Een oase van hoop en rust
Napoleon vindt opnieuw z'n Waterloo
Kinderdorp enige bron van vreugde in een ontredderd Haïti
Herdenking een toeristisch circus
ZATERDAG 16 JUNI 1990
PAGINA 25
Johan en Marjo Smoorenburg: "Veel baby's die hier op Haïti ter wereld komen, worden door hun vader en moeder in de steek gelaten. Dat gebeurt niet al
leen in .het ziekenhuis. Ook op straat tref je ze aan. En soms haal ik ze letterlijk van de vuilnisbelt". (foto-s gpd)
Wie, in vredesnaam, moet Haïti
redden? De huidige burgerrege-
1 ring van de vrouwelijke president
Ertha Pascale Trouillot lijkt er ze
ker niet toe in staat. Zij is nu enke
le maanden het staatshoofd van
een land dat sinds het gedwon
gen vertrek in februari 1986 van
dictator Jean Claude Duvalier
(Baby Doc) nog dieper dan toen in
de prut is weggezakt. De burger
regering is tot dusver niet bij
machte gebleken een einde te
maken aan de chaos, waarin het
land nu al geruime tijd verkeert.
De vele schietpartijen hebben
veel mensenlevens gekost. In
Haïti gaan steeds meer stemmen
op om na de volgende coup door
omringende landen een vredes
macht te laten installeren, die tij
delijk het gezag uitoefent. Voor
kinderen is er nauwelijks een toe
komst. Enkele buitenlandse hulp
organisaties proberen zoveel mo
gelijk de nood onder de bevolking
te lenigen. De stichting 'Hart voor
Haïti' bijvoorbeeld heeft er een
- kinderdorp, dat een oase van rust
- en hoop vormt temidden van dood
en verderf. De stemmen van twee
gedreven ontwikkelingswerkers
uit het Utrechtse: "Het is natuurlijk
heel weinig watje kunt doen,
maar we blijven hier tot we echt
niet meer kunnen".
door Bert Pol
Elke week brengt Johan Smoorenburg
een bezoek aan het ziekenhuis van Port-
au-Prince. Hij beent dan altijd meteen
naar de kinderafdeling. Zo ook op deze
maandagmorgen. Om elf uur wringt hij
zich door een grote groep patiënten, die
buiten geduldig staat te wachten. Het is
nog maar de vraag of al deze zieke men
sen vandaag nog kunnen worden gehol
pen. Er is namelijk een groot tekort aan
artsen en verplegend personeel. En op
hun beurt worden die dan weer gecon
fronteerd met een groot gebrek aan (juis
te) medicijnen-. Bovendien is het bouw
vallige ziekenhuis van de Haïtiaanse
hoofdstad stampvol. Alle bedden zijn be
zet. Er kan echt niemand meer bij. Het al
lerergste is wel dat de hygiënische om
standigheden erbarmelijk zijn.
Op de kinderafdeling is het sterftecij
fer hoog, is het korte en bondige relaas
van een arts. En inderdaad, nog diezelfde
morgen laten enige baby's het leven. Ze
waren nog maar een paar dagen oud. In
alle eenzaamheid sterven ze, er is geen
vader of moeder te zien. Het is het beeld
van alledag, zegt Smoorenburg. "Veel
baby's die hier ter wereld komen, wor
den door hun vader en moeder in de
steek gelaten. Dat gebeurt niet alleen in
het ziekenhuis. Ook op straat tref je ze
aan. En soms haal ik ze letterlijk van de
vuilnisbelt".
Johan Smoorenburg en zijn vrouw
Marjo. afkomstig uit Utrecht, verblijven
namens de stichting 'Hart voor Haïti' op
het eiland waar uitsluitend de chaos re
geert. Ze hebben er de leiding van het
unieke kinderdorp-project.
Telkens weer wordt de 47-jarige
Smoorenburg gegrepen door het kinder
leed waarmee hij wordt geconfronteerd.
