TAD LEIDEN
'Ook meewerkende familie heeft rechten
Genoeg steun voor
nieuwbouw school
Woutertje Pieterse?
LEIDSCH
DAGBLAD
Jan de Nie na 50 jaar weg bij verwarmingsbediijf
Bromfietsers
verboden op
Alphens pont
SLS verwacht
groei wachtlijst
Conflict over nieuwe
tandarts in Breestraat
Familie Van der Walle
s
ZATERDAG 16 JUNI 1990
LEIDEN - "Vroeger werkten
we de hele dag zonder te vragen
om onkostenvergoeding of
winstdeling. Dat was niet goed,
ik heb ervan geleerd dat ook in
een familiebedrijf goede afspra
ken moeten bestaan over de ar
beidsvoorwaarden".
J an de Nie (64) neemt vrijdag 22 juni
aanstaande afscheid als directeur
van De Nie Centrale Verwarming.
Hij is vijftig jaar aan het bedrijf ver
bonden geweest en acht het nu de
hoogste tijd om op te stappen.
Formeel heeft zijn zoon Willem
zijn directiestoel al overgenomen,
maar vader is nog regelmatig in het
kantoor aan de Flevoweg te vinden.
"Er zijn zo veel dingen die ik nog
moet afhandelen, voorlopig zullen
ze me hier nog vaak tegen komen".
Jan de Nie begon zijn carrière bij
de firma in 1940. De exacte datum
weet hij niet precies, wel staat vast
dat enkele weken na zijn aantreden
de Tweede Wereldoorlog uitbrak.
Een weinig ideale binnenkomer.
"Ze zaten indertijd aan je te trekken
om in Duitsland te werken, maar ik
heb aannemelijk kunnen maken
dat ik hard nodig was in het bedrijf
van mijn vader".
De firma moest regelmatig hand
en spandiensten verlenen aan de
bezetters. De Nie herinnert zich dat
de verwarmingsketels van een le-
gerverblijf waren drooggekookt.
"Mijn vader werd bij de 'Orts-kom-
ALPHEN AAN DEN RIJN - De
twee noodpontjes in Alphen zetten
geen bromfietsers meer over. De
brommers veroorzaken te veel over
last in de vorm van stank en lawaai.
Bovendien lopen mensen het risico
op de soms volle pontjes zich te be
zeren aan de hete uitlaten.
In overleg met de politie is daar
om besloten geen brommers meer
toe te laten tot de pontjes, die sinds
de Alphense Brug het maandag be
gaf het langzaam verkeer overzet.
Gisteravond zijn borden geplaatst,
die aangeven dat bromfietsers niet
langer welkom zijn.
mandantur' geroepen, waar hij de
opdracht kreeg de boel snel te repa
reren. Dit terwijl er stroom noch
ijzer voorhanden waren". Daaraan
hadden de Duitsers geen bood
schap. De Nie moest maar zorgen
dat alles snel weer in orde kwam".
Na herhaaldelijk aandringen le
verden de Duiters genoeg ijzer en
kon de stroomvoorziening worden
hersteld. Dat ijzer kwam goed van
pas. Er is zeer zuinig mee omge
sprongen, zodat het bedrijf een flin
ke voorraad overhield. Daarmee
zijn gedurende de oorlogsjaren hon
derden zogenaamde majo-kachels
gemaakt. Deze apparaten werden
op de gewone kachels geplaatst. In
de majo-kachels kon van alles wor
den verbrand. De warmte die hier
door ontstond werd doorgesluisd
naar de grote kachel.
Groei
De na-oorlogse jaren stonden in het
teken van een grote groei van het
bedrijf, dat tot voor kort nog was ge
vestigd aan de Herengracht. In 1965
werd de verkoop van kachels en
haarden los te koppelen van de cen
trale verwarming. Sindsdien bestan
er twee aparte bedrijven: De Nie
Centrale verwarming BV en de Fir
ma Jan de Nie en zonen aan het
Kort Rapenburg.
Begin jaren zeventig kwam A.
Jansen op verzoek van Jan de Nie
de directie versterken. Geen fami
lielid overigens. "Dat is ook niet
noodzakelijk, veel familieleden zijn
helemaal niet bij het bedrijf betrok
ken, anderen wat meer in de luwte.
