'Alsje eenmaal begint
met haatkomt er
geen einde meer aan
De sprong in het duister van Duitsland
Schuldbelijdenis
van stasi's nodig'
Omstreden cultuurminister Plesu blijft geloven in Roemeense dialoog
I REPORTAGE eos^z
DINSDAG 22 MEI 1990
BUKAREST - De Roe
meense cultuurminister An-
dré Plesu is een zeer omstre
den figuur. Als een van de
weinige dissidenten die na
de revolutie betrokken raak
ten bij het nieuwe regime,
bleef hij de afgelopen maan
den kiezen voor samenwer
king met het Front voor Na
tionale Redding. Zijn voor
malige medestanders vin
den dat hij heult met de neo-
communisten. Zelf verwijt
Plesu de oppositie onge
duld: "Ikgeloofnietdatjede
situatie in Roemenië in twee
dagen kunt veranderen. De
demonstranten op het uni
versiteitsplein in Bukarest
splitsen de wereld in twee
delen: zwart en wit, goed en
slecht. Ik heb het altijd ge
haat als mensen in categorie
ën denken: bourgeoisie, jo
den, zigeuners".
Toen zijn gewezen vrienden zich or-
ganiseerden in de oppositie tegen
het Front, bleef de literatuurcriticus
Plesu waar hij vlak na de revolutie
op 22 december terecht was geko
men: in het foeilelijke, door Stalin
aan het Roemeense volk geschon
ken ministerie van cultuur.
Het kwam voor hem als een vol
slagen verrassing toen hij, vlak na
de val van Ceaucescu, werd bena
derd voor die post: "Ik verwachtte
het niet, ik had er nooit van ge
droomd, en, om eerlijk te zijn, ik
heb er schoon genoeg van. ik ben
doodmoe. Het mechanisme van de
cultuur in Roemenië was volkomen
vastgelopen. Cultuur had nog maar
één doel: propaganda voor het regi
me. Ik heb hard gewerkt en het mi
nisterschap is een van de moeilijk
ste periodes in mijn leven geweest.
Ik ben geen geweldige administa-
teur, ik had geen ervaring met de
bureaucratie. Ik moest tegelijker
tijd leren en de dingen veranderen".
Dialoog
Plesu is zeker niet zomaar een mee
loper, zoals tegenstanders hem ver
wijten. Hij behoort tot de mensen
die de afgelopen weken met al hun
overtuigingskracht hebben gepro
beerd een dialoog op gang te bren
gen tussen de demonstranten in Bu
karest enerzijds en de regering an
derzijds. Hij is ook een van de op
richters van de sociale dialoog
groep, een organisatie van kritische
intellectuelen die proberen een ron
de-tafelgesprek tussen alle groepe
ringen in het land op gang te krij
gen. Bij de verkiezingen was Plesu
onafhankelijk kandidaat voor de
volksvertegenwoordiging.
Demonstranten in Bukarest. Volgens André Plesu verbergt de oppositie haar eigen zwakheid achter harde e
en verwijten. "Hun intolerantie maakt me bang". (foto
Maar het belangrijkste is: hij is, in
tegenstelling tot vele andere Roe
menen, optimist: "Ik ben vol ver
trouwen. Mijn vrienden zijn alle
maal erg bang, ze hebben geen hoop
meer. Ze zijn bevangen door het ge
voel dat alles fout gaat. Ik kan dat
niet geloven. Het is vreemd, maar
het lukt me gewoon niet meer om
bang te zijn".
Hij signaleert dat de dingen de af
gelopen tijd moeilijker zijn gewor
den en tegenstellingen zich hebben
verscherpt. Toch koos hij er bewust
voor om lid van de regering te blij
ven, omdat hij in de vooruitgang ge
looft. "Ik geloof dat het communis
me niet meer bestaat. Het zijn men
sen zonder overtuiging, die macht
en privileges hebben en die ook wil
len houden. Het is niet zozeer een
ideologisch als een antropologisch
probleem. Er is een bepaald slag
mensen ontstaan ondér het oude re
gime en dat zal vernieuwd moeten
worden".
