'Amsterdamse
theaters niet
te goedkoop'
Geslaagde zomerzotheid van Kaandorp
Nachtmerries van
William Forsythe
Jetses* zondagochtend-wereld opnieuw te kijk
Lokaties voor
architectuur
wedstrijd
Museum Huis
Doorn twee
jaar dicht
Rijke miniaturen en eenvoudig aardewerk
In Leidse Antonius Nachtclub
iOt en Sien in Venlo
JDEfJ
tend-wereld, met door-en-door bra
ve kinderen, blijmoedige ouders,
een spinnende poes en een altoos
gezellig brandend waxine-pitje on
der de theepot."
Toch is het de bedoeling, aldus de
catalogus bij de tentoonstelling, om
het werk van Jetses' "te presente
ren tegen zijn historische achter
grond, zoveel mogelijk ontdaan van
de nostalgische gevoelens waarmee
er vanuit onze tijd meestal naar
wordt gekeken."
Aangetoond wordt bij voorbeeld
hoe Jetses de kar-met-paard moest
verwisselen voor de vrachtauto en
de plusfour voor de korte broek. En
ook hoe hij na 1945 voor de uitgaven
in de Oost de Japanse tokohouder
diende te vervangen door een Indo-
Verder wordt er veel achter
grond-informatie gegeven, onder
meer afkomstig uit corresponden
tie. Het initiatief voor de expositie
en de catalogus werd genomen door
Rik Vos, docent aan de Rijksuniver
siteit van Groningen. Hij zocht in de
archieven van Wolters-Noordhoff
en in de nalatenschap van Jetses.
Hij vond correspondentie tussen
uitgever en illustrator, declaraties
en oorspronkelijke illustraties. Bij
de Stichting Cornelis Jetses waren
circa 1500 prenten te vinden, waar
onder vele probeersels.
Van al deze vondsten is materiaal
te zien op de tentoonstelling en in
de catalogus. In die catalogus staat
overigens ook een artikel van
Rudolf Geel, docent taalbeheersing
aan de Rijksuniversiteit in Amster
dam, over de "functie van het beeld
bij het onderwijs in de schrijfvaar
digheid".
Uit alle door Vos verzamelde ge
gevens blijkt dat Jetses, in vijftig
jaar, aan ruim negentig publicaties
van Wolters heeft meegewerkt. Hij
deed dat altijd als free-lancer, maar
hij was "verkleefd" aan Wolters.
Veel problemen zijn er in de sa
menwerking niet geweest. Alleen
helemaal aan het begin, in 1902, vie
len de declaraties van Jetses wat te
gen. Jetses heeft ook, tot in de jaren
dertig, proberen toestemming te
krijgen ook voor anderen te wer
ken. maar kreeg daar van Wolters
slechts zelden toestemming voor.
De uitgeverij had hem nu eenmaal
graag exclusief.
Fragment uit 'Slingerland' door het Ballett Frankfw,
AMSTERDAM (GPD) De toegangsprijzen van de grote
Amsterdamse theaters - Muziektheater. Stadsschouwburg,
Carré en Concertgebouw - zijn relatief hoog in vergelijking
met theaters in andere Nederlandse plaatsen en ongeveer
hetzelfde als in buitenlandse grote steden als Londen, Pa
rijs en Berlijn. Er is daarom absoluut geen aanleiding de
prijzen te verhogen, zoals in politieke (VVD en CDA) krin
gen wordt voorgestaan. Dat concluderen de directies van
de vier theaters en het Amsterdamse Uitburo (AUB) uit on
derzoek dat in hun opdracht is uitgevoerd door de Boek
manstichting.
Vooral het Concertgebouw bleek in ning met abonnementsprijzen ot
de onderzoeksperiode (oktober/no
vember 1989) relatief duur met toe-
gansprijzen van 22,50 tot 80 gulden.
