Vonk slaat niet echt
over in de kille Kuip
'Hij staat alleen te worstelen in den grooten nacht'
Voices Festival voor a-capellamuziek failliet
Gaudeamus-wedstïijd
met twaalf deelnemers
Koele kwaliteit in Madonna's hoogmis
Van Gogh sneed oor af wegens onsteldng
Schilder J.J. Isaacson (1859-1942) ontdekker van Van Gogh
WOENSDAG 25 JULI 1990
PAGINA 17
UTRECHT (GPD) - Directeur B.
Van Mourik van het tweejaarlijkse
Voices Festival voor a-capellamu-
ziek, heeft bij de rechtbank in Am
sterdam het faillisement van de fes
tivalorganisatie 'Home of the Voi
ces', aangevraagd. Een samenspel
van uitzonderlijk mooi weer, afwe
zige belangstelling in België en een
afwijzing van de Raad voor de
Kunst op een subsidie-aanvraag
zijn de oorzzaken van deze financië
le mislukking. Het festival werd in
april en mei van dit jaar in Neder
land, België en Luxemburg voor dè
tweede maal gehouden.
In artistiek opzicht was het Voi
ces Festival 1990 een groot succes.
De pers schreef er in lovende be
langstelling - in Nederland - was
groot. Wereldberoemde groepen
traden tijdens het festival voor het
voetlicht, zoals het Hilliard Ensem
ble, de Swingle Singers en King's
Singers. Vocale muziek uit tien eeu
wen vormde de rode draad door de
festivalprogramma's.
België
Ondanks veel publiciteit op de Bel
gische radio, tv en via affiches, lukte
het de festivalorganisatie 'Home of
the Voices' in Amsterdam echter
niet om in België belangstelling
voor het festival op te wekken. Voor
een gepland concert in Brussel
werd zelfs niet één plaatsbewijs ver
kocht. Voor andere concerten in
Gent, Antwerpen en Leuven gingen
niet meer dan vijftig kaartjes de
deur uit, terwijl concerten van de
zelfde groepen in Nederland dui
zend of meer belangstellenden trok
ken. Om de schade te beperken,
werd besloten de concerten in Bel
gië te annuleren.
Het uitzonderlijk mooie weer dat
Nederland in het afgelopen voor
jaar in de ban hield, was de oorzaak
dat de gemiddelde zaalbezetting
van ongeveer tachtig procent (in
1988) slonk tot ongeveer vijftig pro
cent. Volgens Van Mourik had de
omslag van het weer op 10 mei on
middellijk gevolgen voor het zaal-
woordingen over en de publieke be-
bezoek. Maar toen was het Voices
Festival al bijna voorbij.
Van Mourik had voor het tweede
Voices Festival gehoopt op circa
50.000 bezoekers in de zestien con
certsteden in Nederland. Het wer
den er niet meer dan 27.000. Door
het gebrek aan inkomsten kon hij
niet aan zijn betalingsverplichtin
gen voldoen, waarna hijzelf het fail
lissement aanvroeg.
Bert van Mourik, nog tot begin
van dit jaar directeur van het Neder
lands Kamerkoor, is eigenaar van
een impresariaat dat circa zestig
concerten door het jaar heen organi
seert. Hij hoopt dat een andere in
stelling de organisatie van het Voi
ces Festival overneemt. Voor de vo
cale ensemblemuziek bestaat in ons
land, getuige de gretige afname van
de Voices Festivals 1988 en 1990,
grote belangstelling.
Door het faillissement is ook de
oprichting van de Stichting Voices
niet doorgegaan. Deze instelling
zou zich gaan toeleggen op het sti
muleren van composities en arran
gementen voor vocaal ensemble,
het organiseren van een tweejaar
lijks concours voor jonge groepen
in 'pauzejaren' tussen twee festivals
in, en het houden van workshops.
Van Mourik zal zich, met het oog op
het 'Europese' jaar 1992, gaan toe
leggen op de internationale kunst-
makelaardij.
AMSTERDAM (ANP) - De jury voor de componistenwedstrijd tij
dens de Internationale Gaudeamus Muziekweek heeft uit 293 inzen
dingen uit 29 landen 12 deelnemers geselecteerd. Daarbij waren dit
keer opvallend veel componisten van hedendaagse muziek uit Italië,
aldus een bekendmaking van Gaudeamus.