Huiverig
Dat wil de oppositie ook, maar met
middelen die Plesu absoluut niet
aanstaan. Hij is bijvoorbeeld erg
huiverig voor de eis van de demon
stranten om alle mensen die vroe
ger hoog in de Communistische
Partij zaten, voor een aantal jaren
het recht te ontnemen zich verkies
baar te stellen. "Ik heb met Montea-
nu, de leider van de demonstranten
op het plein, gesproken. En hij
vindt dat op zo'n regel geen enkele
uitzondering kan bestaan. Zelfs al
heeft iemand de afgelopen maan
den bewezen een integer mens te
zijn, dan nog vindt hij dat wet wet is.
En dan denk ik: wie is hij om zo te
oordelen over het leven van ande
ren?"
Plesu is, eerst en vooral, een te
genstander van iedere vorm van in
tolerantie: "Ik verwijt de demon
stranten zeker niet dat ze er staan;
het is een deel van de nieuwe demo
cratie dat ze er kunnen staan. En
waar ze tegen vechten, is ook niet
onterecht. Maar hun doelen en hun
middelen, die zijn verkeerd. Hun in
tolerantie maakt me bang".
"Ik heb gemerkt dat
echt onder de communisten heb
ben geleden, vaak veel toleranter
zijn dan mensen die nu pas actief
worden. Ze zijn niet zo vervuld van
haat. Veel mensen die vroeger in het
verzet hebben gezeten, hebben nu
hun dissidente periode. Dat zal wel
zo moeten zijn. Het zijn oprechte
mensen, vol schuldgevoelens dat ze
niet eerder in verzet zijn gekomen.
Maar er komt een moment dat dit
soort haatgevoelens moeten ster
ven. Als je eenmaal met haat begint,
komt er nooit een einde aan".
Manipulatie
Een van de grote verwijten van de
oppositie is het verloop van de ver
kiezingscampagne: de manipula
ties, het geweld, de intimidatie. Ple
su zwakt de kritiek daarop behoor
lijk af. Hij ontkent absoluut niet dat
er dingen fout zijn gegaan. Maar om
dat alleen aan manipulatie te wijten,
gaat hem te ver.
"Die houding van veel mensen
om overal manipulaties achter te
zoeken en elkaar te verdenken, daar
zijn vriendschappen aan kapot ge
gaan. Het is een post-totalitarisme,
iets Roemeens misschien. Er hangt
een vergiftigde sfeer in dit land.
Maar het is ook te gemakkelijk.
Heel wat geweld in de dorpen komt
van mensen die heel oprecht gelo
ven dat ze iets goeds doen. Dat alle
maal aan manipulatie te wijten, is
een poging van de oppositie haar ei
gen zwakheid te verbergen".
"We hebben een hele zwakke op
positie in dit land. Daarom was uit
stel van de verkiezingen, zoals de
partijen wilden, ook geen goed idee.
Wat wij nodig hebben, is wat stabili
teit, een poging de geesten te kalme
ren. We moeten niet vergeten dat
deze verkiezingen slechts bedoeld
waren om een tijdelijke regering te
vormen, voor twee jaar, die een
nieuwe Grondwet en échte verkie
zingen kan voorbereiden. De pro
blemen waar dit land mee te maken
krijgt, zijn zo gecompliceerd dat de
regering zich niet populair zal ma
ken. Nu winnen de communisten
nog, maar ik ben ervan overtuigd
dat over twee jaar rechts in Roeme
nië heel sterk zal zijn".
Juiste keuze
Ondanks de kritiek op zijn persoon
gelooft de minister van cultuur er
nog steeds in dat hij de juiste keuze
heeft gemaakt door in de regering te
blijven. Hij is ervan overtuigd dat
dat de plaats was om wat te doen
aan de veranderingen van het land.
"Als al die intellectuelen die nu in
de sociale-dialooggroep zitten, in ja
nuari in het Front waren gaan zit
ten, was het allemaal heel anders ge
lopen", zegt hij.
Maar het omgekeerde is gebeurd.
Plesu: "Ze zijn er uit gestapt en heb
ben iedere kans laten lopen. Ik was
er bij toen Anna Blandiana (een be
kende dichteres en dissidente,
R.H.) het vice-presidentschap aan
geboden kreeg. Dat was een prach
tige kans. Ze weigerde".
