si
Fokker bouwt mee aan
astronomische satelliet
Hét antwoord op de grote vraag in de
genetica
Leven rond scheepswrakken in Noordzee
geeft inzicht in vervuiling van zeewater
Voor 50 miljoen stuursystemen en zonnepanelen
ZATERDAG 21 JULI 1990
REGIO
PAGINA 11
AMSTERDAM/LEIDEN -
Fokker Space Systems
(FSS), dat zich over enkele
jaren in Leiden vestigt, heeft
een contract gesloten voor
de bouw van enkele belang
rijke onderdelen van de as
tronomische satelliet SAX.
Deze kunstmaan moet on
derzoek doen naar röntgen-
bronnen in de ruimte. Fok
ker ontwerpt voor de satel
liet, die in de loop van 1993
wordt gelanceerd, het zoge
heten standregelsysteem en
de zonnepanelen.
Met de opdracht is een be
drag van zo'n 50 miljoen gul
den gemoeid. Het geld
wordt betaald door de Ne
derlandse ministeries van
onderwijs en wetenschap
pen en economische zaken.
In ruil voor de bijdragen mo
gen Nederlandse weten
schappers 15 procent van de
waarneemtijd van de satel
liet gebruiken.
SAX is bedoeld om wetenschap
pers meer inzicht te geven in een
groot aantal kosmische onderwer
pen in het Melkwegstelsel en daar
buiten. De satelliet zal vooral kijken
naar dubbelster-systemen waarvan
één van de sterren is ingestort tot
een zwart gat of een zogeheten neu
tronenster. Deze ingestorte sterren
trekken het gas weg uit de andere
ster, dat door de enorme zwaarte
krachtwerking vervolgens zo wordt
verhit dat het röntgenstraling be
gint uit te zenden. Althans, zo is de
theorie. SAX moet duidelijk maken
of een en ander inderdaad zo in zijn
werk gaat.
De satelliet zal bovendien de ker
nen van melkwegstelsels onderzoe
ken. Wetenschappers vermoeden
dat zich daarin zwarte gaten (objec
ten die zo zwaar en compact zijn dat
zelfs licht er niet uit'kan ontsnap
pen) bevinden die tot honderden
miljoenen keren zwaarder zijn dan
de zon. Ook in de buurt van deze
zwarte gaten wordt zeer krachtige
röntgenstraling geproduceerd.
Verder wordt SAX gericht op en
kele röntgenbronnen die soms plot
seling beginnen te stralep, om daar
na weer even plotseling uit te
doven. Wetenschappers hopen dat
de satelliet gegevens oplevert die
dit verschijnsel kunnen verklaren.
Verontreinigen
Eén van de belangrijkste onderde
len van de satelliet - behalve uiter
aard de instrumenten waarmee de
röntgenstraling kan worden geme
ten - is het standregelsysteem. Met
behulp van deze apparatuur kun
nen de wetenschappers de kunst
maan nauwkeurig op de verschil
lende bronnen richten en vervol
gens in de juiste positie houden.
Iets wat overigens, ook in de nage
noeg luchtledige ruimte, geen een
voudige zaak is.
"Het standregelsysteem is het
CULEMBORG Scheepswrak
ken, die op de bodem van de Noord
zee liggen, lijken gunstig te zijn
voor de visserij en geven bovendien
een beter inzicht in de stand van het
zeemilieu.
Onderzoek - uitgevoerd door in
genieursbureau Hans Waardenburg
in Culemborg - geeft een duidelijke
aanwijzing in die richting. In en
rond de wrakken leven grote scho
len kabeljauw. Ze zoeken er be
scherming, vertelt Waardenburg.
Zijn bureau doet onderzoek naar
wrakken voor de Nederlandse kust.
De overheid gaf hiertoe opdracht.
Scheepswrakken, constateert hij,
zijn prettige woonoorden voor vis-
Hoewel Waardenburg nog niet
echt hard kan maken dat er nabij de
wrakken meer kabeljauw zwemt
dan op andere plaatsen in de Noord
zee, denkt hij dat de kans vrij groot
is dat hiervan sprake is. Volgens
zijn zeggen heeft de zeebodem de
kabeljauw niet die faciliteiten te
bieden, die een scheepswrak wel
heeft. Een verhaal, dat ook voor an
dere zeedieren op gaat.