Deze organisatie werd in 1945 opgericht voor de promotie van ni
we muziek van in het bijzonder jonge componisten. Voor de wedstrijd
geldt een leeftijdsgrens van 30 jaar.
De Muziekweek wordt van 3 tot en met 9 september gehouden in De
IJsbrekeL Paradiso en de Beurs van Berlage in Amsterdam. Aan het
slot wordt aan de winnaar de Gaudeamus Fondation Louis Vuitton-
prijs van 10.000 gulden uitgereikt. Verder mag hij voor de volgende
Muziekweek een stuk voor kleine bezetting schrijven.
Het programma opent in De IJsbreker met werken van jonge Joego
slavische componisten, uitgevoerd door twee Joegoslavische musici.
Verder worden onder meer de winnende composities van de Interna
tionale Competitie voor Elektro-akoestische Muziek Bourges 1990 en
composities van Helmut Lachenmann en Joep Straesser ten gehore ge
bracht. Lachenmann en-Straesser deden in de jaren zestig mee aan het
Van onze correspondenten Nevin Atici en Han Van der Leur
ROTTERDAM Eén van de hoogtepunten van Madonna's concert, gisteravond in de
Kuip, maakte in enkele minuten tijd duidelijk waarom haar Blond Ambition Tour zo om
streden is. Aan het eind van 'Like a Virgin' nog maar net bekomen van haar eigen hoogte
punt op een rood-fluwelen bed, lijkt Madonna te schrikken van de eerste klanken van 'Li
ke a Prayer'. Terwijl het zwarte gordijn achter haar omhoog gaat, verschijnt het interieur
van een nep-kathedraal en gaat de seksuele uitbarsting van kort daarvoor vloeiend over in
geknielde deemoed.
Juist-die mengvorm van sex en reli
gie maakt Blond Ambition zo om
streden. Tegelijkertijd echter be
wijst Madonna op dat soort momen
ten haar enorme kwaliteit, waarbij
ze eigenlijk nodeloos gebruik
maakt van bepaalde shock-effecten.
Ze heeft een niveau bereikt waarop
ze alle 'fucks' en dubbelzinnige
grappen niet meer nodig heeft om
indruk te maken.
De roem die Madonna tijdens
haar Blond Ambition World Tour
vooruitsnelde, was in Nederland
onder meer te danken aan het feit
dat de verzamelde muziekpers eer
der een optreden van de zangeres in
het Parijse sportcentrum Le Bercy
had kunnen bijwonen. Bij alle onge
woon lovende en bijna unaniem po
sitieve kritieken luidde één belang
rijke vraag: wat blijft er van deze
fantastische show over, wanneer
Madonna die in de openlucht in de
Kuip moet opvoeren?
Het antwoord kwam gisteravond
van Madonna zelf. Door de omvang
van het Feyenoord-stadion moesten
wel details verloren gaan van licht
show, geluid (vaak te hard en te
snerpend), beeld en sfeer. Wat bij
deze te verwachten minpunten in
de niet helemaal uitverkochte Kuip
echter overeind bleef, was een fasci
nerende show.
Met het Blond Ambition-concert
van gisteravond moet Madonna on
derhand ook de grootste sceptici
hebben weten te overtuigen. Zoals
*het publiek voor Madonna allang
niet meer uit tieners bestaat, valt er
ook aan het optreden weinig pu
beraals meer te ontdekken. Inte
gendeel. Met een tomeloze energie
controleert Madonna de show van
begin tot eind, haar sterke punten
uitbuitend, haar zwakke verhul
lend. Ze is daarbij continu uitda
gend in haar vaak wisselende, door
Jean-Paul Gaultier ohtworpen kle
ding.
Madonna weet zich gesteund
door de perfect op elkaar ingespeel
de zeskoppige band, de zeven dan
sers en twee achtergrondzangeres
sen. Hulpmiddel vormt ook het de
cor, dat na de openingsnummers
'Express Yourself, 'Open your He-
art', 'Causing a Commotion', 'Whe
re's the Party' en het orgastische,
oriëntaalse 'Like a Virgin' moeite
loos wordt omgebouwd in de kathe
draal waarin Madonna tot 'bezin
ning' komt.
Tegen die achtergrond bereikte
Madonna het meest indrukwekken
de deel van haar concert. Misschien
zijn haar zangkwaliteiten niet per
fect, maar in 'Like a Prayer', 'Live to
Tell' (de eerst aanstekers), 'Oh
Father' en 'Papa Don't Preach' wist
ze dat manco op zijn minst te com
penseren door de dramatiek die er
van uitging.
