'Bewaarder gaat om
met de criminele
creme de la creme'
Wij bezetters? Dat is een belediging9
O inkoper ij in gevangenis als bedrijfsongeval
ZATERDAG 16 JUNI 1990
DEN HAAG "Ik herin
ner me een bewaarder in
de Scheveningse gevange
nis, die voor een gedeti
neerde een fles whisky en
lekkere hapjes meenam.
De man werd op heterdaad
betrapt en meteen ge
schorst. Dat komt regelma
tig voor". Ad Westendorp,
advocaat in Den Haag,
heeft er geen moeite mee
te vertellen dat gedeti
neerden alles in het werk
stellen om bewaarders en
advocaten voor hun karre
tje te spannen.
Westendorp is kind aan huis in
Scheveningen, zeker nadat hij de
Haagse bommengooier Evert Hoos,
oud-directeur van het beveiligings
bedrijf Toetanchamon, als cliënt
kreeg. "Ook als advocaat word je
benaderd door gedetineerden. Daar
kun je natuurlijk niet aan beginnen.
Maar voor bewaarders is de situatie
heel wat moeilijker. Die gaan de he
le dag met die jongens om. Je moet
heel stevig in je schoenen staan om
niet voor de verleiding te bezwij
ken. Ze worden onder druk gezet,
bedreigd en zelfs gechanteerd".
Hoewel het ministerie van justitie
met alle nadruk blijft ontkennen
dat gevangenisbewaarders om
koopbaar zijn, duiken steeds meer
verhalen op over dubieuze praktij
ken van het bewakend personeel in
de justitiële inrichtingen in ons
land. Het geval van de twee bewaar
ders van de toren De Schans in de
Bijlmerbajes, die vorige week op
verdenking van handel in drugs op
non-actief zijn gesteld, staat in ieder
geval niet op zichzelf en kan niet -
zoals Justitie graag wil zien - wor
den afgedaan als een incident.
Paul Koehorst, directeur van de
inrichting in Vught en voorzitter
van de vereniging van gevangenis
directeuren. is ervan overtuigd dat
de verhalen schromelijk overdre
ven zijn. "Natuurlijk komt het voor
dat bewaarders worden omgekocht.
De ketting is immers zo sterk als de
zwakste schakel. En bewaarders
hebben het niet gemakkelijk. In de
inrichting waarvan ik directeur
ben, is 70 procent van de gedeti
neerden verslaafd aan alcohol of
m—mam REPORTAGE
drugs. En wat nog moeilijker is, we
krijgen steeds meer gestoorde men
sen binnen. Maar ik weet zeker dat
onze bewaarders in 99,9 procent van
de gevallen nee zeggen tegen een
poging tot omkoping".
Ziekteverzuim
Een groot aantal van die verhalen
moet weliswaar worden geplaatst in
de categorie 'onbevestigde geruch
ten', maar een reeks andere berust
wel op waarheid. En dat ligt eigen
lijk ook voor de hand. Er is, met na
me door de bezuinigingen van de
laatste jaren, een groot tekort aan
bewaarders. De werkdruk is enorm;
een groot deel van de bewaarders
werkt maandelijks veertig tot hon
derd uur over. Het ziekteverzuim is
met vijftien procent nog steeds
schrikbarend hoog. Bewaarders
klagen voortdurend over stress en
andere psychische ziekten.
Die feiten, gekoppeld aan een re
latief laag salaris, maken de verlei
ding om in te gaan om verzoeken
van gedetineerden wel erg groot.
Bovendien is de motivatie van be
waarders niet erg groot. Westen
dorp: "Iedereen weet dat er in de ge
vangenissen en huizen van bewa
ring drugs worden gebruikt. Als je
Scheveningen binnenstapt, ruik je
de hasj al van verre. Het lijkt soms
wel een theehuis. Ook directie en
bewaarders moeten dat ruiken. Er
wordt niets tegen gedaan".