Inmiddels hebben de Culemborg-
se onderzoekers 25 wrakken één of
meermalen onderzocht. De feiten -
zeker voor wat de kabeljauw betreft
- liegen er niet om: de vis was in alle
gevallen in ruime mate vertegen
woordigd. Waardenburg noemt de
ze constatering van belang voor de
visserij omdat er rond de wrakken
met betrekkelijk goedkope stalen
netten kan worden gevist. De vis
sersschepen hoeven niet groot te
zijn en kunnen meteen betrekkelijk
licht motorvermogen op dure ka
beljauw vissen. Zware netten hoe
ven niet te worden voortgetrokken.
Nadelen
Nadelen zijn er ook, zegt hij. Sport
vissers met zeewaardige jachten
zijn er achter gekomen dat het vis
sen op kabeljauw bij wrakken een
lucratieve bezigheid is. Waarden
burg sprak eenmaal zo'n sportvis
ser die hem vertelde dat hij op één
dag niet minder dan twintig kisten
kabeljauw had gevangen. Allemaal
voor zichzelf, zei hij. Ingewijden
weten beter. De vis wordt beneden
hart van elke satelliet", zegt Eric
Boom, groepsleider standregeling
bij FSS. "Zonder dit systeem is de
kunstmaan onbestuurbaar en zijn
er dus ook geen waarnemingen mo
gelijk. Zo simpel ligt het".
Eén van de bekendste methoden
om een kunstmaan in positie te hou
den, zijn stuurraketjes. Die worden
bij SAX echter niet gebruikt.
Boom: "Ze zijn niet nauwkeurig ge
noeg, ze kunnen met hun uitlaatgas
sen de meetinstrumenten verontrei
nigen en, ook niet onbelangrijk, ze
hebben slechts een beperkte le
vensduur. Is de brandstof voor de
raketjes op, dan is de satelliet onbe
stuurbaar en dus waardeloos ge
worden".
Bij SAX is voor een systeem ge
kozen dat dergelijk nadelen niet
kent. "In deze satelliet wordt een
stelsel van zogeheten reactiewielen
ingebouwd. Dat zijn een soort vlieg
wielen die met behulp van elektro
magneten versneld en vertraagd
kunnen worden. Wanneer zo'n wiel
versneld wordt en dus, zeg maar,
een zet krijgt in één richting, zal de
satelliet zich langzaam in de tegen
overgestelde richting bewegen".
"Door zowel in de lengte-, hoogte
als breedte-richting reactiewielen te
plaatsen, kan een satelliet heel
nauwkeurig worden gericht. Het
aardige is ook dat het systeem een
vrijwel onbeperkte levensduur
heeft. Het enige wat je nodig hebt
om het te kunnen laten draaien is
elektriciteit, en die wordt in ruime
mate geleverd door de zonnepane
len - die voor deze satelliet trouwens
ook door Fokker worden ontwor
pen".
Het systeem dat FSS heeft ontwik
keld, is volgens Boom redelijk
uniek. Het is namelijk in grote mate
'zelfdenkend' "De computer die bij
dit systeem hoort, is zo geprogram
meerd dat het zelf doelen kan op
zoeken en zelf ongewenste bewe
gingen kan compenseren. Iets der
gelijks is overigens al vaker in Ame
rikaanse satellieten toegepast, maar
zelden of nooit in Europese. Dat
komt omdat wetenschappers hier
toch liever zelf de touwtjes in han
den willen houden. Ze hebben de
angst dat, wanneer de computer de
beslissingen voor een belangrijk
deel neemt, ze het risico lopen dat
de zaak op tilt gaat en de satelliet op
een gegeven moment reddeloos
verloren is".
"Dat is natuurlijk nooit helemaal
denkbeeldig. Maar wij geloven dat
dit risico toch betrekkelijk klein is.
De computerprogramma's die wij
gebruiken zijn inmiddels zodanig
uitgewerkt en uitgetest dat we de
garantie kunnen geven dat de zaak
vlekkeloos zal verlopen. De Eu
ropese wetenschappers zijn dat uit
eindelijk ook gaan beseffen".
Met het ontwerp en de bouw van
het standregelsysteem is een be
drag van om en nabij de 60 miljoen
gulden gemoeid. De kosten zijn zo
hoog, aldus FSS-voorlichter Erwin
Kroll, omdat het een eenmalig sys
teem is dat van begin af aan moet
worden opgebouwd. "Dit soort ap
paratuur kun je niet in serie bou
wen. Elke satelliet stelt namelijk an
dere eisen". Bij FSS zelf wordt ove
rigens niets gebouwd. Het bedrijf
ontwerpt en controleert en assem
bleert de onderdelen. De fabricage
wordt uitbesteed aan andere onder
nemingen.
