EXT R A
'De zin van iet leven bestaat niet'
'Met je depressief voelen is niks mis'
Psycholoog Diekstra doet een
boekje open over levenskunst
ZATERDAG 19 ME11990
BjJLAGM/AJUJETLE^
PAGINA 25
Ook een beetje depriSchaam je er niet voor. Je schaamt je
toch ook niet als je je gelukkig voelt? Gevoelens van neerslach
tigheid horen bij het leven en zijn soms onvermijdelijk. Maar hoe
voorkom je dat ze de overhand krijgen en je leven ontwrichten?
Dat is het thema van het nieuwe boek 'Als leven pijn doet' van
René Diekstra, psycholoog, therapeut, wetenschapper en
hoogleraar in de klinische en gezondheidspsychologie aan de
Leidse universiteit. Diekstra gaat uitgebreid in op de manier
waarop mensen lijden aan het leven. Wat gaat schuil achter on
ze gevoelens van neerslachtigheid en verdriet? Hoe raken men
sen opgezadeld met schuldcomplexen, minderwaardigheidsge
voelens en angsten? Hoe moeten we ermee omgaan? En last
but not least: hoe komen we er vanaf?
door Margot Klompmaker
Hemel en hel tegelijk. Meestal saai en
vervelend met een enkele uitschieter
naar boven of beneden. Zo verloopt
het leven van de meeste mensen. On
danks alles wat handige reclamejon
gens ons willen wijs maken is het le
ven soms weinig fun. Sterker nog: het
kan verdraaid pijn doen. De mate
waarin hangt voor een deel af van je
persoon. Maar leven zonder pijn is on
mogelijk.
De Leidse psycholoog René Diek
stra is bepaald geen positivist. In zijn
boek 'Als leven pijn doet' zet hij glas
helder uiteen waarom het leven niet
alleen een pretpakket kan zijn. Om ge
luk te kunnen ervaren moet je weten
wat verdriet betekent. Zoals het genot
vanwege een warme zomerdag alleen
maar bestaat dank zij de ervaring met
een plensbui. "Helaas verkoopt het le
ven ons beide soorten gevoelens al
leen maar. in één pakket. Los zijn ze
moeilijk of niet verkrijgbaar", aldus
Diekstra.
Neerslachtig
Diekstra draagt zijn boek op aan allen
die zichzelf teleurgesteld, eenzaam,
depressief of levensmoe voelen. 'Als
leven pijn doet' is een soort handlei
ding om dóór te leven, ondanks aller
lei tegenslagen. Daarbij slaat hij een
geheel andere toon aan dan veel van
zijn collega-therapeuten. Depressief
zijn mag. D'r is niks mis mee om je
neerslachtig te voelen. Ten onrechte
voelt hij zich vergeleken met de Ame
rikaanse positivo Wayne Dyer. Diens
credo 'als je maar optimistisch denkt,
dan is het leven te gek' noemt hij een
verdovend snoepje. Gevoelens van
verdriet en neerslachtigheid horen
óók bij het leven en zijn soms de enig
gezonde reactie op gebeurtenissen.
Het heeft geen enkele zin die kant van
het leven te ontkennen.
"Een belangrijk stuk van het leven,
zeker niet het slechtste stuk, bestaat
uit pijn. Ik zal een voorbeeld noemen.
Stel dat je een dierbaar persoon ver
liest. Dan komen er energie en emo
ties vrij die altijd aan die persoon ge
koppeld zaten. Een tijdlang kun je
geen kant op. Daardoor ontstaat een
gedeprimeerd gevoel. Je staat voor de
opgave iets met die hoeveelheid los-
gebarste emoties en energie te doen.
De pijn prikkelt je om geleidelijk naar
iets of iemand anders te zoeken. Ge-
voelspijn zet mensen aan om hun
emotionele wonden te verzorgen en te
laten genezen".
