'Ons komt men niet tegen bij Albert Heijn'
Taizé ook trekpleister voor Oosteuropese jongeren
Ds. Ch. Schokker, hoofd dienst geestelijk verzorging van het AZL:
Oecumenische kloostergemeenschap van Roger Schultz vijftig jaar oud
PAGINA 14
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 28 JULI 1990
Van onze redacteur
YVim Schrijver
LEIDEN De pastorale
ontmoetingen van een zie
kenhuispredikant zijn vaak
even intensief als kort. De
anonimiteit is daarbij een
belangrijke factor, weet ds.
Ch. Schokker, hoofd van de
dienst geestelijke verzor
ging van het Academisch
Ziekenhuis Leiden (AZL).
"Ons komt men morgen niet
weer tegen bij de Albert
Heijn in het dorp". Patiën
ten, heen en weer geslingerd
door emoties, storten hun
verhalen soms 'als een lawi
ne over je heen'. Schokker:
"Ik denk weieens: mens, wie
ben ik datje het me allemaal
toevertrouwd?"
"Je loopt een eindje mee op met
mensen in hun crisissituaties. Nabij
zijn, temidden van een chaos van
gevoelens, daarin helpen enige or
dening te scheppen", zo omschrijft
Schokker het werk van een geeste
lijk verzorger.
In het cleane doolhof van het
enorme ziekenhuis proberen de
vaste geestelijke verzorgers, zeven
in totaal (plus twee secretaressen),
ook 'een representant te zijn'. "Wij
stellen ons kort voor als dominee,
pater of humanistisch raadsman. Je
brengt iets mee, je vertegenwoor
digt iets". De pastores zijn er vol
gens Schokker ook voor de rituelen,
zoals de bijbellezing, gebed of zie
kenzalving. "Zo ben je ook een
beetje kerk binnen het ziekenhuis".
Schokker, sinds het voorjaar van
1989 werkzaam in het AZL, voelt
zichzelf uitstekend op zijn plaats in
het ziekenhuis. Al vroeg voelde hij
zich aangetrokken tot deze vorm
van pastoraat. "Ik ben niet de theo
loog, dat vorsende trekt mij niet zo.
Om het met de bekende termen te
zeggen: ik voel me meer herder dan
leraar". Wat aarzelend vervolgt de
hervormde predikant: "Het klinkt
als zo'n dooddoener, maar ik hou
van mensen, bij hen te zijn in hun
wel en wee".
Toch was hij de eerste tien jaar
wel gemeentepredikant; eerst in de
Friese dorpen Hallum-Finkum en
daarna in de hervormd-gerefor-
meerde federatie Uitgeest-Aker
sloot. "Voor dat ik in het ziekenhuis
ging werken, wilde ik eerst de
breedte van de kerk proeven. Als je
bij mensen aan het bed staat, dan
moet je weten waar ze vandaan ko
men. Ik kan de mensen nu beter
'verstaan' dan wanneer ik zo van de
universiteit hier was begonnen".
Kwaliteit
Ja, er zijn duidelijke verschillen in
het pastorale werk in een gemeente
en in de wereld van het ziekenhuis.
"In de gemeente is de weg die je met
elkaar gaat langer, daar kan het ver
trouwen langzaam groeien. Hier
kan dat natuurlijk niet. Dat is in het
begin ook zeer bevreemdend".
In veel gevallen neemt de geeste
lijke verzorger het initiatief voor
een persoonlijk gesprek. "Wij han
teren wel selectiecriteria; de bezet
ting is veel te groot. De mensen die
hier langer liggen of van ver komen
bijvoorbeeld, krijgen soms voor
rang". Vaak ook vraagt een patiënt
zelf om een ontmoeting. Daarnaast
fungeren medewerkers in het zie
kenhuis fungeren als 'doorgeefluik'
en soms komt het verzoek van de fa
milie.