Volgens Koehorst moeten voort
durend afwegingen worden ge
maakt tussen de ordehandhaving
en een humane behandeling van ge
vangenen, die immers straks weer
in de maatschappij moeten terugke
ren. Bewaarders moeten stevig in
hun schoenen staan en daar is de
opleiding, aldus Koehorst, ook op
geënt. "Er is een basis-beroepsop
leiding, die op zich voldoende is.
Daarnaast volgen veel van onze
mensen cursussen op mbo- en hbo-
niveau aan de sociale academies".
Niet waar
In de afgelopen jaren is het aantal
bewaarders, door de komst van vijf
nieuwe gevangenissen, ongeveer
verdubbeld. Hoewel het niet ge
makkelijk is om nieuw personeel te
werven, meent Koehorst dat het ni
veau van de opleiding nog altyd
goed is. "We hebben onze normen
niet naar beneden aangepast. Dan
zou je pas echt verkeerd bezig zijn.
We proberen de stabiliteit erin te
houden".
Of dat lukt, is de vraag. De verha
len over corrupte bewaarders zijn
niet van de lucht. "Maar het is niet
waar. Gerda Platteeuw (woordvoer
ster van het ministerie van justitie,
red.) heeft gelijk als ze zegt dat de
gedetineerden die verhalen rond
strooien om de aandacht af te leiden
van .de bezoekers die de spullen
voor hun binnensmokkelen. Maar
ik weet ook niet hoe ik moet bewij
zen dat onze bewaarders niet cor
rupt zijn", aldus Koehorst.
Hij heeft in ieder geval de schyn
tegen. Want hoe zorgelijk de situatie
rond bewaarders is, bleek onder
meer in 1986 bij een spectaculaire
ontsnapping van vier topcrimine
len, onder wie de ontvoerders van
Toos van der Valk en Freddy Heine-
ken, uit de zwaar beveiligde B-vleu
gel van de Scheveningse gevange
nis. Uit het onderzoek kwam niet al
leen vast te staan dat Justitie vooraf
over de uitbraak was getipt, maar
ook dat de gedetineerden zo'n
beetje zelf de dienst uitmaakten. De
telefoon kon ongelimiteerd worden
gebruikt, zelfs voor gesprekken
naar het buitenland, met de bezoek
regeling werd de hand gelicht en
fouillering vond nauwelijks plaats.
Vals alarm
Er heerste een sfeer waarin gevan
genen alles van de bewaarders kre
gen gedaan. De houding van de be
waarders was er een van 'we hebben
al genoeg ellende aan ons hoofd, la
ten we in ieder geval geen moeilijk
heden met de gedetineerden krij
gen'. Dat onder dergelijke omstan
digheden bewaarders worden ver
dacht van daadwerkelijke hulpver
lening bij een ontsnapping, is niet
vreemd. De Haagse politie stelde
een onderzoek in. "Het was vals
alarm", weet woordvoerder La-
terveer zich te herinneren.
Bewaarders staan, dat is duide
lijk, onder grote druk. Westendorp:
"Om de lieve vrede te bewaren,
neem je als bewaarder weieens iets
mee. Dat kan iets heel onschuldigs
zijn. Maar vaak is de weg naar om
koping dan al ingeslagen". Een an
dere advocaat, Willem Knottebelt,
herinnert zich een verhaal van een
van zijn cliënten die was opgesloten
in de Bijlmerbajes. "De man is in
middels overleden, dus hy kan het
zelf niet bevestigen. Maar het was in
ieder geval zo dat er regelmatig
De Bijlmerbajes, waar twee bewaarders vorige week op non-actief werden gesteld wegens handels in drugs.
Meer dan een incident, want de werkdruk is enorm en de bewaarders worden bovendien "onder druk gezet, be
dreigd en zelfs gechanteerd". (foto anp>
feestjes met veel drank werden ge
houden. Feestjes voor gedetineer
den èn bewaarders".
