Chikvaidze is de glasnost zelve
Uitgever gezocht voor blad voor 'medelanders'
Ambassadeur
Sovjetunie
in Den Haag:
'Ik sta
tot uw dienst'
ZATERDAG 26 MEI 1990
PAGINA 29
Hij is een persoonlijke vriend van president Gorbatsjov. En minister Sjevardnadze kent hij uit
de tijd dat zij beiden nog partijfunctionaris in hun geboorterepubliek Georgië waren. Dr.
Alexander Chikvaidze, ambassadeur van de Sovjetunie in Nederland, mag dan ook geacht
worden uitstekend op de hoogte te zijn van de denkwijze van de politieke top in het Kremlin.
Zelf is hij de glasnost, de openheid, in eigen persoon. Ongedwongen en openhartig vertelt hij
over zijn familie, over Nederland en de Nederlandse taai. Maar ook over die andere Geor
giër, Stalin, over de Litouwse onafhankelijkheid en over zijn grote liefde: het schaken. Op 'di
plomatiek' gestelde vragen antwoordt hij: "Ik weet dat de Nederlanders beleefde mensen
zijn, maar vraagt u maar gewoon op de man af wat u wilt weten". En over de antwoorden die
bij binnenkomst keurig uitgetypt liggen te wachten: "Ik weet niet wie die heeft opgesteld. Ik
niet in ieder geval".
door Jurriaan Geldermans en Gert van der Maten
"Dansen in Scheveningen. Goedemor
gen mijnheer. Gebruikt u een wolkje
melk in uw koffie? Ik tot uw dienst. Ik
sta tot uw dienst? Oké. Ik sta tot uw
dienst".
Alexander Chikvaidze (53) is trots op
zijn Nederlands en mag dat ook zijn. Hij
is weliswaar bijna anderhalf jaar Sovjet
ambassadeur in Nederland, maar stu
deert nog maar vijf maanden op alle gril
ligheden die onze taal kent. "Voor die
tijd had ik het echt te druk met het inwer
ken. Nederlands is een moeilijke taal,
maar een Georgiër als ik heeft één groot
voordeel: die g in Scheveningen en de h
van hotel zijn geen probleem, want die
kennen we ook in onze taal. En ook het
staccato-karakter vind je in beide talen
terug. Ik hoop hier nog twee of drie jaar
te blijven. Dat zal lang genoeg zijn om
het Hollands goed te leren", zegt hij in
aecentrijk, maar vloeiend Engels.
Chikvaidze houdt van Holland. En van
de Hollanders. "In het begin zijn ze wat
gereserveerd, maar als ze zien dat je oké4
bent, worden ze je vriend. En wat ik ook
belangrijk vind: de Nederlanders zijn be
trouwbaar. Maak je een afspraak met ze,
dan komen ze die na. Ze werken hard,
zijn serieus en zeer beleefd".
"En ik kan het weten, want na mijn ja
ren op de universiteit van Moskou (waar
1 hij, zijn studie geschiedéhis afrondde met
een proefschrift over het Britse buiten
landse beleid aan de vooravond van de
Tweede Wereldoorlog) heb ik in zeker
twintig landen gewerkt. Soms voor lan
gere tijd, zoals in India, Londen en Was
hington, waar ik als diplomaat werkte, of
in Kenya, waar ik ambassadeur was. Niet
om complimentjes uit te delen, maar Ne
derland is het mooiste land. Ik besteed
hier veel tijd aan het regelen van samen
werkingsprojecten met Nederlandse be
drijven. We zien jullie als een agrarische
supermacht. Kijk naar de Hollandse boer.
ren die bij Moskou een kassenbouwpro-
ject uitvoeren. En kijk ook naar Philips,
die hoogwaardige technische appara
tuur levert".