De geestelijke verzorgers werken
territoriaal; ieder heeft een vast
werkterrein binnen het AZL. Soms
wordt er doorverwezen naar de vas
te collega's, aldus het jaarverslag,
wanneer 'qua taalveld, denk- en be
levingswereld' er een betere aan
sluiting mogelijk lijkt. Ook zijn er
Aandacht tijdens een zondagochtenddienst in het AZL met ds. Schokker
als voorganger. (foto's Loek Zuyderduln)
goede contacten met pastores uit de nemen we contact op met de eigen
directe omgeving, de 'doorverwijs- pastor".
adressen'. "Als de patiënt dat wil Het komt erop aan, aldus Schok
ker, om goed te luisteren naar de an
der. "Het is een kunst om in zo kort
mogelijke tijd in de belevingswe
reld van de patiënt te stappen". En
dat is een kwestie van professionali
teit. Het jaarverslag meldt dat de le
den van de dienst 'kritisch de kwali
teit van hun werk proberen te bewa
ken'. Schokker ter toelichting: "Wij
verlangen dat er een cursus kli-
nisch-pastorale vorming is gevolgd
en ook specialiseren de mensen
zich via nascholingscursussen".
Leed
Net als andere beroepen heeft ook
het pastoraat zijn 'puur vakmatige'
kant. "Je krijgt een getraind oor:
wat is authentiek, en wanneer is het
pathetisch?" "Een pastor moet ook
naar binnen leren kijken", zegt
Schokker, die als enig hoofd van
een dienst in het AZL ook zelf op
werkvloer is te vinden. "Je brengt je
eigen verwerktheden en onver
werktheden, je eigen mogelijkhe
den en onmogelijkheden mee".
'Tedere ontmoeting is weer heel
spannend. Er is interactie, er ge
beurt wat. Je krijgt ontzettend veel
terug. Je voelt dat je iets voor de
mensen betekent. Dat is eigenlijk
het vreemde, zelfs bij de meest
moeilijke zaken, die veel energie
van je vragen, kun je soms toch het
gevoel hebben dat je 'op vleugels'
uit het ziekenhuis gaat".
Direct laat hij erop volgen dat de
geestelijk verzorger wel voortdu
rend worstelt met de verhouding
nabijheid-afstand. "Dat moetje ook
leren, om de deur van het zieken
huis gewoon achter je dicht te kun
nen doen".
Is er in een gewoon ziekenhuis al
sprake van veel leed, in een acade
misch ziekenhuis is de nood nog
een stuk geconcentreerder, aldus
Schokker. "De mensen komen hier
van heinde en verre naar toe. Voor
de beenmergafdeling bijvoorbeeld,
of de hartbewaking. Behoorlijk in
grijpende processen vinden hier
plaats". Overigens is leed een moei
lijk te meten begrip, weet hij. "Het
kan gebeuren dat er bij iemand, die
voor een ontstoken blindedarm
wordt opgenomen, zo veel los
komt... Ook dan moet de zieke pas
op de plaats maken".
De ervaring van Schokker is dat
het lijden bij veel mensen hun gods
beeld op losse schroeven zet. "Soms
moet dat dan ook herijkt worden".
Wat zijn eigen visie betreft, voor de
predikant betekent 'leven' risico's
lopen. "Naar het waarom kun je ein
deloos speuren, maar dat is voor mij
een gegeven. Dan kan ik ook zeggen
bij de dood van een klein kind: dat
kan niet, dat hoort niet, dat is niet
bedoeld".
Groepscode
Intussen beseft Schokker wel dat
wij door God 'gekend en bemind'
worden. "Voor mij is geloven, datje
kunt geloven dat er Iemand is die in
jou gelooft. Dat je de moeite waard
bent". Ook is hij er van overtuigd
dat Gods orde, het Koninkrijk, de
antimacht van het kwaad heeft
overwonnen en zal overwinnen.
"Maar dan blijft het leed even erg.
Schreeuw het maar uit, bonk maar
op de hemeldeuren". Een geestelijk
verzorger heeft volgens hem ook de
taak om de mensen te helpen die
ruimte te vinden, om het leed te ver
werken. "Het is niet goed om de
waarom-vragen snel dicht te metse
len".
Ook binnen het AZL zelf, een
groot bedrijf zonder confessionele
signatuur, heeft de dienst geestelij
ke verzorging een taak, meent
Schokker. In het jaarverslag citeert
hij zijn voorganger: aandacht voor
het levensbeschouwelijke is nodig,
wil een 'zieken-huis' niet wegglij
den naar het niveau van een 'zieken-
reparatie-inrichting'Toch is spre
ken over zingevingsvragen in het
AZL nog 'heel ongebruikelijk'.
