'Gereformeerde Kerken niet langer bedillerig'
'Ik ben in mijn boek niet triomfalistisch'
Prof. Weijland neemt afscheid als adviseur synodebestum'
ZATEKDAü 26 MEI 1990
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 15
LEUSDEN - "De Gerefor
meerde Kerken zijn niet lan
ger bedillerig. Wat de kerk
vroeger deed was opzien
over de kerkleden: zorgen
dat ze zich strikt aan de leer
hielden. Nu willen de ker
ken vooral omzien naar de
kerkleden, zoals een goede
herder zijn schapen in het
oog houdt".
Prof. dr. H. B. Weijland is blij dat hij
deze ontwikkeling in zijn kerk mee
heeft mogen maken. Hij die ooit me
de-oprichter was van het behouden
de Confessioneel Gereformeerd Be
raad, is zelf 'meegebogen'.
Weijland (61) neemt binnenkort
afscheid als functionaris voor de
binnenlandse oecumene en als ad
viseur van het gereformeerd syno-
debestuur. Hij maakt gebruik van
de VUT-regeling. Daarmee sluit hij
een periode van ruim twintig jaar af,
waarin hij nauw bij het werk van de
synode was betrokken, geruime tijd
lid was van het bestuur en het in
1975 zelfs nog korte tijd tot voorzit
ter bracht.
Het getij is onvoorstelbaar veran
derd, aldus Weijland. "Ik heb nog
de oude taal meegedacht, meege
sproken". In de loop der jaren heeft
hij de gang van de synode meege
maakt van een behoudende naar
een progressieve koers. De laatste
jaren vaart de synode een rustiger
koers en probeert een middenweg
tussen behoudzucht en progressivi
teit te vinden, aldus Weijland.
De nieuwe koers heeft er in ieder
geval toe geleid, dat de synode ge
duldiger is geworden. Vroeger
moest direct worden opgetreden
om elke aantasting van de leer te
voorkomen. Nu wordt meer gelet
op de mens en wordt alvorens er
iets wordt gezegd eerst getracht zijn
of haar bedoelingen te doorgron
den.
In november 1988 erkende de ge
reformeerde synode, dat zij verant
woordelijk is geweest voor de
scheuring in 1944, die toen leidde
tot de oprichting van de Gerefor
meerde Kerken (vrijgemaakt).
Daarmee werd een grote frustratie
bij Weijland weggenomen. Want hij
diende al in 1974 een voorstel in,
waarin hij de synode opriep te er
kennen dat de uitspraken van 1944
die tot de Vrijmaking hebben ge
leid, nooit gedaan hadden mogen
worden. Verder zou er eerherstel
moeten worden gegeven aan de ge
schorste hoogleraren dr. K. Schil
der en dr. S. Greydanus.
'God met ons'
Tot Weijlands ergernis steunden
slechts acht synodeleden zijn voor
stel. "Men kon zich niet uittillen bo
ven het schuldverdelende principe:
niet alleen wij, maar ook zij waren
fout", aldus Weijland. "Een ruiter
lijke erkenning van eigen fouten zat
er niet in. Kerken hebben altijd
moeite hun fouten te erkennen". De
synode was de Vrijmaking kenne
lijk zo beu, dat zij pas in 1988 op de
zaak terug wilde komen.
Zijn bemoeienis met de Vrijma
king, was mede een gevolg van de
ervaringen als catechisant in Breda.
Zijn dominee ging mee met de Vrij
making. Terwijl hij catechisatieles
sen volgde, vergaderde de kerke-
raad elders in het gebouw over de
schorsing van de predikant. Later
werd Weijland als predikant in het
Overijsselse Hasselt geconfron
teerd met een veel grotere vrijge
maakte kerk.
Weijland was met onder anderen
prof. dr. C.A. van Peursen en prof.
dr. J.C. de Moor nauw betrokken bij
het rapport 'God met Ons' over de
aard van het gezag van de bijbel, dat
in 1981 werd gepubliceerd. "Dit op
rotsen brekende stuk werk", dat hij
beschouwt als een van de hoogte
punten in zijn loopbaan, maakte
duidelijk, dat "de bijbel moest wor
den gelezen als een boek dat in
meer dan duizend jaar is geschre
ven" en geen gewone ge
schiedschrijving biedt. De bijbel
werd in navolging van Luther en
Calvijn benaderd van Christus uit.