Voor de nummers van Madonna's
laatste album 'I'm Breathless' werd
het podium omgetoverd tot een
nachtclub in de sfeer van de film
'Dick Tracy'. Ondanks de hit
'Hanky Panky' zakte het concert tij
dens dit blok, dat verder bestond uit
'Sooner or Later' en 'Now I'm Follo
wing You', in. Ook Madonna kan er
niet omheen dat in een stadion niet
de intimiteit van een nachtclub kan
worden gecreëerd.
Madonna heeft een niveau bereikt waarop ze alle dubbelzinnige grappen niet meer nodig heeft om indruk te maken. (foto gpd>
De slotfase liet het meest van de
'oude Madonna' zien tijdens de hit
'Material Girl', 'Cherish', 'Into the
Groove' en 'Vogue'. In hoog tempo
wist ze de Kuip in de feeststemming
te brengen die er gedurende de rest
van de avond niet echt had willen
komen.
In de toegift met 'Holiday' en
'Keep it Together' veroorloofde Ma
donna zich haar eerste spontane ac
tie tijdens het concert door een
meisje op het podium te trekken.
Alle grapjes en opmerkingen rich
ting publiek waren de rest van de
avond te duidelijk voorgeprogram
meerd, wat het ontstaan van een
warme sfeer verhinderde. De vonk
wilde in de wat kille Kuip niet echt
overslaan.
In die zin loopt Madonna het ge
vaar dat haar drang naar perfectie
zich tegen haar gaat keren. Tot in de
kleinste details is alles geregeld,
van pakweg de 568 brandende
kaarsjes tot aan de kleine stoeipar
tijen waaruit zij uiteraard
steeds weer als overwinnaar te
voorschijn komt.
Anderzijds valt dat streven Ma
donna natuurlijk niet kwalijk te ne
men tijdens een tournee waarin mil
joenen dollars omgaan en per week
tienduizenden mensen moeten wor
den vermaakt. Misschien is het zelfs
een voorwaarde voor iemand met
zoveel 'blond ambition' om zover te
komen als ze gekomen is.
Amerikaanse arts na bestudering brieven:
CHICAGO (AP) Geen psychi
sche problemen maar een ontste
king aan het binnenoor hebben
Vincent van Gogh ertoe gebracht
een deel van zijn oor af te snijden,
zo concludeert de Amerikaanse
medicus I. Kaufman Arenberg in
het tijdschrift van de Amerikaan
se Medische Vereniging. Hevige
pijn of kwellend la\yaai zouden de
oorzaak zijn geweest van de zelf
verminking. Volgens Arenberg
leed Van Gogh aan de ziekte van
Menière, een kwaal die in 1860,
dertig jaar voor Van Goghs dood,
werd ontdekt, maar destijds nog
niet bij alle artsen bekend was.
Arenberg deed zijn diagnose op
grond van de bestudering van 796
brieven die Van Gogh aan familie
en vrienden schreef. Symptomen
van de ziekte van Menière zijn on
der andere duizeligheid, halluci
naties, braken, druk in het oor, de
gewaarwording van enorm la
waai en soms doofheid. Een aan
val kan enkele uren, maar ook
verschillende dagen duren.
De Amerikaanse medicus stelt
dat Van Gogh door zijn arts ten
onrechte als epilepticus werd be
stempeld. Het feit dat de schilder
vreesde aan epilepsie te lijden
had volgens Arenberg tragische
consequenties. "Het belangrijk
ste gevolg was angst. Hij was ont
zettend bang dat epilepsie hem
het schilderen voorgoed onmoge
lijk zou maken. Vermoedelijk
schilderde hij daarom zoveel in
de jaren voor zijn dood".
der is hij", volgens Havelaar. Hij
heeft het over Isaacsons sonore
stem, waarmee hij de boeken voor
leest van den 'diepzinnigen Buber,
ten bewijze dat de Joodsche mys
tiek andermaal het Westen door
dringen en bevruchten gaat". Zo'n
opmerking, zo'n goedbedoelde op
merking, krijgt iets wrangs als we
beseffen dat Europa rond die tijd
aan de vooravond staat van de End
lösung.
Isaacson heeft in die tijd een ate
lier aan de Prins Hendrikkade in
Amsterdam. Havelaar moet daar
zijn geweest. "In zijn hooggelegen
zolder-atelier, met 't wijde uitzicht
op het water en-de schepen van zijn
geliefde Amsterdam, laat men de
roezigheden des levens achter zich.