De satelliet SAX die in de loop van '93 wordt gelanceerd.
Opwinding over Britse ontdekking van nieuw gen
LEIDEN - "Het is een uiterst be- de Peter Goodfellow stelden de A1 een groot aantal jaren is be- met twee X-chromosomen, die ei-
langrijke wetenschappelijke ont- Britten vast welk gen hoogstwaar- kend dat de chromosomen - de dra- genlijk een vrouw had moeten wor-
TTfiitfiliil/1 ic WiorTYiQQ oün (.rtUiirtiiïir imi.on+,irAAr/lainlr ie *mnr ?6rs van erfelnk materiaal in de cel- den. tocb een men. Of omgekeerd*
LEIDEN - "Het is een uiterst be
langrijke wetenschappelijke ont
dekking. Feitelijk is hiermee één
van de eerste, grote vragen van de
genetica beantwoord: waardoor
wordt het geslacht van een dier of
een mens bepaald. Dit ene gen dus".
De Leidse antropogenetici dr. E.
Bakker en drs. M.C. Wapenaar zijn
enthousiast over de ontdekking van
een groep onderzoekers van het
Londense Imperial Cancer Re
search. Onder leiding van de geleer
de Peter Goodfellow stelden de
Britten vast welk gen hoogstwaar
schijnlijk verantwoordelijk is
het geslacht van mensen, en moge
lijk ook dieren. "Daarmee wordt
een heel nieuw veld van onderzoek
ontsloten. Als dit gen ook inder
daad het juiste is, tenminste. Het
lijkt de meest aangewezen kandi
daat, maar er zal nog nader onder
zoek moeten worden verricht voor
dat we definitieve zekerheid heb
ben", stelt Bakker.
Directie: OR-Ursula niet gepasseerd
WASSENAAR De directie van de Robert Fleurystichting ontkent de
ondernemingsraad van de Ursula-kliniek in Wassenaar te hebben ge
passeerd bij de plannen voor de sluiting van deze klniek. "Wat nu op
tafel ligt is een voorgenomen besluit van de directie. De ondernemings
raad kan daarop advies geven. Pas na de advisering wordt het besluit
bekrachtigd", aldus economisch directeur H.J. Willemsen.
Begin deze week schortte de ondernemningsraad het overleg met de
directie op uit onvrede met de gang van zaken. Het personeel van de
kliniek werd vorige week ingelicht over de sluiting, de ondernemings
raad was toen officieel nergens van op de hoogte.
Volgens Willemsen was er sprake van misverstanden. Vanmorgen
zou naar zijn zeggen duidelijk zijn geworden dat een aantal onderne
mingsraadsleden er niet van op de hoogte was dat zij afgelopen dins
dag offcieel zouden worden ingelicht. "Dat misverstand is nu uit de
weg geruimd en na de vakantie nemen we het overleg weer op". De OR
overleg maandag met het personeel. Vooralsnog handhaaft de OR het
besluit het overleg op te schorten.
groot aantal jaren is be
kend dat de chromosomen - de dra-
erfelijk materiaal in de cel
kernen - op een essentieel punt ver
schillen. Vrouwen hebben twee zo
geheten X-chromosomen, mannen
een X- en een Y-chromosoom. Wat
nu echter precies de verschillende
geslachtskenmerken veroorzaakt,
was tot nog toe niet duidelijk. "Er
was een heel scala van mogelijkhe
den", geeft Bakker aan. "Het kon
zijn dat een reeks van genen (kleine
onderdelen 'van de chromosomen -
red.) hiervoor verantwoordelijk wa
ren, of slechts één gen. Nu is vrijwel
zeker geworden dat inderdaad één
gen op het mannelijke Y-chromo-
soom de bepalende factor is".
Versmelten
Bij hun onderzoek hebben de Britse
geleerden 'gebruikgemaakt' van pa
tiënten met een betrekkelijk zeldza
me ziekte. Wapenaar: "Het komt
voor dat bij de versmelting van een
zaadcel en een eicel een deel van de
chromosomen op een verkeerde
plaats aan elkaar hechten. Gebeurt
dat precies op de plaats waar het ge-
slachtsbepalende gen zit, dan kan
dit worden uitgeschakeld of wor
den overgedragen naar het vrouwe
lijke X-chromosoom".