Van onze redacteur
Jeroen Dirks
LEIDEN Zelfs de ambassadeurs
in Nederland drukken de
tegenstelling uit. De ambassadeur
van de Bondsrepubliek is gebruind,
scherp van de tongriem gesneden
en spreekt in vrijwel perfect
Nederlands over de op handen
zijnde vereniging van de twee
Duitslanden. De ambassadeur van
de DDR is een norse, vroegoude
man die in het Engels zuinig wat
reserves over een te overhaaste
"unification" tot uitdrukking
brengt. Alleen over de vraag wat de
DDR nou eigenlijk niet inlevert bij
de eenwording, windt hij zich op.
"Solidariteit", stelt hij.
De studievereniging voor politico-
logiestudenten in Leiden (SPIL)
had de ambassadeurs gisteren uit
genodigd om samen met de kamer
leden Andree van Es (Groen Links)
en Frans Weisglas (VVD) te spreken
over een verenigd Duitsland in het
kader van een verenigd Europa.
Een verenigd Duitsland en niet een
herenigd Duitsland, zoals de west-
duitse ambassadeur Otto von der
Gablenz uitlegde, omdat geen spra
ke is van een teruggaan naar een si
tuatie zoals die voor de tweede we
reldoorlog bestond.
Dit Duitsland wordt anders,
benadrukte Von der Gablenz. "De
angst voor een groter Duitsland,
zoals die bij sommigen nog bestaat,
is gebaseerd op het Europa waarin
alle nationale staten een grote soe
vereiniteit bezaten. Maar dat be
staat niet meer dankzij de EG". Vol
gens de Westduitse ambassadeur is
nadat op 9 mei 1950 de eerste stap
pen op weg naar de EG werden ge
zet, de nationale soevereine staat
die alles zelf bepaalt en regelt, ver
dwenen. Er is geen sprake meer van
macht in bépaalde landen, die
macht is geconcentreerd in en ver
deeld over Europa. Een goed voor
beeld daarvan noemde Von der Ga
blenz de federatieve structuur van
bestuur in West-Duitsland.
NAVO
Von der Gablenz maakte er geen ge
heim van dat het nieuwe Duitsland
straks ingebed moet worden in gro
tere organisaties. In de EG natuur
lijk, maar ook in de Raad van Euro
pa en, wat hem betrof, in de NAVO.
Dat dat een andere NAVO moet zijn
dan vandaag de dag, staat als een
paal boven water. Het militaire be
lang van een .sterke verdediging
neemt immers af. "De NAVO minis
ters kunnen met blijdschap gaan
bezuinigen", vond de Westduitse
ambassadeur. Maar met die NAVO
"kunnen we nu op pad om iets an
ders op te bouwen".
VVD-kamerlid Weisglas bena
drukte in zijn enige inhoudelijke
bijdrage aan de discussie dat de
Verenigde Staten daarbij zouden
moeten worden betrokken. Maar
zijn collega van Groen Links, Van
Es, diende de 'NAVO-lobby' van re
pliek. Traditiegetrouw noemde zij
het bestaan van de twee militaire
machtsblokken NAVO en het in
middels uit elkaar gevallen War
schau Pact "krankzinnig". Het in
bedden van het nieuwe Duitsland
hoeft niet in de NAVO te gebeuren,
maar kan veel beter in de bespre
kingen die nu tussen 35 landen
plaatshebben over veiligheid in Eu
ropa (CSVE). Daarnaast zou de EG
uiteraard een belangrijke rol moe
ten spelen. Maar dan wel een EG die
niet alleen het nieuwe Duitsland,
maar ook de rest van Oost-Europa
"een kans geeft".
Van Es kritiseerde daarbij de
haast die de EG heeft om het nieu
we Duitsland in de gelederen op te
nemen. Volgens het kamerlid heeft
die haast direct gevolgen voor de in
terne democratie binnen de EG, zo
wel in het Europarlement als in de
nationale parlementen. De bestuur
ders hebben zo'n haast, dat de con
trole door die parlementen erbij
dreigt in te schieten. "Elke keer be
staat die wens om snelle stappen te
nemen. De monetaire unie, de Eu
ropese politieke unie; daar moet je
als parlementariër als het ware elke
keer achteraan hollen".