Tot Weijlands verbazing riep het
rapport zeer veel reacties op. Som
migen, zoals de gereformeerde do-
maticus prof. dr. G.C. Berkouwer,
deelden kalm mee, dat het rapport
niet zoveel nieuws bevatte en dat er
weinig in stond, dat hij al niet eer
der had geschreven. Een terechte
constatering, aldus Weijland.
Heel wat moeilijker heeft hij het
met de kritiek van mensen die "uit
behoudzucht en fundamentali se
ring van het geloof' in het rapport
een aantasting van de leer der kerk
zagen. De groep van behoudende
gereformeerden 'Waarheid en Een
heid' bracht het rapport met opzet
vroegtijdig in de publiciteit om de
verwording der Gereformeerde
Kerken aan te tonen. Door de kri
tiek, die er overigens toe leidde dat
er zeventigduizend exemplaren van
het rapport zijn verkocht, dreigde
volgens Weijland uit het oog te wor
den verloren, dat het rapport "erg
bevrijdend was voor velen". Boven
dien heeft het rapport diepgang ge
geven aan vragen rond het schrift
gezag.
Doodeng
Weijland was ook nauw betrokken
ROTTERDAM (GPD) - "De
hervormden krijgen van mij
een prijsje, omdat ze toen de
beste theologie hadden. De
gereformeerden geef ik ook
een prijsje, omdat ze relatief
gezien de meeste joden ver
borgen. De katholieken krij
gen de prijs voor de publieke
prQtesten. De RK Kerk deed
een scherpe verklaring in
1943 waarin gezegd werd: wie
meewerkt aan onrecht maakt
zich mede schuldig aan dat
onrecht".
Deze rk verklaring over de depor
tatie van joden, zo zegt de gerefor
meerde predikant Johan Snoek
uit Rotterdam, was indirect een
oproep tot burgerlijke ongehoor
zaamheid. En dat in oorlogstijd.
Afgezien van genoemd schouder
klopje is Snoek toch niet bijster
enthousiast over de houding van
de Nederlandse kerken in de be
zettingstijd. Anderzijds realiseert
hij zich wel dat vele individuele
kerkleden, wel degelijk hun bij
drage in het verzet hebben gele
verd.
Afgezien van het feit dat vol
gens hem de joods-christelijke
dialoog op gang moet worden ge
houden "om het kwaad, het anti
semitisme te bestrijden", voelt
Snoek nauw verbonden met Is
raël, waar hij elf jaar werkzaam
was als pastor in een ziekenhuis
in Tiberias. Hij hield er vele lezin
gen. Eens maakte iemand plotse
ling uit het publiek de opmerking
maakte dat de kerken in Neder
land hebben gezwegen ten aan
zien van de joodse deportatie.
Waarop Snoek antwoordde "dat
dit niet helemaal waar was".
Maar er is nog een ander feit dat
aanleiding is geweest tot het ver
schijnen van zijn boek 'De Neder
landse kerken en de joden 1940-
1945'. Daarvoor grijpt hij terug
naar de oorlogsjaren zelf, toen hij
als 21-jarige jongen in opstand
kwam tegen het onrecht. Hij
woonde toen in Renkum en ging
trouw elke zondag naar de kerk,
hoewel hij eigenlijk ver stond van
het christelijk geloof. "Maar als je
niet ging, kreeg je thuis een hele
maakt, is het functioneren van de
predikant. Waren de Gereformeer
de Kerken ooit een domineeskerk.
nu dreigt er van de weeromstuit te
weinig ruimte aan de predikant te
worden gegeven. Het predikant
schap is een "ongelooflijk slijtend
ambt", want een goede predikant
zal "de gemeente steeds om zijn
hals voelen hangen". Het verbaast
Weijland dan ook niet. dat bij een
onderzoek onder predikanten in de
drie noordelijke provincies is geble
ken, dat tien procent van de domi
nees het ambt neer te leggen en dat
twintig procent een functie als pre
dikant buiten de kerkelijke ge
meente zoekt.
Volgens Weijland houdt een pre
dikant zijn werk alleen maar goed
vol, als hij bij het Woord van God
blijft en niet gaat "freewheelen".
