Kloosterleven bloeit weer volop in Egypte
'Hier zit de Derde Wereld op de stoep'
Drie Koptische monniken bestudeerden in ons land VToeg-chiistelij ke kunst
Missionaris Jacques Sier in Rotterdamse wijk:
PAGINA 12
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 21 JULI 1990
Van onze redacteur
Wim Schrijver
EGMOND De bekende
benedictijner abdij in Eg-
mond Binnen beschikt sinds
kort over een Koptische
(Egyptische) kapel. De ruim
te vormt het tastbare bewijs
van de aanwezigheid van
drie Koptische monniken,
die de afgelopen zes maan
den een studie in ons land
volgden en gedurende die
tijd in het klooster te gast
waren. De broeders in Eg-
mond hebben reden om
trots te zijn; het waren name
lijk Kopten die de eerste
kloosters stichtten.
Een van de leefregels van Kopti
sche monniken is dat zij geen tijd
mogen verknoeien. "Wij proberen
de dag door te brengen alsof zij 48
uur heeft", zegt pater Samuel, de
oudste van het drietal. Hij is archi
tect, en de beide anderen, de paters
Youssab en Arsanios, zijn schilders.
Naast hun intensieve gebedsleven
en studie hebben de drie daardoor
in Egmond kans gezien hun heilig
dom op te sieren met ikonen, voor
een deel letterlijk schitterend door
het bladgoud.
Achter het altaar, dat zoals ge
bruikelijk in een afgescheiden
ruimte staat, hangt een groot paneel
van pater Arsanios. Het stelt Chris
tus op de hemelse troon voor. Onder
het kleed van het altaar ligt overi
gens een gewijd tablet van hout,
speciaal uit Egypte meegenomen.
Diverse objecten, zoals het 'huisje'
waarin de kelk op het altaar wordt
bewaard, zijn van de Koptische
Kerk" in Amsterdam geleend (in ons
land wonen enige honderden Kop
tische christenen).
Van de religieuze kunstenaars
hangen in de kapel verder onder
meer afbeeldingen van enige van
hun heiligen, onder wie de allereer
ste christelijke kluizenaar Antonius
(derde eeuw), en natuurlijk een
schildering van de terugkeer van
Jozef, Maria en en het kind Jezus uit
Egypte. De vlucht van Jezus naar
Egypte, de enige plaats waar hij bui
ten het Heilige Land is geweest, is
door de Koptische Kerk altijd grote
betekenis toegekend en dan ook tal
loze malen uitgebeeld.
Uit de kunstwerken blijkt dat de
drie niet zo maar de eersten de
besten zijn. Zij zijn door hun paus,
patriarch Shenouda III, uitgekozen
om hier onderricht te worden in de
geschiedenis van de vroeg-christe-
lijke kunst, met een zwaar accent op
de Koptische schilderkunst. Ruim
een jaar geleden stelde de toenmali
ge minister van onderwijs, Deet-
man, hiervoor geld beschikbaar. De
opzet was de kerk te helpen bij het
bewaren van de vele kunstschatten
die de kloosters rijk zijn. Het is de
eerste maal dat Koptische monni
ken zo lang voor studie in het wes
ten verbleven.
Ogen openen
De speciale cursus werd verzorgd
door vier docenten van de Rijksuni
versiteit Leiden, die binnen de vak
groep kunstgeschiedenis het spe
cialisme oud-christelijke kunst
kent. Al sinds opgravingen in het
Nijldal, halverwege de jaren zestig,
is de universiteit geïnteresseerd in
de Egyptische schilderkunst. De
Leidse hoogleraar oud-christelijke
kunst, dr. P. P. V. van Moorsel,
heeft de leiding van diverse projec
ten in Egypte die Koptische kerk-
schilderingen in kaart willen bren
gen.
