1)Al«wtie
Marken blijft een apart eiland
ANDERE KIJK
Toeristen komen niet verder dan Sijtje Boes
rn
VAKANTIEVERVOER DOOR HEEL
NEDERLAND
VRIJDAG 22 JUNI 1990 -
oostwal natuurlijk. Foto's van de
door schotsen bedreigde vuurtoren
haalden de wereldpers, maar echt
angstig was het pas in de winter van
'50/'51 toen bij de Rozewerf het ijs
was opgerukt tot aan de voordeuren
van de huisjes. Nu hebben de
Markers, op een paar meter buiten
de dijk, ijsbrekers gebouwd.
Schuin uit het water stekende
dikke balken die de schotsen
omhoog tillen en terug kieperen.
Ze hebben zich altijd goed kunnen
verdedigen, de Markers. En bang
zijn ze voor niemand. Zelfs niet voor
de duvel. Een keer luidde de koster
van de Hervormde Kerk de klok pas
om kwart over negen in plaats van
om negen uur. "Hoe kan dat Jan?"
De koster: "Toen ik naar boven
ging, zag ik de duivel op de trap
zitten. Dus ben ik eerst even naar
beneden gegaan om een stok te
halen. Daar heb ik 'm mee weg
gejaagd."
Heel goed van Jan. Want stel je voor
dat de duvel was gebleven en - om
maar meteen het ergste geval bij de
kop te nemen - een Marker tot het
katholicisme had bekeerd. Zoals
die arme drommel van een Grietje
Schouten. Of schilder Jan Moenis
die doofstom was en daarom liever
'het zichtbare geloof aanhing dan
het sobere protestante zoals dat op
Marken wordt gepredikt. De enige
twee op Marken geboren
katholieken, Grietje en Jan. En
daarom alleen al legendarisch. Op
heteiland, maar ook op de wal. Jan
omdat hij zo 'akelig lief kon
schilderen (voor zijn werk worden
nu topprijzen betaald) en Grietje
omdat er na haar overlijden in
januari 1947 (tbc) een piepklein
boekje onder de titel 'Grietje
Schouten, een overwinning der
eucharistische genade' verscheen.
'Fel in de leer'
Daarin wordt het meisje door een
pater beschreven als iemand die
ondanks helse pijnen 'glimlachend
verstarde in de dood' en 'stierf als
een heilige'. Ouderen op Marken
herinneren zich nog goed hoe de in
het zwart geklede familie op een
sombere winterochtend in de haven
de schaatsen onderbond en
zwijgend de wit bevroren Gouwzee
opreed op weg naar haar begrafenis.
"Een indrukwekkend gezicht"
volgens een vrouw die zegt zelf
Nederlands Hervormd te zijn,
"maar niet fanatiek".
Van het type 'fel in de leer' schijnen
er op Marken overigens nog altijd
voldoende voor handen te zijn. Men
schijnt wat aardiger voor elkaar te
worden, maar nog niet eens zo heel
lang geleden schetste een
waarnemer een vergadering van het
schoolbestuur als 'heidens onder de
heidenen', zo heet ging het er tussen
de broeders en zusters aén toe. En
tussen de kerkeraden onderling
kan het bij tijd en wijle ook flink
donderen. Markers nemen geen
blad voor de mond. Zelfs niet tegen
een toevallige bezoeker die vraagt
waar de sleutels van de
begraafplaats te krijgen zijn.
Zonder enige introductie krijgt de
'moderne jeugd van tegenwoordig'
meteen van onder uit de kan. "Ze
zitten de hele avond met hun bek
dicht naar dat vieze kassie te kijken.
Er is geen gezelligheid aan".
Volgt een verlekkerde terugblik op
die goeie ouwe tijd toen de kinderen
in de winter in de haven nog
schotsen moesten hakken, zodat
moeder die kon smelten. Met dat
water kon het gezin zich schoon
soppen, werd de was gedaan en de
vloer gedweild, zodat de ton (met
regenwater) kon worden gespaard.
Een waterleiding was er niet in die
tijd en het elektrische licht kwam
pas in 1931. Vlak voordat ene
Ringeling de radiodistributie op het
eiland introduceerde. Voor een
rijksdaalder in de maand. "Zo mooi
was dat, konden we naar
hoorspelen luisteren... Maar
waarom moet u die begraafplaats
op? Die is alleen op
zaterdagihorgen open. Wij Markers
leggen nooit bloemen bij graven.
Dat hoort niet"
Een kalere dan de begraafplaats van
Marken vind je nergens. Slechts
links achteraan staan een paar
grafstenen. Verder alleen houten
paaltjes met een nummer boven
naamloze graven. Want zoals de
psalmist zegt: "Men kent en vindt
hun standplaats zelfs niet meer".