Verder moet hij zich concentreren
op het pastoraat en voldoende tijd
vrijmaken voor spiritualiteit. Vele
predikanten komen te weinig aan
bezinning toe, constateert Weijland.
De scheidende adviseur ziet niets
in het voorstel van de voorzitter van
de Gereformeerde predikanten ver
eniging om predikanten tot werk
nemers van de gemeente te maken.
"Dan kun je net zo goed de kosters
tot ouderling en de schoonmaak
sters tot diaken benoemen. Het
ambt van predikant heeft iets onde
finieerbaars en dat moetje niet pro
beren op te vangen door hem of
haar werknemer te maken", meent
Weijland.
Dominee Snoek beschrijft Nederlandse kerken in de bezettingstijd
Snoek: "De
kerken hebben
in de oorlog
vaak gefaald".
heisa, zo was dat nog in die tijd".
Snoek zat in het verzet en zag dat
"de kerken te weinig deden". Hij
kreeg het ook aan de stok met een
ouderling die op huisbezoek
kwam. "Hij zei: je moet bukken
onder Gods slaande hand. Ik ben
woedend geworden op die man.
Als de kerk helemaal niks gedaan
had, denk ik dat ik geen gods
dienstig mens geworden was".
Snoek voltooide eerder een an
dere uitgave, getiteld 'The Grey
Book', dat hij als pure documen
tatie omschrijft en waarin hij het
heeft over de internationale pro
testen van de kerken in oorlogs
tijd, met uitzondering van de RK
Kerk.
In zijn tweede boek 'De Neder
landse kerken en de joden 1940-
45' (uitgegeven bij Kok in Kam
pen), betrekt hij de 'roomse' pro
testen er wel degelijk bij. De hou
ding van alle kerken in de bezet
tingstijd is voor Snoek bepaald
geen succesverhaal. "Men heeft
vaak gefaald". In het voorjaar van
1941 hoorde Snoek in zijn 'eigen'
kerk in Renkum voor het eerst
een herderlijk schrijven, dat een
protest was tegen de Duitse be
zetters. Het maakte op hem als
jonge vent toch wel indruk. "Dat
heb ik nooit vergeten. Toen er la
ter werd gezegd dat de kerk had
gezwegen, heb ik gezegd: dat is
niet billijk".
Volgens hem kun je er geen 'wit
boek' en ook geen 'zwart boek'
van maken. Toch wil hij de ker
ken "in het licht van die tijd" een
voldoende geven. "Het hangt er
van af welke norm je aanlegt. In
mijn boek heb ik geprobeerd om
op geen enkele manier triomfalis
tisch te zijn".
De protestantse kerken hadden
zich aan het begin van de oorlog
gebundeld in het Convent van
Kerken om op die manier geza
menlijk te protesteren. Eind 1941
sloot de RK Kerk zich er ook bij
aan. Het Convent van Kerken
werd in 1942 gewijzigd in 'Inter
kerkelijk Overleg'. Er werd een
gesprek aangevraagd met* de
rijkscommissaris Seyss-Inquart.
De kerkelijke delegatie beperkte
zich "tot het feit dat in de loop
het jaar 1941 talrijke joden gevan
gengenomen en weggevoerd zijn
en dat sindsdien officiële mede
delingen omtrent schrikbarend
hoge sterfgevallen onder deze ge
deporteerden zijn binnengeko-
Heftig protest
Het gesprek leverde niets op.
Eind juni 1942 maakte een mede
werker van Seyss-Inquart offi
cieel bekend dat de joden gede
porteerd zouden worden. Een
maand later begonnen ook daad
werkelijk de massa-deportaties.
Er kwam een bezwaarschrift van
de gezamenlijke kerken dat aan
Seyss-Inquart werd verstuurd.
Aanvankelijk scheen het dat pro-
testantse-gedoopte joden niet
naar de concentratiekampen zou
den worden gestuurd, maar he
laas...
In 1943 kwam-er nog een heftig
kerkelijk protest. Daarin stonden
de woorden 'wie meewerkt aan
onrecht maakt zich schuldig aan
onrecht'. De gereformeerden
vroegen om uitstel van deze pu
blieke afkondiging. In dejcatho-
lieke kerk werd het herderlijk
schrijven wel voorgelezen, dat
werd afgesloten met gebed. In de
gereformeerde kerk bleef het bij
het gebed alleen, zonder de af
kondiging. "Tot mijn eigen verba
zing springen de katholieken er
opvallend beter uit dan de pro
testanten, terwijl de katholieken
een slechte naam hadden. Want in
de loop der eeuwen was er veel
antisemitisme waarin de katho
lieke kerk betrokken was".