"Het is zo'n soort groepscode: je
bent verpleegkundige of arts en je
geeft je daarom aangaande die za
ken niet zo snel bloot".
Overigens signaleert hij dat het
de goede kant op gaat met de inte
gratie van zijn dienst binnen het
grote geheel. "Het is heel belangrijk
dat je weet wie en wat er is. Dat we
territoriaal werken, bevordert dat
al. Zoiets moet ook groeien". Het
personeel kijkt in de regel de kat uit
de boom. "Een groot aantal mede
werkers heeft ook nog een stereoty
pe beeld van een dominee of pater".
Eilandje
Als mensen merken dat dat beeld
niet klopt met wie ze ontmoeten,
dan blijkt dat het klimaat voor die
per contact al snel aanwezig is. "Dat
is goed, want ook zij maken van al
les mee". "Ze moeten kunnen mer
ken dat je mens met de mensen
bent, er ook voor hen wil zijn". De
predikant realiseert zich dat hij een
ambassadeursfunctie heeft. "Ik
denk dat je moet zorgen als dienst
geestelijke verzorging, datje op het
netvlies van de mensen komt",
vindt Schokker, zelf secretaris van
de personeelsvereniging van het
AZL.
"Maar het komt er ook op aan dat
je moet waarmaken waarvoor je
staat". In dat opzicht kan de profile
ring van de dienst geestelijke ver
zorging ook beter, beseft hij. "Dat is
het nare van ons vak: je werkt toch
op een eilandje". Eén van de dingen
waar hij zich in de komende tijd
sterk voor zal maken, is het stilte
centrum dat in het hart van de
nieuwbouw van het AZL moet ko
men. "Het wordt een uitdaging om
het zo aan te kleden dat het voor ie
dereen aantrekkelijk is om je er
even in terug te trekken. Zo'n plek
mist dit ziekenhuis nog".
Schokker: "Iedere ontmoeting is weer heel spannend".
DEN HAAG (ANP) - Er
wordt druk gebouwd in
Taizé. De oecumenische
kloostergemeenschap be
reidt zich voor op de vele
Oosteuropese jongeren die
dit jaar naar het Bourgon
dische dorp trekken. Zij
scharen zich in de rij van
de honderdduizenden die
hier de afgelopen dertig
jaar kennis hebben ge
maakt met stilte en medi
tatie.
Het is nooit de bedoeling geweest
van Broeder Roger om in Taizé
een soort pelgrimsoord voor jon
geren te vestigen. Hij vindt het
veel belangrijker dat zij zich, een
maal weer thuis, aansluiten bij de
plaatselijke kerk of parochie,
waar alle generaties, vertegen
woordigd zijn. De 75-jarige mon
nik vraagt zich dan ook geregeld
af waarom God hem dit geloofs-
avontuur met jongeren heeft toe
vertrouwd.
Dat avontuur begon vijftig jaar
geleden, op 21 augustus 1940,
toen de Zwitserse theologiestu
dent Roger Schutz zich in het
Franse dorpje vestigde om zijn
ideaal te verwezenlijken: een le
ven van gebed en meditatie ten
dienste van de armen en ontrech
ten. Enkele jaren later sloten een
paar geestverwanten zich bij hem
aan. In 1949 legden zeven broe
ders in Taizé de kloostergeloften
af: zij verplichtten zich tot celiba
tair leven, gemeenschap van goe
deren en aanvaarding van gezag.
Dat was opmerkelijk, omdat
Schutz en de zijnen allemaal uit
de reformatorische traditie stam
men. Het reformatorische kloos
ter groeide gestadig en werd twin
tigjaar later omgedoopt in een oe
cumenische gemeenschap. Met
toestemming van Rome werden
in 1969 tien rooms-katholieke
broeders in de communauteit op
genomen. Daarmee was de eerste
oecumenische kloostergemeen
schap ter wereld een feit.
