Stilte voor de storm in Litouwen
Philips' dromen zijn science-fiction en bedrog
Staten moeten anti-racisme
verdrag onverkort toepassen:
"iwriumriiirT' i tiaWft-lut u
Bedrijf moet leren met beide voeten op de grond te staan
ZATERDAG 19 MEI 199i>
Rouwende vrouwen op de joodse begraafplaats in Carpentras waar
onlangs 34 graven werden geschonden. (foto afp)
liticus zijn respect voor maar
schalk Petain, die in oktober 1940
vrijwillig een 'jodenstatuut' in
Frankrijk had afgekondigd dat al
lerlei beroepen, waaronder jour
nalist, voor joden verboden ver
klaarde.
Deze openlijke uitingen van an
tisemitisme zijn aan de orde van
de dag, alle verbodsbepalingen
ten spijt. Het blad van het Front
National, dat bol staat van beledi
gingen en bedreigingen aan het
adres van joden en immigranten
uit Noord-Afrika, verschijnt in
een oplage van 100.000. De over
heid, in het bijzonder de met op
sporing en vervolging van straf
bare feiten belaste instanties,
hebben de taak de bewijzen van
gepleegde rassendiscriminatie te
verzamelen en aan de rechter
voor te leggen. Op dit gebied
heeft de Franse justitie het laten
afweten.
Strafbepalingen op zichzelf zijn
niet voldoende, het gaat om de
toepassing ervan. Daar moet een
normbevestigende werking van
uitgaan. De rechtsnorm zelf is ste
vig verankerd in het internationa
le Verdrag inzake de uitbanning
van elke vorm van rassendiscri
minatie. Het is in 1966 in het ka
der van de Verenigde Naties afge
sloten.
Dit verdrag houdt niet alleen in
de volkenrechtelijke verplichting
anti-racismewetgeving tot stand
te brengen, maar ook daadwerke
lijk een opsporings- en vervol
gingsbeleid te voeren. Artikel 2
van het verdrag schept voor de
staten de juridische verplichting
alle organisaties, die rassendiscri
minatie in de hand werken of
daartoe aanzetten, onwettig en
verboden te verklaren en deelna
me eraan strafbaar te stellen.
Het spreekt vanzelf dat met ju
ridische. middelen de voedings
bodem van het anti-semitisme en
andere vormen van racisme niet
valt weg te nemen. Toch is er alle
reden de actuele betekenis van
het bestaan van een internationa
le rechtsnorm te beklemtonen. In
West-Europa zijn zorgwekkende
verschijnselen te signaleren van
onverdraagzaamheid en vreem
delingenhaat. In Oost-Europa ligt
een ander, niet minder beangsti
gend probleem. Daar bestond tot
voor kort in het geheel geen vrij
heid van meningsuiting. Het weg
vallen van deze onderdrukking
geeft nu ook de ruimte aan primi
tieve stereotypen en brengt in en
kele landen een diepgeworteld
anti-semitisme aan de oppervlak
te.
De Oosteuropese landen die
zich ontwikkelen van machts-
staat tot rechtsstaat, hebben
groot belang bij een 'rechtsstate
lijke' bestrijding van de haat tus
sen verschillende bevolkings
groepen in het algemeen en de an-
ti-joodsè uitingen in het bijzon
der. Dit betekent ook daar een af
weging tussen grondrechten,
waarbij het Internationale Ver
drag inzake de uitbanning van el
ke vorm van rassendiscriminatie
een volkenrechtelijk houvast
geeft.
In Oost en West staan regerin
gen, parlementen en rechterlijke
macht voor de juridisch vastge
legde taak het verdrag van 1966
onverkort toe te passen.
Van onze correspondent
Gijs Schreuders
(GPD) De recente anti-joodse
excessen in Frankrijk en de
vreemdelingenhaat die in vrijwel
alle Europese landen in meerdere
of mindere mate de kop opsteekt,
roepen de vraag op: met welke ju
ridische middelen kan het racis
me worden bestreden?
Nog maar enkele weken vooraf
gaande aan de schending van
joodse graven, nam de Nationale
Assemblee (de Franse Tweede
Kamer) een wet aan die zware
straffen stelt op racistische uitin
gen. Aan de bestaande anti-racis
me-wet van 1972 werd een bepa
ling toegevoegd die het ontken
nen van de nazi-misdaden tegen
de joden strafbaar stelt met twee
jaar gevangenisstraf en een hoge
geldboete.