Dat je de naam De Nie hebt, bete
kent nog niet dat je per definitie in
verwarmingen doet".
Evenmin betekent het werken bij
een familiebedrijf voor De Nie dat
onbeperkt een beroep kan worden
gedaan op zijn tijd. "Daarover zijn
goede afspraken gemaakt, zaken als
salarissen en winstdeling zijn gere
geld. Ook familieleden hebben
rechten en dat werd vroeger nog
wel eens vergeten".
Eén van de zonen van De Nie is
inmiddels toegetreden tot de direc
tie. "Dat zat er al vroeg in, hij kon
goed leren, maar wilde naar de lts.
Toen hij dat diploma haalde heeft
hij nog de mts gedaan. Nu zit hij
hier".
Klussen
De scheidende directeur staat ove
rigens niet te juichen over de kwali
teit van de huidige technische oplei
dingen. "Het sluit niet naadloos aan
op de praktijk en er komen te wei
nig inzetbare mensen van de scho
len af'. De Nie wijt dit onder meer
aan de sociale voorzieningen. "Ik
zie heel goede leerlingen van school
komen die een uitkering aanvragen
en regelmatig wat klussen. Die zit
ten financieel beter dan mensen die
in loondienst 40 uur per week ma
ken".
De Nie, die nog een jaar heeft ge
werkt in het nieuwe bedrijfspand
aan de Flevoweg, wordt eind deze
maand officieel uitgeluid. Hij ver
wacht veel mensen op de receptie.
"In de loop van de jaren leg je veel
contacten, denk alleen maar aan le-
Hij weet niet wat verder op het
programma staat. Hij reageert af
wijzend op de suggestie dat moge
lijk een of andere onderscheiding
op hem ligt te wachten. "Daaraan
heb ik geen behoefte. Het was mijn
werk en ik heb het met plezier ge
daan, daarvoor hoef ik niet te wor
den beloond. Ik heb dat ook tussen
neus en lippen laten weten aan
naaste medewerkers en hoop dat ze
het hebben opgepikt".
De afscheidsreceptie van Jan de
Nie heeft plaats op vrijdag 22 juni
van 16.00 tot 18.30 uur in Holiday
Inn aan de Haagse Schouwweg 10.
LEIDEN - De Stichting Leidse
Studentenhuisvesting (SLS) ver
wacht dat de wachtljst voor wonin
gen de komend jaren alleen nog
maar groeit. In de deze week gepre
senteerde nota 'Vraag 1989' geeft de
directie van de SLS aan dat de
wachtlijst in ieder geval de komen
de twintig jaar blijft bestaan.
De stichting baseert zich hierbij
op de cijfers van instellingen die
zich bezighouden met de raming
van het aantal studenten.
Een andere reden voor de groei
van het aantal ingeschreven wo
ningzoekenden is het voornemen
van de stichting om de komende ja
ren tijdelijke en onrendabele wo
ningcomplexen af te stoten.
Zo wordt begin volgend jaar het
voormalige Elisabeth-ziekenhuis
aan de Hooigracht ontruimd, waar
door voor veel studenten een ande
re woning moet worden gezocht.
Van onze redacteur
Hcnny van Egmond
LEIDEN - Krijgt het nieuwbouw-
plan voor de openbare basis
school Woutertje Pieterse yol-
doende steun in de Leidse ge
meenteraad, of niet? Het ant
woord op deze vraag, die de wijk
al tijden in twee kampen verdeelt,
zal pas maandagavond definitief
worden gegeven.
Behalve D66, de Socialistiese
Partij (SP) en Groen Links heb
ben andere partijen zich nog niet
openlijk uitgesproken. D66 en de
SP zijn tegen de bouw op de hoek
van de Antonie Duycklaan/Hout-
laan en bezetten samen tien van
de 39 raadszetels. Groen Links
(vier raadsleden) is voorstander
van de nieuwbouw op het trai
ningsveld
De drie andere partijen - PvdA,
WD en CDA - zijn het niet eens,
of zijn er nog niet uit. Bij de PvdA
zijn drie raadsleden tegen en ze
ven voor. Ook de zes leden tellen
de WD-fractie heeft twee tegen
stemmers. Daarmee zijn er van de
39 raadsleden al 15 tegen en moet
het CDA nog beslissen.