"Aan zulke taferelen wen je nooit". In het
gezelschap van een arts loopt hij over de
kinderzaal. Bij tal van bedden houden ze
de pas even in. Dan neemt de arts hem
mee naar de hoek van de zaal. Een schar-
minkeltje ligt naakt in het ledikant. Er is
zelfs geen laken om hem even toe te dek
ken. Die kom ik morgen halen, zegt
Smoorenburg. De dokter knikt instem
mend. Als Smoorenburg het kind over
zijn bol aait, begint het zelfs even te glim
lachen. Het jongetje zal de volgende dag
worden opgenomen in het kinderdorp
Bon Reposop vijftien kilometer afstand
van Port-au-Prince.
Eenvoudige zaak
Een baby opnemen in Bon Repos is door
gaans een eenvoudige zaak. Er wordt
contact opgenomen met de afdeling soci
ale zaken van de Haïtiaanse regering. Op
de dag waarop een kind wordt meegeno
men, komt een sociaal werkster naar het
ziekenhuis. Zij vult allerlei officiële pa
pieren in, waarna het kind mee kan. "Je
moet er altijd snel bij zijn, want de mees
te kinderen sterven in het ziekenhuis.
Als een kind eenmaal bij ons is, interes
seert het ziekenhuis zich er niet meer
voor. Er komt nooit eens iemand kijken
hoe het zo'n kind vergaat in ons kinder
dorp".
Op dit ogenblik telt het dorp 168 kinde
ren die er een hemel op aarde hebben. In
de totaal ontredderde Haïtiaanse maat
schappij zijn er niet veel die hen dat kun
nen nazeggen.
Canada en de Verenigde Staten uit
strategische overwegingen hebben de
Amerikanen altijd grote invloed gehad
in Haïti zijn tot nu toe de grootste geld
schieters van het eiland geweest. Als ge
volg van de telkens terugkerende staats
grepen en schendingen van mensenrech
ten is de financiële steun van die landen
echter drastisch beperkt. De in 1986 afge
zette dictator Baby Doe ging er met hon
derden miljoenen dollars vandoor. Daar
mee kwam weliswaar een eind aan vele
jaren van terreur van de Duvalier-fami
lie, maar Baby Doe liet Haïti wel bank
roet achter.
Sinds het vertrek van de dictator zijn
er al vier coups gepleegd. En iedere offi
cier die tot nu toe aan de macht kwam,
plunderde de staatskas. Beter gezegd,
handig wérden de miljoenen verzameld
die Canada, Amerika en een enkele
keer ook West-Duitsland bestemd
hadden voor de arme Haïtiaanse bevol
king. Zo nam stafchef Henry Namphy
(hij was kort na elkaar twee keer aan de
macht) uiteindelijk met een groot bedrag
het rit aan naar de aangrenzende Domi
nicaanse Republiek. Hij was getrouwd
met een vrouw uit dit land. Generaal Pro
sper Avril die een trouwe aanhanger was
van Baby Doe, volgde hem op. Onder
druk van de oppositie (inclusief de
rooms-katholieke kerk) en Amerika
moest hij uitwijken naar Florida, waar
hij van een zorgeloos bestaan geniet.
Intussen waren er al een paar keer alge
mene verkiezingen gehouden. Overigens
werden die gesmoord in bloed. Of gema
nipuleerd, omdat er op uitgebreide
schaal fraude werd gepleegd. Nu is dan
mevrouw Trouillot president van het
land, maar ook zij is aan handen en voe
ten gebonden. Want met argusogen blij
ven militairen het doen en laten van de
burgerregering volgen. Tijdens haar kor
te regeringsperiode is de onrust in het
land alleen maar toegenomen. Bij herha
ling wordt melding gemaakt van over
vallen, meestal met dodelijke afloop. Het
land is onveilig geworden, 's avonds kun
je je maar beter niet meer op straat bewe
gen.
Als gevolg van de vele incidenten is
het vliegveld van Port-au-Prince gere
geld van de buitenwereld afgesloten. De
toestand is Haiti is thans zo beroerd, dat
meer en meer mensen beginnen terug te
verlangen naar het toch duistere verle
den. Baby Doe aan de macht, wordt er
openlijk geroepen. Want toen hij er nog
was, was het in elk geval rustig in het
land. En ja, het toerisme is als bron van
inkomsten totaal opgedroogd. De bedrij
ven die er nog waren zijn intussen geslo
ten en naar elders verhuisd. Daarnaast
zijn de autoriteiten niet bij machte de uit
de pan gerezen illegale handel aan ban
den te leggen.
