BOEKEN
Als je net hebt leren lezen
Nederlands recht heeft Duits oorlogsverleden
Het Medusa ultimatum
Boeiende roman van Oostduitse bodem
Handboek voor
het zelf maken
van een film of
tv-programma
DONDERDAG 21 JUNI 1990
PAGINA 11
Boom, roos, vis, vuur, mus. Na de
zomervakantie zullen veel kinderen
uit groep drie in de eerste school
week deze woorden leren. Elke dag
een woord. Na vijf dagen kennen ze
bovenstaand rijtje en aantal andere
dankzij de zogenaamde structureer-
oefeningen. Die maken een essen
tieel onderdeel uit van de methode
'Veilig leren lezen' waarmee de
meeste kinderen in Nederland leren
lezen. Structureren komt in dit ge
val neer op het weglaten en wisse
len van begin- en eindletters. Boom
zonder 'b' is een bekend woord en
na roos kan er de tweede dag al boos
en room gemaakt worden.
Als Pim zijn intrede heeft gedaan,
is er niets leuker dan vis te verande
ren in pis. En zo leveren vijf, zes
woorden ongekende mogelijkhe
den op.
In oktober zit sam op de wip, eet
oom een vis, loop ik met een tol en
kunnen er al redelijk ingewikkelde
teksten gelezen worden.
Het ene kind schiet vanzelfspre
kend harder op dan het andere en
het is haast onvoorstelbaar wat
sommigen na een jaar leesonder
wijs presteren. De meeste kinderen
krijgen in groep drie een enorme
leeshonger. Alles wat los en vast zit,
wordt verslonden. Zo kort voor de
vakantie is het dan ook geen over
bodige luxe voor die lettervreters
enkele prachtboekjes in de bagage
Bij uitgeverij Leopold verscheen
onlangs van Christine Nöstlinger
'Martijn gaat naar school'. Eerder
schreef zij voor dezelfde hoofdper
soon 'Wat is er met Martijn?' en 'Wat
ga je doen Martijn?' Dit derde deel
tje is gezien de eerste zin zin duide
lijk bedoeld voor de lezers uit groep
drie: Martijn is zeven jaar oud en
hij gaat naar de derde groep. Uit dit
voorbeeld blijkt al dat de tekst voor
de beginnend lezer zeker niet ge
schikt is. Althans om zelf te lezen.
Ook de goede lezer aan het eind van
groep drie zal nog de nodige moeite
hebben met zinnen als Ik heb hem
uitgelegd, dat kleine kinderen geen
solaten zijn. En dat een onderwijzer
geen vijf-sterren-generaal is.
De twee verhalen die het boek be
vat, zijn overigens goed voor te le
zen. In het eerste verhaal maakt de
oma van Martijn in een openhartig
gesprek de meester duidelijk dat hij
niet op zo'n commandotoon moet
praten. Dat helpt! Meester 'Hakke
tak' is na het onderonsje een stuk
vriendelijker.
In het tweede verhaal helpt oppas
Dorien Martijn van zijn aartsvijand
af te komen. Beide verhalen zijn
goed geschreven en origineel, maar
eisen zelfs bij voorlezing enige toe
lichting. Uitdrukkingen en woor
den als terroriseren, botte rotknul,
weddenschap, onuitstaanbaar of
een haar krenken zulen ongetwij
feld uitgelegd moeten worden.
In 'De uil en de eend' van Hanna
Muschg en Kathi Bhend die de
prachtige illustraties maakte, is dat
veel minder nodig. Kleine tekst
blokken die met een grote letter zijn
gezet overheersen. De overvloedig
aangebrachte tekeningen geven
veel onderbreking en ondersteunen
het verhaal. Woorden van twee let
tergrepen als snavel, omhoog, ge
noeg, bromde, gaapte, vleugels, of
drielettergreperige woorden als
rondzwemmen, mompelde, blade
ren of eendekroos zijn leestech
nisch misschien niet zo gemakke
lijk maar worden wel snel begre
pen. Bovendien bevat het mooie
verhaal veel functionele herhalin
gen. Een bladzijde met Wat een dom
geklets snaterde de eend. Dom ge
klets, dom geklets, dom geklets! past
prima in de ruziesfeer tusse de eend
en de uil, die eikaars doen en laten
in eerste instantie maar dom en bo
venal verkeerd vinden. Ander eten
is walgelijk en 's nachts slapen bela
chelijk. Na steeds oplaaiende ruzies
eindigt het zoals het hoort: En tot de
volgende keer.
