Helmut Kohl, de gelukskanselier
Van burgermannetje tot staatsman van allure
ZATERDAG 28 JUL11990 Hf V W V ffl A PAGINA 19
F.XTRA
A BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
zen opende. Het geluk dat het com
munistische regime in Oost-Duits-
land werd gevloerd, zodat Kohl nu de
kans heeft de eerste kanselier van een
verenigd Duitsland te worden. Het
'geluk' dat de Sovjetunie thans zit te
springen om buitenlands kapitaal en
daarom bereid is tot allerlei conses-
sies. Analoog aan het Duitse volksver
haal van Hans im Glück spreekt men
in Duitsland momenteel dan ook van
Helmut im Glück.
'Kleinzoon'
Kohl heeft altijd de 'kleinzoon van
Adenauer' willen zijn. In de voetspo
ren van de eerste bondskanselier van
na de Tweede Wereldoorlog wilde Ko
hl de aansluiting van Duitsland aan
het Westen vasttimmeren. Sinds kort
lijkt hij nog meer de voorkeur te ge
ven aan de rol van de 'achterklein
zoon van Bismarck'. Kohl wil nu
vooral herinnerd worden als de twee
de kanselier in de geschiedenis die de
eenheid van Duitsland op zijn naam
bracht. Zij het dat hij dat, zo gebiedt
de eerlijkheid te zeggen, min of meer
in samenspraak met zijn buurlanden
in Oost en West doet en in elk geval
niet met het zwaard in de hand.
Tegen deze achtergrond vindt hij
alles wat hij bij en na de val de Muur
heeft beleefd een "historisch uur",
een "historisch moment", een "histo
risch ogenblik" dan wel een "histori
sche ontmoeting". Hij is onvermoei
baar, soms op het pijnlijke af, bezig
"de geschiedenis van de Duitsers",
zoals hij zelf zegt, "terug te winnen".
Nadat hij tijdens zijn bezoek aan
Polen premier Tadeusz Mazowiecki
tegen alle afspraken in in een knellen
de omarming had genomen, zei Kohl
prompt: "Wij hebben de geschiedenis
gevoeld. Ze was hier, precies op dit
plein in het hart van Europa". En dat
de geschiedenis zo zijn eigen gang
gaat, vertolkte Kohl na afloop van zijn
bezoek aan Gorbatsjov in de Kau-
kasus aldus: "De Rijn, de Theems en
de Seine stromen. Dat kan niemand
tegenhouden".
Omdat er in het afgelopen halve
jaar bijna iedere week wel weer een
nieuwe historische mijlpaal werd ge
passeerd, kon het ook niet uitblijven
dat Kohl het eens beroemde woord
van Otto von Bismarck tot het zijne
maakte, waarin sprake is van de 'man
tel der geschiedenis die kan langsvlie-
gen', waarvan men op het juiste mo
ment een 'tipje moet beroeren'.
Soevereiniteit
In de Kaukasus heeft Kohl die 'man
tel' ongetwijfeld zien langskomen.
Maar voor het eerst in zijn lange poli
tieke loopbaan liet hij zich er na af
loop niet protserig op voorstaan. Ken
nelijk zelf ook overtuigd geraakt van
het 'geluk' dat hem ten deel is geval
len, zei hij op de terugvlucht van de
Sovjetunie naar de Bondsrepubliek,
nippend aan een glas sekt, in alle be
scheidenheid: "Ich hatte halt Fortu-
scheidenheid: "Ich hatte halt Fortu
ne". Ik had gewoon geluk.
Kohl inderdaad "een van de gelukkig
ste uren van mijn leven" beleefde,
toen Gorbatsjov hem de Duitse soeve
reiniteit als het ware op een presen
teerblaadje aanbood. Kohl kreeg er
een gevoel van "alsof je bergen kunt
verzetten". En zelfs op de uitspraken
van de inmiddels ontslagen Brit
se minister van Handel en Transport
Nicholas Ridley over de zijns insziens
stuitende karaktertrekken van de
Duitsers, reageerde Kohl voor het
eerst gelaten en zelfs met enige zelf
kennis.
Kohl had in 1986 een zware aanva
ring met Sovjetleider Gorbatsjov, die
hij "een moderne communist" noem
de die "verstand heeft van public rela
tions, zoals ook Goebbels een expert
was in public relations". De kanselier,
vier jaar later: "U weet dat ook wij
Duitsers ikzelf incluis niet altijd
even voorzichtig spreken. Ik hoef u
maar te herinneren aan het onder
werp Gorbatsjov en dan denk ik dat
we niet te hard over Ridley moeten
oordelen".