Deze week nam prof. Van Moor
sel het drietal, dat over een paar da
gen terugkeert, de laatste tenta
mens af. De Kopten toonden zich na
afloop zeer tevreden over hun stu
die. "Het was erg comfortabel dat
de lessen hier in de abdij werden ge
Van onze ANP-correspondent
Eugiène van Haaren
ROTTERDAM - "Hoeveel
mensen ik hier bekeerd heb?
Niemand. Hoeveel mensen
gedoopt? Niemand". Toch is
hier een missionaris aan het
woord. Pater Jacques Sier is
missionaris van Scheut, offi
cieel de Missiecongregatie
van het Onbevlekt Hart van
Maria. Hij is werkzaam in Co-
ol-Noord, een wijk in Rotter
dam.
Ruim anderhalf jaar werkt hij nu
in Rotterdam. Voordien was Sier
traditioneel missionaris in Kins
hasa, de hoofdstad van Zaire.
"Als we daar vieringen hielden,
nou joh, dan swingde het de pan
uit. Geen saaie diensten maar
dansen en muziek". Met zicht
baar plezier vertelt hij over zijn
belevenissen.
Een cultuurschok was dan ook
onvermijdelijk. "Ken je die clown
op zo'n bal die de hele tijd heen en
weer schommelt? Nou, zo voelde
ik me ook". Volgens Sier is de ba
lans nu bijna terug.
Over zijn keuze om op zijn acht
tiende aan het noviciaat (proeftijd
voor toetreden in een congrega
tie) in Nijmegen te beginnen, zegt
hij: "Ik wilde eigenlijk helemaal
niet. Die hele priesterwereld leek
me niks. Maar dat verhaal van Je
zus Christus vond ik enorm goed.
Bovendien begon de kerk in die
tijd, zo rond het Tweede Vati
caans Concilie, ook wat te leven
en te groeien".
Op zijn 25ste kwam hij in Zaïre
terecht bij collega Roger Bernard
in Kinshasa. De parochie bestond
toen uit zo'n 70.000 mensen, nu
schat Sier het aantal op 100.000.
Daar heeft hij zich ingezet voor de
meest uiteenlopende zaken vari
ërend van het aanleggen van de
waterleiding tot het opzetten van
scholen.
"Mens zijn mèt de mensen en
samen met hen doen wat moge
lijk is". De mensen moesten bij
Sier zelf verantwoordelijk zijn
voor de projecten waar ze mee
aan de slag gingen. "Religieus
worden is geen eigen sociale pro
motie, maar de situatie in de wijk
verbeteren".
Bezet gebied
Zijn interpretatie van religieus-
zijn leidde tot conflicten met zijn
congregatie toen hij bij een Britse
ontwikkelingsorganisatie ging
werken. De broederschap had
hard geld nodig. En geld krijg je
door te werken, zo redeneerde
Sier. De congregatie dacht daar
anders over en vond dat Sier het
religieuze aspect een beetje uit
het oog begon te verliezen. "Ik
werd te onafhankelijk".
Deze situatie leidde er uiteinde
lijk toe dat hij een andere plek
moest gaan zoeken. Dat was drie
jaar geleden. Net in die tijd rees in
de congregatie het besef dat mis
sie ook van toepassing zou kun
nen zijn op westerse landen. Na
een mislukt eerste experiment in
België mocht pater Sier het als
eerste in Nederland proberen.
Hij nam zijn intrek bij 'Frans
tweede hands',,een opvangcen
trum voor drugsverslaafden.
"Dat kwam wel goed uit; ik moest
ook behoorlijk afkicken van 18
jaar Zaïre", zegt Sier.
Hij kwam in een wijk die hele
maal 'bezet gebied' was wat be
treft wijkverpleging, opbouw
werkers, maatschappelijk wer
kers en wat dies meer zij. Maar
ook een wijk waar de kerken geen
plek meer hebben. "Er is nog wel
een kerk, maar die heeft geen en
kele binding meer met de men
sen. De kerk is vervreemd". De
kerk heeft volgens Sier de missio
naire beweging (naar de mensen
toegaan) vergeten. "Terwijl hier
de Derde Wereld op de stoep zit".