Ook operavoorstellingen waren in
het Amsterdamse Muziektheater m
duurder dan elders in Nederland, legenWlCnt
met prijzen tot 80 gulden. Zij het dat De theaters
ook de goedkoopste prijs, 20 gulden
voor de duurste rang, in de Stopera
werd genoteerd.
andere kortingen, noch met de kwa
liteit van de plaatsen. De onderzoe
ker beschikte niet over cijfers van
de bezettingsgraad van de theaters.
AUB hopen met de
uitkomsten tegenwicht te bieden
aan de opvatting binnen de politiek
dat Nederland zijn podiumkunsten
Voor ballet en dans zijn Carré met hoge subsidies onnodig goed-
(niet gesubsidieerd) en de Stopera koop houdt. Volgens AUB-direc-
het prijzigst met kaartjes van 22,50 teur Arthur va:
tot 60 gulden voor de duurste ran- het standpunt
gen, terwijl de Stadsschouwburg WD'er Voorhoeve en de vorige r
Amsterdam het duurst uit, met prij- kracht",
zen tot 40 gulden. Uit de teruggelopen belangstel
ling voor het Holland Festival dat
Internationaal gezien liggen de vorig jaar verhoogde prijzen instel-
Amsterdamse prijzen rond het mid- de, zou blijken dat in Nederland
den. In buitenlandse operahuizen geen ruimte is voor 'status-bevesti-
worden weliswaar vaak veel hogere gende toegangsprijzen voor de
entrees geheven (zoals in het Lon- champagnedrinkers'. Met name het
dense Royal Opera House met 290 Muziektheater vreest publiek te
gulden voor de duurste plaatsen), verliezen bij verdere prijsverhogin-
ook veel lagere (7,50 gulden gen, omdat veertig procent
voor een staanplaats
Royal Opera House e
Kungligatheater in Stockholm).
Het onderzoek houdt geen reke-
hetzelfde bezoekers afkomstig is uit omrin-
4,50 in het gende plaatsen. Die zouden gaan
kiezen voor een goedkoper theater
in de buurt.
AMSTERDAM (ANP) - De ge
meenten Apeldoorn, Breda en
Zaanstad hebben locaties beschik
baar gesteld waarvoor jonge archi
tecten in het kader van de architec
tuurprijsvraag .Europan' hun ont
werp kunnen indienen. Dit is giste
ren in de Beurs van Berlage in Am
sterdam bekendgemaakt door de
stichting Europan Nederland.
Het is de tweede keer dat de Euro
pan wordt georganiseerd. Dit Eu
ropese programma voor nieuwe ar
chitectuur is bedoeld om de inter
nationale uitwisseling van ideeen
en ervaringen op het gebied van ar
chitectuur en stedebouw te bevor
deren. Het onderwerp voof de prijs
vraag is dit keer 'Wonen in de stad.
revitalisering van stedelijke loca
ties'.
In het najaar zijn alle deelnemen
de Europese steden uit veertien lan
den bekend en kunnen de architec
ten besluiten voor welke locatie zij
een ontwerp willen indienen. Zo
werd vorig jaar door het Utrechtse
architectenduo Sluijmer en Van
Leeuwen een prijs gewonnen voor
een Griekse locatie.
De eerste prijsvraag werd in de
cember 1989 afgesloten met een ten
toonstelling in het Centre Pompi
dou in Parijs. Europan wordt mede
mogelijk gemaakt door steun van
het ministerie van welzijn, volksge
zondheid en cultuur en het bedrijfs
leven.
OVERLEDEN De Amerikaanse
jazz-zangeres June Christy is op 64-
jarige leeftijd overleden. De door
haar fans als 'misty miss Christy'
aangeduide zangeres gold als éen
van de grote namen in de moderne
jazz. Tot vijf jaar geleden, toen haar
ziekte een einde maakte aan haar
carrière, trad zij op met het orkest
van Stan Kenton.