Jawel, Marken wordt straks samen
met onder meer Monnickendam en
Broek in Waterland ondergebracht
in de gemeente Oost-Waterland.
Maar het blijft een apart eiland
natuurlijk.
Marken, zondagochtend vroeg. De eerste vegen roze bo-
ven een grijze ochtendmist. Recht vooruit ligt 'Het Witte
Paard', rechts de Rozewerf. Of Rozenwerf. Daar zijn de
meningen over verdeeld. Het smalle, ongeveer zeven ki
lometer lange klinkerpaadje langs de oever van het IJs-
selmeer is verlaten en zal dat verder de hele morgen blij
ven. Toeristen komen hier niet of nauwelijks. Die blij
ven hangen in de haven bij de winkel van Sijtje Boes en
de snackbar daar recht tegenover, Bere Hap' geheten.
De dappersten schuifelen voorzichtig de kerkbuurt door.
Door
Rob van den Dobbelsteen
De Rozewerf is nu op z'n
mooist. Vlak boven 'Het Witte
Paard', de vuurtoren op het
uiterste noordoost puntje van
Marken, komt de zon op.
Gloeiend als een stuk
houtskool. Het water krijgt de
kleur van makreel die hier al
lang niet meer zwemt. De
muggen zijn vroeg wakker
vandaag. Als rookwolkjes
hangen ze in zwermen boven de
dijk. Soms aangevallen door
vogels. Een grutto snerpt
scherp naar de vroege bezoeker
en in het land zitten kievitten
elkaar met opgestoken veren
achterna. Marken is mooi.
Dat vinden de toeristen in eerste
instantie ook. In drommen stappen
ze te Volendam op de boot. Om er
twee uur later weer terug te keren.
Want niet zodra's zijn de eerste
'oh's' en ah's' weggewaaid over het
IJsselmeer, niet zodra ook zijn wat
kiekjes gemaakt van de fris
geverfde huisjes langs en bij de
haven of men vaart weer naar
Volendam. Naar dat leutige
vissersplaatsje waar een
ononderbroken rij van
tingeltangels, bemand door slim
kijkende eigenaars voor het ware
vakantievertier zorgen. "Dat viel
een beetje tegen", zegt een
mevrouw uit Londen op de
Volendammer boot.
Slimmer
Zij heeft precies een uur in Marken
vertoefd. Lang genoeg, vindt ze.
Van Rozewerf, Moeniswerf en
Wittewerf heeft ze nooit gehoord.
"Hoe lang is dat lopen?" Ze haalt
haar schouders op als ze het
antwoord verneemt. Ze kan zich
niet voorstellen dat Marken zoveel
anders is dan Volendam. Alleen is
het in dat laatste plaatsje veel
gezelliger. Dat geven ze in Marken
overigens zonder meer toe. "Die
van dé wal zijn altijd al slimmer
geweest".
Het wordt gezegd door een Marker
in burgerkloffie. Hij is 66, maar 'het
pak' draagt hij bijna nooit meer. Hij
werd geboren in de Kerkbuurt,
maar woont nu alweer geruime tijd
op de Rozewerf, een in groen en wit
getatoueerd bolletje huisjes boven
op een terp. De straatjes zijn er zo
smal datje elkaar maar net kunt
passeren. Het stuur van een fiets
glijdt precies tussen de geveltjes
door, maar als je een bocht wilt
nemen, moetje eerst remmen,
afstappen en dan voorzichtig het
achterste deel optillen zodat je dat
in de goeie richting kunt zetten.
Na drie of vier haakse bochten
beland je op het dijkje. De Marker
man: "Als klein jochie heb ik hier
wel eens de hele Zuiderzeevloot
zien varen. Een prachtig gezicht, de
hele zee vol met zeilen. Maar toen de
Afsluitdijk kwam, was het over.
Voor de Markers tenminste. We
hadden het altijd al arm, maar toen
werd het nog erger. Mijn ooms
hebben nog ansjovis gekopt voor
tien cent de mand. Die manden
gingen naar Monnickendam. Daar
zijn ze er stinkend rijk van
geworden".
Vlug warm
Hij lacht en laat zijn huis zien. Dat is
vooral klein. Een voordeel, want
dan is het in de winter vlug warm.
Een enkele gaskaehel is genoeg.
Vroeger stookten ze turf. Zijn
moeder kocht elke winter
drieduizend korte turfjes en een
paar honderd lange voor het
aansteken. Het moet een
ontzettende stank zijn geweest in
dat huis, maar dat wasje gewoon
blijkbaar. Hij weet er tenminste
niets meer van. Als hij aan die tijd
terugdenkt, ziet hij eigenlijk alleen
maar zijn moeder borduren. Bij het
gele schijnsel van een
petroleumlamp. Ze moet de ogen
van een havik hebben gehad. Alle
moeders van Marken trouwens,
want als je dat borduurwerk uit die
tijd nu nog ziet... "Onvoorstelbaar
zo mooi, dat kunnen ze niet meer".