Dat mag allemaal als een opluch
ting worden ervaren, daarmee is nog
steeds niet gezegd dat Kohl nu inder
daad tot 'staatsman' is uitgegroeid. In
'Helmut Kohl in de spiegel van zijn
macht' haalt één van de auteurs de
Westduitse politicoloog Johannes
Gross aan, die zegt dat de echte 'gro
ten' in de politiek altijd mensen wa
ren die vanuit zichzelf iets in bewe
ging konden zetten en vooral zelfstan
dige denkers waren. Gross: "Wie al
leen maar een plaats heeft in de poli
tieke geschiedenis, is nog geen groot
politicus geweest".
Hans-Dietrich Genscher, die er al
lang genoeg van heeft de scherven
achter Kohl op te ruimen, heeft de
bondskanselier op eigen scherpzinni
ge wijze naar zijn ware plaats verwe
zen. Kort na het omstreden bezoek
van Kohl aan Polen bezocht Gen
scher de Amerikaanse president Ge
orge Bush. Op het gazon voor het Wit
te Huis trok Genscher zijn regenjas
aan en merkte hoorbaar voor alle
microfoons op: "Hier ziet u de man
tel der geschiedenis. Velen beroeren
hem maar een ogenblik. Ik draag
hem".
doorAly Knol
Tot voor kort werden de woorden en daden van Helmut Kohl
in de Bondsrepubliek afwisselend met milde spot en hoon
becommentarieerd. Eind 1982 trad de CDU-politicus aan als
bondskanselier. En daarmee greep hij veel te hoog, vond
menigeen. De kleinburgelijkheid in eigen persoon als
opvolger van wereldburgers als Konrad Adenauer, Willy
Brandt en Helmut Schmidt. Een op en top provinciaal die
slechts figuurlijk een groot man was. Intussen wordt Kohl
anders bekeken. Zelfs zijn grootste tegenstanders zijn 'om'
gegaan en zien hem nu als een 'staatsman' van allure. Nu al
staat vast dat Kohl de geschiedenis in zal gaan als de man
die na de sloop van de Muur de Duitslanden herenigde. Hoe
iemand binnen een half jaar werd opgewaardeerd van
sprakeloze kletser tot Wunderkohl'.
populariteit van deze of gene stap.
Zich weinig storend aan 'ideologie',
zelfs niet die van eigen christendemo
cratische partij, heeft hij zo zijn poli-
tiek-tactische vermogen steeds ver
der ontwikkeld.
De 'mens' is Kohl altijd al nader ge
weest dan de theorie. Liever refereer
de hij aan ene voor de rest van de we
reld volslagen onbekende 'deken
Fink uit Ludwigshafen', die hem ooit
had bijgebracht dat in de politiek bij
na alles geoorloofd was als het met de
financiën maar goed zat.
In zijn vette, enigszins slissende
tongval van de Pfalz pleegt hij liever
te zeggen dat iets "de natuurlijkste
zaak van de wereld is" of dat iets an
ders "natuurlijk vanzelfsprekend is"
dan dat hij op analyserende wijze op
politieke probleemstellingen ingaat.
Hoewel afgestudeerd historicus
houdt Kohl meer van biografieën van
In Bonn hebben ze het er dagen later
nog over: dat de voorzitter van de an
ders zo koele en afstandelijke Bun-
desjpressekonferenz de bondskanse
lier "hartelijk feliciteerde met het suc
ces" van zijn ontmoeting met Sovjet
leider Michaïl Gorbatsjov in de Kau
kasus. Dat was nog niet eerder ge
beurd, bij geen van Helmut Kohls
toch waarlijk niet kleine voorgan
gers, laat staan bij Kohl zelve. Nog op
zienbarender is de reactie van Rudolf
Augstein, de doorgaans cynische
hoofdredacteur van het weekblad Der
Spiegel. Hij besluit zijn commentaar
deze week met een kennelijk welge
meend: "Glückwunsch, Kanzlerï" Het
is dezelfde Augstein die nog in maart
dit jaar, denkend aan Kohl, verzucht
te: "Hij kan het werkelijk niet".
Maar is Kohl nog wel dezelfde
bondskanselier van pakweg een jaar
geleden? Is de eeuwig als 'provinci
aal' en 'kleinburgerlijk', bij tijd en wij
le als 'zelfingenomen' en soms als
'amicaal' betitelde Helmut Kohl bo
ven zichzelf uitgestegen? Is hij van de
ene dag op de andere de 'staatsman'
Helmut Kohl geworden, "die men
niet meer van de landkaart kan wis
sen", zoals overigens niet alleen
Augstein thans schrijft?
Ooit zei de overleden CSU-politicus
Franz Josef Strauss, die Kohl altijd
diep heeft geminacht om diens mid
delmatigheid: "Het fascineert mij tel
kens weer bij televisie-optredens van
Kohl dat hij de indruk weet te wekken
dat iedereen bondskanselier kan wor
den". Maar inmiddels roemen Franse
bladen de force tranquille (de stille
kracht), die kohl in de internationale
politiek is geworden, rept een bonds-
republikeins krantecommentaar
zelfs van 'Charles de Kohl' en spreekt
The Economist van 'Wunderkohl'.