Een even grote verademing is het
kersverse 'Ik ben een held' van Ted
van Lieshout die zelf de illustraties
verzorgde. Drie sprankelende ver
halen die door de korte zinnen en de
grotendeels eenlettergrepige woor
den gemakkelijk toegankelijk zijn.
Een beetje grage lezer zal hier na
een half jaar leesonderwijs weinig
moeite mee hebben. Mocht dat op
sommige plaatsen wel zo zijn, dan
zal de stimulans om verder te ko
men zo groot zijn dat de kleine bar-
'O', zei de eend,
'ik had helemaal niet gedacht
dat uilen
zulke mooie vleugels hebben.'
'Hm', zei de uil weer,
maar hij vond het fijn,
dat de eend
zijn vleugels mooi vond.
Illustratie uit 'De uil
rières graag genomen worden. Fan
tasierijk, absurd, spannend, humo
ristisch, rijk van taal: alles wat een
goed verhaal voor kinderen moet
bezitten, heeft Van Lieshout erin
weten te krijgen. Elk kind wil toch
weten hoe de ik van Botteboe af
komt, het bottendier dat zo graag
kinderbil eet. En wat doe je als er
een bloot spook onder je bed zit?
Pap is erg bang van Blootspook
Kathi Bhend.
maar de ik gelukkig niet. In het der
de verhaal is er sprake van Blauw-
vis die razendsnel groter groeit en
zeer roofzuchtig is. Goudvis is al
snel weg, ballen gehakt verdwij
nen als sneeuw voor de zon, hond
Snoet ontkomt niet aan zijn scherpe
tanden en kinderen zijn ook niet
veilig. Blauwvis blijkt een monster-
haai vol groeihormonen. Wat moet
je met zo'n dier? De ik-fïguur staat
Laat een Ludlum op tafel liggen en
binnen de kortste keren vraagt ie
mand het boek te leen. Dat komt in
de eerste plaats omdat niemand
zo'n boek over het hoofd kan zien.
De man schrijft alleen maar lijvige
werken. Neem zijn nieuwste 'Het
Medusa ultimatum' meer dan 650
pagina's kleine lettertjes. Een hele
kluif.
Dat er toch zovelen zijn die gretig
hun tanden in die kapitale kluiven
zetten komt omdat ze smakelijk
zijn. Natuurlijk moetje wel van zulk
leesvoer houden. Ludlum sleept
zijn lezers aan de haren mee naar
een wereld vol verraad en bruut ge
weld. Een wereld waarin mededo
gen aan elke laars wordt gelapt en
eigenlijk alleen het rauwe recht van
de sterkste geldt.
Maar de getalenteerde auteur kan
heel meeslepend vertellen. Eén van
zijn vele gaven. Hij was ook al eens
een goed acteur. Later werd hij ge
waardeerd als producent. Maar in
middels is hij al weer een fiks aantal
jaren de veelgelezen schrijver van
knap gecomponeerde thrillers.
De graad van geloofwaardigheid
van zijn verhalen is niet altijd even
hoog. Het toeval speelt vaak een
meer dan zijdelingse rol en de on
kwetsbaarheid van zijn held gaat
vaak ieder bevattingsvermogen te
boven. Maar slechts weinigen ne
men dat Robert Ludlum kwalijk.
Velen verplaatsen zich maar al te
graag in zijn terroristische wereld.
Want zo kan je zijn jongste ver
haal wel weer karakteriseren. De in
'Het Bourne bedrog' begonnen en
in Het Jason dubbelspel' voortge
zette tweestrijd tussen de huur
moordenaar Varlos de Jakhals c-n
zijn door de westelijke landen ge
creëerde tegenpool Jason Bourne
de Kameleon gaat gewoon verder.
i wijzen er al op. Het zijn
dik aangezette verhalen vol specta
culaire effecten en genadeloze ge
vechten. Weliswaar met gevoel voor
details in elkaar gezet maar vooral
details om te shockeren. Ludlum
weet maar al te goed wat het grote
thrillerpubliek wil en dat krijgt het
in geur en kleur.
Medusa was in Ludlums optiek
ooit een brigade die tij'dens de Viet
namese oorlog werd opgezet door
wrede en vooral corrupte officieren.