Beetje muziek
Sier heeft inmiddels een woning
in 'zijn' wijk. Hij maakt deel uit
van een zogeheten oude wijk pas
toraat-team. Van die teams zijn er
in Rotterdam op het moment vier.
Het is oorspronkelijk een initia
tief van de gereformeerde kerk,
die nog steeds bestuurlijk verant
woordelijk is. Inmiddels werken
de teams helemaal oecumenisch.
Zijn taak in Rotterdam: "Hoe
krijg je nu toch een beetje muziek
in zo'n wijk. Dat gaat hier erg
langzaam. Contact maken is hier
veel moeilijker dan in Zaïre. Ik
zoek de mensen thuis op en vraag
naar wat er leeft in de wijk en of ze
zelf willen meehelpen".
Sier gaat dan op pad om te zor
gen dat een oude vrouw, die pas
een ernstige hersenbloeding
heeft gehad, een alarmadres
krijgt. Een adres van iemand in
de buurt die ze kan bellen als het
nodig is. Of hij vraagt aan buurt
bewoners of ze kunnen helpen
met boodschappen doen voor ie
mand die moeilijk ter been is.
"Sommigen vinden dat maar
niks, maar ineens blijkt dat een
geweldig idee te zijn voor iemand
die helemaal alleen zit en zo wat
gezelschap heeft".
Sier is ook degene die probeert
om een betere verstandhouding
tussen Nederlanders en migran
ten te bereiken. De Nederlanders
zijn bang voor 'islamisering' van
hun wijk. Daardoor is er veel on
begrip en spanning tussen de
mensen. Sier: "We moeten leren
samenleven. Hollanders en bui
tenlanders, we kunnen het samen
verzieken of samen opbouwen".
Kerkdiensten doet hij ook nog,
in een gebouwtje in de wijk en
soms in St. Antonius, het verzor
gingstehuis in de buurt. Maar ze
ker niet zoveel als in Kinshasa.
Met een wegwerpgebaar: "Of ik
kan scoren voor de kerk? Het gaat
tenslotte toch om het rijk Gods?"
geven", zegt pater Youssab la
chend. Maar, serieuzer vervolgt hij:
"Hoewel we veel met de Koptische
cultuur bezig zijn, ontbrak het ons
aan de historische kennis en het in
zicht in de verbanden met andere
cultuurstromingen".
De andere twee vallen hem bij.
Het afgelopen half jaar betekende
voor hen een verdieping van de ken
nis van hun rijke erfgoed. De cursus
was zeer intensief. Prof. Van Moor
sel beaamt dat grif: "Zo'n tempo
zou je beslist niet je hele leven lang
kunnen volhouden". Zo werd de ba
siskennis van het Koptisch dat, al
is het een dode taal, naast het Ara
bisch nog steeds in de diensten
wordt gebruikt - in korte tijd tijd
sterk vergroot. "Na twee weken la
zen we al uit het Johannesevange-
lie".
De monniken zullen ook in hun
eigen land blijven studeren en ho
pen daar ook de ogen van hun me
debroeders te open voor het cul
tuurgoed. De drie zijn betrokken bij
het Koptisch Instituut in Cairo, een
van de plaatsen waar de Koptische
cultuur wordt bestudeerd. "Er is
nog veel know-how nodig", weet pa
ter Arsanios. "Als er ons als docen
ten iets duidelijk is geworden, dan
wel dit: er is in Egypte veel werk
aan de winkel", stemt prof. Van
Moorsel in.
Ketters
Gevraagd naar de betekenis van
Koptische kunst, komt het ant
woord van pater Samuel snel:
"Koptische kunst is Egyptische
kunst". Pater Youssab: "Je komt
deze kunst in musea over heel de
wereld tegen". De wortels gaan te
rug tot het begin van onze jaartel
ling. "De bibliotheek van Alexan-
drië was indertijd wereldberoemd
en de school daar kon zich meten
met bijvoorbeeld die van Athene",
vertelt pater Arsanios. En: "De
Egyptische cultuur is veel meer dan
de piramiden".