Nieuwe zin
Het dorpje Taizé, gelegen tussen
de beroemde geestelijke centra
Cluny en Citeaux, was toen al en
kele jaren trekpleister voor zoe
kende jongeren. Vooral sinds het
begin van de jaren zestig kwamen
zij massaal om Broeder Rogers
'zin-shock' te ondergaan. "Ik wil
tot iedereen persoonlijk zeggen:
Christus heeft jou eerst lief ge
had. Daarin ligt de zin van het le-
Aanvankelijk dachten de broe
ders dat er snel een einde zou ko
men aan de stroom jongeren. De
bezoekers werden vier kilometer
buiten Taizé ondergebracht en
kwamen drie maal daags voor het
gemeenschappelijk gebed naar
de Verzoeningskerk. Toen bleek
dat ze bleven komen, werd er een
tentenkamp opgericht in Taizé
zelf en werd een eenvoudig on
derkomen voor de gasten ge
bouwd. En ze komen nog steeds.
"Hun vertrouwen raakt ons
enorm diep", aldus de prior.
Per week komen er nu 3 a 4.000
jongeren uit zestig landen naar
Taizé. Schutz en de zijnen predi
ken hen gemeenschap en verzoe
ning. "Vele jongeren zijn gete
kend door eenzaamheid, verbro
ken relaties en verstoorde ver
houdingen in het gezin. In Taizé
merken we dat deze moedeloze
jongeren door enthousiaste, vin
dingrijke leeftijdgenoten een
nieuwe zin voor hun leven vin
den".
Schutz vraagt zich geregeld af
of jongeren wel weten "hoeveel
innerlijke kracht zij bezitten, hoe-
zé respectievelijk de Rooms-Ka-
tholieke Kerk en de Wereldraad
van Kerken. De anglicaanse en
orthodoxe kerken zonden even
eens afgevaardigden naar de oe
cumenische kloostergemeen
schap, die aan het jongerenconci-
lie een groot deel van haar be
kendheid heeft te danken.
Verzoening
Aan het slot van de bijeenkomst
bracht Schutz een indrukwek
kend eerbetoon aan paus Johan
nes XXIII. Sindsdien heeft hij
herhaaldelijk opgeroepen de
paus als leider van alle christenen
aan te stellen en de verzoening
tussen de verdeelde kerken tot
stand te brengen. Schutz had ont
moetingen met Johannes' opvol
gers Paulus VI en Johannes
Paulus II.
De geest van het jongerencon-
cilie leeft voort in de jaarlijkse bij
eenkomsten die Taizé, inmiddels
uitgegroeid tot een gemeenschap
van 85 broeders die ook ver bui
ten het Franse dorp leven, ergens
in Europa houdt. Vorig jaar werd
deze voor het eerst gehouden in
een .Oosteuropees land (Polen).
Eind 1990 is Tsjechoslowakije
aan de beurt. Oost-Europa en Tai
zé hebben elkaar gevonden.
slag gaan. Tegenover de vele
'wonden' plaatst de prior graag de
vele 'wonderen'.
Concilie
Het grootste wonder voor Schutz
is nog altijd de opstanding van
Christus. "Als Christus niet was
opgestaan, dan was de commu
nauteit van Taizé nooit ontstaan".
Het belang van de opstanding
werd voor hem nog eens onder
streept door het Tweede Vati
caanse Concilie (1962-1965) dat
dit wonder tot de kern van het
kerk-zijn rekende. Ook in het pas
torale werk onder jongeren heeft
Schutz veel steun aan het concilie
gehad.
In 1974 werd in Taizé na vier
jaar voorbereiding onder grote
belangstelling een jongerencon-
cilie gehouden. Het thema van de
ze unieke bijeenkomst, 'strijd en
bezinning', wilde een verband
leggen tussen betrokkenheid bij
armen en onderdrukten enerzijds
en gebed en meditatie anderzijds.
Ruim 70.000 jongeren uit 120 lan
den namen eraan deel.