VENLO (ANP) - "We hebben
ze weer met genoegen beke
ken." Dat zei één van de direc
teuren van de Groningse uitge
verij Wolters (toen nog geen -
Noordhoff) altijd als hij weer
een zending illustraties had ont
vangen van Cornelis Jetses
(1873 - 1955). Het is ook de titel
waaronder het Goltziusmuse-
um in Venlo tot en met 2 sep-
DOORN (ANP) Museum Huis
Doorn, in de provincie Utrecht,
sluit op 3 september zijn poorten
voor een omvangrijke restauratie.
Het dak en het souterrain zijn aan
vernieuwing toe. Het kasteel gaat in
IIjuni 1992 weer open. Het kasteel
was van 1920 tot 1941 woonplaats
van ex-keizer Wilhelm II van Duits-
j land. De laatste keizer van het Duit-
ï'se rijk heeft er ook zijn laatste rust-
cei|plaats gevonden.
de» Het gebouw, waarvan slechts de
e?j ronde hoektoren aan de middel-
Si<jeeuwse oorsprong (1322) herinnert,
orihverd in de 17de-18de eeuw ingerij-
isejpend verbouwd.
huj Huis te Doorn doet sinds 1948
jtrqdienst als museum. Het bezit een
aanzienlijke collectie kunstobjec-
i van Wilhelm II. De laatste the-
-tentoonstelling 'De keizer ge
kiekt' duurt tot en met 2 september.
OjlZij omvat foto's van de vorst van ba-
gébv tot zijn dood.
tember Jetses' werk voor het la
ger onderwijs laat zien: illustra
ties voor boekjes en leesplank-
jes en natuurlijk de schoolpla
ten.
De Nederlanders die in de eerste
helft van deze eeuw zijn geboren,
hebben vaak mede dank zij Jetses
leren lezen en schrijven. Hij teken
de immers het aap-noot-mies-lees-
plankje en ook de avonturen van Ot
en Sien, het tweetal dat door de au
teurs Scheepstra en Ligthart voor
het onderwijs was bedacht.
Het werk van Jetses wordt niet
echt meer voor het onderwijs ge
bruikt, maar het is nog steeds popu
lair. Toen er ongeveer twintig jaar
geleden een golf van nostalgie uit
brak, leefde de belangstelling voor
Jetses op. Die belangstelling is ei
genlijk niet meer ingezakt. Wie ver
lustigt zich nu niet graag eens aan,
zoals een medewerker van het Golt-
het noemt: "Een tijd
het gezin als hoeksteen van
de samenleving gold en de natuur
nog onbedorven leek. De wereld die
vloeide uit de tekenpen van Jetses
was de geïdealiseerde zondagoch-
EXPOSITIE - De 87-jarige Lily
Eversdijk Smulders, schilderes,
schrijfster en wereldreizigster, ex
poseert tot 27 augustus in het Muse-
on in Den Haag. De overzichtsten
toonstelling 'Passie voor verre vol
ken' toont de portretten die zij op
haar verre reizen maakte.
Lily Eversdijk Smulders kan te
rugzien op een avontuurlijk leven.
Op haar 22ste werd zij na haar rech
tenstudie griffier in Nederlands-In-
dié. Tien jaar later besloot zij zich al
leen nog aan de kunst te wijden en
nam ze schilderles op Bali. Vanaf
dat moment reisde zij veertig jaar
lang tekenend, schilderend en later
ook schrijvend over de wereld.
In galerie Amber
Met Ballett Frankfurt in Holland Festival
kommen lijken van metaal, zo
dun zijn ze. andere lijken van leer,
zo ruw zijn ze. Geen twéé kom
men zijn het zelfde en niet één
kom is regelmatig. Jan van Houdt
boetseert zijn aardewerk zonder
de hulp van een draaischijf.