Orde en eenvoud heerschen er. Men
ademt er vrij in een zeldzaam zuive
ren sfeer, waar geen laster of klein
geestigheid kan doordringen".
Hij noemt de schilder een geluks
kind van 70 jaren. "Isaacson is jong,
kinderlijk en stralend; hij kan vrool-
ijk zijn als weinigen in deze be
zwaarlijke eeuw; hij zit vol grappen.
Maar ik geloof dat de reden van zijn
jeugd zijn verbazingwekkende ou
derdom is. Zeventig jaar? Nee: eeu
wen oud! Achter die glanzend-brui-
ne oogen, dien waardigen en seree-
nen schedel, door geen haartje ont
luisterd, en die stevige doorbloosde
wangen droomt een ziel, die in zeer
verre herinneringen der men-
schheid leeft". Men moet, zo zegt
Havelaar, de mens niet meten naar
wat hij heeft gepresteerd. Isaacson
mag dan misschien weinig hebben
geschilderd, de weinige doeken die
hij heeft gemaakt zijn 'een orkest
van kleur'.
Ter gelegenheid van de zeventig
ste verjaardag van de schilder
wordt in de kunstzaal van Klèij-
kamp in Den Haag een tentoonstel
ling van zijn werk ingericht. De re
censent: "Het schijnt, dat vrienden
van den schilder, door genegenheid
misleid, de waarde van dit werk een
weinig hebben overschat...Zou niet
het beste zijn, te zeggen, dat er geen
reden voor geestdrift, maar zeker
wel voor een warme waardering be
staat...."
Havelaar noemt Isaacson in zijn
stuk ergens 'een argeloos mensen
kind van zeventig jaar dat nog op
een toekomst rekent'. Dat was in
1929. De schilder kreeg nog zo'n
twaalf jaar toekomst. In 1942 maak
ten de Duitsers er een einde aan. Op
83-jarige leeftijd werd Isaacson, de
eerste die de waarde van Van Gogh
had ingezien, naar Auschwitz gede
porteerd. De rest van het verhaal is
bekend.
LEIDEN De eerste die enke
le lovende woorden heeft ge
wijd aan het werk van Van
Gogh, is de schilder J.J. Isa
acson. Hij deed dat op 17 augus
tus 1889, in een van de Parijse
Brieven die hij schreef voor 'De
Portefeuille', een gezagheb
bend kunsttijdschrift. Blij was
Van Gogh niet mét dat artikel.
Integendeel. Hij reageerde alsof
hij door een wesp was gestoken.
Waarom eigenlijk? Was de jood
se schilder hem beneden de
maat? Maar waarom eindigde
Vincent veel van zijn brieven
aan Theo dan met de zin: 'Druk
Isaacson de hand van mij'?
Een portret van een schilder
die als eerste het 'genie' van
Van Gogh herkende.
J.J. Isaacson werd geboren op 20
april 1859 in Den Haag. Zijn vader
had er een antiekzaak. Isaacson was
niet dol op de residentie. Hij ont
vluchtte de stad en ging veel naar
het strand om daar te kunnen teke
nen en schilderen. De kunstschil
der C. Bisschop moedigde hem aan
om ook kunstschilder te worden.
Nog geen elf jaar oud, op een tijd
stip dat de meeste jongetjes naar de
lagere school gaan, belandde Isa-
'acson óp de Haagse akademie.
We gaan met zevenmijlslaarzen
door de geschiedenis: in 1888, na
eerst tien maanden in Londen als
portrettist te hebben gewerkt, ging
Isaacson naar Parijs om daar samen
met de schilder Meyer de Haan te
gaan studeren aan de Académie des
Beaux Arts. Hij ontmoette er de Pa
rijse bohème, schilders als Degas,
Pissaro, Gauguin en Lautrec. In die
tijd maakte hij ook kennis met Theo
van Gogh, Vincents broer. Theo
vroeg of Isaacson niet samen met
Vincent in Arles wilde gaan wonen,
maar dat voorstel sloeg de schilder
af.