Duidelijk gericht tegen de haat
campagnes die het Front Natio
nal van Le Pen voert tegen joden
en immigranten is een nieuw
wetsartikel, dat mensen die op
roepen tot rassenhaat, voor maxi
maal vijfjaar kunnen worden uit
gesloten van openbare ambten en
gekozen functies. De nieuwe wet
houdt weliswaar geen verbod in
van racistische organisaties, maar
biedt wel de mogelijkheid hun
woordvoerders te weren uit het
parlement.
De verscherpte anti-racisme-
wet moet nog in de Franse senaat
worden behandeld. Er bestaan
grote politieke tegenstellingen
over. Zo hebben de uitgevers van
kranten de voorgestelde wetge
ving gekarakteriseerd als een te
vergaande beperking van de vrij
heid van meningsuiting.
Waar ligt de grens tussen het
propageren van racisme en de be
richtgeving over Le Pen? Een
principieel dilemma, dat enige
gelijkenis vertoont met de in Ne
derland ontstane discussie over
de vraag of het beter is de Cen
trumpartij en Centrumdemocra
ten dood te zwijgen, of dat het
juist gewenst is het publiek in te
lichten over hun verderfelijke
doelstellingen. Het gaat in wezen
om een botsing van grondrech
ten: optimale vrijheid van me
ningsuiting tegenover het grond
recht niet te worden blootgesteld
aan discriminatie.
Zowel in Frankrijk als in Ne
derland - en trouwens in vrijwel
alle Europese landen - is elke
vorm van rassendiscriminatie
verboden en strafbaar. De gaullis
tische en liberale oppostie in het
Franse parlement vindt de ver
scherping van de wetgeving dan
ook onzin. De enige fout van de
oude anti-racisme-wet uit 1972 is
volgens hen, dat deze nooit in de
praktijk is uitgevoerd. Dóar zit
veel in.
Een dag voordat Frankrijk
werd opgeschrikt door de schen
ding van joodse graven, verklaar
de Jean-Marie le Pen op de televi
sie dat 'de joden veel macht in de
pers hebben'. Tegelijk uitte de po
(Van onze correspondent
Hans Geleijnse)
VILNIOES "Jullie westerlingen
denken altijd dat wij maar een klein
landje zijn. Nou. Litouwen is even
groot als Ierland. En als we het
grondgebied van Estland er even
bijtrekken, zijn we zelfs groter dan
Zwitserland".
Algimantas Cekuolis kijkt ons
met priemende oogjes triomfante
lijk aan. Hij is op de luchthaven van
hoofdstad Vilnioes aanwezig om de
Litouwese premier Kazimiera
Prunskiene op te wachten. Prunski-
ene heeft de wereld voor Litouwen
veroverd. Ze vloog in een paar we
ken meer dan in haar hele leven, we
ten insiders. Een fan, met een bosje
voor zijn heldin bestemde bloemen
in de hand: "Dat lukt zelfs Gor-
batsjov niet in zo'n korte tijd. Bush
in het Witte Huis. Kohl, Thatcher,
Mitterrand; ze heeft ze allemaal ge
sproken".
Even later zingt hij met enkele
tientallen andere bewonderaars het
Litouwse 'lang zal ze leven',
driestemmig, gedisciplineerd.
Prunskiene straalt. Concrete resul
taten van haar gesprekken kan ze
helaas nog niet melden. "Die ko
men nog wel", zegt ze.
In naam is Litouwen al onafhan
kelijk. De republiek vervult een
voortrekkersrol in het Baltische
streven naar onafhankelijkheid. Op
10 maart verklaart het Litouwse
parlement, dat voor bijna tweeder
de wordt beheerst door afgevaar
digden van de onafhankelijkheids
beweging Sajoedis, dat Litouwen
voortaan als zelfstandige republiek
door het leven zal gaan.
De van nature flegmatieke Litou
wers laten zich vervolgens niet van
de wijs brengen door woedende re
acties uit het Kremlin. Als Gor-
batsjov ook maar een moment
mocht hebben gedacht hen op het
rechte Sovjet-spoor te kunnen
brengen door de olie- en gaskraan
bijna geheel dicht te draaien, had hij
het goed mis. Gorbatsjov kan in Li
touwen geen goed doen, het volk
schaart zich achter Landsbergis,
Prunskiene en communistenleider
Algirdas Brazauskas.
In Litouwen verschilt de situatie
duidelijk van die in de twee andere
Baltische republieken Estland en
Letland. Van de 3,8 miljoen inwo
ners zijn er slechts 600.000 van niet-
Litouwse afkomst. "Opiniepeilin
gen hebben uitgewezen dat de helft
van de Russische populatie en ze
ventig procent van de Poolse bevol
kingsgroep ook voor de onafhanke
lijkheid zijn", zegt de econoom en
filosoof Arvydas Juozaitis. "We
hebben hier geen conflicten of
spanningen met de andere bevol
kingsgroepen, ook al doet Moskou
dat geloven".