De CDA-fractie (acht leden)
komt dit weekeinde nogmaals bij
elkaar om het bouwplan te be
spreken. Afgelopen dinsdag, tij
dens de reguliere fractievergade
ring, kregen de CDA-raadsleden
bezoek van hun achterban uit de
wijk. De CDA-leden drukten hun
volksvertegenwoordigers op het
hart niet akkoord te gaan met de
aantasting van de Leidse Hout.
De CDA-leden hadden hun hie
len nog niet gelicht of PvdA-wet-
houder Van Dongen (onderwijs)
klopte op de deur van de CDA-
fractiekamer. Zij kwam nog eens
vertellen hoe noodzakelijk
nieuwbouw is voor Woutertje
Pieterse, de school die uit zijn
voegen dreigt te barsten vanwege
het grote aantal leerlingen.
Maar Van Dongen kon de CDA-
fractie niet direct overtuigen. Af
gesproken werd dat de CDA-
raadsleden nadere informatie
zouden ontvangen die de nood
zaak van de nieuwbouw moet on
derbouwen. Die nieuwe informa
tie staat onder meer ter discussie
tijdens de ingelaste fractieverga
dering van dit weekeinde.
Hoe de CDA-fractie zal stem
men, blijft dus nog ongewis. Vol
gens ingewijden zullen er zeker
enigen tegen de bebouwing van
het trainingsveldje zijn. Maar er
moeten in totaal wel vijf van de
acht CDA'ers tegen de nieuw
bouw zijn, wil het plan worden te
gengehouden. Is er wel een meer
derheid voor bebouwing van het
veld in de Leidse Hout dan begin
nen de werkzaamheden nog dit
jaar.
Fietstocht
Wijkvereniging Aktief houdt zondag 17
juni een fietstocht met een afstand van
ongeveer 40 kilometer. De start heeft
plaats om 11.00 uur bij het wijkgebouw
aan de Berlagestraat 2. Inschrijven vanaf
10.30 uur aldaar. Deelname is gratis.
Wie voor 16.00 uur terug is, ontavngt een
medaille.
Woutertje Pieterse
Klas 9b van de Vrije Schoolgemeen
schap Rudolf Steiner brengt zondag 17
juni en dinsdag 19 juni het toneelstuk
Woutertje Pieterse op de planken. Het
stuk gaat over een Amsterdams schoffie
aan het begin van deze eeuw, dat zijn be
krompen milieu probeert te ontvluchten.
De uitvoering wordt zondag gegeven in
de school aan de Surinamestraat 1 en
dinsdag in de school aan de Cesar
Franckstraat 9. Beide avonden om 20.00
uur. Aan bezoekers wordt een vrijwillige
bijdrage gevraagd.
DEN HAAG/LEIDEN - Zieken
fonds Zorg en Zekerheid is in con
flict geraakt met de Ziekenfonds
raad over het toelaten van S. van
Mierlo uit Leiden als ziekenfond
s-tandarts. De Raad van State moet
in dit geschil de knoop doorhakken.
Tandarts Van Mierlo, gevestigd
aan de Breestraat, meent aanspraak
te kunnen maken op ziekenfonds
patiënten, omdat hij de praktijk
heeft overgenomen van een tand
arts die aan de Papengracht was ge
vestigd. Die tandarts was erkend
door het ziekenfonds. Maar omdat
hij in de praktijk vrijwel uitsluitend
particuliere patiënten behandelde,
vindt het ziekenfonds het niet juist
dat de erkenning als ziekenfond
s-tandarts wordt overgedragen aan
Van Mierlo.
Er zijn volgens het ziekenfonds in
de Leidse regio meer dan voldoen
de tandartsen. Uitgaande van de
norm van één tandarts per 3250 in
woners zit Leiden 15 procent boven
het landelijk gemiddelde wat be
treft het aantal tandartsen.