Ommekeer
De ontmoeting in het kuuroord Zje-
nevolodsk in de Kaukasus, waar Mi
chaïl Gorbatsjov vorige week maan
dag alles schonk wat de bondskanse
lier zich maar had kunnen wensen
Duitse soevereiniteit, een Duits
NAVO-lidmaatschap, een aftocht van
de Sovjettroepen uit de DDR lijkt
een ommekeer te hebben bewerkstel
ligd in het denken over de persoon
Helmut Kohl. Ging voorheen zijn
jaarlijkse vakantieverblijf in het be
krompen St. Gilgen aan de
Wolfgangsee in Oostenrijk vergezeld
van spottende opmerkingen in dag
en weekblad, deze week vielen nog
slechts termen als "welverdiend".
Sinds de val van de Muur in novem
ber vorig jaar, stond Helmut Kohl bij
na dagelijks in het brandpunt van de
wereldbelangstelling. Maar daar al
leen kan het niet aan liggen, want zijn
optredens waren met grote regelmaat
verre van positief.
Velen gruwen nog bij de herinne
ring aan zijn gehannes dit voorjaar in
zake Oder-Neisse grens. Een typisch
voorbeeld van de berucht geworden
Kohlse handelwijze: met olifantspo
ten door de porseleinkast van de Duit
se geschiedenis stappen. Kohl gleed
op karakteristieke wijze uit over een
kwestie, die alleen hijzelf tot een
kwestie had gemaakt.
Zijn uit het niets opduikende eis
dat de Poolse westgrens alleen er
kend zou kunnen worden als War
schau zou afzien van Duitse herstel
betalingen stuitte in Oost- en West-
Europa op volslagen onbegrip. Dat,
op zijn beurt, zei de bondskanselier
weer niet te begrijpen. Het leverde
Kohl de zoveelste pijnlijke oorvijg
van Augstein op.
"Zijn intelligentie is weliswaar toe
reikend om de macht in zijn partij te
behouden en de coalitie in evenwicht
te houden, maar niet voldoende om in
moeilijke tijden regeringszaken te lei
den. Steeds weer blinkt hij uit als de
sprakeloze kletser die hij is geworden
bij zijn klim naar de kanselierstop.
Buitenlandse politiek is voor hem een
terra incognita gebleven, vooral ook
omdat hij de gecompliceerde wissel
werking tussen buitenlandse en bin
nenlandse politiek niet begrijpt. Hij
begrijpt ook verder niets... Inhoude
lijke zaken hebben Kohl nooit serieus
geïnteresseerd, wel echter verkiezin
gen en zijn kanselierschap".
Bitburg
Augstein zette Kohl neer, zoals ieder
een hem had leren kennen. Als de
man die ondanks alle adviezen van
binnen en buiten de toenmalige Ame
rikaanse president Ronald Reagan in
'85 voor een 'gebaar van verzoening'
naar het kerkhof van Bitburg voerde,
waar echter behalve dode Amerikaan
se soldaten ook de lichamen van ette
lijke SS'ers zijn begraven.
In beide gevallen Polen en Bit
burg had Kohl slechts de binnen
landse politiek voor ogen: hij gaf er de
voorkeur aan de rechtervleugel van
CDU en CSU, die meer en meer het
uiterste rechts van de Republikaner
omarmde, te vriend te houden boven
zijn internationale prestige. Zo heeft
Kohl het altijd iedereen naar de zin
willen maken.
Bij een aangeboren gebrek aan gro
te gedachten die verder reiken dan de
waan van de dag, heeft Kohl in de
loop der jaren zijn eigen privé-peilin-
gen op poten gezet. Hij aarzelt niet bij
herhaling naaste medewerkers, fami
lieleden, partijvrienden en internatio
nale partners te ondervragen over de
Kohl met de'man die hij bij herhaling heeft geschoffeerd, Hans-Dietrich Genscher, de Westduitse minister
van buitenlandse zaken.
De 'historische' ontmoeting van Helmut Kohl met Michaïl Gorbatsjov in het kuuroord Zjenevolodsk noopte
menigeen tot een ander oordeel over 's mans capaciteiten. De bondskanselier kreeg van Gorbatsjov, in ruil
voor miljarden Duitse Marken, alles wat hij wenste: de Duitse soevereiniteit, een Duits NAVO-lidmaatschap
en een aftocht van de Sovjettroepen uit de DDR. Voor een keer toonde Kohl zich bescheiden: "Ik heb heel veel
geluk gehad". (foto-s ap>
min of meer grote figuren uit de ge
schiedenis dan van doorwrochte be
schouwingen.