De organisatie leek opgerold, maar
duikt in Ludlums jongste boek
weer in moderne vorm op. Het gaat
om een gladde groep hooggeplaats
te politici en industriëlen die kans
zien de gang van zaken wereldwijd
zo te manipuleren dat hun bankre
keningen extreem kunnen groeien.
Die griezelige groep raakt ver
strikt in de eindstrijd tussen de in
middels al wat vergrijsde Jakhals
en Kameleon. De laatste moet de
eerste doden om eindelijk met zijn
gezin in vrede te kunnen leven.
Vraag me niet het gehele bijna
zeshonderd pagina's tellende ver
haal, na te vertellen. Zo ik het al zou
willen, ik zou het niet kunnen. Daar
voor zit het te ingewikkeld, te geraf
fineerd in elkaar.
We vliegen aan de hand van de au
teur van het ene bloedbad naar het
andere, van oost naar west, van ver
raad naar verraad. Maar het is op on
navolgbaar knappe wijze tot een
vloeiend verhaal verweven. Voor de
liefhebbers om van te smullen. In
één adem uitlezen kan echter niet,
zo'n adem heeft niemand. Maar ik
vond het echt jammer dat ik het uit
had.
Jan Postma
De Nederlandse schrijver Jan Post
ma heeft in zijn jongste thriller met
de weinig inspirerend titel 'Het dos
sier van het verdwenen kindermeis
je' een bijna onverantwoordelijke
(hoeveelheid fantasie geïnvesteerd.
Want in feite geeft hij in dit ene
iboek twee verhalen.
Het een speelt zich af in Frankrijk
waar de Gendarmerie National de
handen vol heeft aan de linkse
stadsguerilla. De verbeten botsing
daar is met een heel dun draadje
van toevalligheid verbonden met
gebeurtenissen waarbij de Noord
hollandse recherche in actie moet
komen na het verdwijnen van het
Robert Ludlum
dochtertje van een welgesteld echt
paar en haar kindermeisje. Dat leidt
tot een enerverend speurtocht langs
allerlei louche objecten.
Jan Postma is zoals gezegd heel
inventief met het aanslepen van tal
van vreemde verwikkelingen. Dat
maakt zijn boek best onderhou
dend. Het graaft echter allemaal
niet zo diep met die simpele zwart
wit getekende figuren die of heel
braaf of heel boos zijn. Maar men zal
zich er niet bij vervelen.
KOOS POST
Het Medusa ultimatum, Robert Lud
lum. Luitingh-Sijthoff 34,90,
Het dossier van het verdwenen kin
dermeisje, Jan Postma. Teleboek
f 19,50
Fictie
Mooi meegenomen, Verhalen van Ad van
Iterson, Geert van der Kolk, Ischa Meijer
A.Moonen, Rascha Peper, Gerard Reve,
Mart Smeets, Henk Spaan, Thomas Ver-
bogt, Gijs IJlander. Uitg. Veen 10,-
Die Agues, Peter van Straaten. Moder
ne zedeschetsen uit Vrij nederland nu ge
bundeld. Uitg. De Harmonie 19,90
De zingende zwanehals, Harrie
Jekkers en Koos Meinderts. Vierde sati
rische roman. Uitg. De Harmonie 19,90
Hesse, verzamelbundel van de belang
rijkste werken, in dundruk. Uitg. De Ar
beiderspers 39,90
Louis Paul Boon, verzamelbundel van
de belangrijkste werken, in dundruk.
Uitg. De Arbeiderpers 39,90
Ethel, roman over Ethel Rosenberg, Te-
ma Nason. De fictieve autobiografie van
het omstreden leven en de veroordeling
gevolgd door executie van Ethel Rosen
berg. Uitg. Meulenhoff
Wintertij, Arti Leimbach. Een sober
verslag van een ongewone driehoeksre
latie van een debutante. Uitg. Luitingh-
Sijthoff 27,90
F yan fataal, Sue Grafton. Bloedstol
lende detective met veel drugs- en drank
misbruik. Uitg. Bzztóh
Reizen met mezelf en anderen, Martha
Gellhorn. Ongebruikelijke reisverhalen
over bizarre en afschrikwekkende erva
ringen tijdens een bezoek aan het front
tijdens de Chinees-Janpanse Oorlog in
1942. Uitg. Amber ƒ39,90
De spiegel der verlossing in het werk
van Gerard Reve, Johan Snapper. Op
systematische wijze verkent een hoogle
raar Nederlands aan de universiteit van
Berkeley thema's en motieven in Reve's
werk, alsmede de hoofdpersonen, hun
drijfveren en de wijze waarop zij literair
zijn vormgegeven. Uitg. Veen 35,--
Eigenlijk geloof ik niets, Essay over het
werk van Gerard Reve. Bijdragen van G.