'Toverwoord
Chikvaidze bezweert herhaaldelijk dat
glasnost het toverwoord is in dit econo
misch lonken tussen Klein Duimpje en
de Reus. "Dank zij die openheid kunnen
zakenmensen gemakkelijk in- en uitrei-
zen.'Zeker in steden als Moskou en Le
ningrad, waar je vijfjaar geleden nog lou-
ter Russisch hoorde, spreken massa's
mensen tegenwoordig Engels en Frans.
En zelfs in de buitensteden word je pro
bleemloos de weg naar je hotel gewezen.
De communicatie tussen mensen doet
wonderen. Andere volken zien opeens
dat wij Sovjets helemaal niet zo anders
zijn dan zij dachten".
"En zeker tussen Nederlanders en Ge-
orgiërs zijn er vele overeenkomsten. Net
als wij houden" jullie van kinderen, van je
familie, van sociale contacten. In mijn
vaderland maken de mensen het zich al
leen wat makkelijker. Dat is het enige
punt van kritiek dat ik kan bedenken:
jullie zijn zo zakelijk dat je wel eens ver
geet dat je maar één keer leeft op deze
aarde".
Commentaar dat Chikvaidze*mag leve
ren. Want wat dat betreft is-ie zelf al een
beetje Hollander. Hij werkt keihard en
slaapt slechts zes uur per etmaal. "Ik ben
dolblij op het weekeinde, want dan lig
gen m'n vrouw en ik een uurtje langer in
bed". Chikvaidze's echtgenote voelt Zich
als een vis in het water in Nederland, om
dat zij waterbouwkundig ingenieur is.
En voor zijn 80 jaar oude moeder, even
eens meegetroond naar Nederland, was
het zelfs liefde op het eerste gezicht.
"We rijden in het donker over de snel
weg van Schiphol naar Den Haag. En al
na vijf minuten zegt ze: Mijn zoon, dit is
een fantastisch land. Ik zeg: Moeder, hoe
kun, je dat nu zeggen na vijf minuten
snelweg? Zij weer: Maar moet je kijken
naar die lampen boven de wegen. Er is er
niet één kapot..".
Litouwen
Tussen de vrolijke anekdotes, de welge
meende hartelijkheden en de glaasjes
wodka (puur, geschonken in kristal)
door, kijkt de Sovjet-ambassadeur zorge
lijk. Hij heeft er alle reden voor. Want zijn
vriend en grote baas Gorbatsjov is als
een kozak wiens paard Perestrojka, een
maal aangespoord tot beweging, richting
afgrond lijkt te denderen. Ondanks het
behendig hanteren van de leidsels lijkt
het onbestuurbaar geworden, het bit
vast tussen de kiezen.
Neem de problemen met de afschei
ding van Litouwen en de nationalisti
sche bewegingen in de andere republie
ken. Volgens Chikvaidze allemaal terug
te voeren op de economie. De structuur
daarvan, bedacht én opgezet door Stalin,
is de oorzaak van het probleem. "En daar
veroordelen wij hem nu om. Stalin riep
een commando-systeem in het leven,
waarmee alles werd gedirigeerd vanuit
Moskou. Maak dit, maak dat, zoveel hier
van, zoveel daarvan".
"Dat gecommandeer wekte de woede
van de mensen. Want Georgiërs, Litou
wers of Armeniërs hebben niets tegen
het Russische volk op zich. Integendeel.
In 1802 vroeg Georgië de Russische tsaar
om bescherming tegen opdringerige
buurvolkeren, tegen wie al eeuwenlang
was gevochten. Nu nog begroeten Geor
giërs elkaar met garrirdjoba, wat victorie
betekent. En bij een vertrek klinkt het
mshvidobit: vrede".
De Georgiër Stalin, 'een reus, maar
dan één die met het geweer regeerde',
zocht slechts de victorie, vrede was hem
vreemd. Chikvaidze: "Het deugt niet als
een ander in jouw republiek bepaalt
waar een fabriek moet worden gebouwd.