Het is niet zonder reden dan het
begrip Koptisch als synoniem van
bracht. Clemens van Alexandrië en
Origenes bijvoorbeeld, twee den
kers door wie de Griekse filosofie
grote invloed heeft gekregen op het
christendom. De bekende kerkva
der Athanasius was in de vierde
eeuw patriarch van de kerk. In zijn
tijd vond het concilie van Nicea
(325) plaats, dat een gelijknamige
belijdenis opleverde, die evenals
het credo van Athanasius (333) we
reldwijd nog steeds door vele ker
ken wordt aanvaard.
Tijdens een ander roemrucht con
cilie, dat van Chalcedon (451) werd
de Koptische Kerk echter als ket
ters veroordeeld. De Kopten zou
den de menselijke natuur van Jezus
loochenen. De kerk heeft dat zelf al
tijd bestreden. Bij iedere eucharis
tieviering wordt na het breken van
het brood daarom beleden: 'Ik ge
loof dat zijn Godheid geen ogenblik
van zijn mensheid gescheiden was'.
Chalcedon is er intussen wel de oor
zaak van geweest dat de Koptische
Kerk sindsdien een eigen weg heeft
gevolgd.
Volle kerken
Wellicht is dat er de reden van dat
de mannen die het kloosterideaal
hebben ontwikkeld, nauwelijks
buiten de Koptische kerkmuren be
kend zijn. De door vele kloosters ge
volgde regel van Benedictus is afge
leid van de inzettingen van Pacho-
mius, die in 323 boven Thebe het
eerste klooster stichtte. De terugge
trokken levensstijl van de monni
ken die overigens wel de eerste
missionarissen in Noord-Afrika wa
ren heeft uiteindelijk de toon ge
zet in de Koptische Kerk.
Naar een voorzichtige schatting
van de drie Kopten in Egmond, telt
hun kerk ongeveer 7,5 miljoen zie
len. Hoewel zij daar zelf met geen
woord over reppen, is het bekend
dat de positie van de Koptische
Kerk in de moslimsamenleving ver
re van benijdenswaardig is. Sadat,
wiens regering een absoluut diepte
punt betekende voor de kerk, be
sloot zelfs patriarch Shenouda naar
een klooster te verbannen. In 1985
herkreeg de Koptische paus van
Moebarak zijn bewegingsvrijheid.
Die wetenschap maakt de stellige
uitspraak van pater Youssab extra
opvallend: "Onze kerken zitten al
tijd erg vol". "En", zegt pater Sa
muel, "de helft van de leden is nog
niet eens meerderjarig". Ook, zo be
nadrukken de monniken, is de
laatste jaren sprake van een sterke
heropleving in de belangstelling
voor het leven in de woestijnkloos
ters, het hart van de Koptische
Kerk. volgens de Kopten is deze
ontwikkeling te danken aan de 'zon
dagschoolbeweging', een lekenini
tiatief, dat in de jaren twintig ont
stond.
"Alle grote leiders zijn op de zon
dagschool geweest", aldus pater
Youssab. Onder hen die kiezen voor
het klooster, en dus voor een leven
vol bidden, werken en vasten, zijn
velen met een graad of titel, weet
pater Arsanios, die zelf de kunstaca
demie heeft afgerond en nu in het
klooster van St. Paulus de kluize
naar bij de Rode Zee woont. Toen
hij in het kader van zijn studie uit
belangstelling voor de fraaie bouw
kunst dit klooster bezocht, maakte
hij «de beslissing. "Ik wist direct:
hier hoor ik thuis".
Een zelfde ervaring heeft pater
Youssab, die zijn leven als kunste
naar verruilde voor het Syrisch
klooster. "Ik heb elf jaar lang mij al
leen op het kloosterleven gestort en
sloeg zelfs een aanbod van onze
paus af om in Rusland een studie te
volgen". Pas de laatste jaren gunt
hij zich weer de tijd voor schone
kunsten. Pater Samuel, ooit lucht
machtkapitein, noemt het klooster
leven 'plezierig'. "Wij hebben veel
minder zorgen aan ons hoofd dan ie
mand in het gewone leven".
