De handen voor 'twerk
en de harten voor God
Religieuze commune van
opmerkelijke Shakers
telt nog precies elf leden
LPi -!
rijfT*'
i==Ëi rrt,
i
V
PAGINA 19
Hun naam doet denken aan een popgroep, maar ze vormen een reli
gieuze commune. Ze zijn de uitvinders van de platte bezem, de cir
kelzaag. waterdichte kleding, in zakjes verpakt tuinzaad en zelfs van
de wasknijper. Ze bestaan nu al meer dan twee eeuwen, en zijn
daarmee een van de langst overlevende utopische gemeenschap
pen die de wereld ooit heeft gekend. Al hun bezit is gemeenschappe-
'ijk. Het zijn pacifisten en ze leven celibatair. Al in de 18e eeuw be-
landelden ze mannen en vrouwen als gelijken. Hun geloof is sterk
orotestants gekleurd, maar er is één grote uitzondering: hun Gods
beeld. God is man en vrouw tegelijk. Zo overtuigd zijn ze altijd ge
weest van de gelijkheid der seksen. Er zijn er nu nog elf. Of zeven,
afhankelijk van welke stroming je gelooft. Ze zijn in ieder geval alle
maal even arbeidzaam als vroom. De handen voor het werk, en de
arten voor God. Dat is de lijfspreuk van deze groep, de Shakers.
door Henk Dam
Een Shaker-fami
lie poseert. Een
voud boven alles.
Anderhalve eeuw geleden waren er in
Amerika een kleine twintig Shaker- ge
meenschappen met samen meer dan
6000 leden. Ze waren vooral in het noord
oosten te vinden, en nog kun je daar een
half dozijn van hun dorpjes bezoeken.
Maar dat zijn veelal musea geworden.
Slechts in twee van de dorpjes wonen
nog mensen. Een ligt in Canterbury, in
de staat New Hampshire. Daar wonen
zuster Bertha Lindsay (92), en zuster Et-
hel Hudson (93).
Zij zijn de twee laatste bewoners van
wat eens een vitale Shaker-commune
was. Hoe lang nog voor deze gemeen
schap ook een museum zal zijn? De zus
ters kunnen allebei niet meer goed lo
pen. Zuster Ethel is blind geworden.
Levend
In de staat Maine ligt het tweede Shaker
dorp dat nog wordt bewoond. Het is de
enige Shaker-commune die nog functio
neert zoals vroeger. Er wordt hard ge
werkt, er zijn een paar relatief jonge le
den. Het is, anders dan het dorp in Can
terbury, in alle opzichten een levende ge
meenschap.
Om er te komen moetje vanaf de kust
plaats Portland route 26 naar het noor
den nemen. Een weg die je steeds dieper
in het fraaie landschap van Maine
brengt. Na drie kwartier door het golven
de groene decor te hebben gereden, ben
je binnen de gemeentegrenzen van New
Gloucester, en daar is het.
Voor een goed overzicht is het dan het
beste om uit je auto te stappen, en door
de op een heuvel liggende appelboom
gaard links van je te lopen. Boven op de
heuvel zie je het Shaker-dorp dan bene
den voor je liggen. Met een groot stenen
huis, het gemeenschapshuis, omgeven
door kleinere, witte huizen. Met schuren
en weiland waarop schapen grazen. Met
nette rijen kruiden en groenten, en dat
gecultiveerde land is omgeven door bos-
In de verte glinstert een meer, het Sab-
bathday meer. Alles wat het oog vanaf de
heuvel ziet, dat hele vooroorlogs rustige,
arcadische tafereel is land van de Sha
ker-gemeenschap, 900 hectare bij elkaar.
"Ja, we hebben een hoop land", be
aamt een zorgelijk kijkende broeder Ar
nold Hadd, de financiële expert, tuin
man en drukker van de commune. "We
hebben zelfs zoveel land dat we de groot
ste belastingbetaler in de regio zijn."
Hoe kunnen negen'mensen al het werk
op zo'n uitgestrekt landgoed aan? Ar
nold: "Het is ook veel te veel voor ons. De
Shaker-gemeenschap hier telde vroeger
150 broeders en zusters, en die hadden
het al druk. Dus wat we nu doen is veel
verhuren. De boomgaard bijvoorbeeld
verhuren we al sinds jaren aan een boer".
Begin
Een Huis van
de Shakers in
New Goucester,
op de foto onder
een tafeltje.
Zo gering in aantal als de Shakers nu
zijn, zo gering in aantal waren ze ook in
het begin, in het Britse Manchester, in
het jaar 1747.
Twee kleermakers aldaar, James en
Jane Wardley, begonnen in dat jaar hun
huis open te stellen voor religieuze dien
sten. Zij waren Quakers, en leefden in de
zekerheid dat het Einde der Tijden nabij
was, en dat de Wederkomst spoedig een
feit zou zijn.