Von der Gablenz zag dat pro
bleem niet zo. Volgens hem bete
kent meer snelheid met de vorming
van een Europese politieke unie,
ook meer snelheid met de democra
tisering van de Europese wetge
ving. Hoe die er precies uit zal zien,
wist hij ook niet. "Maar het is waar
schijnlijk zo, dat de mensen over 50
jaar in de geschiedenisboekjes le
zen dat in de jaren negentig af
scheid is genomen van de nationale
staat. Er is dan sprake van een com
pleet nieuwe, politieke organisa
tie". De Duitse eenwording be
schouwt hij als een katalysator van
dat proces.
Eigendom
Voor dat die eenwording echt een
feit is, moet overigens nog wel een
reeks grote problemen worden op
gelost. Het was gisteravond vooral
de DDR-ambassadeur Hans-Jürgen
Brückner die daar op wees. De wet
geving, het verschil tussen staat» en
privé-eigendom, de vormen van be
stuur (centraal of in een federatie
zoals in de Bondsrepubliek?); alles
verschilt en alles moet worden gere
geld. "Dat zal in ieder geval enige
tijd nodig hebben", stelde
Brückner voorzichtig. Hij zei het
niet met zoveel woorden, maar
maakte wel duidelijk dat dé vereni
ging van Duitsland wel erg snel bo
venaan de politieke agenda's is ko
men te staan.
Opmerkelijk genoeg was het Von
der Gablenz die de problemen le
vensgroot op tafel legde. "Een voor
beeld. In de stad Zwickau in de
DDR staat een grote automobielfa
briek. Ze maken 'Trabi's'. Vanaf 2
juli zouden ze die niet meer met Ost-
marke, maar met Westduitse mar
ken moeten verkopen. Iedereen
weet echter datje 'Trabi's' niet voor
Westduitse marken kunt verkopen.
Tegelijkertijd moeten de arbeiders
in Zwickau echter wel in Westduits
geld worden uitbetaald".
De Westduitse ambassadeur zei
te hopen dat westerse fabrieken
zich op investeringen in het gebied
van de DDR zouden storten. Maar
dat heeft dan wel keiharde gevol
gen. Want een modern produktie-
proces houdt talloze ontslagen in.
"Voor de oude produktie heb je bij
voorbeeld 150.000, voor de nieuwe
120.000 nodig. Wat doe je met die
120.000 mensen? De Bondsrepu
bliek zal moeten betalen. Er moet
een. enorm sociale voorzieningen-
net worden opgezet", aldus Von der
Gablenz. Er is inmiddels een fonds
van 115 miljard DM gevormd om
die problemen op te vangen.
Pessimistich
Wat Zwickau betreft, bleef hij ech
ter pessimistisch. Het grote Daim
ler Benz concern heeft serieus inte
resse getoond voor de Trabant-fa-
•brieken, maar dreigt af te haken.
Een direct gevolg van de zware bo
demverontreiniging. Volgens de
Westduitse ambassadeur kan alleen
een miljardeninvestering daar iets
aan verhelpen. En dan wordt alleen
nog maar gepraat over Zwickau.
Ook in de rest van de DDR is de
milieuvervuiling gigantisch.
"Het is een sprong in het diepe",
stelde Von der Gablenz dan ook, het
verenigingsproces overziend. "Er is
immers geen precedent. We weten
niet of bedrijven uit de Bondsrepu
bliek gaan investeren. We weten
niet of de produkten uit de DDR
echt onverkoopbaar zijn... Aan de
andere kant: het moet. Er zijn veel
onzekerheden. Maar er is geen alter
natief'.
Na 40 jaar ge
pruttel en ge-
walm heeft de
Trabant nu ein
delijk een eigen
tijdse kracht
bron: in de Oost-
duitse plaats
Zwickau zette
de plaatselijke
Trabant-fa-
briek de eerste
viertakt 1,1 liter
motor in de
voomamelijke
uit kunststof
vervaardigde
carrosserie. De
motor is een pro-
dukt van Volks
wagen. De Duit
se eenwording
blijft echter een
sprong in het
duister.