De kans op corruptie is groter ge
worden sinds langgestrafte gevan
genen, zoals drugshandelaren en
ontvoerders, over grote sommen
geld beschikken. "Ze hebben vol
doende financiële middelen om
hulp van buitenaf te kopen", zei
oud-minister Korthals Altes des
tijds. Maar niet alleen van buitenaf,
ook 'binnenshuis' zijn gedetineer
den in staat diensten van het perso
neel te kopen.
Er is corruptie, dat weet Knotten
belt zeker. "Er raken zoveel dingen
in de gevangenis zoek, dat kan geen
toeval zijn. Er is eens een cliënt van
mij ontsnapt en naar het buitenland
gevlucht. Na zeven jaar kwam hij te
rug. Van zijn spulletjes was bijna
niets meer terug te vinden. Volgens
de regels horen de bezittingen van
een ontsnapte gevangene onmid
dellijk te worden bewaard. Daar
kan alleen het gevangenispersoneel
bij. Niemand anders kan die spullen
gestolen hébben. Ik vraag me wei-
eens af hoe het mogelijk is dat som
mige bewaarders in van die hele du
re auto's kunnen rijden".
Het kan er bij Koehorst niet in dat
bewaarders lange tijd achtereen
worden omgekocht. "Af en toe heb
je een 'platte' bewaarder", zegt de
voorzitter van de gevangenisdirec
teuren. "Maar daar ben je heel snel
achter. Het zingt zo rond. Andere
gedetineerden worden jaloers en
gaan praten". Volgens Koehorst
moeten de zeldzame gevallen van
omkoping worden beschouwd als
een bedrijfsongeval. "Het zijn im
mers mensen die dagelijks omgaan
met het crème de la crème van de
criminaliteit".
RIGA Zijn dunnende,
grijze haar ligt achterover
geplakt op zijn schedel. Hij
rookt veel. Probeert aan
dachtig een Nederlands
shagje. "Dat deden ze bij ons
in de oorlog, zelf sigaretten
draaien, van Masjorka-ta-
bak". Tot drie, vier keer toe
wijst hij binnenkomende of
ficieren resoluut de deur.
Kolonel Anatoli Ivanovitsj Kirilov,
hoofdredacteur van Za Rodino
(Voor het Vaderland), het weekblad
voor de Baltische troepen en vloot,
standplaats Riga, zit op zijn praat
stoel. Hij geldt als een zeer kritisch
officier. Enkele maanden geleden
zou hij nog met ontslag zijn be
dreigd, weet iemand te vertellen.
In de Baltische republieken is het
er de laatste tijd niet beter op ge
worden voor hem en de manschap
pen voor wie hij schrijft. "Officieren
hebben anonieme dreigbrieven ge
kregen. Bij een aantal is de huisdeur
in brand gestoken. Graven van mili
tairen en militaire standbeelden
zijn geschonden. De dienstplichti
gen wordt gezegd dat ze niet meer
voor de voorjaarsmobilisatie moe
ten opkomep. En in Litouwen
tracht het zogenaamde 'legioen', Li
touwers die tijdens de Tweede We
reldoorlog aan de kant van de Duit
sers stonden, allerlei jongelui aan te
trekken".
Verantwoordelijkheid
Het woord 'bezettingsleger' doet al
langere tijd de ronde. "Dat vat ik
persoonlijk als een belediging op",
zegt de kolonel ernstig. "De huidige
militairen hebben toch geen verant
woordelijkheid voor wat hier vijftig
jaar geleden gebeurde? En wat voor
bezetters zijn wij als in ons leger tal
loze jongens uit de drie Baltische re
publieken dienen? Dat zijn dan
kennelijk bezetters in eigen land".
Kirilov mag (nog) niet zeggen hoe
Kolonel Kirilov voelt zich militair verantwoordelijk voor Estland, Letland, Litouwen
sterk de Sovjetmacht is die de drie
Oostzeerepublieken herbergen,
maar afgezien van de Baltische
vloot moeten er ook heel wat
landstrijdkrachten zijn. Door de
strategische belangen die op het
spel staan "Misschien komen on
ze troepen straks wel direct op de
grens met NAVO-troepen te liggen"
staat het voor hem vast dat de
Sovjettroepen nog niet één, twee,
drie uit de Baltisché staten zullen
zijn verdwenen, Als het al gebeurt.