Aan de wanden van galerie Am
ber hangen eigentijdse miniatu
ren uit India. Daar mag je niét
aankomen en dat is ook niet no
dig. Het volstaat om met bewon
dering te kijken naar het Fijne
schilderwerk op handgeweven
zijde of eeuwenoud papier. De
heldere kleuren van natuurlijke
pigmenten (planten en stenen)
hoef je niet eerst aan te raken om
ze mooi te vinden. Het zijn illu
straties van historische hof- en
jachtscènes, liefdesgeschiedenis
sen en religieuze verhalen. De mi
niaturen zijn afkomstig uit Kis-
hangarh, een oud Indisch schil
derscentrum, waar al eeuwenlang
minaturen worden gekopieerd,
met traditionele materialen en
technieken. Een knap staaltje
vakmanschap. De miniaturen in
galerie Amber zijn eigentijdse ko
pieën naar hoofdzakelijk zestien
de en zeventiende eeuwse origi
nelen.
De miniaturen zijn heel decora
tief. Dat komt door de aaneen
schakeling van patronen op kle
ding, tapijten en architectonische
details in de voorstelling. De toe
schouwer kijkt meestal vanaf een
vrij hoog standpunt op de scène
neer. Er is heel veel te zien op zo'n
miniatuur. De kunstenaars heb
ben zich toegelegd op een uiterst
precieze weergave van details.
Traditiegetrouw worden de mi
niaturen omlijst door een bor
deaux-rode of donkerblauwe
rand. Hierop zijn gouden bloe
men, planten en dieren geschil
derd. Het kwistige gebruik van
goud en zilver geeft de illustraties
een kostbaar aanzien. Een schril
contrast met de eenvoudige aard
ewerk kommen en schalen van
Jan van Houdt.
Ze horen niet bij elkaar, het aar
dewerk en de miniaturen. Mis
schien houdt u van beide: dan
heeft u geluk.
LISETTE OOMEN
Brigitte Kaandorp. Band: Lou van Dijk (gi
taar), Thijmen Jansen (bas). Karei de Vries
(toetsen), Frank de Mast (drums), Huub de
Boer (trompet en zang) en Marcel van der
Linde (percussie). Gezien en gehoord in het
Antonius Clubhuis. Aldaar elke avond (aan
vang 21.30) tot en met zondag.
LEIDEN "Hartstikke leuk dat
u er allemaal bent, ja, echt hart
stikke leuk, na moeilijke tijden,
hoewel, dit liedje gaat nu juist
over moeilijke tijden. Het is van
ja ze is nu met Sören Lerby, ja,
dus moeilijke tijden, maar hart
stikke leuk". Waarna Tekla Paard
alias Brigitte Kaandorp, wie an
ders, een hartverscheurend 'Tel
kens weer' inzet op een manier
die Willeke 'Rooie Sien' Alberti
nooit bedoeld, of beter, nooit ver
zonnen zou kunnen hebben.
Zoals Freek de Jonge zijn werk
een nieuwe dimensie gaf door
met het Willem Breuker Collec
tief muziektheater te maken, zo
nam Brigitte Kaandorp voor het
eerst gisteren ook een live band in
de arm om een andersoortig mu
ziektheater te brengen. Op Aruba
kwam de 28-jarige cabaretière de
Leidse drummer van Seth Gaai-
kema, Frank Schermer Voest, te
gen. Zijn eigen muzikanten wer
den rondom Kaandorp en haar
'manager Tony Onderwater' ge
groepeerd om het Antonius Club
huis een week lang in een nacht
club om te toveren. Met succes,
want al bij binnenkomst verdwij
nen de gedachten aan dansavond
jes in de jaren vijftig. Stoelen en
tafels staan losjes geschikt, er
wordt zelfs bediend en de tech
nisch knap variërende belichting
doet de rest.
Funk, latin, blues, smartlap, de
bossa nova kwamen gisteren al
dan niet met een subtiele knipoog
aan bod. Brigitte Kaandorp (Te
kla Paard, Dolly Overhead) als
louter 'zangeres' kan twee uur
boeien, maar wanneer Kaandorp
even op adem kwam om zich te
verkleden, verraste de band op
zich zelf ook: met een aan Leideh
aangepaste vertaling van Stings
'Bourbon Street' bijvoorbeeld.
Trompettist Huub transformeer
de in een zanger en betrad als een
stevig huppelende tapdanser of
'like a sexmachine' de uitloper
van het podium. Maar als in een
echte nachtclub verstomde het
geroezemoes pas bij de soms wat
'moeilijke' opkomst van de ster.