(foto EPA)
GEESTELIJK LEVEN
Ds. Magirius (DDR) onderscheiden
UTRECHT (ANP) - De medewerkers van de Stasi, de gehate
geheime dienst in de DDR, moeten schuld belijden. Voordat ze
geholpen kunnen worden moeten ze erkennen dat ze volstrekt
op de verkeerde weg hebben gezeten. Dit geldt voor de kerke
lijke zowel als de niet-kerkelijke Stasi's.
Zo reageert Friedrich Magirius,
predikant van de Nikolai-kerk in
Leipzig (DDR), op gegevens in
het onlangs verschenen boek 'Be-
fehle und Lageberichte des MfS,
Januar-November 1989', waaruit
blijkt dat ook predikanten mede
werkers van de Stasi zijn geweest.
Enkele predikanten worden met
naam en toenaam genoemd in de
ze bundel met Stasi-documenten,
die tot vorig jaar 9 november
streng geheim waren.
De Leipziger Nikolai-kerk
kreeg het afgelopen jaar bekend
heid omdat daar de gebedsdien
sten voor de vrede werden gehou
den, die aan de demonstraties
door Leipzig voorafgingen. Tij
dens die demonstraties werd aan
gedrongen op beëindiging van de
communistische dictatuur (eerst
onder Honecker, na diens val on
der Krenz).
Magirius (60) heeft voor zijn rol
in de 'fluwelen revolutie' de
Gustav Heinemann-Bürgerpreis
gekregen. Deze hoge Westduitse
onderscheiding, genoemd naar
de vroegere president van de
Bondsrepubliek, werd hem zon
dag in Bonn uitgereikt. "Daarmee
wilden ze niet mij persoonlijk
eren, maar het feit dat de Evange
lische Kerk in DDR en in het bij
zonder in Leipzig vorig jaar tij
dens de revolutie centraal heeft
gestaan". Ook de koster en zijn
assistenten waren erbij. Want:
"Zij hadden de moeilijke taak de
deuren te sluiten als de kerk over
vol was en nog duizenden men
sen naar binnen wilden".
Magirius had in de acht jaar
waarin hij bij bij de verzoenings-
en vredesbeweging Aktion Süh-
nezeichen werkte, geleerd hoe hij
mensen met zeer uiteenlopende
standpunten bij elkaar kon hou
den. Dat kwam hem dé laatste ja
ren zeer van pas toen steeds meer
groepen onderdak bij de kerk
zochten. Vaak hadden deze groe
pen opvattingen die bepaald niet
door de meerderheid van de kerk
werden gedeeld. In Leipzig zijn
ook de eerste werkgroepen voor
vrede en gerechtigheid ontstaan,
die wegens "ondermijnende acti
viteiten" herhaaldelijk in boven
genoemde Stasi-documenten
werden genoemd.
De 9e november, de dag waarop
de Muur openging, gaf een schok
van vreugde. Maar die dag bete
kende ook dat er een einde kwam
aan de pogingen (van onder meer
Neues Forum en Demokratischer
Aufbruch) om gestalte te geven
aan een democratisch alternatief
voor de communistische dicta
tuur.
"Wij werden daarna onder de
voet gelopen door het 'Deutsch-
land, einig Vaterland' Magirius
beseft dat achter dit nationalisme
vooral de wens schuil ging om
aan de welvaart van de Bondsre
publiek deel te hebben. Bij de
parlementsverkiezingen bleek
dat de DDR-burgers op de politici
stemden die hen het meeste be
loofden. "Op de avond van de ver
kiezingen heb ik me wel ver
baasd. Nog geen tien procent van
de bevolking is kerkelijk meele
vend maar de CDU behaalde
liefst veertig procent van de stem-
Magirius ziet daarin toch iets
van de aanbidding van het gou
den kalf. "De veertig jaar onder
de communisten hewbben we
wel de tocht door de woestijn ge
noemd! Nu zijn er plotseling me
deburgers die terugverlangen
naar de vleespotten van Egypte".
Er heerst de laatste tijd veel
angst en onzekerheid onder de
bevolking van de DDR. Zal het
recht op werk blijven bestaan?