Is trouwens ook niet meer nodig.
Markers dragen hun Mamelukken-
pakken niet meer. "Ik zal wel gek
zijn", zegt het vriendelijke meisje
dat in jeans met een sloof ervoor en
op basketballschoenen koffie met
appelgebak serveert. Ze werd
geboren in Marken, woont in
Amsterdam, maar keert in de zomer
naar het eiland terug om te helpen
in het restaurant van haarvader. Ze
houdt van Marken, maar alleen in
de zomer. In de winter is het een gat.
En dan heb je de sociale controle
nog. "Die is hier verschrikkelijk. Je
kunt je kont niet keren of ze weten
het allemaal".
"Een drukkende gemeenschap",
noemt even later een jonge vent
Marken. Hij staat bij het gebouwtje
van de reddingsboot aan een
bromfiets te prutsen en meldt dat
hij het eiland zal verlaten zo vlug hij
in de gelegenheid komt. "Dat doen
alle jongeren", bromt hij. Maar een
oude man die zijn huis staat te
verven in de Kerkbuurt ("Dat moet
eens in de vier jaar") noemt dat
"Misschien dat het anders wordt als
we over een paar maanden een
gemeente worden met
Monnickendam en Broek, maar
voorlopig valt het best mee met die
uittocht. We krijgen er zelfs mensen
bij. Amsterdammers die op de
werven gaan wonen. Die vinden dat
prachtig. En ik ga hier trouwens
ook voor geen goud weg".
Palen
De trouw aan een eiland. Op
Marken zijn de verschrikkelijkste
dingen gebeurd. Tot aan de
achttiende eeuw bijvoorbeeld
hadden eb en vloed zelfs vrij spel op
het dijkloze eiland. Maar de
bewoners zaten er niet mee. Ze
bouwden hun huizen op palen,
plaatsten hun bedstee weer op een
•verhoging in de kamer (je wist het
nooit helemaal zeker met het water)
en dat was dan dat. Je moest je
Houten huizen en smalle straatjes, waar je moet afstappen als je de bocht om wilt, dat is Marken.
vooral niet bang laten maken door
een paar golfjes. Ook branden
waarbij hele buurten werden
verwoest (Marken heeft nog altijd
een enorme brandweerkazerne met
uitmuntend getrainde spuitgasten)
vermochten de emigratielust van de
bewoners niet aan te wakkeren.
Men bleef waar men zat en veroerde
zich niet.
Het verhaal gaat dat tot vlak na
oorlog veel Marker vrouwen zelfs
nog nooit op het vaste land waren
geweest. En toen er dan eindelijk
eens twee avonturiersters met de 1
boot in Monninckendam
arriveerden, schrokken ze zo van
dat monster dat tram werd
genoemd, dat ze bijna meteen
waren teruggevlucht naar dat aan
de horizon dobberende, kleine
reepje land. De conducteur van het
tot Amsterdam rijdende trammetje
hebben ze toen gevraagd of ze in
Vlaardingen konden worden
gewaarschuwd. Zodat ze rustig de
ogen konden sluiten als het al te
spannend werd.
Uit het verhaal mag overigens niet
de conclusie worden getrokken dat
Markers op hun achterhoofd
zouden zijn gevallen. Integendeel.
De algemene ontwikkeling heeft op
het eiland altijd vrij hoog gelegen.
In de achttiende eeuw reeds kregen
alle Marker kinderen onderricht in
lezen en schrijven, wat voor die tijd
een vrij unieke zaak was. "Ze kijken
alleen een beetje raar aan tegen wat
zij buitenissig vinden", zegt een
man op de Volendammer boot.
"Maar wereldvreemd zou ik ze niet
durven noemen. Als ze wat
merkwaardig reageren dan komt
dat vooral voort uit een soort
minderwaardigheidcomplex. Ze
kijken nog altijd op tegen de
mensen van de wal".
Voetballen
Dat bleek vroeger al bij voetballen.
Op het vaste land wonnen ze
weinig, die Markers, maar thuis
waren ze bijna niet te verslaan. Wat
ook kwam door het speeltuig dat ze
gebruikten. De geplastificeerde bal
was al lang uitgevonden, toen ze op
het eiland nog altijd met het bruin
lederen monster met veters
speelden. Als de potigste van het
De vuurtoren op het uiterste puntje van het eiland.
elftal zijn eerste vrije trap in de
buurt van je doel nam, vormde je
nog een muurtje. Maar bij de
tweede, derde en de vierde liet je
dat wel uitje hoofd. "Kiepertje"
riep je en je maakte dat je uit de
buurt kwam. Het 'kiepertje'
trouwens ook.