Tijdens hun studie hier is echter
wel duidelijk gebleken dat zij de
zorg voor hun geestelijk erfgoed
heel serieus opvatten en dat biedt
hoop voor de kerk van Egypte.
De koptische
paters Arsanios,
Samuel en Yoils-
sah(vlnr) in hun
kapel in de ab
dij van Eg
mond. "De
Egyptische cul
tuur is veel meer
dan de pirami
den". (foto UP/De
Egyptisch onder de dominantie van
de islam in de verdrukking is ge
raakt. De Koptische cultuur is na
melijk de vrucht van de christelijke
kerk in Egypte, die geldt als één van
de oudste van de wereld. Volgens
de overlevering is de evangelist
Marcus de stichter, terwijl de patri
arch van de kerk wordt gezien als
een opvolger van deze apostel.
De vroeg-christelijke kerk in
Egypte heeft grote namen voortge-
LEIDEN; Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 kand Ver-
weij. 11.45 oec studentendienst; Marekerk 10
ds V Niel Rijnsburg, 5 ds De Graaff Schevenin-
gen; Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds Eekhof;
Oecumenische geloofsgemeenschap De Re
genboog (Merenwijk) 10 pastoor V Well;
Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds Hortensius; Be-
vrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds Rietveld, 5
pasteur Ribs; 'Stevenshof' (rk kerk Haagse
Schouw) 11 kand Vd Broeke. Acad. Zieken
huis 10 ds Schokker. Diakonessenhuis elke za
10.30 rk. dienst, en 10.30 ds V 't Hof. Ende
geest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk
zie herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.) zie Beth-
.kerk; Oude Vestzie Hoogl. kerk; Maranathak.
zie herv. gem.; öevrijdingsk. zie herv. gem.;
verzorgingstehuis Groenhoven 10 hr Henzen;
Merenwijk zie herv. gemeente. Geref. K. Vrijg.
(Herengr.) 10 en 5. Chr. Geref. K. (Steen-
schuur) 9.30 en 5 prof Oosterhoff. Geref. Gem.
(zie onder Leiderdorp). Geref. Gem. in Ned.
(Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds
Hemstede. Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lok-
gerweg 124) 1 ds Agtereek. Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 9 en 10.30 ev Vd San-
de. Evangeliecentrum-Pinksterbew. (Bethle-
hemskerk Lammermarkt) 10 ds Zijlstra. Pink-
stergem. (O. Vest 13) 10 hr Eikerbout. Leger
des Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en
4.30. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en
4, wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ont
moeting', Noordhofland V.schoten) elke za 10
tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie. Christe
lijke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 10, 11 en 12. Oud-Kath. K. (Zoe-
terw.singel) 10. behalve 2e weekeinde van de
maand: za 7. Rooms-Kath. K. Haagweg za 7,
zo 10.30; Herensingel za 7. zo 9.30 en 11Rijn
dijk (Stevenshof) za 7, zo 9.30; Steenschuur za
7, zo 8.30,10,11.30,6 en 7 (lof); Boshuizerka-
de za 7, zo 10; Lammenschansweg za 7, 10;
Haarl.straat za7,zo 10.30 en 12.15; Merenwijk
zie hen/, gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoyde).
Wilschut. Geref.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. zie geref
kerk. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds V Wijngaar
den Alphen. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds Ma-
ris Garderen. Rk Kerk za 7, zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 9.30 ds Jonkman; Kruiskerk 9.30 ds
Ter Laak; Opstandingskerk'9.30 ds V Achter
berg Leiden, 6.30 ds Wilschut SoW-dienst; G.