"Ik weet dat er collega's zijn, die elk
gevoel van neerslachtigheid willen
uitbannen, 't Gaat er maar om wat je
gezond vindt. Verdriet als reactie op
een verlies is heel gezond. Het is zeker
geen reden om naar een therapeut te
hollen om dat gevoel te gaan bestrij
den, hoe vervelend het ook is. Mensen
denken over het algemeen veel te veel
in zwart-wit termen. Of het leven is
leuk, of het is waardeloos. Wel eens
depressief zijn wordt te weinig gezien
als een voorwaarde om je later in je le
ven gelukkiger te kunnen voelen. Ter
wijl het dat wel is!".
Je stelt dat iets alleen maar be
staat door zijn tegenpool. De mens kan
pas weten wat geluk is als hij ook ver
driet kent.
"Ik ben geen Wayne Dyer. Het is on
zin te denken dat het leven fantastisch
is, zolang je positief denkt. Zo'n ge
dachte werkt als een kalmerend table
tje. 't Helpt even, maar niet op lange
termijn. Veel mensen kunnen moei
lijk aanvaarden dat het leven in golf
slagen verloopt, van prettig naar ver
velend en weer terug".
Onzin
Diekstra haalt een uitspraak van Sig-
mund Freud aan. 'Volgens Freud is
therapie niets anders dan neurotische
ellende inwisselen voor de 'ellende'
van het dagelijks bestaan. Iedere the
rapeut die méér belooft kraait onzin
uit'.
"Ik ben een realistische pessimist.
Je krijgt van mij een zo nauwkeurig
mogelijk beeld van hoe je wereld eruit
ziet. Een tranendal soms. Maar ook
een plaats met mogelijkheden tot ver
betering en nieuwe kansen. Let wel,
ik zeg dus niet: het zal beter gaan,
maar wel: het zou beter kunnen".
"Pijn en geluk gaan vaak hand in
hand. Een mens die leeft met hoogte
punten en dalen heeft het soms niet
gemakkelijk. Maar dat is beter dan
volkomen vlak te leven, zonder veel
emotie. Dat zijn pas de mensen met
problemen. Zij krijgen zo weinig prik
keling van het leven, dat ze hun heil
zoeken in drugs, alcohol of levensge
vaarlijke hobby's".
"Ik zie dat het leven voor velen op
bepaalde momenten geen leven is.
Soms ervaar ik dat zelf ook. Die mo
menten gaan weer voorbij, maar ko
men natuurlijk ook weer terug. Le
venskunst is met verdriet en geluk te
leren leven".
Je geeft een opvallende definitie
van het begrip harmonie.
"Harmonie kan alleen maar worden
bereikt als iemand toegeeft dat het le
ven soms ook verdomd vervelend,
zinloos en moeilijk kan zijn. Harmo
nie is het produkt van een voortdu
rend gevecht tussen liefde en conflict.
Niet alleen in jezelf, maar ook met de
mensen om je heen. Als mensen het
hebben over een harmonieuze relatie
bedoelen ze vaak een relatie zonder
conflicten of ruzies. Dat heeft niets
met harmonie te maken".
"Relaties waarin het op bepaalde
momenten geen oorlog is of waarin
geen conflicten worden uitgevochten
zijn in zekere zin ongezonde relaties.
Meningsverschillen worden dan vaak
weggemoffeld. Men doet alsof er niets
aan de hand is. Jammer, want juist het
oplossen van conflicten en de ont
spanning die daarop volgt versterkt
de band tussen r
Zin
"Er gebeuren tal van dingen waar
van je niet kunt aangeven wat de zin
er van is. Wat heeft het voor zin als een
goede vriend van me op een ochtend
op de fiets stapt en vijf minuten later
wordt doodgereden? Een ander voor
beeld. Niet lang geleden was ik in een
Aziatisch vluchtelingenkamp en zat
naast een vrouw met een jongetje op
Er was eens een vader, die
met zijn zoontje naar een ver
land reisde. Onderweg moes
ten ze over een hoge berg en
vlak bij de top daarvan
brachten ze in een hut de
nacht door. Bij het aanbre
ken van de dag verdreef de
zon de duisternis en kleurde
met zijn stralen de met
sneeuw bedekte bergtop
vlammend rood.
De jongen werd wakker.
Hij zag de roodgloeiende he
mel en de vlammende berg.