Hekma, S. Hubregtse, J. Polak, G. Raat,
G. Steunebrink, P. van Tongeren en F.
Vervooren. De meest essentiële thema's
in het werk van Gerard Reve worden
vanuit literaire, theologische en filoso
fische invalshoeken belicht. Uitg. Ca
dans 29,50
Christoph Hein is een auteur die in
de DDR al menigmaal in opspraak
is geweest vanwege zijn onortho
doxe opstelling. Zijn scherpzinnige
geest en intelligente analyses
brachten hem er toe de mogelijk
heid van een Duitse eenwording
met de nodige scepsis te bekijken
uit vrees voor verlies van identiteit
en eigen cultuur. Een opstelling die
lang niet iedereen hem in dankbaar
heid afneemt.
In zijn nieuwste roman 'De tango
speler' klinken zowel die scepsis als
het belang van en recht op een eigen
identiteit door. Een en ander is ver
pakt in een Kafkaiaans verhaal vol
bizarre gebeurtenissen waarvan de
betekenis pas bij de ontknoping
zichtbaar wordt.
De historicus Dallow, docent aan
de universiteit en amateur-pianist,
laat zich op zekere dag overhalen in
te vallen bij een cabaret-optreden
van een groepje studenten. Hij in
formeert nog even naar de strek
king van de teksten, maar het caba
ret en de groep hebben een goed-
keuringsstempel gekregen. Niets
aan de hand dus en Dallow stort
zich -tegen zijn zin- in wat een ha
chelijk avontuur blijkt te worden.
Het resultaat is 21 maanden ge
vangenschap wegens belediging
van de staat en volstrekte chaos.
Niemand heeft oor voor zijn protes
ten of positie. Als hij na 21 maanden
terugkeert in de maatschappij,
voelt hij zich een echte out-law, ie
mand die van toeten noch blazen
weet, een ex-crimineel, een ver
dachte. Zijn baan is hij kwijt, dus
ook zijn houvast en zekerheid.
Dallow protesteert op eigen wijze
tegen deze mishandeling. Hij be
sluit eerst eens een tijdje van het le
ven te genieten. Tenslotte heeft hij
in die bijna twee jaar voldoende
geld weten te sparen. Maar ledig
heid is des duivels oorkussen en hij
raakt in een steeds geïsoleerder po
sitie. Niemand begrijpt waarom hij
zich zo sceptisch opstelt. Van be
grip voor wat hem is aangedaan is
geen sprake.
Zelfs de vriendin die hij na zijn
tijd in de gevangenis heeft gevon
den, heeft weinig begrip voor zijn
querulantie. Ze vindt dat hij moet
gaan werken. Maar Dallow houdt
voet bij stuk. De aandrang van twee
mysterieuze figuren (ambtenaren?)
een baantje aan te nemen in ruil
voor zekere informatie, versterkt
Dallow's weigering ingelijfd te wor
den in de bureaucratie. Hij haat dit
soort achterbakse bedoeningen.
Die afstand brengt hem in steeds
grotere moeilijkheden. In een wan-
hoopsbui bedreigt hij de rechter die
Christoph Hein
hem ooit veroordeelde. Zelfs werk
als eenvoudig chauffeur is hem niet
gegund. Kortom Dallow is een 'total
loss' geworden.
Slechts de vrees voor repressail-
les brengt hem ertoe op een eiland
te gaan werken als kelner. Al ont
breekt hem elke natuurlijke aan
drang tot hoffelijkheid en hulpvaar
digheid. Hij weigert een assistent
schap op de universiteit, brengt zijn
vrienden in onzekerheid door te
suggereren dat de Praagse lente
hem niet interesseert omdat het sys
teem, hoe dan ook, toch rot is. Als
alles helemaal verloren lijkt, keert
zijn lot zich ten goede. Zijn grote ri
vaal wordt om politieke redenen
ontslagen en op de universiteit heb
ben ze iemand nodig die niet bezoe
deld is door het lidmaatschap van
de partij, Dallow dus.