Er waren meer leken in het Engeland
van die tijd die vergelijkbare diensten
hielden. Wat de bijeenkomsten bij de
Wardleys anders maakten, was hun in
tensiteit. Stampvoeten, dansen, roepen,
alles mocht. Omdat ze zo trilden en
schudden werden ze al gauw in de immer
rappe volksmond 'The Shaking Quakers'
genoemd, en later, in het kort: The Sha
kers.
In 1758 kwam de 22-jarige Ann Lee, de
dochter van een doodarme smid, in aan
raking met de groep. Voor haar bleek een
prominente rol te zijn weggelegd. Haar
mystieke aard, de visioenen waarover ze
vaak vertelde en haar charismatische
persoonlijkheid maakten haar tot een na
tuurlijk leidster.
De buitenwereld moest van Ann Lee
en haar Shaking Quakers niet veel heb
ben. Ann Lee die, nadat al haar vier kin
deren jong waren gestorven tot de con
clusie was gekomen dat seks de oorzaak
van al het kwaad in de wereld is, pro
feteerde het celibaat. Dat viel heel slecht
bij de burgers van Manchester.
Het wilde gedoe bij de eredienst, het
gespring en gedans en nachtelijk gezang,
vonden ze ook maar verdacht, en al spoe
dig werden Ann Lee en haar volgelingen
uitgebreid lastig gevallen. Om niets be
landden ze in de gevangenis, en als ze
daar weer uit waren, stonden pestende
menigten klaar om hen het leven zuur te
maken.
In 1774 besloot Ann Lee, die inmiddels
door de getrouwen 'Moeder' werd ge
noemd en als de reïncarnatie van de
geest van Christus werd gezien, dat het
genoeg was. Met acht discipelen verhuis
de ze naar Amerika.
Toen ze tien jaar later overleed, had ze
daar inmiddels vier gemeenschappen ge
sticht van mensen die naar haar leer leef
den. Dat wil zeggen: ze waren celibatair,
hadden geen eigen bezit, zagen werk als
een manier waarop God eer wordt bewe
zen, en hielden uiteraard hun levendige
.erediensten waaraan hun naam was ont
leend.
Zekerheid
Het aantal Shaker-gemeenschappen
breidde zich in de volgende decennia ge
staag uit. Het waren pastorale commu
nes van handwerklieden en boeren, die
zichzelf helemaal konden bedruipen. Ai-
les werd gedeeld. Er werd zelfs geregeld
van banen geruild, zodat niemand zich al
te erg verveelde.
De Shakers hadden niet veel nodig.
Luxe was niet aan hen besteed; dat leid
de maar af van het spirituele leven dat ze
wilden. Moeder Ann Lee had hen ge-
leerd, de eenvoud lief te hebben. Niet
voor niets heet het bekendste lied van de
Shakers: "It is a gift to be simple".
Nieuwe volgelingen werden gevonden
bij de Amerikanen die de zekerheid en
de rust van de communes verkozen bo
ven het onveilige bestaan in de wereld
buiten. En bovendien gingen de Shakers
er al gauw toe over, wezen onderdak te
verlenen. Die ouderloze kinderen kregen
onderwijs, hielpen mee bij het werk, en
werden in de leer van de Shakers opge
voed. Alle kinderen werd op hun 21e de
keus gegeven: wil je hier blijven, of wil je
weg?
Velen trokken weg, omdat nu eenmaal
weinigen uit overtuiging celibatiar wil
len leven. Maar er bleven genoeg jonge
ren over om het voortbestaan van de
Shakers zeker te stellen. Werken was
voor de Shakers meer dan alleen een ma
nier om te overleven. Moeder Ann Lee
had hen geleerd dat ze met hun werk
God eerden. Daarom moest het werk ook
goed zijn, en dat leidde tot een unieke
traditie.
De Shakers namelijk maakten zulke
perfecte spullen, dat ze ook nu nog ge
roemd worden. De rieten manden die ze
maakten, waren perfect. De meubels die
ze maakten waren simpel, zonder versie
ringen ook hieruit bleek hun hang
naar eenvoud maar eveneens perfect.
De Shakers beslisten over alles ge
meenschappelijk, zelfs over de vorm van
een deurknop, de leuning van een stoel,
de kraag van hun jas. Dat overleg, de
constante discussie over alle aspecten
van hun werk, stond aan de basis van
heel wat uitvindingen. Het stond ook aan
de basis van een geheel eigen Shaker
stijl. Die eigen stijl, in combinatie met
het vakmanschap waarmee de Shakers
hun meubels en andere voorwerpen
maakten, zorgde ervoor dat geleidelijk
aan veel Amerikanen de Shaker-produk-
ten als kunst gingen zien.