De ziekenfondsraad denkt daar
anders over en verplichtte het zie
kenfonds om Van Mierlo in te
schrijven. Het enige wat het zieken
fonds te doen stond, was tegen deze
verplichting in beroep te gaan bij de
Raad van State.
Intussen behandelt Van Mierlo al
ziekenfonds-patiënten, zonder dat
hij declaraties indient bij Zorg en
Zekerheid. Dat zal echter met terug
werkende kracht gebeuren als de
Raad van State het ziekenfonds in
het ongelijk stelt. De beslissing van
de Raad van State wordt volgende
week bekend gemaakt.
In het kader van de actie
'Leiden, stad van
vluchtelingen' is de
stamboom van een aantal
Leidse families uitgezocht.
Doel was duidelijk te
maken aan Leidenaars dat
ook zij vaak in vroeger
eeuwen als vluchteling
naar deze stad zijn
gekomen, meestal vanuit
Frankrijk, maar ook vanuit
België en Duitsland. Al
eerder verscheen in deze
krant de geschiedenis van
acht Leidse familienamen.
De serie betreft tien
verhalen. Na deze
aflevering volgt in de loop
van deze maand nog de
geschiedenis van de
familie Lagas.
LEIDEN - Tot het begin van
de negentiende eeuw (1811) is
de familie Van der Walle
werkzaam geweest in de la
kenindustrie. In de tijd dat
deze bedrijfstak al lang op
zijn retour was, eigenlijk in
een absoluut dal verkeerde,
poogden de Van der Walles er
nog hun brood in te verdie
nen. Dat zal bepaald geen
weelde zijn geweest.
Een echte arbeidersfamilie, die -
net als vele duizenden andere Lei
denaars - generatie op generatie
heeft moeten sappelen om aan de
kost te komen. Een familie ook,
die vele jaren achtereen voorna
melijk woonde in kleine arbei
dershuisjes aan de Zuidsingel en
omgeving, toen ook wel Voorsin
gel van de oude voorstad geheten.
De naam Van der Walle is al erg
oud, veel ouder dan de meeste
'Nederlandse' namen. De familie
is afkomstig uit Vlaanderen, waar
de familienamen eerder ontston
den dan in Holland. Al rond 1200
kende België grote steden als
Gent, Brugge en Antwerpen. Lei
den en Amsterdam waren in die
(Van der Wallen)
jaren nog geen plaatsen van bete
kenis.
In die grote 'zuidelijke' steden
konden de mensen elkaar niet
meer aanduiden met 'Jan, zoon
van Piet', want gezien de grootte
van de steden wist niemand meer
wie dan werd bedoeld. Vandaar
dat er in de loop van de tijd een
andere vorm groeide om mensen
herkenbaar te maken: zij werden
genoemd naar de kleur van hun
haar, naar hun beroep, de plaats
waar zij vandaan kwamen, etc.
Kortom: de mensen kregen ach
ternamen, familienamen.
De 'Leidse' Van der Walles ko
men oorspronkelijk uit Nieuw-
kerken in Vlaanderen. In 1632
wordt het eerste bewijs van Jan
van der Walles aanwezigheid in
Leiden geleverd: hij trouwt in dat
jaar in de Pieterskerk met Susan-
ne Taverniers uit Delft. Net als ve
le andere protestanten heeft Van
der Walle waarschijnlijk om ge
loofsredenen - het leven werd hen
zuur gemaakt door katholieken -
België verlaten om in het meer to
lerante en vooral ook protes
tantse Leiden 'rustiger' zijn brood
te kunnen verdienen. Economi
sche redenen waren overigens
vaak mede reden naar elders te
trekken.
Pestepidemieën
Jan van der Walle stierf in 1635,
een jaar waarin de pest genade
loos toesloeg in Leiden. Die ze
ventiende eeuw wordt trouwens
gekenmerkt door een groot aantal
pestepidemieën die honderddui
zenden lijken in West-Europa
achterlieten. Leiden werd van
1624 tot en met 1670 maar liefst
vijf keer door de pest getroffen.
Die van 1635 eiste 15.000 slachtof
fers, ofwel een derde deel van het
aantal inwoners.