Hij was nog maar klein en
kon alleen door het bovenste
deel van het raam naar bui
ten kijken. Hij begreep de
gloed daarbuiten niet en het
joeg hem schrik aan. Het ver
langen naar de geborgen
heid en veiligheid van huis
kwam bij hem op en hij
wenste dat hij nooit met zijn
vader was meegegaan.
De opkomende zon ver
warmde de sneeuw, die zich
losmaakte van de bergwand
en zich als een donderende
lawine het dal in stortte. Het
vreselijke geluid joeg de jon
gen nog meer schrik aan dan
de vlammende hemel. Hij
liep naar zijn vader toe,
schudde hem wild heen en
weer om hem wakker te ma
ken en riep: 'Papa, Papa!.
Word wakker! Word wakker!
Het einde van de wereld!"
De vader opende zijn ogen
en ging rechtop zitten. Hij
kon alles duidelijk zien door
het raam, dat nog te hoog
was voor zijn zoon. Hij nam
de hand van de jongen in de
zijne en zei: "Nee, mijn jon
gen, dat is niet het einde van
de wereld. Dat is het begin
René Diekstra: "Ik ben
realistische pessimist".
haar schoot. Opeens werd het kamp
onder vuur genomen. Ik vluchtte weg.
De vrouw werd door een granaat
doormidden gereten, haar kind was
dood. Wat moet ik hiermee? Wat is de
"Vragen naar de zin van het leven
beangstigend. Dè zin van het leven be
staat niet, in principe is het leven
wel zinvol als zinloos. Je kunt het
gelijken met een lege kamer die je zei
moet inrichten. Door te trouwen, kin
deren te krijgen, carrière te maken,
een auto of eigen huis aan te schaffen,
of godsdienstig te worden. Het zijn al
lemaal zaken waarmee mensen hun
leven invullen om het zinvol en over
zichtelijk maken".
"Doe je dat niet, dan gaapt de chaos
je aan. Het heelal, de grote leegte
hangt voortdurend boven ons hoofd.
Die leegte moet worden gevuld. Men
sen proberen op alle mogelijke manie
ren hun levenstijd te vullen, al is het
maar door het kijken naar televisie of
videofilms'.
Gegeven dat het leven blijkbaar
een mengeling is van pret, saaiheid en
ellende: veel mensen maken het zich
zelf ook niet bepaald gemakkelijk.
"Dat is zo. Mensen worden vaak be
heerst door gevoelens van eenzaam
heid, angst, onzekerheid en minder
waardigheid. Acceptatie van jezelf
zoals je bent, met al die gevoelens, is
het moeilijkste dat er is. Als iemand
negatief over zichzelf denkt, staat hij
ook op die manier in het leven. Omdat
hij zichzelf mislukt vindt, zal hij de be
vestiging daarvan ook keer op keer in
zijn omgeving zoeken en binden".
"De manier waarop je tegen jezelf
aankijkt, je zelfbeeld, hangt voor een
deel af van je opvoeding. Veel mensen
durven niet voor zichzelf op te komen.
Ze hebben niet goed geleerd nee te
zeggen. En ze denken nog steeds dat
als ze iemand iets weigeren meteen al
le liefde verspeeld is. Deze mensen
hebben niet geleerd dat in een relatie
zowel positieve als negatieve zaken
thuis horen. Zulke mensen saboteren
zichzelf vaak, want ze blokkeren hun
eigen verlangens en wensen. Wie zich
voortdurend op anderen richt, raakt
zichzelf kwijt".
Respect
- In je boek pleit je sterk voor een res
pectvolle omgang tussen kinderen en
ouders. Ouders moeten kinderen zo
vroeg mogelijk behandelen als gelijk
waardige, zelfstandige wezens. Perso
nen op wie je geen rechten kunt laten
"Kinderen zijn voor veel zaken af
hankelijk van hun ouders. Als kind er
vaar je dat je vader of moeder zich
voortdurend met je bemoeit. Of je je
wel hebt gewassen, waarom je niet
eet, met wie je gaat spelen, waarom je
die trui hebt aangetrokken. Die be
moeienis is op zichzelf goed. Eén van
de dingen die ouders en kinderen
moeten beseffen is dat het kind gelei
delijk aan voor zichzelf moet leren
zorgen".