Toen hij zich vorig jaar herfst moest
voorbereiden op zijn reis naar Polen
worstelde hij zich opgewekt door de
verschillende banden tellende biogra
fie van de Pools-Litouwse maar
schalk en premier Josef Klemens Pil-
sudski, waarvan de eerste Duitse ver
taling uit 1935 nog was verschenen
met een wervend voorwoord van Her
mann Göring. Andere literatuur over
Polen kwam daardoor niet meer aan
bod.
Daarom is het misschien ook niet zo
verwonderlijk dat van de hand van de
nu 60-jarige Helmut Kohl tot op he
den nog geen enkél boekwerk is ver
schenen over de diepere beweegrede
nen voor zijn toch waarachtig niet
misselijke politieke carrière: van 17-
jarige jonge christendemocraat uit
Oggersheim in Rheinland-Pfalz tot nu
bijna langst zittende bondskanselier,
die op het punt staat Konrad Aden
auer en Helmut Schmidt te overtref
fen. Liever laat Kohl, zoals hij begin
dit jaar deed, zijn 'historische' rede
voeringen sinds november '89 in Ber
lijn en verschillende steden in de
DDR op de plaat zetten en (op kosten
van de Bondsregering) verspreiden.
Ook aan Kohl zelf sinds eind 1982
eerste man van de grootste economi
sche mogendheden ter wereld zijn
althans in boekvorm weinig woorden
vuil gemaakt. Niet eerder dan begin
vorige maand kwam een eerste seri
eus, zij het enigszins zoetzuur boek
uit over 'Helmut Kohl in de spiegel
van zijn macht' (Bouvier-Verlag,
Bonn). Daarin wagen vroegere mede
werkers en journalisten van links en
rechts zich aan het wisselvallige avon
tuur van een karakterschets van de
'zwarte reus uit Oggersheim', die op
z'n minst fysiek met zijn 1.93 meter
ver boven zijn meeste collega's uit
steekt.
Hoe tegenstrijdig ze ook lijken, uit
alle verhalen komt Kohl naar voren
als een man met veel 'zitvlees', als ie
mand die moeilijk van de plek te krij
gen is die hem al zovele jaren de
macht verschaft. Hij weet zich te om
ringen met oude, vertrouwde politie
ke vrienden, maar als één van hen
dreigt op eigen kwaliteit een nieuwe
politieke godheid te worden,
schroomt Kohl niet hem snel te ver
wijderen.
Vorig jaar zomer, toen Kohl op een
dieptepunt in de opiniepeilingen ba
lanceerde, overkwam dat nog de se
cretaris-generaal van de CDU, Heiner
Geissler. Deze had een 'modernere'
koers voor de christendemocraten be
pleit, waarin sprake was van een 'mul-
ti-culturele maatschappij' en mede
zeggenschap van de Europese buren
in de 'Duitse kwestie'. Het kwam
Kohl, bij zijn niet aflatende pogingen
'rechts' aan zich te binden, in het ge
heel niet uit. Geissler kon gaan.
Onbeschoft
Bijna even onbeschoft gaat Kohl
ook al enkele jaren om met de kleine
liberale coalitiepartner FDP en dan
vooral met Hans-Dietrich Genscher,
Kohls minister van buitenlandse za
ken, die in tegenstelling tot Kohl al in
het begin van de jaren zeventig op het
juiste spoor van de 'Ost-politik' zat.
Voortdurend betreedt Kohl, dat
hangt nu eenmaal met de functie sa
men, het terrein van de internationale
betrekkingen so oder so en het liefst
op eigen houtje, ook al is dat tot mis
lukken gedoemd.
Zo lanceerde hij afgelopen novem
ber zijn eigen tien-punten-plan voor
de Duitse hereniging, maar van geen
van die punten is iets terecht geko
men. Want waar Genscher zich als ar
chitect ziet van een verenigd en vrij
Europa met een Europees Duitsland
in het midden, blijft voor Kohl de bui
tenlandse politiek steeds een middel
om zich binnenslands sterker te ma
ken. Men neme wederom de
Oder-Neisse grens: Genscher stond
van het begin af op het standpunt dat
een snelle, definitieve erkenning no
dig was.
Kohl wordt dan ook vooral om
schreven als een man, die altijd het
'geluk' aan zijn zijde heeft gehad. Het
geluk dat het de Westduitse economie
tijdens zijn kanselierschap voor de
wind is gegaan, zonder dat hij daar
zelf veel opzienbarende ingrepen
voor heeft hoeven verrichten. Het ge
luk dat Michaïl Gorbatsjov in de Sov
jetunie aan de macht kwam en de ope
ning naar het Westen bewerkstellig
de.
Het geluk dat Hongarije vorig jaar als
eerste Oosteuropese staat zijn gren