"Als dat gebeurt, wordt een mens
met twee X-chromosomen, die i
genlijk een vrouw had moeten
den, toch een man. Of omgekeerd;
een individu met een X- en een Y-
chromosoom - feitelijk een man dus
- ontwikkelt zich tot een vrouw. In
Engeland hebben ze aan de hand
van die patiënten stukje bij beetje
het Y-chromosoom afgezocht totdat
ze het bewuste gen te pakken had
den".
Volgens Bakker kunnen straks,
als er definitieve zekerheid is, mo
gelijk ook andere erfelijke afwijkin
gen nader worden onderzocht. "Dit
gen bepaalt niet in zijn eentje alle
geslachtskenmerken. Die worden
weer bepaald door andere genen.
Ze worden echter wél door dit ene
gen aan het werk gezet. Nu we dit
weten, kunnen we stap voor stap
achterhalen hoe de hele ontwikke
ling plaats heeft".
Onvruchtbaarheid
Wapenaar en Bakker vinden de ont
dekking vooral van belang voor de
wetenschap. Veel toepassingen zien
ze nog niet. "Op één gebied na. Men
sen bij wie het geslacht is 'omgewis
seld', mannen met XX- en vrouwen
met XY-chromosomen zijn on
vruchtbaar. Lichamelijk zijn er bij
hen vaak geen afwijkingen te ont-
dekken, waardoor de oorzaak van
hun steriliteit onduidelijk kan blij
ven. Aan de hand van dit gen kan dit
wél worden vastgesteld".
Wapenaar: "Dat betekent echter
nog niet dat er ook iets aan die on
vruchtbaarheid kan worden ge
daan. De erfelijke fout heeft al heel
vroeg gevolgen; al in de achtste
week na de bevruchting. Daarvóór
kun je nog ingrijpen. Als je dat zou
willen tenminste, want dergelijke
handelingen bij mensen zijn op z'n
zachtst gezegd zeer omstreden.
Maar hoe dan ook, na de achtste
week is er niets meer aan te doen".
In de Britse pers zijn inmiddels
opgetogen artikelen verschenen,
waarin ook wordt gespeculeerd op
een nieuwe vorm van genetisch ma
nipulatie bij bijvoorbeeld runderen.
Door het gen bij pas verwekte stier
tjes te blokkeren, en het geslacht
dus te veranderen, zouden aanmer
kelijk meer koeien ter wereld ge
bracht kunnen worden. Wapenaar
en Bakker zien weinig heil in dit
soort zaken. "Ook dit ligt zeer ge
voelig. Bovendien zijn er wel een
voudigere methoden te bedenken",
meent Wapenaar. "Het belang van
deze ontdekking zit 'm toch vooral
in het fundamenteel wetenschappe
lijk onderzoek".
Archeologische
vondsten-dokter
onderzoekt
potten en scherven
LEIDEN - ledereen die een tuin
heeft, is het wel eens overkomen:
niets vermoedend sta je een beetje te
spitten en dan opeens stuit je op een
scherf. De fantasie slaat op hol. Dit
kon best eens een bijzondere vondst
zijn. De scherf komt op de schoor
steen te staan en wordt meestal
langzaafn maar zeker vergeten.
Alle 'toevals-archeologen' kunnen
de komende weken hun vondsten ter
beoordeling voorleggen aan een ar
cheoloog. Tijdens de tentoonstelling
'Wat een vondst' die tot en met 12 au
gustus in de Hortus Botanicus in
Leiden wordt gehouden, is elke zon
dag- en woensdagmiddag een 'ar
cheologische vondsten-dokter' te
consulteren. De dokter zit in de
Orangerie van de universiteitstuin
waar ook de expositie te zien is.
De eerste zondag (morgen) treedt
mevrouw Suurmond, hoofd, afde
ling archeologische bodemonder
zoek directie civiele werken van de
gemeente Leiden als dokter op. De
archeologen hebben wisseldiensten:
elk woensdag en zondag zit een an
dere archeoloog of kunsthistoricus
klaar om vragen te beantwoorden.
Hortulana Carla Teune zegt niet
te kunnen inschatten hoeveel men
sen op het 'spreekuur' zullen komen.
"Archeologie leeft bij heel veel men
sen". Teune zegt er nadrukkelijk bij
dat het spreekuur bedoeld is voor
mensen die in hun tuin een scherfje
of muntje heben gevonden. "Het is
dus niet de bedoeling dat mensen
die ergens een oude vaas hebben ge
kocht, die bij ons laten taxeren".