"Dit grenzen leren trekken in je
jeugd is van levensbelang. 'Nee' dur
ven zeggen is uiterst belangrijk voor
het opbouwen van je eigen identiteit.
Als je slecht voor jezelf kunt opko
men, word je door anderen vaak onbe
doeld emotioneel 'uitgekleed'. Je zegt
op alles 'ja', waardoor je uitgehold
raakt".
"Dat kinderen geen nee durven zeg
gen komt soms door de opstelling van
de ouders. Er zijn ouders die hun ge
negenheid voor het kind koppelen
aan hun zin krijgen. 'Als je nee zegt,
vindt mamma je niet meer lief. Kin
deren die zo worden opgevoed kun
nen later vaak moeilijk voor zichzelf
kiezen. Ze doen dingen omdat ze den
ken dat dit van hen wordt verwacht.
Vaak vinden ouders het ook moeilijk
als hun kinderen hen iets weigeren.
Ze zijn bang voor conflicten, bang om
boos op elkaar te worden. Alsof boos
zijn en liefhebben elkaar uitsluiten".
Nee zeggen veroorzaakt vaak een
schuldgevoel. Vooral jegens je ouders.
"Ouders doen soms pogingen hun
kinderen op te zadelen met schuldge
voelens. Soms is dat terecht, vaak ten
onrechte. Ik denk dat het terecht is als
ouders hun kinderen een schuldig ge
voel bezorgen in situaties waarin kin
deren zich onbehoorlijk, zelfs onbe
schoft gedragen. Bijvoorbeeld wan
neer een kind zich herhaaldelijk niet
aan afspraken houdt met voor de ou
der lastige consequenties. Dat een ou
der daarover valt en zijn teleurstelling
aan het kind laat merken, vind ik te
recht".
"Maar het kan veel verder gaan. Ou
ders blijven hun kinderen vaak als af
hankelijke, onmondige personen be
handelen, die zich naar hun wensen
moeten schikken. Ze weigeren in te
zien dat die kinderen langzamerhand
volwassen zijn geworden en hun ei
gen leven moeten leiden. Een leven
waarin de ouders niet langer centraal
kunnen staan. Ouders die dat niet wil
len accepteren gedragen zich dan
soms als kleine kinderen. Net zolang
zeuren tot ze hun zin krijgen. De emo
tionele druk van een ouder op zo'n
kind kan enorm groot zijn. Daarom is
het stellen van grenzen zo belangrijk.
Voor een gezonde, gelijkwaardige re
latie moet je de ander laten weten tot
hoever deze kan gaan".
"Maar laten we niet dramatiseren.
De rol van ouders in de ontwikkeling
van kinderen wordt overschat. Los
van onze ouders zijn er een heleboel
dingen die onze houding in het leven
mede bepalen. Het moet wel verdomd
scheef zitten in een gezin, wil het de
sastreuze gevolgen hebben voor een
kind. Kinderen hebben een grotere
weerbaarheid dan je denkt. Daarom
zijn conflicten ook niet slecht. Als ze
ook nog worden opgelost is dat dè ma
nier om een relatie gezond te hou
den".
"Het probleem is om er goed vorm
aan te geven. Ouders moeten het lef
hebben om tegen een kind 'sorry' te
zeggen, als ze zo een conflict kunnen
oplossen. Ze moeten op hun bek dur
ven gaan. Een ouder die zijn fouten
niet kan toegeven, geeft een slecht
voorbeeld, dat tegen hemzelf werkt.
Want een kind leert zo niet op zijn
beurt fouten toegeven. Resultaat is
dat beide partijen uiterst moeizaam
met elkaar omgaan".
Als een van de hoofdoorzaken van
spanningen tussen ouders en kinderen
noem je jaloezie.
"Het kijken naar je eigen kinderen
die aan het begin van een nieuw leven
staan, veel meer mogelijkheden heb
ben en er jong en aantrekkelijk uitzien
roept vaak jaloezie op. Jaloerse ou
ders worden bits tegen hun kinderen,
gaan dingen verbieden of afkraken.