Wie nu bij een Amerikaanse antiquair
een simpele, niet eens erg oude Shaker-
keukenstoel wil kopen, moet ten minste
2000 dollar bij zich hebben. En de prijzen
stijgen snel. Het record werd onlangs bij
een veiling gezet, toen een Shaker-kan
delaar voor 154.000 dollar werd verkocht.
Zelfs nieuwe, door niet-Shakers maar
in de stijl van de Shakers gemaakte pro-
dukten zijn duur. Shaker-achtige keu
kenstoelen bijvoorbeeld met de karakte
ristieke 'ladder-rug' kosten 350 tot 550
dollar per stuk. Dat is dus 650 tot 1000
gulden. Voor e-e-n enkele, dóódsimpele
keukenstoel.
Achteruit
Terug naar de geschiedenis. Vooral na de
Tweede Wereldoorlog ging het aantal
Shakers snel achteruit. Zuster Frances
Carr van de Shaker-gemeenschap in
Maine vertelt hoe dat komt: "Ik was een
wees en in de jaren '30, toen ik een jaar of
tien was, werd ik bij de Shakers ge
plaatst. Toen woonden hier nog 60, 70
volwassenen. Ik maakte deel uit van een
groep van tien meisjes die door de Sha
kers werden verzorgd. Ze leerden ons
dingen als koken, naaien en weven, en er
\yas een schooltje waar we les kregen".
"Veel van de meisjes in mijn groep
werden kort na de oorlog 21. Ze moesten
dus toen beslissen of ze al dan niet wil
den blijven. Nu was het toen een hele
spannende tijd. Er was veel opwinding,
er was een economische en culturele op
leving, dus bijna iedereen vertrok".
"De Shakers waren teleurgesteld",
weet zuster Frances nog. "Je kon zien dat
het hen pijn deed. Ze zetten niemand on
der druk, maar toch kon je dat zien. Ik
dacht: ze hebben zoveel voor ons gedaan,
dat ik iets wil terugdoen. En dus bleef ik,
zodat ik aan andere jongeren kon geven
wat zij mij hadden gegeven".
Het betekende dat ze op haar 21ste
koos voor een celibatair leven. "Maar dat
was nooit moeilijk", beweert zuster
Frances, "want ik was met zo'n soort le-
i opgegroeid. Er wordt mij vaak ge-
1 of ik het niet mis dat ik geen moe
der heb kunnen worden. Mijn antwoord
is dan: je hóeft geen biologische moeder
te worden om moeder te zijn. Ik zorgde
hier voor de jongeren".
Maar dat werden er steeds minder.
Vanaf de jaren '50 werden geen ouderlo
ze kinderen meer bij Shaker-gemeen
schappen geplaatst, en zo vergrijsden de
Shakers langzaam maar onafwendbaar.
Rebellen
In 1957 besloten de ouderlingen van een
leidend Shaker-dorp dat voor de Sha
kers de tijd voorbij was. Zij kondigden
aan voortaan geen nieuwe leden meer op
te nemen in het Covenant, het grote boek
waarin sinds de 18e eeuw alle Shakers
met naam en toenaam vermeld stonden.
Dat betekende in feite, dat de ouderlin
gen de Shakers wilden laten uitsterven.
Eén dorp, van de Shakers in New Glou
cester, rebelleerde en zei nieuwe leden te
willen blijven opnemen.
Binnen de Shaker-gemeenschappen
ontstond daarop een discussie over de
vraag, of dat wel mocht. Iedereen, behal
ve de Shakers in New Gloucester, vond
dat het niet kon. Zuster Bertha en zuster
Ethel uit Canterbury noemen de leden
die na 1957 in de gemeenschap in New
Gloucester werden opgenomen, dan ook
geen 'brethren' en 'sisters' (de traditione
le aanspreektitels) maar 'werkers'.
In het Shakerdorp in New Gloucester
wonen nu negen mensen, vijf oorspron
kelijke Shakers en vier die na 1957 lid
werden, en wier status dus discutabel
Tot de laatste groep behoort de 34-jari-
ge Arnold Hadd. Als 21-jarige hoorde hij
over de Shakers en raakte hij geïnteres
seerd. Hij schreef een brief, kreeg een
hartelijke uitnodiging om te komen kij
ken, kwam steeds vaker en besloot te
blijven.
"Omdat ik op zoek was naar een meer
spiritueel leven, en hier precies vond wat
ik zocht. Het betekende natuurlijk dat ik
niet zou kunnen trouwen, maar dat vond
ik niet erg. Dit leven maakt me erg geluk
kig".