Tot half augustus wordt in de
orangerie materiaal uit de 14e tot en
met de 17e eeuw dat door de dienst
archeologisch bodemonderzoek van
de gemeente Leiden in de stad is ge
vonden, tentoongesteld. Teune vindt
het herbergen van een oudheidsex-
positie in de Hortus volstrekt voor
de hand liggend. "De tuin is zelf een
oude scherf'.
Bovendien worden in het deel van
de tuin dat titssen de Witte Singel en
de 5e Binnenvestgracht ligt, nog ge
regeld scherven aangetroffen. Eeu
wen geleden zijn er huisjes gesloopt
om plaats te maken voor de hortus.
"We leven hier dus op de oudheid",
aldus Teune. De expositie van oud
heden is gratis te zien en de dokter is
gratis te consulteren. Een normaal
hortuskaartje, a raison van één gul
den, moet wel worden aangeschaft.
Extra kanaal
voor nieuwe
televisie-zender
LEIDEN - Voor de komst van de te
levisiezender MTV-Europe hoeft
geen bestaande zender op het ka
belnet te wijken. Omdat de 18 tele
visiekanalen van Stadskabei Lei
den volledig zijn gevuld, wordt
MTV een kanaal beschikbaar ge
steld dat tot nu toe werd vrij gehou
den voor digitale radio-uitzendin
gen. Een woordvoerder van Stads
kabei verwacht de eerste jaren geen
ontwikkelingen op dat terrein.
MTV is nu al te zien in Leiderdorp
en vanaf half september ook in Lei
den. De gemeente Warmond twij
felt nog over de toelating van deze
zender. De andere regiogemeenten
MTV niet toe te laten.
Tienduizenden gezonken schepen bewijzen vissers goede diensten
-
L. -"'Hf li ■ih-rtfrttw-i
*i J
rJ
Naar schat
ting liggen er
meer dan vijf
tigduizend
wrakken op de
bodem van de
Noordzee waar
van tienduizend
op Nederlandse
bodem. Een aan
tal wordt regel
matig onder
zocht. (foto GPD)
de gangbare prijs aan de handel ver
kocht. En dan nog is dat een aardige
bijverdienste. Inmiddels hebben de
beroepsvissers er bij de minister op
aangedrongen om tegen deze illega
le vangst en handel passende maat
regelen te nemen.
Vissen met stalen netten rond de
wrakken heeft nog een nadeel.
Waardenburg zegt dat grotere die
ren er soms in verstrikt raken en
doodgaan. Als voorbeeld noemt hij
bruinvissen en kleinere walvissen
die andere onderzoekers erin heb
ben aangetroffen.
Het is het Culemborgse bureau
niet alleen om de kabeljauw te
doen. De vraag waarop Waarden-
burg en zijn team antwoord moeten
geven is wat er in, op en nabij de
scheepswrakken leeft. Daarvan
hebben zij zich inmiddels een aar
dig beeld kunnen vormen. Vier jaar
lang struinden zij de gezonken
schepen af. Hun conclusie: er leven
meer dan honderd grotere diersoor
ten rond de wrakken.
dar> op de zeebodem zelf. Met die
naar boven gehaalde informatie be
paalt de overheid of wrakken moe
ten worden opgeruimd of dat er
wellicht kunstmatige eilanden moe
ten worden aangelegd waar dan
eenzelfde klimaat ontstaat als rond
de gezonken schepen.
Bezaaid
De 25 wrakken die Waardenburg en
zijn team hebben onderzocht, zijn
maar een fractie van de hoeveelheid
die er op de zeebodem ligt. Alleen
op de Nederlandse bodem liggen er
zeker tienduizend. Over de hele
Noordzee moeten dat er meer dan
vijftigduizend zijn schatten de des
kundigen. De wrakken zijn een
unieke onderbreking van de zeebo
dem die aan een saai zandlandschap
doet denken. Een verlaten vlakte
die de intensieve visserij elk jaar ze
ker twee keer helemaal afgraast. De
gezonken schepen zijn daarom een
stevig houvast voor allerlei wezens,
zo is uit het onderzoek duidelijk ge
worden.
Eén wrak herbergt net zoveel le
ven als vele hectaren zeebodem.
"Zie het maar als een kunstmatig
rif', legt Hans Waardenburg uit.
