden van Isrdël. Sinds janua
ri van dit jaar heeft Shapira's opvol
ger, chef-testpiloot luitenant-kolo
nel O. (namen van actieve vliegers
mogen niet gepubliceerd worden,
red.), er al heel wat uren op gevlo
gen.
Overeenkomsten
Danny Shapira, die O. van advies
diende, ontdekte een aantal over
eenkomsten met de MiG-21. Maar
de 23, met verstelbare vleugels, is
een veel moderner en vooral krach
tiger vliegtuig, in. vliegeigenschap
pen nog het best vergelijkbaar met
een F-4 Phantom. Ook deze MiG zal
mettertijd een plaats krijgen in het
luchtmachtmuseum.
In een nu nog stille hoek van de Israëlische lucht
machtbasis Hatzerim, in de Negev-woestijn, wordt
druk gewerkt aan een uniek museum. De Israëlische
luchtmacht gaat er bijna alle vliegtuigtypen tentoon
stellen die ze in de loop van de afgelopen 43 jaar heeft
gebruikt. En daaronder zijn bijzondere exemplaren. De
in Tsjechoslowakije gebouwde Messerschmitt-109 bij
voorbeeld, Israëls eerste echte jager, en de zwarte
Spitfire van oud-luchtmachtcommandant Ezer Weiz-
man. Of de Mirage-lll uit de tijd van de Zesdaagse oor
log (1967) en de Oktoberoorlog van 1973 waarmee
dertien vijandelijke vliegtuigen werden neergehaald.
En de Boeing-707 die in een hoek van het platform
staat opgesteld: in 1976 de vliegende commandopost
bij de bevrijdingsactie van Israëlische gijzelaars in En
tebbe. Andere museumstukken zijn vijandelijk toestel
len die in Israëlische handen zijn geraakt: twee MiGs-
17. een MiG-21 en een MiG-23. Zodra het museum of
ficieel open is, waarschijnlijk begin volgend jaar, zal ex-
testpiloot Danny Shapira vliegdemonstraties verzor
gen met verschillende oldtimers. Er staan maar weinig
vliegtuigen in Hatzerim waarin hij in de loop van zijn
lange luchtmachtcarrière niet heeft gevlogen.
De redding voor Israël kwam
toen de Tsjechen vijftig in prima
staat verkerende Spitfires te koop
aanboden. Deze door de Slag om
Engeland legendarisch geworden
vliegtuigen waren een geschenk
van de Britten voor de vele
Tsjechen die in de RAF hadden ge
vlogen. Maar de Russische bezet
ters bepaalden dat Tsjechoslowa
kije er geen gebruik van mocht ma
ken en dus gingen de Spitfires voor
15.000 pond sterling per stuk naar
Israël.
Opleiding
Danny Shapira, toen 23 jaar oud en
met niet meer dan een burger-vlieg
brevet op zak, was op een Tsjechi
sche luchtmachtbasis juist begon
nen aan een opleiding op de Messer-
schmitt, toen het nieuws over de
aankoop van de Spitfires bekend
werd. Hij trainde zeven uur op het
nieuwe toestel en werd toen uitge
kozen om samen met tien ervaren
oorlogsvliegers de nieuwe aanwinst
over te vliegen naar Israël.
"We kregen toestemming om een
stop te maken in het uiterste zuiden
van Joegoslavië, dicht bij de Alba
nese grens, op de bodem van een
droog meer. Dat betekende dat we
minstens acht uur aan een stuk zou
den moeten vliegen, terwijl de Spit
fire berekend was op niet meer dan
anderhalf uur. De commandant van
de operatie was Sam Pomerantz,
een joodse ex-testvlieger van de
Amerikaanse marine".
"Pomerantz was ook ingenieur en
hij ontwierp een ingewikkeld sys
teem voor extra brandstoftanks.
Dat betekende dat alles wat maar
even gemist kon worden overboord
ging: 'luxe' instrumenten, radio en
zuurstofflessen. Op 19 december
vertrokken we, bij slecht weer. We-
moesten op zicht vliegen en dus een
dichte formatie aanhouden, onder
leiding van Pomerantz. In de wol
ken was dat soms heel moeilijk".