Snoek spreekt waarderende
woorden over kardinaal J. de
Jong en enkele predikanten (on
der meer ds. Buskes), die zich fel
hebben afgezet tegen de Duitsers.
In het boek 'De Nederlandse ker
ken de joden 1940-1945' schenkt
Snoek aandacht aan twee perso
nen, die geen kerkelijke functie
hadden: Johannes Boogaard en
Jaap Musch. Dit tweetal heeft op
grote schaal op allerlei i
joden geholpen,
kwam bij ons aan de deur, maar ik
durfde hem eerst niet binnen te
laten, omdat ik dacht dat het wel
een provocateur zou kunnen zijn.
Musch was verloofd, maar zijn
verloving is verbroken omdat hij
joden hielp onderduiken. Zijn
meisje vond het te- gevaarlijk.
Musch heeft de oorlog niet over
leefd, maar 250 joodse kinderen,
die hij had geholpen, wel".
bij de synode-uitspraak van maart
1984, waarin de regering werd ge
maand geen kruisraketten in ons
land te plaatsen. Hij diende een
voorstel in om de regering te herin
neren aan een eerdere uitspraak van
de synode, dat massavernietigings
wapens "uit den boze zijn". Via
amendering kwamen de kruisraket
ten in de uitspraak terecht.
"Een bedrijfsongeval", vindt
Weijland nu. "Het was een te ver
gaande uitspraak, die schriftuurlijk
niet goed was onderbouwd". Hij
had het beter gevonden, als de
stemming een dag was uitgesteld,
zodat een beter voorstel aan de sy
node had kunnen worden voorge
legd. Mede door de media, waarop
Weijland het niet altijd heeft begre
pen "media brengen niet alleen
feiten, maar kunnen ook mensen
maken en breken, een doodenge
zaak in een^democratie" ontstond
er een grote rel. Bijna 400, voor het
overgrote deel negatieve, reacties
ontving de synode. Enkele jaren
eerder had geen enkele kerk een be
zwaarschrift nodig geoordeeld, toen
de synode in een soortgelijke uit
spraak de neutronenbom afwees.
Weijland noemt het een groot
wonder, dat zijn kerk nog bestaat.
"Geen kerk is zoveel leden kwijtge
raakt als de Gereformeerde Ker
ken". Door emigratie en door
scheuringen verloor de kerk onge-
Weijland: "Geen enkele kerk is na de Tweede Wereldoorlog links en rechts
zo om de oren geslagen als de Gereformeerde Kerken". (foto and
veer evenveel leden als erbij kwa
men. In veel plaatsen werden jonge
ren voor de oorlog eenvoudigweg
de kerk uitgezet, als ze voor hun
dertigste geen belijdenis hadden
gedaan. Bovendien is "geen enkele
kerk na de Tweede Wereldoorlog
links en rechts zo om de oren gesla
gen als de Gereformeerde Kerken".
De toekomst van de Gerefor
meerde Kerken in Nederland hangt
af van het Samen op Weg-proces
met de Nederlandse Hervormde
Kerk, aldus Weijland. Ook al brak
de gezamenlijke synode van beide
kerken in februari dit jaar haar tan
den stuk op de kerkorde van de
nieuwe kerk, Samen op Weg is niet
terug te draaien. "Geef Samen op
Weg een eerlijke, fijne, goede kans",
aldus Weijland, die het proces ook
als een roeping beschouwt: "Chris
tus roept Zijn gemeente bij elkaar te
komen". Samen op Weg zal bepa
len, of de grote protestantse kerken
in ons land "optimaal gebruik ma
ken van de kracht die ieder in zijn of
haar traditie heeft meegekregen en
een signaal van de gemeente van de
Heer zal zijn".
Slijtend ambt
Weijlands ideaal is een "kerk als
sterk, breed dak waaronder alle re
formatorische tradities in ons land
als 1.000 bloemen kunnen bloeien".
Iedere gemeente zou haar identiteit
moeten zoeken, maar alle zouden
by dezelfde kerk behoren.