Nee, de Litouwers gaan tamelijk
ontspannen door het leven, ook al
zijn er meer dan twintigduizend ge
heel of gedeeltelijk zonder werk
omdat hun bedrijven de produktie
moesten stilleggen wegens gebrek
aan grondstoffen. 'Don't worry, be
happy' is niet toevallig de grote hit
in de disco van Intourist-hotel Lit-
Op de Avenue Gedimino, voor
heen de Lenin Avenue, recentelijk
vernoemd naar een van de beroem
de middeleeuwse vorsten van Li
touwen, blijkt dat de zenuwen wel
degelijk opspelen. Vitautas, een
dertigjarige werknemer van de
hoofdstedelijke Salna-fabriek, zegt:
"Nee, er is nu nog niets aan de hand.
Maar de regering zegt dat 25 mei de
olie op is. Misschien worden we wel
allemaal werkloos. Ik weet niet of
het dan nog zo vredig blijft hier".
In de straten van Vilnioes zijn op
vallend weinig uniformen waar te
nemen. Een verademing vergele
ken met Moskou. Een jonge vrouw:
"Maar ze zijn er wel degelijk. De po
litie durft alleen niet te voet over
straat. En er zijn veel militairen van
buiten Litouwen in politie-unifor-
men gestoken, omdat de Litouwse
politiemensen niet tegen ons willen
optreden".
Beledigd
Even later proberen we dat te con
troleren bij twee geüniformeerde
politiemannen. Een van hen loopt
meteen weg; de ander is bereidwilli
ger.
"We doen niets, we wachten af. Ik
weet niet hoe lang dat nog gaat du
ren. We zitten in een zeer slechte si
tuatie. Onze vrouwen durven de
straat niet meer op, we worden bele
digd als we ons in uniform verto
nen", zegt 'politiek commandant'
kolonel Konstantin Goloebev. Het
is niet de eerste suggestie tot aktie
die van militaire kant uitgaat.
Zijn woorden zijn nogal in tegen
spraak met het vlak daarvoor stellig
verkondigde "de Litouwers willen
deze regering niet". Goloebev weet
dan ook zeker dat "de republiek een
andere, democratischer regering
krijgt". Hoe of wat blijft verborgen
achter kritiek op de Sajudis, die "re
gering en parlement domineren".
Anatoli Evstencejev van het Po
litburo van de Moskou-communis
ten maakt het nog bonter: "Er is he
lemaal geen blokkade; er komt
slechts wat minder gas en olie", zegt
hij. "Het is Litouwen dat de Sov
jetunie economisch boycot door
geen vlees meer te sturen". De sym
pathieën van de militairen liggen
overduidelijk bij het 'Moskou-plat
form'. "Gorbatsjov is onze leider",
zegt Goloebev. "Wij zijn een Sovjet-
leger en houden ons aan de Sovjet-
Grondwet. We werken nauw samen
met het platform. Zij zien ons niet
als een bezettingsleger. Daarom
ook hebben we hier gebouwen,
zoals dat van het Centraal Comité
en de drukfabriek, bezet. Al het geld
was in handen van de Litouwse CP
gekomen, dus moesten wij het Plat
form tenminste de helft van de be
zittingen terugbezorgen".
"Dat Moskou-platform heeft nau
welijks aanhang", zegt econoom
Juozaitis. "Het platform of Ye-
dienstvo, de organisatie van Sovjet
burgers, het gaat allemaal om de
zelfde mensen die niets kunnen
zonder steun van het leger. Het zijn
marionetten van Moskou, die uit
zijn op confrontaties, zodat er een
excuus is om gewapenderhand op
te treden".
Juozaitis lijkt een betrouwbare
informant. Hij stapte uit het bestuur
van de Seimas, het 'parlement' van
de Sajoedis, omdat hij het niet eens
was met de anti-communistische
lijn van Landsbergis en de zijnen.
"Sajoedis heeft geen program, be
halve onafhankelijkheid en anti-
communisme. Dat maakt deze rege
ring ook onaanvaardbaar als ge
sprekspartner voor Moskou. Pruns
kiene is pragmatisch en vakbe
kwaam, ik hoop dat zij haar positie
weet te versterken in de regering.
Wat we nu hebben, is een politiek
van achterdocht. Als je, zoals ik, kri
tiek hebt op de politieke lijn van Sa
joedis; op de pogingen van Lands
bergis om de beweging om te vor
men tot een politieke partij, ben je
de gebeten hond. Je wordt meteen
verdacht van communistische sym
pathieën".