Dat kun je zelf veel beter beoordelen. Het
is dan ook goed dat er nu wordt gewerkt
aan grotere zelfstandigheid van de Sov
jet-republieken in de vorm van een fede
ratie, waarin elke republiek economisch
zelfstandig zal zijn, onder de bescher
ming van Moskou".
Afhankelijk
En een republiek als Litouwen dan, die
een dergelijke bescherming helemaal
niet wil? Heeft die geen recht op onaf
hankelijkheid? Chikvaidze heeft veel
woorden nodig om het gelijk van Gor
batsjov uit te leggen. "Door Stalins sys
teem is de onderlinge afhankelijkheid in
de hele Sovjetunie zeer groot. Nergens
vind je een fabriek die een kant en klaar
produkt maakt. Neem nou een aanste
ker. Bij ons zou de bodem bijvoorbeeld
Dr. Alexander Chikvaidze: "Als communist zeg ik jullie: God houdt van het
getal drie". (fotoGPD).
in Tblisi worden gemaakt, de bovenkant
in Kiev, het binnenwerk in Leningrad en
de mantel in Moskou. Bij de grote aard
beving in Armenië zag je dat duidelijk. In
Jerevan, de hoofdstad, staat een fabriek
die filters maakt voor sigaretten. Maar
door de aardbeving raakte die in puin.
Drie maanden lang was nergens in de
Sovjetunie een filtersigaret te krijgen.
Ha ha, ik zelf kon er gelukkig nog aan ko
men via mijn zoon, die diplomaat is in
Washington".
Door de grote verwevenheid van in
dustrieën is het volgens Chikvaidze irre
ëel van de Litouwers om te denken dat ze
van het ene op het andere moment onaf
hankelijk kunnen zijn van de Sovjetunie.
"Dat kost tijd en moet stapsgewijs gaan.
Als een man en vrouw gaan scheiden,
kan dat toch ook niet van de ene op de
andere dag? Bovendien: de Litouwers
zeggen dat de Sovjetunie hun land heeft
ingepikt na een afspraak met Hitler-
Duitsland in het Molotov-Ribbentrop-
pact. Gorbatsjov is zo moedig geweest
om dat toe te geven, hoewel die afspraak
jarenlang door Moskou is ontkend".
"Maar wat betekent dat nu nog? Sinds
dien is een halve eeuw verstreken en een
hele nieuwe infrastructuur opgebouwd,
zeer vervlochten met de rest van de Sov
jetunie. Er is een hele generatie die na die
tijd is geboren. En die mensen lopen nu
te roepen 'Moskou heeft ons land afge
pakt'. De nationalistische eisen gaan ten
koste van de tijd die aan de opbouw van
de economie zou kunnen worden be
steed. Gorbatsjov deed iets dat ik zou
vertikken: hij ging naar Litouwen om te
praten, ofschoon hij wist dat het niets
zou uithalen. Trouwens, het hele Polit
buro is naar Litouwen geweest. In de tijd
die daar, maar ook in Armenië en Azer-
bajdzjan en andere probleemgebieden is
besteed, had men aan de economische
hervorming kunnen werken".
Wijsheid
De woorden 'economische hervorming'
komen telkens weer terug. Het is de ha
verzak die het paard Perestrojka tot een
rustige, voorwaartse tred moet brengen.
Chikvaidze houdt zijn duim en wijsvin
ger drie centimeter uit elkaar: "Als de
mensen maar zó'n beetje meer kunnen
kopen, zou de perestrojka een enorme
vlucht nemen".
De ambassadeur imiteert met zijn arm
een opstijgende Boeing 747 en vervolgt:
"Dan kun je ook tegen plaatselijke en na
tionalistische leiders zeggen: 'Wat wil je
nou, het gaat toch een stuk beter dan
voorheen?' Maar die economische veran
dering vraagt veel wijsheid. Kijk nou
naar Polen, waar de mensen een soort
shock-therapie hebben ondergaan. Ze
hebben alles gekregen waar ze om
smeekten, behalve geld om ook maar iets
te kunnen kopen. Is dat beter dan bij ons,
waar wel geld is, maar de winkels leeg
zijn?"