Port-au-Prince is verworden tot een
ware vuilnisbelt. Ook buiten de stad ge
dijen de vuilnisbelten, waarop de aller
armsten primitieve houten huisjes bou
wen. In zo'n land is een kinderdorp als
Bon Repos inderdaad een paradijs. De
kinderen die het geluk hebben daar te
worden ingekwartierd, ondergaan eerst
een grondig medisch onderzoek. De leef
tijd van de kinderen varieert van een
paar dagen tot achttien jaar.
In het kinderdorp wordt onderwijs ge
geven door lokale leerkrachten. De
school wordt ook bezocht door een paar
honderd kinderen uit de naaste omge
ving, die elke dag een warme maaltijd
krijgen. Voor Haïtiaanse begrippen een
hele luxe.
De meisjes Marie-Francia, Carole en
Maryse waren zeven jaar geleden de eer
ste bewoners van Bon Repos. Zeventien
laar zijn ze nu. Het zijn spontane meiden
geworden die nu heel goed beseffen hoe
bevoorrecht ze zijn.
Gezinsverband
Het drietal heeft de leeftijd bereikt om
het toevluchtsoord te verlaten, maar ze
voelen daar niets voor. Marie-Francia.
Carole en Maryse hebben het er naar hun
zin. Ze verrichten allerlei werkzaamhe
den. De 168 kinderen wonen in gezins
verband. Ze zijn ondergebracht in appar
tementen waar Haïtiaanse vrouwen de
verzorging van de kinderen op zich heb
ben genomen. In elke eenheid bevinden
zich in totaal veertien kinderen.
Het complex van Bon Repos telt twee
grote vijvers. Daarin zwemmen karper
achtige vissen rond. Zo kan er elke week
ten minste één keer volop vis uit eigen
huis worden gegeten. Sinds kort heeft
Bon Repos ook een eigen varkenshoude
rij. Spaart een dure gang naar de slager
uit.
"Ons dorp heeft een goede uitstraling
op de omgeving. De lemen en rieten
huisjes van de Haitianen aan de rand van
ons dorp maken plaats voor kleine huis
jes van steen. Onze zeventig Haïtiaanse
medewerkers wonen daar ook", vertelt
Smoorenburg met enige trots.
Het Bon Repos-complex is nu prak
tisch volgebouwd. Er ligt nog een stuk
terrein braak, maar dat wordt besteed
voor het bouwen van een appartement
voor bejaarden. Voor dit werk is Marjo
Smoorenburg verantwoordelijk. De 29
ouden-van-dagen die er komen te wo
nen, zijn voorlopig ondergebracht in een
eenvoudig bejaardentehuis elders in
Port-au-Prince. Marjo Smoorenburg
hoorde dat een non in de stad bezig was
met bejaardenwerk in Cit Soleil, de
grootste krottenwijk van Port-au-Prince,
waar jong en oud een mensonterend be
staan leiden. De Smoorenburgs snelden
te hulp, ook al blijft die hulp beperkt tot
een kleine groep. "Het is natuurlijk maar
heel weinig wat je kunt doen. Je neemt
die mensen op, wantje moet gewoon wat
doen. Als je nu ziet hoe dolgelukkig deze
mensen zijn, hun hele leven hebben ze
niets anders dan ellende gehad. In hun
levensavond worden ze uit hun armoe
dig bestaan gehaald. Van vreugde zingen
ze vaak een liedje voor ons".
Problemen
In het begin gaf de opvang de nodige
problemen. "Als ze naar het toilet moes
ten, deden ze hun behoefte er voor. Of ze
deden het in de douche. Soms liepen ze
naar buiten en gingen dan onder een
boom zitten, zoals ze gewend wareh. We
hebben ze moeten leren hoe een toilet ge
bruikt moet worden".
Vlakbij Bon Repos ligt een trainings
centrum waar volwassenen onderwijs
krijgen. Het is met name bestemd voor
de educatie van Haïtiaanse vrouwen, die
onder andere voorlichting krijgen over
gezondheid en hygiéne. De stichting
'Hart voor Haïti' is in staat het kinder
dorp te runnen dank zij allerlei acties en
spontane giften in ons land.