Staking
"Onafhankelijk worden we, maar
het gaat tijd kosten. Gorbatsjov kan
binnen Litouwen niets uitrichten.
Oké, het zijn Russen die leidende
functies hebben in de transportsec
tor, een vijfde van de industrie is in
hun handen. Maar wij kunnen met
een algemene staking alles plat
gooien. Het vervelende is alleen dat
ik Landsbergis, die veel te veel zijn
oren laat hangen naar de extreme
nationalisten van de Liga voor een
Vrij Litouwen, Gorbatsjov nog geen
oplossing zie aanreiken die het
Kremlin gezichtsverlies bespaart".
De Avenue Gedimovroeger Lenin Avenue, in Litouwen.
Het Philips-concern bevindt zich
in een crisis, nu de kwartaalcij
fers dramatisch slecht zijn en top
man Van der Klugt moest opstap
pen wegens het "schenden van
vertrouwen van de financiële we
reld in Philips. Nederland is in
last en iedereen vraagt zich af:
wat is er bij Philips aan de hand?
Wim Roffel legt de dromen van
Philips ondereen antropologische
en bedrijfskundige microscoop en
concludeert: "Philips moet leren
met beide voeten op de grond te
staan".
LEIDEN "De tanker ligt
op koers", was het eeuwige
commentaar van de voorma
lige topman Van der Klugt
van het elektronica-concern
Philips, dat vorige week
rampzalige cijfers moest pu
bliceren. Toen 'kapitein'
Van der Klugt afgelopen
week het veld moest ruimen,
stonden de beste stuurlui
dan ook aan wal. Verkoop de
computerdivisie, zeiden de
beursanalisten. En de
econoom Bomhof riep in
een open brief in NRC-Han-
delsblad de burgemeester
van Eindhoven op om 'ons
grootste nationale bedrijf
terzijde te staan.
"De hele discussie gaat over de
slechte cijfers en de vraag of Van
der Klugt die cijfers al kende. Maar
het wordt toch eindelijk eens tijd
om te discussiëren over de vraag: is
Philips eigenlijk wel goed bezig of
moet bij het bedrijf drastisch het
roer om", zegt Wim Roffel.
Wim Roffel noemt zichzelf 'werk
loos', maar zou evengoed 'student'
kunnen worden genoemd. Hij doet
een opleiding in de informatica,
leert voor een boekhoudersdiploma
en brak ooit een studie culturele an
tropologie af, omdat "je daarmee
niet de gereedschappen kreeg om
een cultuur te beschrijven". En dat
is precies wat hij wel wil, ook wan
neer hij kijkt naar de bedrijfscul
tuur van Philips.
Die bedrijfscultuur is er één van
grootse verhalen, waarin weidse
perspectieven worden geschetst.
Philips ziet zichzelf volgens Roffel
als redder van de Westerse elektro-
nica-industrie en als de belangrijk
ste innovatiekracht in de consu-
menten-electronica. "Zowel Van
der Klugt als zijn voorganger Dek
ker was vooral verbaal erg sterk. Ze
hadden voortdurend mooie verha
len over veranderingen, maar uit
eindelijk deden ze niet zoveel".
Dromen
"Futurisch denken" noemt Roffel
het ontaarden van mooie dromen in
gigantische en kostbare projecten,
die meer met science-fiction dan
met een modern managershand
boek van doen lijken te hebben. Zo
stopt Philips de komende jaren 4
miljard gulden in ontwikkeling van
de High Definition Television (zo'n
tv waar niemand op wacht, maar die
we allemaal straks willen hebben).
Daarnaast dromen de onderzoekers
van Philips van een elektronisch
bestuurbare auto, spraakherken
ningssystemen en de beeldplaat.
Vooral dat laatste heeft volgens
Philips de toekomst en de Eindho-
vense gloeilampenfabriek wil daar
de komende jaren 7 miljard gulden
voor uittrekken. "Je moetje bij mul
timedia bijvoorbeeld een encyclo
pedie voorstellen, waarbij je niet al
leen de tekst leest en plaatjes ziet,
maar ook meteen de bijbehorende
geluiden krijgt te horen", licht Rof
fel toe.
Voor dit soort elektronisch speel
goed moet zeer veel computertech
nologie worden onwikkeld, die nu
nog niet bestaat. Dat is niet alleen
een kostbare, maar ook een zeer ver
liesgevende bezigheid. Al jaren legt
Philips honderden miljoenen gul
dens toe op de computer- en chips
divisies in de verwachting dat er
i'v- - -.-I
.0 i.
ooit een totale integratie komt van
computers en elektronica.