Het voetbalveld ligt nog altijd op
dezèlfde plek. Achter het dorp, vlak
bij de nieuwbouw. Je loopt er langs
als je het dijkje helemaal afloopt.
Van de Rozewerf, via "Het IJzeren
Paard" terug naar de Kerkbuurt en
de haven. Een schitterende
wandeling. Tussen de
basaltblokken gorgelt in een lome
deinig het water en groeien
wilgeroosjes, gele en blauwe lis,
kamille en wingerd. Het krioelt er
van de reigers die opwieken als de
wandelaar langs komt. Hier en daar
ook een aalscholver. De oostelijke
route is het mooist. Zeker als de zon
net opkomt en een briesje uit het
noorden de lucht schoonveegt.
Terug in de havén is het nog stil.
Ondanks de zon zijn alle terasjes
leeg. Maar ten eerste is het tien uur
's ochtends en ten tweede begint het
echte seizoen pas half juni.
Pogingen om de toeristen ook in de
winter naar het eiland te lokken,
zijn er nooit ondernomen. Niet
nodig. Markers zijn onderhand ook
slim geworden. Over hun rijkdom
doen sterke verhalen de ronde.
Toen er voor de bouw van de
gereformeerde kerk een lening
werd uitgeschreven van
zeshonderdduizend gulden was
deze binnen een week volgetekend.
Met die van vierhonderdduizend
gulden voor de pastorie gebeurde
hetzelfde. Maar waarmee de
tweeduizend inwoners dat
vermogen dan hebben verdiend,
blijft duister. "Met hard werken",
zegt een man in hotel De Jong.
Mooie plaatjes
En met nijver sparen, mag worden
aangenomen. Want een Marker
geeft niet veel uit. Is hij ook nooit
gewend geweest, geïsoleerd als hij
altijd heeft gewoond. Nu is de dijk
er; vroeger alleen de boot én - in de
winter - het ijs. Marker vrouwen en
mannen zwierend over het gestolde
water, er bestaan mooie plaatjes
van. En van het kruiend ijs aan de
DE GROOTSTE SORTERING
TOER-VOUW- en STA-CARAVANS
VINDT U BIJ ONS
o.a. LMC.MUNSTERLAND.DETHLEFFS
Vouw Caravans ESTEREL
Vouwwagens ANDRE JAMET
Sta-Caravans: SILVERSTAR.MONTANA
PRESTIGE.REGINA.
Altijd vele OCCASIONS
HCC. 00k voor a||e ACCESSOIRES
HCC. ook voor VERHUUR
HCC. ook voor alle REPARATIES
HCC. voor service en vertrouwen
Rijksstraatweg 179 WASSENAAR
01751-12561
Voor uw vakantievervoer voor binnen- en buitenland. Met 9-pers. luxe
bussen naar uw vakantieverblijf. Wij zijn speciaal ingericht voor extra
bagage te vervoeren, dat alles tegen zeer aantrekkelijke prijzen.
Terugreis half tarief.
Vervoer door het gehele binnen- en buitenland.
Inlichtingen: Taxibedrijf H. Knegt
Kastanjelaan 33, Zoeterwoude-Rijndijk
Tel. 071 -891020 of 01718-25170
JONGERENSTICUTING LE BATEAU
UNIEKE VAARVAKANTIE!!
Le Bateau
heeft voor een beperkte groep jongeren een
vaarvakantie van een week op het luxe mo-
torhotelschip de "Marianne"
tegen een gereduceerde
prijs namelijk OOU," 311'lfl,
kunnen reserveren.
De tocht gaat door Zuid-Nederland en Zee
land en eindigt op donderdag met de Rotter
damse havenfeesten.
Informatie en reservering:
per briefkaart met gegevens naar
Secretariaat Stichting Le Bateau,
Rietschans 21, 2352 BB Leiderdorp.
U ontvangt dan een informatiepakket en een
acceptgiro voor de aanbetaling.
Boek nu of vraag de gratis Hotelgids aan met nog
meer aantrekkelijke romer arrangementen bij uw
reisbureau of DORINT
Bel gratis: Dorint Nederland: 06-0221 i.l3
Maandag t/m vrijdag 9-18 u Zaterdag 9-13 u.
Dorint
HOTELS EN VAKANTIEPARKEN
De iets betere manier om van
de zomer te genieten.
Dorint Hotels vindt u in fascinerende gebieden zoals
de Eifel, Ardennen, Sauerland. Harz. Beierse Rhon
en Zwitserse Alpen. Met volop gelegenheid voor rust
en sportieve ontspanning met een gastronomisch
tintje.
DORINT HOTEL SPA-BAIMORAL
4-seizoenenarrangement D( ornn
4 nachten halfpension p.p. Dir. OJÜUf-
(Inclusief hel ruisen van de bomen)
Vraag ook naar ome speciale kinderkortingen.