Zo moest de schuchter-vals zin
gende Overhead met een pepmid
del op de been worden gehouden.
Daarna kwamen de sterallures
aan het eind van 'Cry me a river'
of 'Am I blue' ("Ben ik blauw?")
met een krijsende slotakkoord.
Zeer geestig is ook de muzikale
grap die met Mary Servaes' 'Mexi
co' wordt uitgehaald.
Zeker weten we nu dat Kaan
dorp zich in elk geval als een soort
jazz-zangeres staande houdt, zelfs
met nauwgesnoerde kleding aan.
Aan het eind van de avond kreeg
het grotendeels jonge publiek
waar het deels ook voor hoopte te
komen: Kaandorp als Kaandorp
("Ja ik kan de tijd wel volkletsen,
daar heb ik zo'n beetje het patent
op"). En toen zong ze haar quasi-
naïieve en daardoor quasi-senti-
ment^le nummers als 'Ik wou dat
ik een radiografisch bestuurbare
zeilboot was', eindigend met een
happy ending (een diepuithalend
'Ik ben gelukkig'), en het met de
onvermijdelijke ukelele ingeleide
'het was in jouw bolide dat het ge
schiedde', met een Kaandorpse
muzikale stijlbreuk aan het eind,
gevolgd door eindeloos gepraat
Brigitte Kaandorp als Tekla Pac
van Brigitte over een toegift.
Kaandorp met band: een warm
aanbevolen zomerzotheid, die
i in haar Leidse nachtclub.
(foto Henk Bouwman»
nog zes keer de Antonius Nacht
club in haar greep houdt.
EMIEL FANGMANN
Expositie: Eigentijdse Indiase miniaturen en
aardewerk van Jan van Houdt. Galerie Am
ber, Hooglandse kerkgracht 8, Leiden. Tot
19 augustus te bezichtigen op woensdag tot
en met zondag van 11.00 tot 17.00 uur.
LEIDEN - 'Aanraken S.V.P.'. Het
lijkt een vergissing, maar het
staat er heus: op het bordje in Ga
lerie Amber, bij de kommen en
schalen van de Rotterdamse kera
mist Jan van Houdt.
'Galeriehoudster I. Roefs-de
Wit, legt uit waarom het bordje
daar ligt. Aardewerk moet je voe
len om te ervaren hoe mooi het is,
hoe knap het is gemaakt en hoe
lekker het in je hand ligt. De kom
men en schalen staan verspreid
op de vloer. Een enkele is de eer
ten deel gevallen om op een sok
kel te mogen staan- Het liefst zag
mevrouw Roefs dat de bezoekers
eigenhandig een kom van hun
keuze op de sokkels plaatsten.
Kijk, dat is nou toch aardig van
mevrouw Roefs. Door jarenlang
musea en exposities te bezoeken
heb ik de kinderlijke drang om al
les aan te willen raken verloren.
Nu mag het, nu verwacht men het
zelfs van mij, en nu durf ik het
niet zo goed.
Maar ik hèb het aangeraakt, dat
aardewerk van Jan van Houdt en
het voelt goed aan. Sommige
Holland Festival. Ballett Frankfurt met Slin
gerland I; II en III (wereldpremières) en New
Sleep (1987). Choreografie: William Forsy
the. Muziek: Thom Willems (Gavin Bryars).
Gezien op 25 juni in het Muziektheater in
Amsterdam alwaar nog vanavond. Op 28 en
29 juni: Limb's Theorem.
AMSTERDAM Twee jaar gele
den was hij de absolute klapper
van het Holland Festival: de van
origine Amerikaanse choreograaf
William Forsythe (1949). Zijn ge
zelschap Ballett Frankfurt over
weldigde de toeschouwers in de
voorstelling 'Impressing the
Czar' met een spektakel aan dans,
theater, muziek en lichtshows.