Herderkerk 10 en 6.30 ds Roest; De Bron 9
10.30 ds Vd Ree Hilversum; Ashram (Mars
diep) geen dienst; Oudshoornse kerk 10 ds
Hooijkaas Hoogerheide; Sionskerk (Meteoor
laan) 9.30 en 6.30 ds Ouwendijk. Geref. Kerk
Mar.kerk 9.30 ds Verdoorn Waddinxveen, 6.30
ds Terlouw Bodegraven; Salv.kerk 9.30 drs
ieref. K. Vrijg. (school Bospark,
4) 9.30, 3 ds Blijdorp. Ned. Geref.
Kerk (school Willemstr.) 9.30 ds Janssens ha,
6.30 ds Zwarts Katwijk. Chr. Geref. Kerk (Grij-
pensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds Vd Weij. Oud-Ge-
ref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem.
(Molenwerfstr. 1) 10 ev V Dorp, 6.30 ds Koek
koek. Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 hr Jongejan. Volle-evang.gem. ('De
Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 fam V Ek. Bapt
.gem. Ichthus (aula mavo H. Dunantweg 1)10
hr Bakker, - - -
Licht' (A. 1
meente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hóek
Emmalaan) geen opgave. Leger des H. (Zon
neweg 3) 10 en 7 (laatste zondag van de
maand 5 u.). Remonstr. Gem. (Van Manders-
loostr. 36) geen dienst. Rk Kerk: Bonifaciusk.
zo 7, zo 9.45 en 11.30; Piusk. za 7, zo 9 en
10.30; De Bron za 7, zo 9.30 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds Boer.
Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds V Arkel, Geref.
Gem. 9.30 en 6 ds V Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds Versuy Goudriaan, 6.30 ds Jansen Gouda;
Salv.kerk 9.30 ds Terlouw, 6.30 ds Vd Hoef;
Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 9.30 ds Vd. Hoef,
6.30. Evang.-Luth. Gem. geen opgave.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk ds Jansen,
6.30 ds De Reus Ter Aar; De Stek 9.30 hr Slui
ter. Geref. Kerk 9.30 ds Markus Harmeien.
6.30 ds De Reus Ter Aar. Chr. Geref. Kerk 9.30
ds Loonstra Oud-Beijerland, 5 ds Oosting. Ge
ref. Gem. 9.30 en 6. Volle Evang.gemeente
'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83) geen opgave.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9 en 6.30 ds Al-
blas. Geref. Kerk 10.30 ds Bovenberg, 5 ds
Welbedacht Leeuwarden. Rk Kerk: dorp za 7,
zo 10 en 11.30; Anker za 7, zo 10.30; Rijndijk
geen die
Hofland.
Kerk 10,5 ds Hogenbirk Sassenheim. Christen
Gemeente (P. Breughellaan 36) 10 hr Slagter.
Rk Kerk: Mart, za 7, zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo
2.15 hr Bergman. Hen/. Gem. 'De Rank'
(Helmbergweg 10) 10 ds Westera-Franke. Ge
ref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds Mink, 5 ds Biewinga
Sassenheim; Triumfatork. 9.30 kand Hortensi
us Amsterdam. Geref. K. Vrijg. 9.30,3 ds Geel
hoed. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo)
9.30 ds Zwarts, 7 ds Arnold. Chr. Geref. K. 10
en 5 ds Veenendaal. Vrije Chr. Geref. Gem.
(Unizaal) 10 en 5 ds Vd Belt. Geref. Gem. (Re-
misestr.) 10 en 5, woe 7.30 ds Bac Bodegra
ven. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5.
Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh.
baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10. Soefi
(Zuidduinweg) elke 1e en 3e zondag, 4.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 10
ds Bogers Alphen, 7 zie geref kerk. Geref. Kerk
Dronkert Hoogvliet, 7 drs Hemmes
IJmuiden. Rk Kerk z
310 en 11.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds De Graaf, 6 ds Christ; Ontm.kerk
10 ds Sloof, 6.30dr Vermeulen Valkenburg.