Roffel: "Als basisgedachte is dat
natuurlijk ook helemaal niet gek,
maar het is de vraag of voor dit soort
technologische hoogstandjes straks
inderdaad een enorme markt zal
zijn. Wanneer later blijkt dat er
maar een kleine deelmarkt voor is,
dan profiteert Philips veel te wei
nig. Kijkend naar hoogwaardige
technologie investeert Philips dus
ontzettend veel geld zonder een re
delijke zekerheid dat geld ooit weer
terug te krijgen".
Chips
Een Philips-fabriek
"Natuurlijk komt er een integratie
van computers en elektronica, die is
nu al bezig. Maar in feite gaat het
daarbij om betrekkelijk simpele
dingen, zoals chips in een videore
corder. Je ziet dat Japanse bedrij
ven zoals Sony zich ook vooral heel
concreet met die chips bezighou
den", voegt Roffel eraan toe.
Met het hoofd in de wolken van
de grootse technologie, verwaar
loost Philips in de ogen van Roffel
de kleine technologische verbete
ringen van al bestaande produkten.
"Philips stelt zichzelf nooit de
vraag: wat moeten we aan dat pro-
dukt doen om te zorgen dat het be
ter verkoopt. Daarbij gaat het vaak
om kleine en simpele verbeterin
gen. Maar het grote Natuurkundig
Laboratorium zit in Eindhoven ver
weg van de fabrieken te werken aan
grote projecten, terwijl de laborato
ria die wel dichtbij de produktie-
lijnen zitten slecht zijn uitgerust".
"Ook aan de marketing (verkoop,
reclame) en de uitvoering wordt
door Philips veel te weinig aan
dacht besteed. Van verschillende
Philipsmensen, onder wie de direc
teur van de computerfabriek in Ne
derland zelf, heb ik gehoord hoe ie
dere keer een prachtige computer
werd ontwikkeld, die echter door
allerlei vertragingen niet op de
markt kon worden gebracht. Tegen
de tijd dat het wel kon, was het
meestal te laat en moest het model
verder worden ontwikkeld".
Roffel heeft zijn hoop gevestigd op
de nieuwe topman van Philips Tim
mer, die alom bekend staat als een
'doener'. Roffel: "Ik vraag mij wel
af, hoeveel ruimte Timmer krijgt
van Dekker, die tenslotte het beleid
de laatste jaren is blijven bepalen".
Met een modern managershand
boek in het achterhoofd, waar Phi
lips wat hem betreft ook wel even in
mag kijken, heeft Roffel wel wat
ideeën over hoe het anders moet bij
Philips.
"De ontwikkeling van hoogwaar
dige en futuristische technologie
moet natuurlijk blijven, maar moet
worden geconcentreerd bij het Na
tuurkundig Laboratorium. De labo
ratoria bij de produktdivisies moe
ten worden opgevijzeld en zich dan
bezighouden met een constante
verbetering van de produkten, zoals
de Japanners dat ook voortdurend
doen", doceert Roffel.
Voor alles wil Roffel Philips ver
lost zien van zijn computerdivisie.
"Wat Philips in de toekomst nodig
heeft aan kennis moet het zien te
houden. Maar voor het overige moet
er gewoon drastisch worden gesa
neerd en moeten verliesgevende
produktielijnen stil worden gelegd,
al is het maar voor tijdelijk. Ook
voor de computers moet gelden dat
ze winstgevend zijn. Daarbij moet
Philips dus kiezen op welk deel van
de computermarkt ze heel sterk
kunnen worden, iets wat ze tot nu
toe niet hebben gedaan".
Gloeilampen
Die keuzes moet Philips ook maken
voor de andere divisies. "Als je kijkt
naar wat wel winstgevend is bij Phi
lips, dan zijn dat de gloeilampen en
de scheerapparaten, precies de pro
dukten waarin Philips wereld-
marktleider is. Philips kan echter
niet overal de grootste in zijn en
moet een voorbeeld nemen aan een
bedrijf als General Electric, dat heel
zorgvuldig zijn kernactiviteiten
heeft uitgekozen".
Philips moet gaan concurreren en
winst gaan maken, is eigenlijk de
boodschap van Roffel. Wel wat ge
woontjes voor een concern, waar
van de huidige voorzitter van de
commisarissen Dekker de gewoon
te heeft om zeer globaal even de we
reld te schetsen in collegezalen, op
symposia en in regeringscommis
sies. "Philips moet leren met beide
voeten op de grond te staan", zegt
Roffel.
Wim Roffel: "De leiders van Philips
eigenlijk vooral erg sterk,
deden nooit echt veel'