Brederode's devies 'Het kan ver
keren' is hier vorm gegeven tegen
een duidelijk politieke achtergrond.
Het knappe is dat de politieke la
ding van 'De tangospeler' zo subtiel,
zo nauwelijks zichtbaar aanwezig
is. Voor de lezer geldt eerst het mee-
voor niets. Als ware held weet hij
overal een oplossing voor op het
juiste moment. Smullen!
CASPER MARKESTEIJN
Martijn gaat naar school, Christine
Nöstlinger. Leopold 19,90
De uil en de eend. Hanna Muschg en
Kathi Bhend, Christofoor ƒ19,90
Ik ben een held, Ted van Lieshout.
Van Goor 22,90
(pr-fo
slepende en bizarre verhaal van ie
mand die buiten de samenleving
staat en zijn identiteit volstrekt
kwijt lijkt te zijn.
Ook de technische opbouw -klei
ne, afwisselende, boeiende episo
des- en de stijl -snelle, korte, krach
tige zinnen- houden de aandacht
van de lezer gevangen. Waarbij in
dit geval de vertaling van Wil Han
sen zeker geprezen dient te worden.
In 'De onkwetsbaren' (1984) be
schreef Hein al dat de eenzaamheid
en de vervreemding van de mens
slechts opgevangen kunnen wor
den door het openstaan voor en luis
teren naar eigen gevoel en eigen
identiteit. In de 'Tangospeler' wist
hij dat gegeven opnieuw en met
kracht uit te werken.
Juist door de verbindig van uni
versele thema's met politieke ge
bondenheid zullen schrijvers als
Hein erin slagen de kloof tussen
oost en west te overbruggen.
JOKE LINDERS
Het enige boek, dat ooit over het
maken van televisieprogramma's is
gemaakt - 'Werken met video' van
Gijs Stapperhoef - is al sinds onge
veer 1978 uitverkocht. Ab Revoort
en Eric Oosthoek hebben drie jaar
lang al hun vrije tijd gestoken in een
waardige opvolger: het vijfhonderd
pagina's tellende Basisboek televi
sie maken.
De 50-jarige Revoort en de 42-jari-
ge Oosthoek noemen zichzelf 'vak
fanaten'. Revoort was tot vorig jaar
dertien jaar lang cursusleider ele
mentaire regie bij Santbergen, het
opleidingsinstituut voor de omroe
pen, tegenwoordig is hij hoofd regie
bi j de Nederlandse Onderwijs Tele
visie. Oosthoek is sinds '77 drama-
regisseur, en de laatste acht jaar
dramacoördinator bij de IKON. Na
een vruchtbare samenwerking bij
Santbergen besloot het tweetal een
basisboek televisiemaken te produ-
Het Basisboek televisie maken
heeft als sub-titel 'het regisseren en
produceren van video-program
ma's'. Het boek houdt zich strikt be
zig met de inhoudelijke kant van de
zaak. benadrukken Revoort en
Oosthoek. Oosthoek: "Het is geen
boek over knoppentechnologie, je
leert geen camera uit elkaar halen.
Het leertje om te gaan met dit medi
um. Onze overtuiging is dat het veel
belangrijker is om inhoudelijk te
weten hoe je met het medium ont
gaat. dan wat er aan technisch
know-how bij komt kijken. Jij moet
als regisseur weten wat je met een
camera kan. Vervolgens weet de ca
meraman of de beeldtechnicus wel
hoe hij of zij de camera moet slopen,
of wat dan ook.
Het werk is bedoeld voor drie
groepen gebruiklers. Oosthoek: "Er
zijn in Nederland 2500 serieuze vi
deoamateurs verenigd in de NOVA,
die ieder jaar een speelfilm maken.
Die mensen hebben hele hoge am
bities, hebben behoefte aan een
boek dat hen inhoudelijk leert hoe
het moet. Verder is het werk be
doeld voor die 75 mensen die van
Filmacademie afkomen, maar ook
voor de vele vrijwilligers van de
kleine honderd lokale en regionale
omroepen die op tv-gebied actief
zijn, en die absoluut geen referen
tiekader hebben.
Het boek bestaat uit drie delen.