Die lege winkels bieden kansen voor
de schappenvullers. Maar de Hollandse
handelsgeest huivert. Chikvaidze: "Het
Nederlandse bedrijfsleven is wel erg
voorzichtig met investeren in de Sov
jetunie. Men wil graag gauw en vooral
ook veel winst zien. Maar de roebel is nog
steeds niet inwisselbaar in westerse har
de valuta. Economische adviseurs zeg
gen dat dit over twee of drie jaar anders
is. Maar voorzover ik weet, moet de geld-
hoeveelheid eerst overeenkomen met de
hoeveelheid geproduceerde goederen.
En dat is nog niet het geval. Dan wijs ik
het Nederlandse zakenleven liever op
het voorbeeld van McDonald's, die niet
heeft gewacht op de inwisselbaarheid.
Zij beschouwen de Sovjetunie als een
markt op zichzelf. Ze maken winst in roe
bels en investeren die weer in nieuwe
restaurants en fabrieken in ons land. En
als op een dag de verdiende roebels wel
omgewisseld kunnen worden, dan kan
McDonald's
Panama
Op het economisch vlak een pluim voor
Amerika. Maar kritiek klinkt er ook in de
Sovjet-ambassade. Chikvaidze: "Ik ben
geen vertegenwoordiger van de Verenig
de Staten en wil eigenlijk niet praten
over president Bush". Maar Bush praat
wel over de Sovjetunie. Over bijvoor
beeld de kwestie Litouwen, die hij graag
presenteert als de toetssteen van het de
mocratisch gehalte van perestrojka. De
ambassadeur, plotseling fel, zou "Bush
wel eens willen zien als Florida opeens
onafhankelijk wil worden".
"Wij mogen niets zeggen over de com
mando's die Panama binnenvallen en
schreeuwen om Noriega, maar de USA
heeft wel de neiging zich met onze inter
ne aangelegenheden te bemoeien. Doet
Bush dat, dan riskeert hij destabilisatie
in de Sovjetunie. Dat betekent destabili
satie in Europa, in de hele wereld. Nee,
onder communicatie versta ik niet dat
landen zich bemoeien met eikaars inter
ne aangelegenheden. Ik zie meer in het
leren van eikaars goede dingen. Zoals wij
veel kunnen opsteken van de manier
waarop bijvoorbeeld het Nederlandse
politie-apparaat in elkaar zit. Van jullie
manier van voetballen ook, want geen
team is zo goed als Oranje".
Daarmee roert Chikvaidze een oude
liefde aan: het voetbal. "In mijn studen
tentijd was ik de negende voetballer van
de universiteit van Moskou". Maar mis
schien nog mooier vindt hij schaken, ge
tuige het feit dat hij jarenlang voorzitter
was van de Sovjet-schaakbond. "Niets
vereist zoveel diplomatie als dat. Scha
kers zijn extreem gevoelig. Denk je datje
na dagen van overleg eindelijk overeen
stemming hebt bereikt, komt een van de
spelers naar je toe met de boodschap dat
er nog een optie ligt... Dat komt doordat
die mensen dag en nacht bezig zijn met
allerhande combinaties. Het dagelijks le
ven telt net zoveel mogelijkheden als het
schaakspel, en de schaker tast ze alle af'.
Uniek
Ook hier spreekt Chikvaidze uit eigen er
varing, want hij speelt als de besten. Im
mers, niet velen kunnen bogen op een
puntendeling in een vluggertje tegen we
reldkampioen Kasparov. Hoe schat hij
diens kansen tegen Karpov? "Kasparov
en Karpov zijn uniek in die zin, dat geen
andere topschakers zoveel partijen tegen
elkaar hebben gespeeld als zij. Zij heb
ben veel van elkaar geleerd. Karpov is in
een uitstekende vorm en heeft aan fysie
ke kracht gewonnen door kilo's aan te
komen. Kasparov heeft echter de jeugd,
en kan daarmee in het voordeel zijn.