"Van alles leeft er. Dus ook kabel
jauw die juist daar volop wordt ge
vangen. Ik weet dat ze in Japan met
opzet afval als autobanden en au
towrakken in zee gooien. Op die ma
nier ontstaat er een vergelijkbaar
kunstmatig rif, dat veel meer voed
sel produceert dan de zee uit zich
zelf doet".
Hans Waardenburg hoopt via het
onderzoek ook wat meer aan de
weet te komen over het milieu in de
Noordzee. Niet alleen wordt zij om
ringd door industrielanden, tevens
komen er enkele vuile rivieren
(denk aan de Rijn) op uit. Wanneer
er diersoorten zijn die op alle wrak
ken leven dan kan hun 'gezondheid'
wellicht als maatstaf gelden die iets
meer zegt over de kwaliteit van het
water. Duikers volgen en inventari
seren het leven rond de scheeps
wrakken nu vier jaar. Oude en nieu
we wrakken komen aan bod. Nieu
we worden elk jaar weer bezocht.
Zo kan worden bekeken welke ver
anderingen zich in de loop der jaren
voordoen.
Het werken bij wrakken die in de
Tweede Wereldoorlog tot zinken
zijn gebracht is niet zonder gevaar.,
Dikwijls ligt er munitie. Koperen
granaten die nog net zo glimmen als
vijfenveertig jaar geleden. De erva
ring van Waardenburg is dat rond
praktisch elk wrak vissers netten
hebben verspeeld. Bijzondere din
gen heeft hij eigenlijk nooit aange
troffen. Of het moet een duikboot
uit de oorlogsjaren zijn.
Maar een geldkist is hij nooit te
gengekomen. Zoeken ze er wel
naar? "Nee", zegt hij, "daar heb je
geen tijd voor. Je kunt maar dertig
minuten onder water blijven. Dus
moet je je tijd zo efficiënt mogelijk
besteden. Uitkijken naar aardig
heidjes hoort daar niet bij hoewel de
verleiding soms groot is. De men
sen die duiken zijn heel zorgvuldig
geselecteerd en weten wat ze moe
ien doen als ze onder water zijn.
Ach, het komt wel eens voor dat ze
met een bordje onder de arm naar
boven komen. Maar dat kwamen ze
dan toevallig tegen. De loop van een
kanon doorzagen of een patrijs
poort zorgvuldig losschroeven, nee,
dat is er echt niet bij".
Honderd jaar geleden stond er
in de krant:
- In het begin der volgende
maand zal het getal bakkerijen
te dezer stede weder met één wor
den vermeerderd. Het perceel
Haarlemmerstraat No. 214,
vroeger woonhuis, is daartoe
verbouwd geworden. In dat
pand zal dan gevestigd zijn eene
brood, beschuit- en kleingoedfa-
briek, onder den naam van „het
Anker". Het voorste gedeelte is
tot winkel hervormd, waar de
verschillende artikelen zullen
voorhanden zijn; verder bevat
het een lokaal, voor de koekbak-
kerij bestemd, en daarachter
grenst, waar vroeger tuin was,
de brood- en beschuitbakkerij.
Het bakken geschiedt door mid
del van een heetwateroven met
dubbele bakvloer, van zeer
grooten omvang, voor het doel
geheel nieuw ingericht. Het ge
heel is naar de nieuwste eischen
der tijds uitgevoerd en ontwor
pen door den heer D. Veilbrief,
den bekenden architect alhier.
- Van hier is hedenmorgen naar
Den Helder overgebracht een 16-
jarige jongen, die, om kermis te
houden, zijn ouderlijke huis was
ontloopen, maar spoedig weer
opgespoord werd.
Vijf en twintig jaar geleden:
- Vijfdaagse schoolweek. Voor
Leidse openbare en bijzondére
kleuter- en lagere scholen.
Voor de Leidse openbare en bij
zondere kleuter- en lagere scho
len krijgt de vijfdaagse school
week een permanent karakter.
Nadat met deze schoolweek in de
zomermaanden een proef was
genomen, hebben de gemeenten
en de schoolbesturen van het her
vormd, gereformeerd en r.-k. on
derwijs thans besloten om voor
alle scholen gedurende het gehe
le cursusjaar de vrije zaterdag
door te voeren.
ULO blijft zes dagen. Van deze
regeling profiteren ook de leer
lingen van de openbare en bij
zondere b.l.o.- en v.g.l.o.-scholen.
Voor het u.l.o. blijft evenwel de
zesdaagse schoolweek gehand-
haaft.