Het eerste deel behandelt de ele
mentaire regels voor het voeren van
beeldregie. Het tweede deel behan
delt de dramaregie, en het boek
sluit af met een verklarende lijst van
tweeduizend woorden uit het jar
gon.
Geen voorkennis
Anders dan bijvoorbeeld een boek
over de technologie die bij televisie
maken om de hoek komt kijken is
voor het Basisboek televisie maken
geen voorkennis nodig. "De profes
sionele programmaker in Hilver
sum, de semi-prof in Groningen en
de serieuze video-amateur willen
inhoudelijk alle drie hetzelfde doen.
Zij willen een verhaal vertellen, iets
mededelen in de vorm van drama,
actualiteiten, of wat dan ook. Hoe
pak je dat dan aan, hoe ontwikkel je
het script, hoe moet het eruit komen
te zien? Dat moeten alle drie zich af
vragen, voor ieder is dat gelijk", al
dus de auteurs
Het tweetal maakt er geen geheim
van dat het boek een persoonlijke
sfeer uit ademt. Revoort: "Ik word
des duivels als ik een intensief ge
sprek op tv volg, en ik krijg volgens
de camera-instelling niet anders te
zien dan twee kleine poppetjes, die
ik in profiel tegen elkaar zie praten.
Ik zie dat die fout avond aan avond
gemaakt wordt. Ik ben zover weg
met de camera van wat er gebeurt.
Ik vind dat het heel 'close' zou moe
ten zijn, waarbij je iemand recht in
het gezicht kijkt, waarbij je kunt
zien wat iemand bedoelt. Maar je?
ziet dezelfde opstelling. Zonde,
want je dondert de kijker een kilo
meter achteruit."
BERT MOL
Ab Revoort en Eric Oosthoek: Basis
boek televisie maken; uitgeverij Wol-
ters Noordhof f. 195.-
Wie de gruwelen van nazi-Duits-
land in ogenschouw neemt, kan
zich nauwelijks voorstellen dat het
Duitse oorlogsrecht op tal van ge
bieden de grondlegger is geweest
van het huidige Nederlandse
rechtsstelsel. De Duitse wetgeving
is naar huidige maatstaven vooruit
strevend geweest, stelt de emeritus
hoogleraar prof. mr. L. Mok.
"Met name op het terrein van het
arbeidsrecht, huurrecht en be
stuursrecht hebben de Duitsers de
verouderde wetgeving ingrijpend
veranderd. Weliswaar gebruikte de
bezetter het oorlogsrecht voor het
nazi-apparaat, het grondidee was na
de oorlog bruikbaar". Volgens Mok
is in dit verband de beeldspraak op
zijn plaats van "het mes waarmee ie
mand gedood is, later gebruikt kan
worden om er een brood mee te snij
den".
Een half jaar geleden hield Mok
zijn afscheidsrede aan de Rotter
damse Erasmusuniversiteit, hande
lend over juridische lijnen van vroe
ger naar nu. Die rede heeft hij nu
uitgewerkt in een boekje onder de
titel Collaboratie: personen en pa-
Mok komt tot een aantal verras
sende inzichten. "Het idee dat de
oorlog een caesuur vormde met de
naoorlogse periode is absoluut niet
houdbaar. Vóór de oorlog kon een
arbeider met een week opzegter
mijn in Nederland ontslagen wor
den. Die opzegging kon plaatsvin
den wegens een huwelijk of tijdens
arbeidsongeschiktheid. Er waren
ondernemingen, waar het lagere
personeel elke zaterdagmorgen met
angst en beven het loonzakje bij de
kassier ging halen. Wie er door het
loket een kreeg toegeschoven, ging
opgèlucht naar huis, wie er twee
ontving, wist dat hij maandag op
straat stond."
Ontslagrecht
"Tegenwoordig kan iemand alleen
met toestemming van een arbeids
bureau ontslagen worden. De Duit
se Reichskommissar Seiss Inquart
verbood in 1943 dat werknemers
zonder toestemming van het gewes
telijk arbeidsbureau hun baan zou
den kwijtraken. De Duitsers ge
bruikten het ontslagrecht voor hun
eigen oorlogsapparaat - de dwang
arbeid voor nazi-Duilsland".
Dat deze Duitse verordening na
de bevrijding kracht van wet kreeg,
had te maken met de wederopbouw
- toen de rechten van de arbeider ge
waarborgd werden.