Overal waar maar een 'gaatje'
was werd een lijk begraven. Het
aanbod van lijken was zo groot
dat in de Pieterskerk doorde
weeks niet meer werd gekerkt.
De lucht van lijken die wachtten
om begraven te worden was er
ondraaglijk. De rijken werden in
die tijd nog in de kerk begraven,
de armen er buiten (Pieterkskerk-
hof).
Het is bijna niet voorstelbaar
dat Leiden juist in die tijd van epi
demieën tot ongekende grootte
groeide. In 1574, na het Spaanse
Beleg, telde Leiden nog slechts
9000 zielen (voor het Beleg
15.000). Rond 1665 evenwel woon
den er in de stad ruim 70.000 Lei
denaars. Die aanwas is vrijwel uit
sluitend te danken aan import,
aan vluchtelingen uit onder meer
België en Frankrijk. De natuurlij
ke aanwas (geboorten) was in die
jaren onvoldoende om de stad in
stand te kunnen houden. En tot
de import in die 17de eeuw be
hoorde ook de familie Van der
Walle.
De zoon van immigrant Jan van
der Walle, eveneens Jan genaamd
en geboren in 1635, woonde aan
wat thans de Zuidsingel heet. Er
stonden kleine, schamele arbei
derswoningen. Dat was ook lo
gisch, want ze stonden buiten de
poort. Leiden was te klein en
daarom werden buiten de veste
huizen en bedrijfsjes gebouwd. In
geval van oorlog zouden die even
wel het eerst met de grond wor
den gelijk gemaakt. Vandaar dat
er geen monumentale panden
stonden.
De beide Jannen waren saai-
werker (saai is bepaald soort stof).
Uit het huwelijk van Jan junior
met Jannetgen Claes in 1656 werd
in 1659 stamhouder Abraham
Jansz. geboren. Ook hij was werk
zaam in de lakenindustrie, maar
dan als wever.
Kerken
Het is opvallend in die jaren dat
de kinderen, onder meer die uit
het in 1682 gesloten huwelijk tus
sen Abraham Jansz. met Geer-
truid Arents van der Werp (ach
ternaam niet helemaal zeker,
red.), in allerlei verschillende ker
ken werden gedoopt: Pieters
kerk, Hooglandse kerk, Loods-
kerk, Marekerk, e.d..
Een blik op de Zuidsingel vanaf de Zuidsingelbrug in de richting van de Herengracht. Vele jaren achtereen
woonden hier Van der Walles in kleine arbeiderswoningen. De straat heette in die tijd gedeeltelijk nog Voor
singel. De foto stamt uit c
11900.
Echte regels waren daar niet
voor. Meestal gebeurde het dopen
in de dichtstbijzijnde kerk, maar
dat was om onduidelijke redenen
lang niet altijd het geval.
Gedurende de zeventiende en
achttiende eeuw werden de mees
te protestantse huwelijken geslo
ten in de Pieterskerk. De Leide
naars stonden welhaast in rotten
van drie voor de kerkdeur. De be
ter gesitueerden trouwden in de
Hooglandse Kerk. Het 'klompen
volk' huwelijkte tot begin acht
tiende eeuw in de Hoogduitse
kerk, thans Bethlehemkerk gehe
ten. Dat gebouw sloot als kerk in
1732 omdat de kudde te klein ge
worden was. In de Marekerk
werd niet getrouwd.
De Loodskerk kwam als trouw-
plek in de plaats van de Hoog
duitse kerk. Dat gebouw stond op
de hoek van de Oranjegracht/Oos
terkerkstraat, nabij het huidige
arbeidsbureau. De kerk was een
houten noodgebouw en leek ken
nelijk op een loods, hetgeen de
naam verklaart.
De bedoeling was vlakbij deze
noodkerk een grote nieuwe kerk -
de Waardkerk - te bouwen. In de
zeventiende eeuw werd aan die
grote klus begonnen, maar het
werd nooit afgemaakt. Waar
schijnlijk vanwege geldgebrek of
misschien omdat het gebouw bij
nader inzien niet nodig was. De
bouw kwam in ieder geval niet
verder dan tot de onderkant van
de ramen. In de negentiende
eeuw zijn de fundamenten uitge
graven.