"Op een gegeven moment waren
we Pomerantz kwijt. Hij is waar
schijnlijk in een dichte wolk de ori-
Bezoekers bij een Syrische MiG 17.
door Ad Bloemendaal
"Hoeveel uur hebben jullie nodig
om de vijandelijke luchtmachten te
vernietigen?" vroeg Jitschak Ra
bin, chef van de generale staf.
Luchtmachtcommandant Motti
Hod hoefde niet lang na te denken.
"Zes uur", antwoordde hij zonder
blikken of blozen. "Tien uur is goed
genoeg", besloot Rabin, die het ge-
snoef van de luchtmacht niet kon
uitstaan.
Het was begin juni 1967, de voor
avond van de Zesdaagse Oorlog.
President Nasser van Egypte had
aangekondigd dat hij de joden de
zee in zou drijven en Israël had be
sloten daar niet op te wachten. In de
vroege ochtend van de vijfde juni
kreeg de luchtmacht de opdracht
aan te vallen. Met hun Mirages, Su
per Mystères, Vautours en Oura-
gans hadden de Israëlische vliegers
niet meer dan drie uur nodig om 350
vijandelijke vliegtuigen te vernieti
gen, de meeste op de grond.
Op die eerste dag van de Zesdaag
se Oorlog is het woord 'bescheiden
heid' definitief uit het woorden
boek van de Israëlische luchtmacht
geschrapt.
Beste vlieger
Kolonel Daniel ('Danny') Shapira
was toen al Israëls beste vlieger. Als
chef-testpiloot had hij een voortge
zette vliegopleiding achter de rug in
Frankrijk, waar hij als eerste bui
tenlander op de Dassault Mirage-III
straaljager vloog, het toestel dat me
de dankzij de Israëlische successen
in de Zesdaagse Oorlog een Franse
bestseller werd. De nu 65-jarige
Shapira herinnert zich die oorlog
als de dag van gisteren, ook al om
dat het bijna zijn laatste was ge
weest.
"Op de eerste dag bombardeerde
ik met mijn Mirage het vliegveld
Cairo-West. Er was al geen vijande
lijk vliegtuig meer in de lucht, dank
zij onze bliksemaanval in de eerste
uren.- Ik was net aan de terugweg
begonnen toen ik een SAM-2 lucht
doelraket op me af zag komen".
"De Egyptische batterijen wer
den bediend door Russen. Ik wacht
te tot de raket me tot driehonderd
meter was genaderd, draaide toen
scherp naar rechts en vervolgens
naar links, en hij schoot rakelings
langs me heen. Een goede manoeu
vre. Twee dagen later, ook boven
Egypte, werd het motorcomparti
ment van mijn Mirage geraakt door
vijandelijk vuur en de kist begon
zwaar te trillen".
"Ik draaide en zag beneden me
een Egyptische tank met twee vu
rende 57 mm. kanonnen. Die komt
niet meer thuis, besloot ik. Ik dook
aan en schoot hem in brand, samen
met twee gepantserde personeels-
voertuigen in de buurt. Om twaalf
uur was ik op de basis terug. De mo
tor werd meteen vervangen en om
vijf uur vertrok de Mirage voor een
volgende missie".
"We hebben niet alleen de beste
vliegers, maar ook de beste grond
ploegen. In de Zesdaagse Oorlog
kostte het precies zeven minuten
om te tanken, bommen in te nemen
en weer te starten. Daardoor kon
den onze vliegtuigen gemiddeld
zo'n zeven keer per dag opstijgen,
waarbij iedere vlieger er twee df
drie voor zijn rekening nam". 1
Als enige niet-Fransman vloog
Shapira 'niet officieel' de Mirage-
IV, bestemd voor het uitvoeren van
missies voor de 'Force de Frappe',
de Franse nucleaire strijdmacht. En
bij het ontwerpen van de Mirage 5,
een verbeterde versie van de III, liet
Dassault zich adviseren door de Is
raëliërs. De joodse staat bestelde
vijftig van deze vliegtuigen, aan de
omstandigheden in het Midden-
Oosten aangepaste exemplaren. Ze
werden door Dassault voorzien van
de type-aanduiding 5J, waarbij J
stond voor Juif (iood).
In het najaar van 1967 arriveerde
Danny Shapira in Frankrijk om het
eerste exemplaar over te vliegen,
maar onmiddellijk na aankomst
kreeg hij te horen dat De Gaulle zijn
sympathie had verlegd van Israël
naar de Arabische landen. Shapira:
"Frankrijk kondigde een wapenem
bargo af tegen Israël en ik moest
met El Al terug naar huis". Om zout
in Israëls wónden te wrijven, ver
kocht De Gaulle de voor Israël be
stemde Mirage 5s aan Libië.