Van het geld dat binnenkomt, worden
ook nog eens schooltjes in afgelegen
streken gefinancierd. Dit betekent weer
dat enige honderden kinderen onderwijs
kunnen volgen. Om het contact met deze
scholen en het onderwijzend personeel
te onderhouden, moeten barre tochten
worden ondernomen. Wegen zijn er
praktisch niet in Haïti, alleen zandpaden
met diepe kuilen. Sommige dorpjes lig
gen diep verscholen in de bergen ten zui
den van Port-au-Prince. Tot op de dag
van vandaag moeten de Smoorenburgs
er met de gewone auto op uit. Het komt
maar al te vaak voor dat hun auto blijft
steken tijdens de oversteek van een mod-
derriviertje. Met een jeep zou het alle
maal veel beter gaan.
"Problemen zul je in een land als Haïti
altijd wel blijven houden," stelt
Smoorenburg heel nuchter. "Het ge
beurt wel eens dat ik ontmoedigd ben.
Dan ga ik maar even door het dorp lopen.
In een oogwenk hangen wel twintig
kleintjes aan je. Dan speel je met ze en
dat maakt weer veel goed".
Hoe lang willen hij en zijn vrouw dit
werk nog blijven doen? "Wij praten niet
over pensioen, wij blijven hier totdat we
echt niet meer kunnen. We hopen alleen
dat de eerste kinderen die wij hebben op
genomen, in het dorp willen blijven. Zij
nemen nu al een heel eigen plaats in. Wij
hopen dat zij dit werk in de toekomst van
ons kunnen overnemen".
Het is dat de geschiedenisboekjes
ons iets anders vertellen. Anders zou
je waarachtig denken dat Napoleon
in 1815 als overwinnaar en niet als
verslagene van het slagveld in
Waterloo is gestapt. Maar ja, het volk
heeft idolen nodig en Wellington of
Blücher doen het nu eenmaal minder
in de souvenir-branche.
door Hans de Bruijn
De winkeltjes met de toeristische kitsch
en de restaurants die zich aan de voet var
de Butte du Lion hebben geschaard
staan vooral in het teken van de kleine
korporaal uit Corsica. Die leed hier, mor
gen op de kop af 175 jaar geleden, de be
slissende nederlaag uit zijn keizerlijke
loopbaan.
"Waterloo, Waterloo, morne plaine", zo
beschreef Victor Hugo ruim een eeuw
geleden de verschrikkingen van mis
schien wel de beroemdste veldslag uit de
geschiedenis.
Maar de trieste vlakte waarover Hugo
het had, is nu een toeristisch circus ge
worden, waar de overwonnen Napoleon
als een held wordt herdacht. Koffiekop
jes met Napoleon, eierdopjes met Napo
leon. asbakken met de kop van de keizer,
borden, vlaggen, lepeltjes en beeldjes.
Het is al Napoleon wat de klok slaat.
Ketchup
Morgen komen de dagjesmensen mas
saal naar Waterloo, de plaatselijke VW
verwacht er 200.000. Om te kijken naar
de Keizer zelf, de prins, de Engelse veld
maarschalk en de Pruisische generaal.
Wie zin heeft in een lekker veldslagje,
met ketchup, kanongebulder, doodskre
ten, rook' en paardengehinnik, moet de
files maar voor lief nemen.
"De strijd was hevig en zwart", schreel
Hugo over de slag. Maar nu wordt het on
getwijfeld 'licht en vrolijk', als 2000 figu
ranten uit tien landen (Britten, Amerika
nen, Canadezen, Oost- en Westduitsers,
Fransen, Litouwers, Belgen, Italianen en
Nederlanders) de slag nog eens dunne
tjes overdoen.
Voor een deel zijn het echte soldaten,
maar vooral hobbyisten van de vele Brit
se Waterloo-fanclubs, Franse Napoleon-
vereerders of gewone uniform-gekken.
En er zijn echte kanonnen, vaandels, sa
bels, musketten en tamboers. De voor
stelling duurt al met al twee uur.