Hen/. Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie
Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30 ds V Bree-
voort, 6.30 ds Mink. Rk Kerk za 7, zo 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Visser, 6 ds Stam jr; O. Kerk 10 ds Sjollema, 6
ds Voets Zwartebroek-Terschuur; Ichthusk. 10
ds Christ, 6 ds Hovius; Pniëlk. 9.30 ds Hovius,
6 ds Ten Voorde; Maranathakerk (Rijnsoever)
10 10 ds Ten Voorde, 6 ds Vd Berg. Overduin
NIEUWVEEN: Hen/. Gem. 9.30 kand Henzen
Leiderdorp, 6.30 ds De Graaff. Geref. Kerk
9.30 hr V Hilten. Rk Kerk za 7, zo 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 preof Vd
Beek Valkenburg, 7 ds V Niel Rijnsburg. Geref.
Kerk 9.30 en 6.30 ds Rang. Chr. Geref. Kerk
9.30, 3 drs Quist. Rk Kerk za 7, zo 10.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9 en 10.30 ds Heijting. Geref. Kerk zie hen/,
kerk. Remonstr. Gem. geen dienst. Rk Kerk za
7, zo 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
za 7, zo 10.30; Petrus-B. za 7, zo 9.30 en
10.30.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds Scheenstra, 6.30 ds Vd Born;
Scheppingsk. 10 ds Vd Born. Leythenrode
10.30 pater Poelma. Elis.-ziekenhuis 10 rector
Vijftigschild. Geref. Gemeente Leiden eo (kerk-
geb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30 ds Boogaard.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr De Valk
v De tuinbouwschool) 11
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Graaff
Nieuwveen. Geref. Kerk 9.30 ds Vd Bos
Gouda, 7 hr V Wallinga Leiderdorp. Rk Kerk za
7. zo 9.30 en 11.15.
LISSE: Hen/. Gem. Dorpskerk 10 hr Goedhart
Nieuwkoop; Pauluskerk 10 ds Verdijk, 7 hr Hof-
fenaar Voorhout. Geref. Kerk 10 ds Boswijk.
Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 9 en 4.30.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) zie chr. geref.
kerk. Chr. Geref. Kerk 10 ds Brink, 7 ds
Schuurman. Geref. Gem. 10 en 4 ds Tanis.
Evangeliegemeente (Heereweg 52a) 9.30 hr V
Duyvenbode. Rk Kerk: Agathakerk za 7, zo 10
en 11.30; Poelpolder za 7, zo 10.30; Mariakerk
za 7. zo 9 en 10.15; I
o9en 10.30; De Zilk
üroström-Bruin. Rk Kerk z
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 kand Den
Goeijen Utrecht, 6.30 ds V Mourik. Geref. Kerk
9.30 dr Wigmans. Chr. Geref. Kerk 9.30, 2.15
ds Vd Ham Zuidland. Remonstr. Gem. 10 dr
Meijering Oegstgeest. Evang. gem. (ver.ge-
bouw 'De Rank', Regthuysplein) 12 nam. Rk
OEGSTGEEST: Hen/. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Vegter; Pauluskerk 10 ds Da Costa;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds Sterringa
Winterswijk. Geref. Kerk geen dienst. Geref.
Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilderschool) 9.30 ds
Strating Amersfoort, 4.45 ds Hoogendoorn
Waddinxveen. Ned. Geref. Kerk (Gem.cen-
trum) 8.45 ds Brands Middelburg, 4 hr Zielhuis.
Van Wijckerslooth 4 ds Enklaar. Endegeest ds
V Gelder Den Haag. Volle-evangeliegem.
(Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk za 7, zo 9
en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk za 7, zo 9.