Ook de 'officiële' kerk was aan
wezig: kardinaal J. Willebrands
en dr. Philip Potter vertegen
woordigden op de heuvel van Tai-
Roger Schutz, de stichter van het
oecumenisch klooster. (foto gpd)
veel gaven die God aan elk mens
gegeven heeft". Het is voor hem
heel belangrijk de jongeren in het
volste vertrouwen aan te horen,
zodat zij deze gaven ontdekken
en er thuis in de kerk mee aan de
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds
Bouhuys, 11.45 oec studentendienst; Mare-
kerk 10 ds Vd Berg Woerden bevestiging ds
Smaling, 5 intrede ds Smaling: Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds Schouten; Oecumenische ge
loofsgemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 10 ds Hortensius; Bethlehemkerk (Drift-
str.) 10 hr Henzen Leiderdorp; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds Eekhof, 5 ds Rietveld;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds Nauta; Waalse
kerk (Breestr.) 10.30 ds Koolstra; 'Stevenshof'
(rk kerk Haagse Schouw) 11 ds Koolstra.
Acad. Ziekenhuis 10 pastoor De Groot. Diako-
nessenhuis elke za 10.30 rk. dienst, en 10.30
ds Hemmes. Endegeest zie Oegstgeest. Ge-
ref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak.
(Surinamestr.) 10.30 mw Rip; Oude Vest zie
Hoogl Kerk; Maranathak. zie herv. gem.; Be
vrijdingsk. zie herv. gem.; verzorgingstehuis
Groenhoven 10 kand Vermeer; Merenwijk zie
herv. gemeente. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10
dr Niemeijer Dordrecht, 5 ds Houtman. Chr.
Geref. K. (Steenschuur) 10, 5 ds Velema
Gouda. Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp).
Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.)
11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 ds Mostert. Doopsgez.-Remon-
str. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)10 ds
Brüsewitz. Baptistengemeente (aula 'Nieuwer-
oord', Rijnsburgerweg 124) 10 ds Agtereek.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3) 9 en
10.30 ev sussenbach. Evangeliecentrum-
Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lammermarkt)
10 ev Zijlstra. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 ev
Oostra. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 4.30. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4. wo. 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting'. Noordhof
land V.schoten)elke za 10 tot 11 bijbelstudie,
11 tot 12 predikatie. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d. Heili
gen der L Dagen (Brahmsl.) 10. 11 en 12.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) 10, behalve 2e
weekeinde van de maand: za 7. Rooms-Kath.
K. Haagweg za-7. zo 10.30; Herensingel za 7,
zo 9.30 en 11Rijndijk (Stevenshof) za 7. zo
9.30; Steenschuur za 7, zo 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof); Boshuizerkade za 7. zo 10; Lammen-
schansweg za 7. 10; Haarl.straat za 7. zo
10.30 en 12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H.
Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds Verseput
Oegstgeest.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds Ach
terberg, 7 ds Heytmg. Geref. Kerk zie herv
kerk. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds V Weele.
Rk Kerk za 7, zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 9.30 ds Ter Laak, 6.30 ds V Achter
berg Leiden SoW-dienst; Kruiskerk 9.30 kand
Rodenberg Rotterdam; Opstandingskerk 9.30
ds Bogers; G. Herderkertf 9 mw Kwast Hilver
sum; De Bron 10.30 mW Kwast, 6.30 ds Moll;
Ashram (Marsdiep) geen dienst; Oudshoomse
kerk 10 ds Bakhoven Leiden; Sionskerk (Me
teoorlaan) 9.30 kand De Lange Unschoten,
6.30 kand Schenderling Alphen. Geref. Kerk
Mar.kerk 9.30 ds Moet Woerden; Salv.kerk
9.30 ds Vd Haagen Leidschendam, 6.30 ds V
Dok. Geref. K. Vrijg. (school Bospark, Beatrixl.
4) 9.30 en 5 ds Borgdorff. Ned. Geref. Kerk
(school Willemstr.) 9.30 hr V Voornveld, 6.30
hr Woensdregt. Chr. Geref. Kerk (Grijpen-
steinstr.) 9.30 ds en 4.30 ds Vd Meijyh. Oud-
Geref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt-
.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds Koek
koek. Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 hr V Gemeren. Volle-evang.gem. ('De
Ark'. Pr. Hendrikstr. 54) 10 ev V Putten. Bapt
.gem. Ichthus (aula mavo H. Dunantweg 1) 10
hr Lourens. 6.30 hr V Engelenhoven. Pinkster
gem. 'Het Licht' (A. v. Burenlaan 15) 10. Chris
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel',
hoek Emmalaan) geen opgave. Leger des H.