Isaacson was een langzame wer
ker als schilder. Hij deed jaren over
één doek. Om aan de kost te kunnen
komen, moest hij er naast dat schil
deren wat bij doen. Hij werkte als
Parijs correspondent van de Porte
feuille, een gezaghebbend kunst
tijdschrift. Voor dat blad schreef
Isaacson als eerste over Vincent van
Gogh. Hij gaat in het bewuste stuk
tekeer tegen de kunst die geen emo
ties meer kent. In Vincent van Gogh
ziet hij de schilder die ons weer on
ze aarde laat zien, ons erfdeel. Hij
schrijft: "Een ken ik, 'n eenige pio
nier; hij staat alleen te worstelen in
den grooten nacht, zijn naam. Vin
cent is voor het nageslacht". En in
een voetnoot meldt hij; "Over dien
merwaardigen held - 't is 'n Hollan
der - hoop ik later iets te kunnen
zeggen".
Ziekelijk
Op het moment dat het stuk ver
scheen, zat Vincent in de kliniek
van St. Remy. Hij schreef aan zijn
broer dat Isaacson wel erg hoog van
de toren blies. "In de paar Holland
se kranten die U bij de Millets had
gevoegd - vallen mij brieven uit Pa
rijs op die ik aan Isaacson toeschrijf.
Het is heel verfijnd en men doorziet
dat de schrijver een van leed ver
vuld wezen is, vol zorg en onrust,
van een zeldzame gevoeligheid - een
gevoeligheid die mij onwillekeurig
doet denken aan de Reisebilder van
Heine".
"Ik behoef U wel niet te zeggen
dat ik, wat hij over mij in een noot
zegt, zeer overdreven vind en een
reden te meer om er de voorkeur
aan te geven dat hij niets over mij
zegt. En in al zijn artikelen tref ik
naast zeer fijnzinnige dingen iets
aan, ik weet niet wat, dat mij zieke
lijk voorkomt".
Enige tijd later schrijft Vincent
een brief aan Isaacson zelf om nog
eens te benadrukken dat hij voor
zichtig moet zijn met wat hij
schrijft. "Aangezien *u misschien
ook enkele woorden aan mij zult
gaan wijden in uw volgend artikel
herhaal ik hierbij nogmaals mijn be
zwaren daartegen, opdat u niet in al
te stellige bewoordingen zult schrij
ven dat ik ooit belangrijke dingen
zal maken". Tegelijk met deze brief
heeft hij hem waarschijnlijk het
'Zelfportret met palet' gestuurd als
In 1906 schrijft Isaacson nog
maals, over Van Gogh in de brochu
re: 'Een nieuw standpunt in de
kunst; Vincent van Gogh en D.B.
Nanninga. Hij laat daarin uitkomen
dat Van Goghs werk hem verbaast.
Maar ontroering kan hij er niet in
vinden.
Dat Van Gogh zijn 'collega' be
schouwde als iemand met wie hij
over het vak kon praten, bewijst een
lange brief aan Isaacson. Vincent
schrijft hem over een kwestie die
hem zeer dwars zit, namelijk het
schilderen van olijfbomen. In een
brief aan zijn broer had hij al kritiek
geuit op Bernard en Gauguin, die
Pastorale, tekening van J.J. Isaacso
naar zijn mening Christus op de
Olijfberg hadden geschilderd zon
der enig begrip van olijfbomen. "Ik
heb namelijk deze maanden in de
olijfgaarden gewerkt, want zij had
den mij woedend gemaakt met
hunn voorstellingen van Christus in
de Olijfhof, waarin niets is geobser
veerd". Aan Isaacson schrijft hij
over deze kwestie, dat hij aan het
oefenen is op het schilderen van
olijfbomen bij wisselende lichtval.
"De dag is niet ver meer d^t men de
olijfboom op alle mogelijke manie
ren zal schilderen net als dat het ge
val is geweest met de Hollandse
treur- en knotwilg".
Lange tijd duikt de naam van Isa
acson op in de correspondentie van
Van Gogh. In zijn brieven aan Theo
1. (foto archief)
doet Vincent hem steevast de harte
lijke groeten. "Druk Isaacson de
hand van me".
Orkest
Isaacson heeft als schilder wel een
zekere naam opgebouwd. Hij liet
zich bij het schilderen vooral inspi
reren door het oude testament,
schilderde figuren als Job en aarts
vader Abraham. Daarnaast maakte
hij enkele havengezichten en oos
terse taferelen. In 1929, als hij ze
ventig jaar is, schrijft Just Havelaar
een lovend stuk over hem in Dp El
sevier. Hij noemt hem een schilder
die zijn belangstelling voor religie,
literatuur en wetenschap op harmo
nische wijze weet te vervlechten
met zijn kunst. 'Op en top een schil