Maar wat echt telt is: hoe zit het met je ze
nuwen? Oud-wereldkampioen dr. Max
Euwe was trouwens een goede vriend
van mij. Een op-en-top Nederlander: cor
rect, rationeel, intelligent en aristocra
tisch".
Goed bevriend voelde Chikvaidze zich
met de Texelse Cornelia Boon-Verberg,
'moeder van alle Georgiërs'. "We weten'
allemaal wat de Texelse bevolking in het
algemeen en Cornelia Boon in het bijzon
der tijdens de Tweede Wereldoorlog
voor ons heeft betekend. Wij koesteren
warme gevoelens jegens de eilandbewo
ners, omdat we hand in hand streden te
gen het fascisme".
Na twee wodka's wijst Chikvaidze op
de glazen en zegt met een ironisch lachje
"Als communist zeg ik jullie: God houdt
van het getal drie". En voor de derde
keer schenkt hij in.
Haar familieleden vinden het een gedurfd
plan; lerares Sieglien Spier (37) niet. Ze is
ervan overtuigd hèt gat in de markt te
hebben gevonden: een maandblad voor
'medelanders', ofwel Nederlanders van
buitenlandse afkomst. Tot voor kort hield
ze haar idee goed geheim uit angst dat
het gepikt zou worden. Maar nu vindt ze
de tijd rijp om naar buiten te treden.
door Irene Artsma
"Mondje dicht", zei Sieglien Spier maan
denlang tegen familie en bekenden. Ze
kende het dilemma van alle aankomende
ondernemers. Hoe tast je de markt af
zonder dat een ander er met jouw idee
vandoor gaat? Haar drie kinderen en fa
milie hielden de kaken stijf op elkaar.
Spier: "Ik heb mijn oor genoeg te luiste
ren gelegd. De reactie was altijd: 'hart
stikke leuk idee'. Dus nu heb ik er ge
noeg vertrouwen in om met het blad te
beginnen".
Een naam heeft Spier ook al. 'Xotic',
een creatieve verbastering van het
woord exotisch. Het moet een fraai en
dik (130 pagina's) Nederlandstalig
maandblad worden. Het rijtje dat ze op
noemt, verschilt niet van de onderwer
pen in de gebruikelijke magazines:
sport, bekende Nederlanders, bedrijven,
kunst, politiek, mode en make-up. Maar
er is één groot verschil. Alle personen die
in het nieuwe blad voorkomen, hebben
een gekleurde huid.
"Leuke schoonheidstips voor ons,
mensen met een donkere huid, tref je ei
genlijk nooit aan in een blad. Of neem nu
bekende 'medelanders'. Er zijn er heel
wat, Ruud Gullit, de dokter van 'Zeg 'ns
AAA' Kenneth Herdigein, Gerda Haver
tong, maar je hoort zelden over ze. Als
het dan toch over donkere mensen gaat,
heeft het meestal een negatieve onder
toon: echtscheidingen, drugsdealers, cri
minaliteit, uitschot. Terwijl het leven
van de medelanders hier groeit en
bloeit."
Voor zover Spier heeft kunnen nagaan
wordt het de eerste keer dat een dergelijk
blad wordt uitgegeven in Nederland. In
de Verenigde Staten bestaat al heel lang
het succesvolle blad 'Ebony'. Dat is haar
grote voorbeeld. Op haar salontafel ligt
een exemplaar. Op de glanzende cover
staat een knappe, ongetwijfeld succes
volle zwarte man. Spier: "Ik hou wel van
glossy en glamour".
Ideeën worden vaak op de meest
vreemde momenten geboren. Zo ook bij
Sieglien Spier. "Ik was ziek en lag op
bed. Ik zag het even niet rpeer zitten. Er
moet weer eens iets leuks gebeuren in
mijn leven, dacht ik. Plotseling schoot
het idee in mijn hoofd. Ik stond onmid-
delijk op en ben in één ruk het plan gaan
schrijven. Hoe het blad eruit kwam te
zien, wat ik er voor nodig zou hebben".