"Ook op het gebied van het huur
recht zorgde de bezetter voor een in
grijpende doorbraak. Door de grote
woningnood namen de Duitsers de
distributie van woningen ter hand,
zij vorderden de woonruimte' voor
het leger. Om de vraag naar wonin
gen te beperken, werd in 1941 de be
voegdheid van de verhuurder om
na de opzegging van de huurover
eenkomst de woning te ontruimen,
aan banden gelegd. In dit huurbe-
schermingsbesluit ligt de kiem van
de huidige huurwet, waarin de be
langen van de huurder zijn gewaar
borgd", aldus Mok.
1941 werd ingevoerd ten grondslag
ligt aan de huidige ziekenfonds
wet".
Bruggehoofd
Veel onderdelen van het arbeidsrecht zijn ontleend aan richtlijnen uit de bezettingstijd. Zo verbood Seiss In
quart in 1943 dat werknemers zonder toestemming van het gewestelijk arbeidsbureau hun baan zouden kwijtra
ken.
Volgens de jurist is ook op het ge- sel in, waarin de belasting achteraf
bied van de belastingen en de ge- geheven werd over het in een belas-
zondheidszorg zichtbaar dat Duii.e tingjaar genoten inkomen. In de
maatregelen ten goede gebruikt naoorlogse belastingwetgeving
konden worden. "De Duitsers voer- (met name de loon-, vennootschaps
den een nieuw soort belastingstel- belasting en belastingheffing op be- kenfondsverzekering die op 1 mei
(Art
drijfswinsten van nv's) zijn de spo
ren van het Duitse denken terug te
vinden. Op het gebied van de ge
zondheidszorg valt te vermelden
dat de verplichte en vrijwillige
Mok beweert dat door de Duitse be
zetting de ontwikkeling van het Ne
derlandse recht is versneld. "De
groei van het recht is in de richting
gegaan van toenemende staatsin
vloed de Duitsers versterkten de
macht van de overheid door haar in
komsten te verhogen en door de ar
beidsmarkt en de verdeling van d<
woonruimte in haar greep te krij
gen".
Maar ook in breder verband blijkt
volgens Mok dat de Duitse bezet
ting in Nederland een belangrijk
bruggehoofd vormde tussen het
tijdperk van het klassieke liberalis
me, met zijn vrijhandel en gave gul
den en gouden standaard en het
staatssocialisme na '45. De Duitse
staatshuishouding (met het leiders
beginsel) heeft de aanzet gegeven
voor een staatshuishouding, die ge
leid wordt door een sterke centrale
overheid.
"Zo werd tijdens de bezetting de
organisatie van het bedrijfsleven in
corporatistische banen geleid. Voor
de oorlog was het bedrijfsleven
voornamelijk in privaatrechtelijke
verenigingen georganiseerd. De
Duitsers stimuleerden de publiek
rechtelijke organisaties, om het Ne
derlandse bedrijfsleven beter af te
stemmen op het Duitse. De top van
het Nederlandse bedrijfsleven was
daar niet afkering van. Al in 1938
had de directeur van de Steenkolen
Handelsvereniging dr F.H. Fente-
ner van Vlissingen, betoogd opge
roepen tot 'freudige Zusammenar-
beit'. Nederlandse bedrijven waren
bereid tot vergaande collaboratie,
tijdens de bezetting". Iets wat vol
gens Mok zijn wortels vindt in de
nauwe banden tussen het Neder
landse en Duitse bedrijfsleven voor
de oorlog.
SER
De organisatie werd volgens het
model van de Duitse publiekrech
telijke bedrijfsorganisatie opgezet.
De bedrijven lieten zich in het alge
meen gewillig in buraucratische
richting organiseren. "Een organi
satie die na 1945 van kracht bleef in
de vorm van de Sociaal Economi
sche Raad (SER) en de publiek
rechtelijke bedrijfsorganisatie".
Het is opvallend, meent Mok,
hoezeer een misdadig regime als het
nationaal-socialisme gebruik heeft
gemaakt van een aantal beleidsin
strumenten die vandaag de dag in;
praktisch ongewijzigde vorm zijn
gehandhaafd. De SER, adviesor
gaan van de regering op sociaal en
economisch gebied, heeft officieel
de taak de belangen van het Neder
landse volk en bedrijfsleven te be
hartigen, het is een produkt van de
Duitse tijd.
PETER VAN DE VUSSE