Maar hoe dan ook zal het per ver
drag moeten worden geregeld.
"Wij trekken nu troepen terug uit
de DDR, uit Tsjechoslowakije, uit
Hongarije en Mongolië. Dat gebeurt
ook op basis van verdragen, daar is
niets aan te doen. Ik voorzie ook
voor de Baltische staten verdragen
zoals die waarmee Amerika overal
ter wereld neem Griekenland,
Turkije, Italië en zelfs op Cuba -
militaire bases heeft".
Slavensysteem
De geopolitieke en geomilitaire
vraagstukken die samenhangen
met een Baltische onafhankelijk
heid, worden momenteel echter
verdrongen door de ordinaire pro
blemen van alle dag. Het prestige en
de privileges die een loopbaan in
het leger vroeger aantrekkelijk
maakten, zijn in de verdrukking ge
komen.
"Als je ons vroegere systeem feo
daal noemt, zou je het leger als een
slavensysteem kunnen betitelen. In
officieren en soldaten ziet men geen
mensen. Wie het statuut van ons le
ger leest, ontdekt dat er alleen maar
verplichtingen zijn en vrijwel geen
rechten. Elke commandant is als
een tsaar en een god voor zijn on
dergeschikten. Het bevel van de
commandant is een wet voor de on
dergeschikten. Het moet worden
uitgevoerd, zonder tegenspraak, in
de voorgeschreven tijd en nauw
keurig. Wat ontbreekt, is een 'ver
drag' tussen de staat en de officie
ren, waarin van beide kanten de ver
antwoordelijkheid wordt vastge
legd".
Een eerste poging, medio vorig jaar,
om een soort 'officierenvergade
ring' van de grond te krijgen die als
belangenbehartiger zou moeten op
treden, is tot Kirilovs "grote spijt"
mislukt. Nu wordt erover gespro
ken om de politieke (partij-)organen
van het leger tot een dergelijke or
ganisatie om te vormen.
Geen woningen
"Het leven zelf eist dat er zulke in
stituten komen. Maar onze militaire
leiding is daar nog tegen. Zij willen
veranderen zonder iets te verande-
"Maar wat is dit voor een leger",
sneert Kirilov, "waar 150.000 offi
cieren geen woningen hebben. Wat
is dit voor een leger als een officier
die met pensioen gaat niet eens
weet waar hij moet wonen? Zoiets
bestaat niet in het Westen. En kijk
eens naar het loon. Een majoor of
kapitein krijgt nog minder dan een
trambestuurder. Ik ben toch kolo
nel, hoofdredacteur van een krant,
maar ik heb geen mogelijkheid om
een auto te kopen".
"Een officier kan niet over zich
zelf beschikken. Hij werkt dag en
nacht. Hij is een mens die zichzelf
Als het aan deze inwoner van Riga ligt vertrekt Kirilov vandaag nog uit niet bestuurt en geen echt normaal
Litouwen, met leger en al. "Maar wat gebeurt er als op een dag bij voor- gezinsleven kent. Hij verandert
beeld een Armeens leger tegenover een Azerbeidzjaans leger zou komen te voortdurend van woonplaats. Wij
staan?" (foto ap> hebben er in het leger zelfs een
spreekwoord voor: twee overplaat
singen staan gelijk aan een brand.
En ik kan u vertellen dat ik 21 keer
ben overgeplaatst".
In de Oostzeerepublieken zijn
daar sinds kort extra 'pesterijen' bij
gekomen. Feitelijk, vindt Kirilov,
worden de officieren die hier gesta
tioneerd zijn de elementaire burger
rechten onthouden. "Tegenwoor
dig heb je een apart pasje nodig om
je inkopen in de winkels te mogen
doen, dat bewijst dat je hier woont.