Waar Weijland zich zorgen over
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds Kool
stra, 11.45 oec studentendienst; Marekerk 10
dr Meijers, 5 ds V Dis Wassenaar; Maranathak.
(L. Morsweg) 10 ds Nauta; Oecumenische ge
loofsgemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 9.30 ds Alblas, 1115 ds Alblas en pastoor
V Well; Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 zie Petrak;
Bevnjdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds Veen-
stra, 5 kand Vd Burg; Vredesk. (Burggravenl.)
10 ds V Hunnik; Waalse kerk (Breestr.) 10.30
pasteur Ribs; 'Stevenshof' (rk kerk Haagse
Schouw) 11 kand Lems. Acad. Ziekenhuis 10
pater V Haasteren. Diakonessenhuis elke za
10.30 rk. dienst, en 10.30 ds Keuning Noord-
wijk. Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk
Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina-
mestr.) 10 ds Hortensis; Oude Vest zie Hoogl
kerk; Maranathak. zie herv. gem.; Bevnjdingsk.
zie herv. gem.; verzorgingstehuis Groenhoven
10 mw Verweij; Merenwijk zie herv. gemeente.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds Arnold.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 9.30 ds Den Her
tog. 5 ds De Groot. Geref. Gem. (zie onder Lei
derdorp). Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk
Driftstr.) 11 30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem.
(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Mostert. Doopsgez.-
Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10 ds Friederich. Baptistengemeente (aula
'Nieuweroord', Rijnsburgerweg 124) 10 ds Ag-
tereek. Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3)
9 ev Piet, 10.30 ev Smit. Evangeliecentrum-
Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lammermarkt)
10 ev Vd Laan. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10
ev Zijlstra. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 4.30. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Ri|nd. 24)- 9.30 en 4. wo. 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting', Noordhof
land V.schoten)elke za 10 tot 11 bijbelstudie.
11 tot 12 predikatie. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d. Heili
gen der L. Dagen (Brahmsl.) 10. 11 en 12.
Soefi Stichting 11 drs Belt. Oud-Kath. K. (Zoe-
terw.singel) 10. Rooms-Kath. K. Haagweg za
7. zo 10.30; Herensingel za 7. zo 9.30 en 11
Rijndijk (Stevenshof) za 7. zo 9.30; Steen-
schuur za 7. zo 8.30, 10. 11.30, 6. en 7 (lof);
Boshuizerkade za 7, zo 9.30 en 11Lammen-
schansweg za 7. zo 9 en 10.30; Haarl.straat za
7, zo 10.30 en 12.15; Merenwijk zie herv. gem.,
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds Vd Staat Uit
hoorn.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 9.30 zie ge
ref kerk. 7 ds Schilt Leimuiden. Geref. Kerk
9.30 ds Baane Alphen jeugdd, 6.30 ds Bras
Sassenheim. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30
prof V 't Spijker Apeldoorn. Rk Kerk za 7. zo
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 9.30 en 6.30 ds Jonkman; Kruiskerk
9.30 ds Ommering; Opstandingskerk 9.30 ds
Hoogendijk; G. Herderkerk 10 ds Moll, 6.30 ds
Mulder open deurdienst; De Bron 9 vic Rijken.
10.30 ds Verhel Huissen, 6.30 zie GH Kerk;
Ashram (Marsdiep) 10 ds Mulder; Oudshoorn-
se kerk 10 ds Ter Bals; Sionskerk (Meteoor
laan) 9.30 ds Borsje, 6.30 ds De Graaff. Drie-
hoorne 7 ds V Dok. Ziekenhuis Rijnoord 8.45
ds Jansen. Geref. Kerk Mar.kerk 9.30 ds Vd
Haagen Leidschendam, 6.30 ds Versluys; Sal-
v.kerk 9.30 ds Boer, 6.30 ds Ommering ha. Ge
ref. K. Vrijg. (school Bospark. Beatrixl. 4) 9.30
en 5 ds Room. Ned. Geref. Kerk (school Wil-
lemstr.) 10 ds Janssens ha, 4.30 hr Hartkamp.
Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30, 2.30
ds V Benthem. Oud*Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1)10
ds Koekkoek. 6.30 ds Hebly. Bapt.gem. Noord
(school Kalkovenw. 62) 10 hr Vd Hoff. Volle-
evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr
Hoefnagel. Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgen-
stersch. Briljantstr. 1) 10. Christengemeente'
'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
laan) geen opgave. Leger des H. (Zonneweg
3) 10 en 7 (laatste zondag van de maand 5 u.).
Remonstr. Gem. (Van Mandersloostr. 36) 10
ds Thieme-Tiesing. Rk Kerk: Bonifaciusk. za 7,
zo 9.45 en 11.30; Piusk. za 7. zo 9 en 10.30; De
Bron za 7, zo 9.30 en 11
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds Boer.
Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds Bolwijn. Geref.
Gem. 9.30 en 6.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds Vd Scheur, 6.30 ds Vd Veer Gouda; Salv-
.kerk 9.30 ds Terlouw. 6.30 kand Moen Ouder
kerk; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 en 6.30. Ge
ref. Kerk 9.30 ds Jeroense Moordrecht, 6.30
Sipke van der Land Wassenaar ontmoetings-
dienst. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk9 30 ds
Blijdorp, 3 ds Grutter. Geref. Gem. (Stations
weg 17) 10 en 6.30. Evang.-Luth. Gem. geen
opgave.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds De
Leeuw Maarn, 6.30 ds Jansen; De Stek 9.30 ds
De Jong. Geref. Kerk 9.30 ds Haitsma, 5 ds De
Jong. Chr. Geref. Kerk 11 prof V 't Spijker Apel
doorn, 5 ds De Jong Veenendaal. Geref. Gem.
9.30 en 6 ds V Aalst. Volle Evang.gemeente
'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83) geen opgave.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9 kand Roden
burg Katwijk, 6.30 ds Meijers. Geref. Kerk
10.30 ds Huisman, 5 ds Cziria Rijnsburg. Rk
Kerk: dorp za 7, zo 10 en 11.30; Anker za 7, zo
10.30; Rijndijk zo 9.
HILLEGOM: Hen/. Gem. 7 ds Verbeek. Geref.
Kerk ('Hoeksteen') 10 ds Hofland. Chr. Geref.
Kerk 10 hr Schouten Heerhugowaard, 7 ds V
Roekei Nieuw-Vennep. Rk Kerk: Marl. za 7. zo
9 en 11Jozefk. za 7, zo 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10. Rk Kerk za 7, zo
9.15.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 prof Bakker Amstel
veen. Rk Kerk za 7, zo 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Hen/. Gem.
Dorpsk. 10 hr Piet Aalsmeer. 6 dr Vrmeulen
Valkenburg; Onlm kerk 10 ds Sloof. 6.30 ds
Koelewijn |eugdd. Herv. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan zee. Geref.
Kerk 9.30 ds Mink, 7. Rk Kerk za 7, zo 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Volk, 6 ds Ten Voorde; O. Kerk 10 ds Christ, 6
ds Hovius; Ichthusk. 10 ds Ten Voorde, 6 ds
Visser; Pniëlk. 9.30 ds Hovis, 6 ds Bogaard;
Maranathakerk (Rijnsoever) 1010 ds Bogaard,
6 ds Vroegindeweij. Overduin 2.15 ds Vd Beid.
Herv. Gem. 'De Rank' (Helmbergweg 10) 10 ds
Vd Lee Noordwijk. Geref. Kerk Vr.kerk 9 30 ds
Breevoort, 5 ds Vd Horst; Triumfatork. 9.30 ds
Vd Horst. 5 ds Mink. Geref. K. Vrijg. 9.30, 5.30
ds Heida. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer
mavo) 10.15 ds Janse, 7 ds Schuurman. Chr.
Geref. K. 10. 5.30 ds Heida. Vrije Chr. Geref.
Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds Vd Belt. Geref.
Gem. (Remisestr.) 10 en 5, woe 7.30 ds Beens
Scherpemsse. Geref. Gem. in Ned. (Lou-
westr.) 10 en 5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 46)
9.45. Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 ds Stichter Westerhaar. Soefi (Zuidduin
weg) elke 1e en 3e zondag. 4.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN Herv. Gem. 7
dr Bade Alphen. Geref. Kerk 10 dr Bade, 7 zie
herv kerk.