K. 9.30 en 2.15 ds V Zonneveld.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
hr Karstens Leiden. 5 ds Wagter; Bethelkerk
9.30 ds Schuurman Oegstgeest. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds Terpstra, 5 ds Ribberink; Im-
manuelkerk 9.30 ds Ribberink, 7 ds Verschoor;
Maranathakerk 9.30 ds Verschoor, 5 ds
Terpstra. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds Grut-
Katwijk. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ter. Chr. Geref. K. 930 en 5 ds V Amstel Ede.
ds Egersma, 7 ds Ribberink Rijnsburg; Vin-
kenl. (Binnen) 10 kand Groenendijk Amster
dam. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11 m
Peuter. 'Sole Mio' 9 ds Vd Schoot. Evang.
trum 'De Ark' (picképl. 1) 10 hr Vd Laak. 7 RIJPWETEHING: Rk Kark zo 9 en 10.30.
strandsamenkomst bij politiepost. Ned. Prot.
Bond (aula O.Zeew.) geen dienst. Rk Kerk Zee
za 7, zo 10.30; Binnen za 7, zo 9.30 en 11.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9.30 ds Vd Meer
Terneuzen, 7 ds Biewinga. Geref. Kerk 9.30 ds
Biewinga, 7 zie herv kerk. Chr. Geref. K. 10
TER AAR: Hen/. Gem. 9.30 ds V Mourik
Nieuwkoop, 6.30 ds Driebergen Katwijk. Geref.
Kerk 9.30 ds Scheop. 6.30 ds Bor. Rk Kerk
Aardam za 7, zo 9 en 12; kerk Langeraar za 7,
zo 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds Vermeulen,
6.30 zie geref kerk. Geref. Kerk 9.30 drs Schol-
te Noordwijk, 6.30 ds V Achterberg Leiden. Ge
ref. K. Vrijg. 9.30 en 4.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds De Zeeuw, 7 ds Vd Schoot; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds Blanken, 7 zie Dorps
kerk; 'Rehoboth' (Van Leeuwenhoekkade)
9.30 ds Koorevaar, 4.30 ds Bakker. Hulp en
Heil-kerk ('Schèkenbos', Leidschendam) I0ds
Honig. Geref. Kerk 10 ds De Zwart, 7 zie
't. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5
Rk Kerk Laur.kerk za 7, zo 11M.
za 7, zo 9.30. Kerk van Engeland
(British school in The Netherlands, J. v. Hoof-
laan 3) 10.15 anglicaanse dienst. Aula-basis
gemeenschap (in 'Onderdak') geen opgave.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds
Goossen, 5 ds Schipaanboord; Hoeksteen
9.30 ds Schipaanboord, 6.30 ds Kaars Pa-
pendrecht; Bethelk. 9.30 ds Zoutendijk
Utrecht, 5 ds Goossen; Rehoboth-school geen
8.30 e
Gem. 9.30 en 5. Oud-Geref. Gem. (Mercurius-
weg 29) 10 en 6.30. Remonstr. Gem. geen
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10ds Rui
tenberg, 4.30 ds Ouwendijk; Kievietk. ('Samen
op weg') 10 ds Visser; Messiask. 10 ds Hellen-
doorn; Dorpscentrum 9.30 ds Kleermaker. Ge
ref. Kerk Zijllaan 10 ds Hellendoorn SoW-
dienst, 7 ds Janse de Jonge. Ned. Prot. Bond
(Kerkdam) 10.30 prof V Goudoever. RK Kerk
Jozef za 7, zo 9.30 en 11Will, za 7. zo 9.30 en
11; GH za 6, zo 10.30.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds V
't Hof. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 hr Broek
Oegstgeest. Ned. Prot. Bond (De Wijk, School-
str. 20) geen dienst. Rk Kerk zo 10.30.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds Wolt-
haus. Rk Kerk St. Jan za 7.30, zo 9.30; Chr.
Dienaark. zo 10. Meerburgkerk H. Rijndijk za 7,
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds
Dubbeldam. Geref. Kerk 9.30 ds Buikema,
6.30 drs V Kooij Oudewater. Remonstr. Gem.
geen diensten.
Sier: 'lk moest behoorlijk afkicken van 18 jaar Zaire'
(foto ANP)