(Zonneweg 3) 10 en 7 (laatste zondag van de
maand 5 u.). Remonstr. Gem. (Van Manders-
loostr. 36) 10 ds V Rossum. Rk Kerk: Bonifaci-
usk. za 7. zo 9.45 en 11.30; Piusk. za 7, zo 9 en
10.30; De Bron za 7, zo 9.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 kand Vd Dus-
sen, 6 ds Kunz. Geref./Herv. Gem. (geb. 'De
Hoeksteen', Schweitzerstr.-Bemhardstr.) 10
ds V Arkel. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds V Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds Frederikze Woerden, 6.30 ds Vd Aa Herwij
nen; Salv.kerk 9.30 ds Vd Hoef, 6.30 ds Jon
kers Utrecht; Bethkkerk (Nieuwerbrug) 9.30
kand V Duijn Katwijk. 6.30 ds Vd Hoef. Geref.
Kerk 10 en 6.30. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.)
9.30 en 4.30 ds De Jong. Geref. Gem. (Sta
tionsweg 17) 10 en 6.30. Evang.-Luth. Gem.
geen opgave.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds De
Leeuw Maarn, 6.30 zie geref kerk; De Stek
9.30 ds Jonkman Alphen. Geref. Kerk 6.30 ds
Taselaar Alphen. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds
Nieuwenhuijze Mijdrecht. Geref. Gem. 9.30 en
6. Volle Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Co-
lijnstr. 83) geen opgave.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9 ds Alblas,
6.30 ds Rodenburg Heukelum. Geref. Kerk
10.30 ds Huisman, 5 ds Koster Maasdijk. Rk
Kerk: dorp za 7, zo 10 en 11.30; Anker za 7, zo
10.30; Rijndijk zo 9.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 zie geref kerk. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds Rothfusz gez.
dienst. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 hr Schouten
Heerhugowaard. Christen Gemeente (P.
Breughellaan 36) 10 hr Visser. 7 zangdienst.
Rk Kerk: Mart. za 7, zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo
10.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds Visch Oegst
geest. Rk Kerk za 7, zo 9.15.
DE KAAG: Herv. Gem. 9.30 ds Veen Wasse
naar. Rk Kerk za 7, zo 9.30.
KATWIJK /UN DEN RIJN: Heiv. Gem.
Dorpsk. 10 dr Vd Bank, 6 ds Aarents Ommen;
Ontm.kerk 10 ds Hagen. Herv. Gem. 'De Rank'
(P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Geref.
Kerk 9.30 ds Wolthaus Heemstede, 6.30 ds V
Beevoort. Rk Kerk za 7, zo 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Ten Voorde, 6 ds V Sliedregt Scherpenzeel; O.
Kerk 10 ds Guijt Lunteren, 6 ds Sjollema; Ich
thusk. 10 ds Visser, 6 ds Ten Voorde; Pniélk.
9.30 ds Sjollema, 6 ds Vd Berg; Maranathakerk
(Rijnsoever) 10 10 ds Vd Berg, 6 ds Rietveld
Sliedrecht. Overduin 2.15 hr Bor. Herv. Gem.
'De Rank' (Helmbergweg 10) 10 ds Bezemer.
Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds Vd Deijl Den Haag,
5 ds V Breevoort; Triumfatork. 9.30 ds V Bree-
voort, 5 zie Vredeskerk. Geref. K. Vrijg. 9.30 en
5.30 ds Breen. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer
mavo) 9.30 ds Zwarts, 7 prof Troost. Chr. Ge
ref. K-. 10 en 5 ds Slagboom. Vrije Chr. Geref.
Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds Vd Belt. Geref.
Gem. (Remisestr.) 10 ds Hofman, 5, woe 7.30
student Hogchem. Geref. Gem. in Ned. (Lou-
westr.) 10 en 5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48)
9.45. Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 ds Bezemer. Soefi (Zuidduinweg) elke 1e
en 3e zondag, 4.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 10
en 7 dr Bade Alphen. Geref. Kerk zie herv kerk.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 ds Luttikhuis; Scheppingsk.