LEIDERDORP: Hen/. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 opendeurd ds Stegeman;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds Doesburg. Ley-
thenrode 10 pater Poelma. Elis.-ziekenhuis
9.30 ds Brommet, 10.45 rector Vijftigschild.
Geref. Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofd-
str. 73) 10 en 4.30 ds Boogaard. Bapt.gem.
(wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr De Vries. Rk Kerk za 7,
zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30. Geref. Kerk
9.30 ds V Wallinga Leiderdorp. 7 ds Cziria
Rijnsburg. Rk Kerk za 7. zo 9.30 en 11.15.
LISsfe: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds De Gel
der. Pauluskerk 10 ds Driebergen Katwijk. 7 ds
De Gelder. Geref. Kerk 10 ds Jaap Zijlstra Am
sterdam. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1)
10.45 en 4.30 ds De Jong. Ned. Geref. Kerk
(Salvatori) 10. 7 ds Arnold Zoetermeer. Chr.
Geref. Kerk 10 en 4.30 ds Slofstra. Geref.
Gem. 10 en 4. woe 7.30 ds Harinck. Evangelie
gemeente (Heereweg 52a) 9 45 hr V Duin. Rk
Kerk: Agathakerk za 7, zo 10 en 11.30; Poel
polder za 7, zo 10.30; Mariakerk za 7, zo 9 en
10.15; Engelbew. za 7, zo 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds V Morik,
6.30 dr Haitsma Boskoop. Geref. Kerk 9.30 dr
Schoon Mijdrecht. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
6.30 ds V Benthem Genemuiden. Remonstr.
Gem. 10 dr Cossee Rotterdam. Evang. gem.
(ver.gebouw 'De Rank', Regthuysplein) 12
nam. Rk Kerk za 7, zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 kand Wienen
Ridderkerk, 6.30 ds De Graaff. Geref. Kerk
9.30 hr Broek. Rk Kerk za 7, zo 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds V Win
terswijk "t Harde jeugddienst, 7 hr Vd Kamp Be
verwijk. Geref. Kerk 9.30 hr Hoffenaar Voor
hout, 6.30 drs Appers Castricum. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds V Roekei ha. Rk Kerk za
7. zo 10.
NOORDENHerv. Gem. 9.30 ds Geze, 7 ds Vd
Scheur Bodegraven. Geref. Kerk (W. Verlaat)
9.30 en 7 ds De Braber Vries.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 da Methorst Abcoude. 5 ds
Goossen Waddinxveen, 7 ds Nauta Leiden;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds Mulders Haarlem; De
Rank (Golfbaan) 10 drs Exalto Benthuizen.
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds Elgers-
ma, 7 ds Kuiper; Vinkenl. (Binnen) 10 ds Kui
per. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11 hr Vd Bos
Katwijk. 'Sole Mio' 9 ds Ruitenburg. Evang.
centrum 'De Ark' (picképl. 1) 10 hr V Arkel, 7
getuigenis. Ned. Prot. Bond (aula O.Zesw.)
geen dienst. Rk Kerk Zee za 7. zo 10.30; Bin
nen za 7, zo 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds Streef-
land; De Zilk 10 ds V Niel. Rk Kerk Victork za
7. zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo 9 en 10.30; De
Zilk za 7. zo 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Vegter; Pauluskerk 10 ds Da Costa;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds Duhoux-
Rueb Wassenaar. Geref. Kerk 10 ds Boven
berg. Geref Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30, 3 ds Room. Ned. Geref. Kerk
(Gem.centrum) 8.45 ds Janse. 4 ds Horsman
Dordrecht. Van Wijckerslooth 4 ds Hemmes.
Endegeest 10 ds Vos-Wiegand. Volle-evange-
liegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk za
7, zo 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk za 7, zo 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 hr Hoffenaar Voorhout. Geref. K. 9.30 ds
Meijer Rotterdam, 6.30 ds Venema Ooltgens-
plaat. Remonstr. Gem. 10 dr Meiering Oegst
geest. Rk Kerk za 7, zo 10 en 11.30!
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
za 7. zo 10.30; Petrus-B. za 7, zo 9.30 en
10.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds
Schilt Leimiden. 7 ds Vd Hoeven. Chr. Geref.