En dan heb ik het er niet eens over
dat officieren geen recht krijgen om
aan verkiezingen deel te nemen".
Verwonderlijk vindt hij het dan
ook niet dat recentelijk een groep
militairen in burger in opstand
kwam bij het parlementsgebouw in
Riga, maar wel spijtig. "Het is nog
niet eerder in de geschiedenis van
de Sovjetunie voorgekomen dat mi
litairen demonstreerden. Maar ik
zal u zeggen waarom het gebeurde:
de mensen geloven niet meer dat de
regering hen kan beschermen.
Daarom treffen zij zo hun eigen
maatregelen. Het kookpunt is be
reikt. Maar het is wel een paradox
dat de sterkste macht in de staat om
verdediging moet vragen. Dat is een
gevaarlijke situatie en dat begrijpt
Gorbatsjov".
Coup
Volgens Kirilov is "het de grootste
fout van het Volksfront en al die
burgerbewegingen geweest dat ze
het leger van zich hebben ver
vreemd. Ik heb de indruk dat er
krachten aan het werk zijn die pro
beren om het leger en het volk tegen
elkaar op te zetten. Die krachten
zijn bang dat het leger de zijde kiest
van het volk, zoals in Roemenië ge
beurde. Maar welke krachten dat
zijn, daar hebben wij geen idee
Dat klinkt een beetje griezelig.
"Verschrikkelijk", beaamt Kirilov
meteen. Maar, geruststellend: "Een
coup was er nooit en zal er nooit ko
men. Er zyn in het Westen wel eens
mensen bang voor, maar ik kan u
zeggen dat het Sovjetleger het
meest on-agressieve leger is dat er
bestaat. En ei- zijn in het leger vele
vooruitstrevende mensen, die de
democratisering en de perestrojka
steunen en het leger zelf willen her-
structueren. Maar voor ons is het
moeilijker dan voor wie ook".
Een extra druk vormt sinds een
jaar of drie de regelmatige inzet van
het leger, vooral in de Kaukasus, bij
nationalistische uitwassen. "Dat is
niet de taak van een leger. Een leger
moet mensen beschermen tegen
een vijand van buiten. Het wordt nu
gedwongen zich met functies bezig
te houden, die niet de functies van
het leger zijn. Het leger wil zich niet
bezighouden met deze ondankbare
taak".
Niet genoeg
Maar kolonel Kirilov gelooft niet
dat een per republiek/nationaliteit
georganiseerd leger de oplossing is.
"Als de Letten of de Litouwers zo
iets zouden mogen doen, dan zou
den ook Russische jongens uit Sta
vropol kunnen zeggen dat ze in hun
eigen gebied willen dienen, omdat
het daar zo mooi is. Maar wie moet
er in dan in Tsjoektsjen (in het uiter
ste oosten van Siberië) of op het ei
land Sachalin (in de Zee van
Ochotsk) dienen? Zelfs als we daar
de hele bevolking zouden verzame
len zijn er nog niet genoeg mensen
voor de verdediging. Bovendien,
wat gebeurt er als op een dag bij
voorbeeld een Armeens leger tegen
over een Azerbeidzjaans leger zou
komen te staan?"
Aan het slot zegt Kirilov dat "niet
alles wat ik riu gezegd heb de leiders
welgevallig zal zijn. Maar ik houd
van het leger, ik heb er 32 jaar van
mijn leven aan gegeven. Mijn zoon
is ook officier. Daarom kan ik alleen
maar wensen dat de veranderingen
ook in het leger hun beslag krijgen".
GRRR, KNARS
't Was nog een heel gesjouw, maar
eindelijk stond-ie dan op z'n plaats.
Vlak naast het ligbad met
roestplekken en met de stekker in het
niet geaarde stopcontact. Een heuse
Evrika, made in USSR, een kilootje
of tachtig zwaar. Maar mooi dat er
een hele wasmand vol in gaat.