10 drs Scheenstra. Leythenrode 10.30 ds Bro-
met. Elts.-ziekenhuis 9.30 ds Brommet. Geref.
Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73)
10 en 4.30. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijtkw.) 10 hr
De Vries. Rk Kerk za 7, zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds Wagenaar.
Geref. Kerk 9.30 ds Hemstede Leiderdorp. 7 hr
Karstens Leiden. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en
11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7 ds Ver
dijk; Pauluskerk 10 ds Kooistra Apeldoorn. Ge
ref. Kerk 10 ds Boswijk. Geref. K. Vrijg. (Prin-
sessestr. 19 en 4.30 ds Kok. Ned. Geref. Kerk
(Salvatori) zie chr. geref. kerk. Chr. Geref. Kerk
10 en 7. Geref. Gem. 10 en 4 ds Tanis. Evan
geliegemeente (Heereweg 52a) 9.30. Rk Kerk:
Agathakerk za 7, zo 10 en 11.30; Poelpolder za
7, zo 10.30; Mariakerk za 7, zo 9 en 10.15; En-
geibew. za 7, zo 10.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30ds V Eeden,
6.30 ds De Haan. Geref. Kerk 9.30 ds Spoel-
stra. Chr. Geref. Kerk geen opgave. Remonstr.
Gem. 10 drs Knoppers Den Haag. Evang.
gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regthuysplein)
12 nam. Rk Kerk za 7. zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds Driebergen,
6.30 ds Lagendijk. Geref. Kerk 9.30 hr Broek.
Rk Kerk za 7, zo 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds Vd
Staat Uithoorn, 7 hr Vd Kamp Beverwijk. Geref.
Kerk 9.3Q ds Vogelaar, 7.30 ds Korteweg
Haarlem. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30. Rk
Kerk za 7, zo 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 kand V d Toren,
7 ds Vd Meijden. Geref. Kerk (W. Verlaat) 10
en 7. Rk kerk za 7, zo 9 en 10.30.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds V 't Hof Voorhout, 5 ds
Vd Bergh, 7 ds Snel Rijnsburg; Hoofdstr. (Zee)
10 ds Dijkstra Ter Heijde aan Zee; De Rank
(Golfbaan) 10 kand De Man Sprang-Capelle.
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 mr Vreug-
denhil Koudekerk, 7 ds Vd Schoot; Vinkenl.
(Binnen) 10 ds Elgersma. Kapel W. v.d. Bergh-
stichting 11 ds Ribberink Rijnsburg. 'Sole Mio'
9 heer Samson. Evang. centrum 'De Ark' (pic-
képl. 1) 10,7 strandsamenkomst bij politiepost.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 dr Nep-
veu Naarden. Rk Kerk Zee za 7, zo 10.30; Bin
nen za 7, zo 11 jubileumviering pastoor Kleijn.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds Vd Meij
ha; De Zilk geen dienst. Rk Kerk Victork. za 7.
zo 9 en 11Jozefk. za 7. zo 9 en 10.30; De Zilk
za 7. zo 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Da Costa; Pauluskerk 10 ds Vegter;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 prof Faber
Maarn. Geref. Kerk geen dienst. Geref. Kerk
Vrijg. (aula Dr. Schilderschool) 9.30,4.30 kand
Buursema. Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum)
8.45 ds Brink Haarlemmermeer, 4 ds Zwarts.
Van Wijckerslooth 4 ds Hemmes. Endegeest
10 ds Friederich. Volle-evangehegem. (Gem
.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk za 7. zo 9 en
10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk za 7, zo 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
zie geref kerk. Geref. K. 9 en 10.30 ds Heijting.
Remonstr. Gem. geen opgave. Rk Kerk za 7,
zo 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
za 7. zo 10.30; Petrus-B. za 7, zo 9.30 en
10.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 drs
Koopmans, 7 kand Henzen. Chr. Geref. K.
9.30 en 2.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds Gebraad Nunspeet, 5 ds Kattenberg Lei
den; Bethelkerk 9.30 ds V Niel. Geref. Kerk Pe-
trakerk 9.30 ds Verschoor, 5 ds Snel; Immanu-
elkerk 9.30 ds Snel, 7 ds Ribberink; Mara
nathakerk 9.30 ds Ribberink, 5 ds Verschoor.