In de Franse tijd (begin negen
tiende eeuw) werd de Loodskerk
gebruikt als paardenstal. Later
werd het toch weer als kerk inge
richt en kreeg het gebouw in 1829
zelfs stenen wanden. Vanaf die
tijd was het de Oosterkerk. Eind
19de eeuw werd een nieuwe Oos
terkerk gebouwd aan de Heren
gracht. De oude Loodskerk
maakte plaats voor de Katoen
maatschappij die vlak voor de
Tweede Wereldoorlog failliet
ging en werd gesloopt. De plek
heette jarenlang 'de doorbraak'.
De 'nieuwe Oosterkerk' werd in
de jaren zeventig gesloopt om
plaats te maken voor woningen.
Cholera
Uit het huwelijk van Abraham
Jansz. van der Walle en Geertruid
Arents van der Werp werd in 1690
Johannes geboren. Over de op
eenvolgende stamhouders is wei
nig bekend. Johannes trouwde in
1713 met Maria van den Bergh die
in 1727 overleed. Hij hertrouwde
een jaar later met Elisabeth Staat.
Zoon Gijsbert van der Walle
(geboren 1729) huwelijkte in 1751
Trijntje van Peene. Na haar dood
in 1761 hertrouwde hij nog dat
zelfde jaar met met Jannetje Ver
mouw.
Stamhouder Pieter van der
Walle werd in 1754 geboren. In
1777 trouwde hij Marijtje Robert.
Hun zoon Gijsbert (geboren 1778)
is de laatste in een lang reeks van
Van der Walles die nog in de la
kenindustrie werkzaam was. Hij
was carsaaywerker (een grof ge
weven laken). Gijsbert trouwde
in 1802 met Hendrica Maria Flo
rijn.
In de negentiende eeuw overle
den twee opeenvolgende stam
houders zeer waarschijnlijk aan
de cholera. De zoon van Gijsbert
en Hendrica, de in 1804 geboren
Johannes, stierf in 1849. Ook
diens zoon Gijsbertus (geboren
1827) stierf mogelijk aan de in
1866 heersende cholera-epide-
Leiden werd in korte tijd (van
1849 tot en met 1866) vier keer be
zocht door de cholera. De ziekte
werd ook wel Aziatische braak
loop genoemd: wie de ziekte op
liep moest veel braken en vaak
naar het toilet. De ziekte werd
veroorzaakt door besmet drink
water. De cholera eiste weliswaar
niet zo veel slachtoffers als de
pest, maar toch lieten honderden
Leidenaars tijdens een epidemie
het leven. Met de aanleg van de
waterleiding (1878) in Leiden ver
dween ook de ziekte.
Uit het huwelijk met Gijsber
tus, gesloten in 1851, met Marijtje
Jongeleen werd in 1852 stamhou
der Johannes geboren. Hij was
huisschilder. Hij trouwde, net als
een aantal van zijn voorvaderen,
twee keer: in 1887 met Maria du
Mortier en na haar dood (1903) in
1906 met Maria Elisabeth Beren-
finger. Johannes stierf in 1936.
Zijn tweede vrouw woonde nog
in 1952 in de Ververstraat.
Uit het eerste huwelijk werd
stamhouder Abraham van der
Walle geboren. Dat was vlak voor
de eeuwwisseling: Tweede Kerst
dag 1899. Na vele eeuwen pro
testant te zijn geweest en vanwe
ge dat geloof begin zeventiende
eeuw zelfs naar Leiden te zijn ge
vlucht. werd de stamhouder ka
tholiek. In 1923 trouwde
Abraham namelijk een rooms-ka-
tholieke vrouw, Clazina Johanna
Rooyakkers. Abraham verdiende
vele jaren de kost als veldwerker,
onder meer in Julianadorp bij
Den Helder. Hij overleed daar in
1973.
(Gegevens voor dit verhaal zijn ont
leend aan onderzoek van mr. T.N.
Schelhaas en P.J.M. de Baar, beiden
verbonden aan het Gemeente-ar
chief te Leiden.)
STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEID E N