K. 9.30 en 2.15 ds Hoefnagel Nieuwpoort.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds Wagter jeugdd, 5 ds Wagter; Bethelkerk
9.30 ds Kattenberg. Geref. Kerk Petrakerk
9.30 ds Ribberink, 5 ds Attema-Roosjen Lei
derdorp; Immanuelkerk 9 en 10.30 ds
Terpstra, 5 ds Huisman Hazerswoude; Mara-
nathakerk 9.30 ds Cziria, 5 ds Ribberink. Ge
ref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds Feenstra. Chr.
Geref. K. 9.30 en 5 ds Westerink Bunschoten
ha. Evang. Christengem. (aula mavo) 10 hr
Vlug, 8 hr V Veen Washington. Rk Kerk zo
10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo 9 en 10.30.
SASSENHEIM Herv. Gem 7 jeugdd. Geref.
Kerk 9.30 ds Bras, 7 zie herv kerk. Chr. Geref.
K. 10 en 7 ds Aarnoudse. Ned. Prot. Bond (Jul-
Jaan 17) geen dienst. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds Stam Katwijk,
6.30 ds V Campen Woerden. Geref. Kerk 9.30
ds De Bruyn Hoek van Holland. 6 30 ds Buike-
ma Zwammerdam. Rk Kerk Aardam za 7, zo 9
en 12; kerk Langeraar za 7. zo 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr Vermeulen.
6.30 ds Spruyt Amsterdam. Geref. Kerk 9.30
en 6.30 ds Damsma Kollumerzwaag. Geref. K.
Vrijg. 9.30 ds Room. 4 ds Heida.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeenschap
10. Rk Kerk za 7. zo 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 7 ds
Schaap; De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds
Blanken; 'Rehoboth' (Van Leeuwenhoekkade)
9.30 en 4.30 ds Schaap Hasselt. Hulp en Heil-
kerk ('Schakenbos', Leidschendam) 10 ds Ho
nig en pater Wiegmans ha. Geref. Kerk 10 ds
Dondorp Groenlo. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan)
10.15 en 4.30 ds Boxman. Rk Kerk Laur.kerk
za 7, zo 11.30; M. Godskerk. za 7. zo 10. Kerk
van Engeland (British school in The Nether
lands, J. v. Hoof laan 3) 10.15 anglicaanse
dienst.
WADDINXVEEN: Hen/. Gem. Brugk. 9.30 en
5; Hoeksteen 9.30 en 6 30; Bethelk. 9 30 en 5.
Rehoboth-school 9 30; Imm.kerk 10 en 5 Ge
ref. Kerk Kruisk. 10.15 en 5; Ontm.kerk 9.30.
Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 30 en 2.45 ds Hoog-
endoorn. Chr. Afgesch. Gem. 9 30 en 5. Oud-
Geref. Gem. (Mercuriusweg 29) 10 en 6.30.
Remonstr. Gem. 10
WARMOND Herv. Gem. 10 ds V Achterberg
Leiden. Rk Kerk za 7, zo 9 en 10.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds Pe-
ra Zoetermeer, 4.30 dr Tukker Epe; Kievietk.
('Samen op weg') 10 ds Visser; Messiask. 10
ds Hellendoorn ha; Dorpscentrum 9.30 Ridder
kerk Ridderkerk. Geref. Kerk Zijllaan 10 drs
Beeuwkes van Ede, 7 ds Verschoor Rijnsburg.
Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 Fockema
Andreae RK Kerk Jozef za 7. zo 9.30 en 11
Will, za 7, zo 9.30 en 11GH za 6, zo 10.30.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds Franken
Zeist, 6.30 ds Lagendijk Zevenhuizen. Geref.
Kerk 9.30 ds Aalders. 6.30 De Reus Ter Aar.
Ned. Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr. 20) 10.30
drs Roos. Rk Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Haan.
7 zie geref kerk. Geref. Kerk. 9.30 hr Karstens
Leiden, 7 hr De Haan.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds Wijlhui-
zen. Rk Kerk St. Jan za 7.30. zo 9.30: Chr.
Dienaark. za 7. zo 10. Meerburgkerk H. Rijndijk
za 7. zo 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM Herv. Gem. 9.30 ds V t Hol
Woubrugge, 6.30 kand Nieuwenhuizen Nun-
speet. Geref. Kerk 9.30 ds Buikema, 6 30 "ds
Aalders Woubrugge. Remonstr. Gem. geer
dienst.