Komen er, net zoals in het Wes
ten, grote tegenstellingen tussen
rijken en armen? Magirius maakt
zich echter nog meer zorgen over
de houding tegenover de andere
Oosteuropese landen. "Als wij
denken dat we recht op de wes
terse welvaart hebben, waarom
die landen dan niet? En boven
dien: hoe zit het met de Derde We
reld? Onze houding tegenover de
ontwikkelingslanden wordt de
test voor onze solidariteit". Daar
om hoopt hij dat de Evangelische
Kerk in de DDR even kritisch
blijft als in de tijd waarin ze 'Kir-
che im Sozialismus' (kerk in een
communistisch land) was.
NIJMEGEN - Het bedoeïnenle-
en in het Midden-Oosten staat
onder de noemer 'Leven in tenten'
centraal in een nieuwe expositie
in het Bijbels Openluchtmuseum
'Heilig Land Stichting', nabij
Nijmegen. Veel ruimte krijgt het
werk van de kunstenaar Piet Ger-
rits, die enige jaren tussen de be
doeïenen leefde. De tentoonstel
ling is tot 2 november dagelijks
open. (foto pr)
Film over NIK
HILVERSUM (ANP) - Het Ne-
derlands-Israëlietisch Kerkge
nootschap (NIK) wil af van zijn
vage imago. Het joodse kerkge
nootschap heeft daarom ter gele
genheid van het 175-jarig jubile
um een film gemaakt over zijn
ontstaan, ontwikkeling en werk
wijze, getiteld 'Rabbijnen, regen
ten en het gewone volk'.
Voorzitter dr. E. Wikler geeft in
de half uur durende film, die zon
dagmiddag 27 mei in eigen zend
tijd wordt uitgezonden, toe dat
het NIK een vage organisatie is,
maar acht dit inherent aan een
overkoepelende organisatie die
niet rechtstreeks contact onder
houdt met haar achterban. Bij het
NIK zijn 32 orthodox-joodse ge
meenten aangesloten, met in to
taal achtduizend leden.
Het NIK is volgens Wikler voor
deze gemeenten vooral een "voor-
waarden-scheppende" organisa
tie. Hij wijst onder meer op on
derwijs en voorlichting, beveili
ging van joodse gebouwen jonge
renwerk, onderhoud van joodse
kerkhoven en het bijhouden van
een centrale ledenadministratie.
Rode draad door de film is het
wel en wee van de joodse ge
meente in Zwolle. De program
mamaker heeft hiermee willen
benadrukken dat joods Neder
land meer omvat dan de gemeen
ten in de Randstad.
'PLO-verldaring
Raad van Kerken
is onbeschaamd'
HUIZEN (ANP) - De recente
verklaring van de Raad van Ker
ken over het Palestijnse vraag
stuk is zo "onbeschaamd", dat de
Hervormde Kerk moet overwe
gen zijn vertegenwoordigers uit
de Raad van Kerken terug te roe
pen.
Zo reageert de algemeen secre
taris van de Gereformeerde Bond
in de Nederlandse Hervormde
Kerk, ir. J. van der Graaf, op de
oproep van de raad aan de Neder
landse regering om de PLO te er
kennen als enige vertegenwoor
diger van het Palestijnse volk. De
raad is met blindheid geslagen,
constateert hij deze week in 'De
Waarheidsvriend', het officieel
orgaan van de Bond. De raad pleit
voor een hogere waardering voor
de PLO, maar besteedt geen
woord aan de "terreur die door de
PLO jegens Israël is uitgeoefend"
en de vogelvrijverklaring van de
Sovjet-joden.
Van de Graaf ziet in de verkla
ring een nieuwe uiting van "links
antisemitisme".
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: benoemd tot pasto
raal medewerker te Ochten (part-time)
C.B. Stam kand. Houten; beroepen
door de classis Middelburg als geeste
lijk verzorger van verpleeghuis Der
Boede te Koudekerke mw. J. Herweij-
er kand. Bergen op Zoom.
Gereformeerde Kerken: aangeno
men naar Bennekom drs. H. Keegstra
Geesteren-Geiselaar-Borculo.
Nederlands Gcref. Kerken: aangeno
men naar HattemW. van Dijk kand.
Bunschoten.
Gereformeerde Gemeenten: be
dankt voor Aalburg G.J. van Aalst