Zoem, zoem, klots, klots, daar krijgt
een vrouw die voor moeder en
opgeschoten zoon week-in-week-uit
op de hand moest wassen pas echt
een kick van.
Eindelijk had dan de vooruitgang
toegeslagen. Vera, administratief
medewerkster bij een Moskou's
elektriciteitskantoor, had er bijna
platvoeten van gekregen. De ene
winkel in, de andere uitsteeds een
glimmende wasmachine in de
etalage, soms met een foto van de
trotse verkopers ernaast, maar
altijd weer dat norse "Nee,
uitverkocht".
In Lenins tijd waren er helemaal
geen wasmachines, droomde ze na
de zoveelste m islukking. Stel je voor
dat Vladimir Iljitszich aan
wasprogramma 's had gewijd, -
sprak ze zich moed in. Geen rode
vlaggeji. maar witte. En altijd zeep
te krijgen.
Maar zoonlief bracht uitkomst. Een
Moskou
Hans Geleijnse
jongen die weet waar Abraham de
mosterd haalt. De Evrika's, had hij
bij vrienden vernomen, zijn al
verkocht nog voor ze de fabriek
verlaten. De vraag is vele malen
groter dan het aanbod, dus kan
iedereen er wat aan verdienen.
Een Evrika, legde hij Vera uit, kost
in de etalage 230 roebel. Voor die
prijs zijn ze altijd uitverkocht.
Tenzij je op de wachtlijst gaat.
Wachtlijst, vroeg Vera verbaasd, bij
wie dan? Ook in de winkel, was het
antwoord. Maar voor echte prijzen.
Oh, zei Vera, meteen denkend aan
de 200 roebel die ze per maand
verdient.
Via via kende de zoon een verkoper
in de winkel. Een fles wodka en 650
roebel, de naam werd genoteerd. En
jawel, een paar weken later kwam
het telefoontje. Een gloednieuwe
Evrika stond, op haar te wachten in
het winkelmagazijn. Met een
gracieus gebaar overhandigde de
verkoper Vera het garantiebewijs,
terwijl zoon en een vriend zich een
breuk tilden om het apparaat in de
achterbak van de Moskvich te
krijgen.
Dat is natuurlijk wat Gorbatsjov
met gereguleerde markteconomie
bedoelt, schoot haar te binnen.
Iedereen helpt elkaar. M'n zoon
ritselt zwarte roebels, z'n vriend een
auto, de verkoper een wasmachine,
de fabriek weet dat alle produkten
worden verkocht en ik ben geholpen.
Raisa kan niet gelukkiger zijn dan
ik, glimlachte ze. Een laatste
inspectietocht door de kamer die
oma én zoon delen, nee, al het vuile
wasgoed zat al in de machine.
Draaien maar, moedigde ze Evrika
aan, terwijl ze nog even het
programma instelde.
He, wat gaat dat stroef. Te laat.
Ggrrr, knars, hotsend en trillend
kwam Evrika tot stilstand. Vera
keek naar de knop in haar hand, die
een fractie eerder nog een
onmiskenbaar onderdeel van de
machine was.
De tranen sprongen in haar ogen.
Hoe kon dit gebeuren? En wat te
doen? Ik bel de verkoper, bedacht ze.
"Ja, zo door de telefoon kan ik
natuurlijk niet zeggen wat er aan
de hand is. U heeft gerantie, dus laat
hem maar maken", klonk het nors.
Bij wie dan? "Bij ons natuurlijk,
wij zijn de enigen in Moskou die uw
machine mogen repareren", was het
antwoord. Oh, zei Vera opgelucht.
Komt u de machine dan ook halen?
"Maar moedertje, bent u nu gek
geworden? Komt u maar bij ons
langs", riep de verkoper. Hij hing
meteen op, nog voordat Vera had
kunnen vragen hoeveel Evrika's er
zijn op 12 miljoen Moskovieten.