Bijna een etmaal lang vochten de Fran
sen destijds tegen de overmacht, voordat
Napoleon aan het eind van die gedenk
waardige achttiende juni de nederlaag
moest toegeven, die een eind maajete aan
zijn rijk. Hij werd verbannen naar Sint-
Helena. waar hij zes jaar later in een
zaamheid stierf.
Nog maar honderd dagen eerder was
het allemaal begonnen. Napoleon was
ontsnapt van zijn verbanningseiland El-
ba, en landde in het zuiden van Frank
rijk. Binnen de kortste keren had hij
weer een leger van 125.000 man op de
been. Met het grootste deel daarvan trok
hij naar het noorden.
Hij hoopte daarmee te kunnen verhin
deren dat de legers van de Britse bevel
hebber Wellington en de Pruisische ge
neraal Blücher zich bij elkaar zouden
voegen.
Te laat
Napoleon kwam net te laat. Toen om 3.48
uur in de morgen van 18 juni de slag be
gon, stonden de 112.000 Fransen met 366
kanonnen tegenover een strijdmacht van
ruim 200.000 Britten, Nederlanders,
Duitsers, Belgen en Pruisen met 524 ka
nonnen. In de Vlakte van Plancenoit
botsten zij gewelddadig op elkaar.
Niet in Waterloo. De slag is wel naar
Waterloo genoemd, maar er is op het
grondgebied van deze gemeente nooit
gevochten. De vlakte van Plancenoit ligt
op het gebied van Eigenbrakel, Genap-
pes en Lasnes. Waterloo, dat vijf kilome
ter verderop ligt, kreeg zijn faam alleen
omdat Wellington er zijn hoofdkwartier
had.
Het leger van Wellington was een bij
eengeraapt zootje van Engelsen. Duit
sers en Nederlanders. Het Nederlandse
leger van baron Constant-Rebecque be
stond weer uit Duitsers, Nederlanders
(inclusief Belgen) en gedeserteerde
Fransen. Daarnaast waren er de ruim
honderdduizend Pruisen van Blücher.
Over het aantal slachtoffers van de slag
verschillen de meningen. Ruwweg zou
het gaan om 15.000 doden en 55.000 ge
wonden. Onder de gewonden ook prins
Willem, de latere koning Willem II. Zijn
rol in de veldslag was vooral dat hij Na
poleon ophield, waardoor Blücher en
Wellington zich konden hergroeperen.
"De glorie van de overwinning straal
de geheel af op het huis van Oranje",
schreef een historicus over de slag.
Been
De beroemdste gewonde is wellicht de
Britse generaal Lord Uxbridge, die zijn
been verloor. Iemand wist dat echter te
'bergen' en nu ligt het onder een kleine
steen begraven in de achtertuin van een
huis in Waterloo.
Prins Willem wist zijn verwonding een
grotere historische allure mee te geven.
Op de plaats waar hij getroffen werd liet
hij de bylt met de leeuw neerzetten. Die
leeuw kijkt de rechterpoot opgeheven
richting Franrkijk. Dat bleek later aan
leiding voor Vlaamse-Waalse twisten,
want de Vlamingen vonden dat de leeuw
noordwaarts, dus naar het Vlaamse land,
moest kijken.
In de loop der jaren zijn zelfs tal van
aanslagen op het arme dier gepleegd,
maar hij staat er nog steeds trots op zijn
heuvel.
Aan zijn voeten worden morgen tenten
en podia neergezet die de tienduizenden
bezoekers en de paar duizend toneelspe
lers moeten herbergen. In het Panorama
van Waterloo kunnen die ook alvast een
idee krijgen van hoe het geweest is. In
het ronde gebouw is op een tientallen
meters lang doek de slag nageschilderd.
Terwijl uit de luidsprekers het kanon
gebulder, de bevelen van de generaals en
de doodskreten van de soldaten en paar
den klinken, kunnen de toeristen zich
vergapen aan de taferelen op het doek,
terwijl voor een beter perspectief de
voorgrond is opgevuld met stenen paar
den, wagens en kanonnen.
,.wt - if, i m.1111
Bon Repos, voor kinderen een paradijs in een samenleving waar de chaos regeert.