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15. Chr. Geref. K.
9.30 ds Starreveld, 4 ds Westerink. Evang.
Christengem. (aula mavo) 10 hr V Gaaien
Monster. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en (chr. tuin
bouwschool) 11.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gèm. 9.30 en 7 ds
Westra Beilen. Geref. Kerk 9.30 ds Bras. 7 zie
herv kerk. Chr. Geref. K. 10 en 7 ds Hogenbirk.
Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) geen dienst. Rk
Kerk za 7, zo 9.30 en 11.
TER AAR: Hen/. Gem. 9.30 ds Driebergen,
6.30 ds Lagendijk. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 drs
De Reus. Rk Kerk Aardam za 7, zo 9 en 12;
kerk Langeraar za 7, zo 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr Vermeulen,
6.30 ds Esbach Aalsmeer. Geref. Kerk 9.30 ds
Padmos, 6.30 zie herv kerk. Geref. K. Vrijg.
8.30 en 4 ds Breen.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeenschap
10 ds Vd Schoot Voorschoten. Rk Kerk za 7, zo
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
en 7 ds Ledegang; De Ontmoeting (Noordhof
land) 10 ds De Zwart, 7 zie Dorpskerk; 'Reho-
both' (Van Leeuwenhoekkade) 9.30 ds Poort,
4.30 ds Siebelink. Hulp en Heil-kerk ('Scha-
kenbos', Leidschendam) 10 ds Verheule. Ge
ref. Kerk 10 ds Schaap, 7 zie Dorpskerk. Geref.
K. Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 ds Wolf. Rk Kerk
Laur.kerk za 7. zo 11; M. Godskerk. za 7. zo
9.30. Kerk van Engeland (British school in The
Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli
caanse dienst. Aula-basisgemeenschap (in
'Onderdak') geen opgave.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30
kand Stam Houten, 5 ds Schipaanboord;
Hoeksteen 9.30 ds Schipaanboord. 6.30 ds V
Brummelen; Bethelk. 9.30 drs Oosterom Kam
pen, 5 ds Vd Velden Woerden; Rehoboth-
school geen opgave; Imm.kerk 9.30 drs De
Bruin Reeuwijk. Geref. Kerk Kruisk. 5 ds Kort
Rotterdam; Ontm.kerk 9.30 ds De Moor. Geref.
K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds Hoogen-
doorn. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds Vd
Want. Oud-Geref. Gem. (Mercuriusweg 29) 10
en 6.30. Remonstr. Gem. geen dienst.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds Hoffenaar
Voorhout. Rk Kerk za 7. zo 9 en 10.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 dr Dirs-
ken Leiden. 4.30 dr Hoek Veenendaal; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds Janse de Jonge;
Messiask. 10 ds Hellendoorn; Dorpscentrum
9.30 dr Hoek Veenendaal. Geref. Kerk Zijllaan
10 zie Messiask, 7 ds Bras Sassenheim. Ned.
Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds Fockema An-
dreae. RK Kerk Jozef za 7, zo 9.30 en 11Will,
za 7. zo 9.30 en 11GH za 6, zo 10.30.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds Geluk
Rotterdam, 6.30 dr Vermeulen Valkenburg.
Geref. Kerk 9.30 dr Vd Zwaan Leiden, 6.30 ds
Vd Bos Gouda. Ned. Prot. Bond (De Wijk,
Schoolstr. 20) geen opgave. Rk Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Haan.
7 dr Haitsma. Geref. Kerk 9.30 ds Rang, 7 zie
herv kerk.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 mw Schreu-
der. Rk Kerk St. Jan zo 9.30; Chr. Dienaark. za
7, zo 10. Meerburgkerk H. Rijndijk za 7, zo 10
en 11.30.
ZWAMMERDAM; Herv. Gem. 9.30 hr Berg
man Katwijk, 6.30 kand Simons Haatten. Ge
ref. Kerk 9.30 en 6.30 hr Scheps Nijmegen. Re
monstr. Gem. geen dienst.