"Vier van die Libische Mirage 5s
hebben we later nog gezien", vertelt
Shapira bitter. "Boven de Sinai,
toen ze in de oorlog van 1973 de
Egyptenaren te hulp kwamen. We
hebben ze alle vier neergeschoten.
Toch was het embargo van De Gaul
le het beste wat hij voor Israël kon
doen, want het stimuleerde ons bij
het ontwikkelen van eigen vliegtui
gen. Zonder het embargo zouden
we nooit de Kfir hebben gebouwd
en later de Lavie, ook al is dat pro
ject om financiële redenen afgebro
ken. De know-how van Israël op het
gebied van de vliegtuigbouw is
door de tegenwerking van het bui
tenland enorm toegenomen".
Het Franse wapenembargo van
1967 was bij lange na niet het eerste
dat Israël trof. In 1947 en 1948, toen
de joden in Palestina vochten voor
hun eigen staat, waren er maar heel
weinig landen bereid wapens te le
veren. De Britten hadden legers in
de omringende Arabische landen
en zij bewapenden de legers van
Egypte en Jordanië.
Een van de weinige landen die za
ken wilden doen met de jonge staat,
natuurlijk tegen betaling met harde
Westerse valuta, was Tsjechoslowa
kije. De eerste echte jagers van de
prille Israëlische luchtmacht waren
tijdens en na de Duitse bezetting in
Tsjechoslowakije gebouwde Mes-
serschmitts-109, anders dan de ori
ginele toestellen voorzien van een
Junker Jumo motor en een andere
propellor. Die modificaties maak
ten het toch al moeilijk te vliegen
(en vooral te landen) vliegtuig zo on
handelbaar dat het volgens de vlie
gers gevaarlijker was voor henzelf
dan voor de vijand.
De Mirage-III uit de tijd van de Zesdaagse oorlog (1967) en
de Oktoberoorlog van 1973, waarmee dertien vijandelijke
vliegtuigen werden neergehaald. (foto gpd>
"Ook een andere collega verloor
de formatie uit het oog, maar hij
slaagde erin de kust te bereiken en
maakte daar een noodlanding. Op
21 december kwamen we in Israël
aan en de volgende dag vloog mijn
Spitfire al een missie tegen de
Egyptenaren".
Raketmotor
Shapira kan bogen op 12.000 vliegu
ren op meer dan honderd vliegtuig
typen. In een experimentele Mira-
ge-III met extra raketmotor haalde
hij ooit een hoogte van 70.000 voet.
Maar naast de Mirage is de Spitfire
nog altijd zijn grote liefde. Om de
paar maanden maakt hij een aantal
uren op het enige luchtwaardige
exemplaar dat in Israël is overge
bleven: de zwartgespoten nummer
57 van ex-luchtmachtcommandant
generaal Ezer Weizman.
"Toen Weizman tijdens de oorlog
in de RAF vloog, had zijn basiscom
mandant een zwarte Spitfire en hij
besloot dat hij ook zo'n vliegtuig
wilde als hij ooit commandant zou
worden. In 1958 kreeg hij het com
mando over de Israëlische lucht
macht en kon hij zijn wens vervul
len. Ezer vloog de Spitfire tot 1977,
toen hij minister werd. Premier
Menachem Begin zei toen: 'Mon gé-
néral, u bent nu minister en Danny
Shapira gaat uw Spitfire vliegen'.
Sinds die tijd ben ik de enige die er
mee vliegt".
Danny Shapira voor
zijn zwarte Spitfire:
"In de Zesdaagse Oor
log kostte het precies
zeven minuten om te
tanken, bommen in te
nemen en weer te star
ten. Daardoor konden
onze vliegtuigen ge
middeld zo'n zeven
keer per dag opstij
gen".
ëntatie kwijtgeraakt omdat hij vrij
wel geen instrumenten aan boord
had. Hij moet zijn gaan klimmen om
uit de bewolking te komen, maar hij
had geen zuurstof aan boord zodat
hij waarschijnlijk het bewustzijn
heeft verloren. Zijn Spitfire is tegen
een bergtop te pletter geslagen en
hij is daarbij om het leven geko
men'".