"Mijn vader was er tegen, maar mijn
moeder begreep het wel en had er vrede
mee. Ze komt me nog steeds opzoeken",
zegt Arnold die een veelheid van taken
heeft in de kleine Shaker-gemeenschap.
Maar de meeste tijd besteedt hij aan de
kruidenhandel. De Shakers van Maine
verbouwen kruiden, drogen die, verpak
ken ze en verkopen ze. Tijm, basilicum
en oregano verlaten in grote hoeveelhe
den het dorp.
Gevraagd naar de beschrijving van
zijn dagindeling, vertelt Arnold: "De
meesten van ons staan zes uur, half zeven
op. Om tien over half acht is er een ge
meenschappelijk ontbijt. Dan is er een
gebedsdienst, gevolgd door werkzaam
heden binnenshuis, koken, de admini
stratie, dat soort dingen".
Om half twaalf is er weer een gebeds
dienst, daarna is het etenstijd. Arnold:
"Meestal kookt zuster Frances, in de tra
ditionele Shaker-stijl: eenvoudig maar
voedzaam". Dan is het weer tijd om te
werken, tot een uur of vier, vijf. Na enige
ontspanning als het lezen van de krant is
er weer een kleine maaltijd. Arnold:
"Daarna werken de meesten van ons nog
wat in de tuin of zo".
Hij reageert geschokt op de medede
ling dat die indeling nogal saai klinkt.
"Oh nee. Nee, nee. Er is hier zo veel te
doen. Ik heb een vriend die hij de Trap
pisten is. Die moet zeven keer per dag
aan gebedsdiensten meedoen. Dat is pas
De Shaker-gemeenschap in New Glou
cester accepteert nog steeds nieuwe le
den. Zuster Frances beschrijft hoe dat
gaat: "Als iemand werkelijk belangstel
ling toont, kan hij eerst eens een week
einde komen om te kijken hoe hij het
vindt. Dan kan zo iemand een week blij
ven, of een vakantie kunnen komen. Wie
dan nog steeds Shaker wil worden, kan
een jaar lang novice worden", zegt ze.
Lang niet iedereen houdt het vol. Die
gaat dan terug naar De Wereld, zoals de
Shakers alles buiten hun dorp noemen.
Zuster Frances: "En soms raden wij
zelf mensen ook aan maar terug te gaan.
Onze laatste novice bijvoorbeeld hebben
we verteld dat hij niet kon blijven. Hij
was wel spiritueel en werkte ook hard,
maar hij hield niet van mensen. Dat is in
een gemeenschap als die van ons nodig".
Negen broeders en zusters in Maine en
twee stokoude vrouwen in New
Hampshire houden dus zo nog de Sha
ker-traditie in ere. Bezoekers laten ze
graag hun huizen zien, die van een onge
wone schoonheid zijn. Ze zijn zo orde
lijk, spaarzaam en simpel ingericht dat ze
aan Zen-tuinen doen denken. Minder is
meer, zo luidt de Shaker-esthetiek.
Geïnteresseerden kunnen op zondag
in Maine de eredienst bijwonen, waar ge
beden wordt en oude Shaker-liederen als
'Come to Zion, sinsick souls' en 'Shake,
shake out of me all that is carnal" worden
gezongen. Gedanst wordt er allang niet
meer. Broeder Arnold lachend: "Daar
mee werd gestopt toen de eerste Shakers
op leeftijd kwamen".
Is er toekomst voor de Shakers? Broe
der Arnold denkt van wel. "We hebben
een paar aanvragen lopen, en ik denk dat
daar wel nieuwe broeders en zusters tus
sen zitten. Zuster Frances is voorzichti
ger: "Het is moeilijk je onafhankelijk
heid kwijt te raken. You're not your own
person here".
Maar ook zij is niet pessimistisch.
Want tenslotte is er altijd nog de profetie
van Moeder Ann Lee die ooit heeft ge
zegd dat de Shakers een punt zullen be
reiken waarop er minder van hen zullen
zijn dan vingers aan een kinderhand.
Daarna, heeft ze gezegd, zal hun aantal
weer groeien. En daar geloven de Sha
kers heilig in.
De eigen stijl,
in combinatie
met het vak
manschap
waarmee de
Shakers hun
meubels en an
dere voorwer
pen maakten,
heeft ervoor ge
zorgd dat veel
Amerikanen de
Shaker-produk-
ten als kunst
zijn gaan be
schouwen. Wie
nu bij een anti
quair een sim
pele, niet eens
erg oude Sha
ker-keukenstoel
wil kopen, moet
dan ook ten
minste 2000 dol
lar bij zich heb
ben. En de prij
zen stijgen snel.
«i i
wms'
a
*£D L
AC
jaabüuW
s. $a(KL3»j 1
pram»,; j
EB ,-E
tsaSEStS&Mi