De frustratie over alles wat in het ei
gen leven is misgelopen wordt op de
kinderen afgereageerd".
"In wezen heeft dit gedrag te maken
met het niet accepteren dat een ander
je kind dus jouw plaats inneemt.
De natuurwet 'oud wordt vervangen
door nieuw' is moeilijk te verteren.
Dat wordt versterkt door de huidige
maatschappij. Alleen jongzijn telt.
Ouderdom wordt gezien als iets min
derwaardigs".
Macht
De relatie met onze ouders is de eer
ste relatie in ons leven en vaak allesbe
palend voor de manier waarop we la
ter met liefdespartners omgaan. In re
laties draait het volgens jou hoofdza
kelijk om communicatie en macht.
"In veel relaties tussen
speelt macht een rol. Dat is op zichzelf
niet erg. Maar als de macht te sterk
overheerst, werkt ze vernietigend.
Hoe meer macht, hoe minder solidari
teit. Af en toe een machtsspelletje met
je partner spelen, vooruit. Dat moet
kunnen. Het wordt wat anders als
partners alleen via machtsuitoefening
met elkaar bezig zijn. Dan zie je vaak
dat man en vrouw eikaars gevange
nen zijn. Een voorbeeld. Een man is
verliefd op een ander en wil zijn
vrouw verlaten. Die dreigt met zelf
moord, waardoor de man niet durft
weg te gaan. De een houdt de ander
gevangen. Zo'n relatie is volledig vast
gelopen".
"De laatste vijftig jaar zijn liefdesre
laties steeds belangrijker geworden.
Het zijn boeien waaraan mensen zich
vastklampen. Een relatie is voor velen
de enige bescherming tegen het boze
heelal. Oude zekerheden, geloof in
God bijvorbeeld, zijn langzamerhand
weggevallen. De mensen dicht om je
heen zijn de enigen op wie je kunt te
rugvallen. De enigen bij wie je kunt
schuilen".
"Economisch hebben mensen hun
partner vaak niet echt nodig, dus han
gen relaties doorgaans alleen aan de
kwetsbare draad van liefde of gene
genheid. Wie zijn geluk aan een relatie
ophangt loopt grote, emotionele risi
co's. Een heleboel psychische proble
men, waaronder depressie, .zijn rela
tieproblemen. Affectie en intimiteit
zijn fragiele bindmiddelen".
"Helaas zijn de meesten van ons op
gevoed en geïndoctrineerd met het
idee dat we niets zijn zonder iemand
anders, een partner. Daardoor klam
pen mensen zich aan elkaar vast, 'om
dat iets nog beter is dan niets'. Alleen
zijn vinden mensen zielig. Alleen zijn
is niet bestaan. Wie zo denkt blijft
hangen in de meest ongezonde rela
ties".
Je noemt drie basisvoorwaarden
voor een gezonde liefdesrelatie: be
trokkenheid, intimiteit en hartstocht.
"Die drie zaken zijn onlosmakelijk
met elkaar verbonden. Hartstocht al
leen is niet voldoende. En betrokken
heid en intimiteit zonder hartstocht
levert een goede vriendschap op,
maar geen liefdesrelatie. Mensen den
ken dat 'van elkaar houden' liefde
genoeg is. Vaak hebben ze een ver
ward, onduidelijk idee van wat liefde
is en wat je moet doen om liefde te la
ten groeien".
"Communicatie is heel belangrijk.
Een van de meest gehoorde klachten
in een relatie is: ik snap niets van mijn
partner. Dit duidt op een ernstig ge
brek aan communiceren. Mensen pra
ten te weinig met elkaar. Natuurlijk,
ze praten over de kinderen of over de
aanschaf van een nieuwe auto. Maar je
moet ook met elkaar praten over de
pijn van het leven, over ziekte, dood,
verdriet, godsdienst, de zin van dit al
les. Dan ontdek je datje partner soms
dezelfde gevoelens, angsten en onze
kerheden kent. Zulke ontdekkingen
maken een relatie sterker. Want er
ontstaat vriendschap als iemand zegt:
'goh, jij ookIk dacht dat ik de enige