Op geniale en hilarische wijze
voorzag Forsythe het klassieke
ballet genadeloos van commen
taar en het theater werd in een ra
zend tempo van alle zekerheden
ontdaan. De heren werdep heuse
ballerina's en teksten als "U
vraagt zich natuurlijk af wat we
hier allemaal mee bedoelen" zet
ten elke mogelijke betekenis op
een zijspoor. Het was een postmo
dern zootje maar o zo gestructu
reerd.
Forsythe's naam was in Neder
land nu definitief gemaakt. De
aanhangers hadden al eerder met
zijn werk kennis gemaakt via het
Nederlands Dans Theater waar
voor hij begin jaren tachtig cho
reografeerde en tijdens het gas
toptreden op het Holland Dance
Festival van 1987. Drie jaar daar
voor had Forsythe het lichtelijk
ingesufte Ballett Frankfurt over
genomen en in een mum van tijd
bracht hij wonderbaarlijk sterke
dansers voort.
De verwachtingen waren nu
dus weer hoog gespannen. De ge
ruchten gingen dat Forsythe zich
de laatste tijd in zijn speurtocht
naar wat danstheater nu eigenlijk
is, wat meer toelegde op de dans
zelf. Die geruchten lijken in het
eerste van de twee programma's
te kloppen. Een half jaar geleden
was het dansantere 'Slingerland
I' in Duitsland in première ge
gaan, in Amsterdam gingen deel
twee en drie in première. Van het
adembenemende en hectische
spektakel zijn inderdaad nog
slechts restanten over en niet al
leen in die zin was het een teleur
stelling.
'Slingerland' bestaat volgens
het programmaboekje uit frag
menten van Forsythe's herinne
ringen, dromen en visioenen. De
sfeer die daarbij past is... drome-
,rig en associatief. De muziek van
de Nederlandse componist Thom
Willems, die eerder altijd zo'n
zwepende en vervreemdende
kracht had, is nu opvallend lang
zaam, melodieus en 'traditioneel'.
In het derde deel gebeurt er ogen
schijnlijk niet meer dan het voor
zichtig aan een touw optakelen
van vijf dansers die vervolgens
stil blijven hangen. In het eerste
deel ontvouwt zich al een Becket-
tiaans desolaat landschap van rot
sen waarin twee zwerverstypes
zich ophouden. Al kronkelend
proberen zij zich in evenwicht te
houden terwijl uit de vloer een
aantal hoofden en armen van dan
sers steken. Met keien schrijven
zij "de geschiedenis van het m
selijk lichaam", uitgebeeld door
de andere dansers. Dat wil zeggen
dat ze voortdurend uit het lood
bewegen en uit hun assen draai
en. Als geen ander voegt Forsythe
op die manier een ongekend leni
ge vrijheid aan de klassieke poses
toe maar dat had hij jaren geleden
ook al gedaan.
In deel twee van 'Slingerland'
komen Forsythe's nachtmerries
aan bod: het tempo en het the
atrale gehalte worden opgevoerd
in een, wat hij zelf noemt, vaude
ville macabre. De ouderwetse
chaos slaat toe en punkers met
messen bevolken het toneel. Har
de lichtovergangen zetten regel
matig een groepje klassiek bewe
gende dansers totaal in het don
ker en bordkartonnen steengooi-
ers worden tegen de grond ge
smakt. Stoicijns bewegen de
zwervers in de krioelende massa
alsof zij niet weten wat ze met een
mes aan moeten. Forsythe venti
leert zijn filosofische twijfels pp
de t-shirts van de dansers; aan de
voorkant staan woorden als 'less,
either, isme en is', aan de achter
kant hun tegenhangers 'more, or
Deel twee dus als een restant
van de oude Forsythe. In één en
drie keert hij terug naar de dans
en het lichaam. In zijn zoektocht
kan hij deze keer echter niet over
tuigen. 'Slingerland' laat als ge
heel toch een te willekeurige in
druk achter. Misschien heeft For
sythe nu wat meer/minder tijd no
dig.
INGRID
VAN FRANKENHUYZEN