Er was één probleem: het ondernemer
schap had ze nog nooit beproefd. Ook in
haar familie was er niemand die haar op
weg kon helpen. Een ondernemerscur
sus aan de Anna Polakschool'bood uit
komst. Daarna vroeg ze advies van het
Werkgelegenheidsplatform in Purmer-
end dat haar sindsdien verder begeleidt.
Haar plan is nu stevig onderbouwd. Een
vestigingsplaats heeft ze ook al gekozen:
Purmerend.
Wanneer het eerste nummer van haar
blad van de persen zal rollen, weet ze
echter nog niet. Ze is nog op zoek naar
een uitgever. Een eerste afwijzing van
een grote uitgever heeft haar niet uit het
veld geslagen. "Ze stuurden me een uit
gebreide brief terug. Mijn plan was te
duur, schreven ze. En ze hadden gelijk.
Ik wilde meteen een heel kostbaar
glamourblad uitgeven. Ze gaven me een
groot aantal suggesties die ik kon gebrui
ken om mijn plan te verbeteren. Nu heb
ik gekozen voor een wat bescheidener
opzet. Maar ik wil wel meteen goed star
ten".
Haar idee is goed, dat weet ze nog
steeds zeker. Spier: "Ik ben me ervan be
wust dat er veel geld mee gemoeid is.
Nee, ik word daar niet zenuwachtig van.
Tachtig procent van de inkomsten moet
van advertenties komen. En mijn lezers
groep is zeker interessant voor adver
teerders. Denk maar aan vliegmaat
schappijen, auto- en sigarettenfabrikan-
ten. Die hebben véél aftrek onder de
doelgroep die ik voor ogen heb. Boven
dien wil ik 'Xotic' later ook in andere Ne
derlandstalige landen uitgeven".
Wat trekt mevrouw Spier zo aan in het
ondernemen? "Ik hou wel van een grote
uitdaging. Ik vind het leuk met andere
dingen bezig te zijn, niet steeds het geijk
te patroon volgen. Ik zal er harder aan
moeten trekken dan een blanke Neder
lander. Maar ik wil proberen mezelf te
bewijzen. Ik wil laten zien dat het moge
lijk is in deze tijd als vrouw èn als buiten
landse een onderneming op poten te zet
ten".
Spier zit vijftien jaar in het onderwijs.
Het heeft haar altijd geboeid en dat doet
het nog. Ze werkt graag met kinderen.
Haar loopbaan begon ze als leerkracht
vlakbij Paramaribo. Vervolgens werd ze
'onderwijzer' in Amsterdam en de laatste
vijf jaar werkt ze als groepsleerkracht
aan een basisschool in Hoorn. Wiskunde
en rekenen geeft ze het liefst. Tussen
door verlegde ze haar werkkring voor en
kele jaren naar Emmeloord. Daar gaf ze
Nederlandse les aan buitenlanders van
soms wel dertien nationaliteiten. In de
Noordoostpolder werkte ze ook nog kor
te tijd als opbouwwerkster en hielp ze
mee met het organiseren van grote cultu
rele manifestaties.
Hoewel ze absoluut in 'Xotic' gelooft,
houdt ze wel rekening met een eventuele
mislukking. Ze geeft haar baan als lera
res dan ook voorlopig niet op. Pas al§
haar onderneming goed draait en genoeg
oplevert, denkt ze erover het onderwijs
uit te stappen.
Op vragen over 'de extra moeilijke po
sitie van buitenlanders' reageert ze
steeds wat kriegel. Ze houdt niet van zeu
ren. Ze heeft genoeg van alle negatieve
verhalen. "Ik wil vooral de nadruk leg
gen op positief nieuws, ook in mijn blad
'Xotic'. Dat is er veel te weinig.
